SAĞLIK ENFORMASYON YÖNETİMİ 1 DERSİ 2. DERS : BİLGİ TÜRLERİ

SAĞLIK ENFORMASYON YÖNETİMİ 1 DERSİ

2. DERS : BİLGİ TÜRLERİ

Veri-Bilgi-Anlama İlişkisi

Bilgi Birikimi

Format Süzgeç

Özet

Yorum Karar Eylem

Sonuç Veri

Anlama

Bilgi

Verinin İşlenmesi

• Formatlama (Biçimleme)

Verilerin belirli bir kalıba ve düzene konulması

• Süzgeçleme

Gereksiz verilerin ayıklanması

• Özetleme

Bilginin sade ve anlaşılır hale getirilmesi

Verinin Anlamlandırılmasında Beş Temel Yaklaşım

• Özetleme

• Kavramsallaştırma (toplama amacının açık hale getirilmesi)

• Hesaplama (analiz)

• Sınıflandırma (analiz sonuçlarının derlenmesi )

• Düzeltme (hata eleme ve veri boşluklarının belirlenmesi )

(kaynak: Twina, (2002), The Knowledge Management Toolkit, Second

Edition, Prentice Hall, p:42)

Enformasyon-Bilgi Dönüşümü

D önüşümde yaşanılan düşünce süreçleri:

Karşılaştırma: mevcut durumla ilgili enformasyonla bildiğimiz diğer duruma ilişkin enformasyon arasında ne gibi farklar benzerlikler vardır.

Sonuçlar: Enformasyonun kararlar ve hareketler üzerinde ne gibi etkileri vardır

Bağlantılar: Bu bilgi parçasıyla diğeri arasında nasıl bir ilişki vardır Konuşmalar: Diğer insanlar bu enformasyon hakkında ne

düşünmektedir.

Bilgi Spektrumu

veri enformasyon

bilgi akıl

Toplama Düzenleme Özetleme Analiz Sentez Karar alma

Bilgiye İlişkin Genellemeler

• Bilginin temelini veri ve enformasyon oluşturur

• Enformasyonun rasyonel biçimde akıl süzgecinden geçmesi ve yorumlanması ile ortaya çıkar

• Karar verme, planlama, karşılaştırma, değerlendirme, analiz,

tahmin, tanı, vb., yaşamın her alanına dayanak oluşturacak

eylemlerin temelini teşkil eder

Bilgi İşleme Sistemi

Çevre

Alıcılar

Etkileyiciler

İşlemci Bellek

Nevel A., Simon H.A.(1972), Human Problem Solving, Prentice-Hall, Englewood Cliffs.

BİLGİ TÜRLERİ

• Stratejik Bilgi Yönetimi Bakımından Bilgi Türleri (işaretsel, deneyimsel, girişimci, kurumsal)

• Düzenleme ve Kullanım Tarzlarına Göre Bilgi Türleri (idealist, sistematik, pragmatik, otomatik)

• Kaynağına Göre Bilgi Türleri (örtük, açık, net)

• Nitelikleri Bakımından Bilgi Türleri (birey, yapısal,

müşteri)

Stratejik Bilgi Yönetimi Bakımından Bilgi Türleri

• Bilgi yönetimi stratejik önemde bir temel işletme yetkinliğidir

• Stratejik nitelikte olmasının nedeni sürdürülebilir rekabet avantajı yaratmada temel dayanak veya kaldıraçlar

olmalarındandır

• Rekabet avantajı yaratma ve sürdürebilmede kaldıraç görevi

gören dört çeşit bilgi vardır.

İşaretsel Bilgi

Bilgi ekonomisinde bilginin önemli bir kısmı işaretler biçiminde ifadesini bulmaktadır. Üretilen ve yayılan çoğu bilgi, yoğun bilişsel bir içerik taşımakta ve dolayısıyla alıcıya yorumlaması gereken mesajlar sunmaktadır.

İşaretleri yorumlayarak eyleme dönüştürmek ve bilgiyi işaretlere

dönüştürerek yaymak bilgi yönetiminin önemli bir işlevini oluşturur.

İşaret bilgilerini değerlendirecek bir “erken uyarı sistemi” , stratejik kararlar alma ve eyleme dönüştürme için şarttır.

Bilgi yönetiminin işlevi, sadece işaret bilgilerini çözümlemek değil aynı

zamanda işaret bilgileri yaratıp yaymaktır. İşaret yaratıp yaymada

amaç, pazarda firma lehine bir bilgi dolaşımını ve nihayetinde

Deneyimsel Bilgi:

D iğer bilgi kategorilerinden farklı olarak, ancak yaparak, tekrarlanarak ortaya çıkarılabilecek bir bilgi türünü oluşturur

Bu bilgi türünün elde edilmesi zaman, enerji ve kaynak gerektirdiği için kolay ve çabuk elde edilemez

Pozitif bir fark yaratma ve onu sürdürme bağlamında

önemli bir rol oynar

Girişimci Bilgi:

• Girişimci bilgiyi diğer bilgi kategorilerinden ayıran , onun girişimci ve yenilikçi bireylerin pürüzsüz ticari akışı ve pazarın dengesini, bir

yaratıcı yıkıcılıkla değiştirmeleri ve ekonomik aktivitenin sınırlarını genişletmelerinden gelmektedir.

• Geleneksel olarak, faaliyetler rutin olan ve rutin olmayan olarak ayırt edilmiş ve bütün sistem , rutin eylemler etrafında açıklanmaya

çalışılmıştır. Girişimci yaratılıkçılıkta , rutinin dışına çıkılarak pürüzsüz rutin ticari akış ihlal edilmektedir.

• Bilimsel bilgi , girişimsel bilginin tersine, açık, şifrelenebilir ve dolayısı

ile formal ve sistematik dilsel yollarla aktarımı sağlanabilir.

Kurumsal Bilgi:

• Kurumsal bilgi yaratma, girişimci bilgiden farklı olarak rastlantı veya kişisel çabalardan, sezgi ve dehadan değil, sistematik araştırma ve geliştirme çalışmalarından kaynaklanmaktadır. Bireysel bilginin

kurumsal bilgiye dönüşümünde bireyler aktarımcı (ajan) rolü oynarlar.

• Bireylerin bilgi üretmedeki hız ve kapasiteleri kurumsal bilgi düzeyini belirler. Uzmanların belirttiği gibi, ‘kurumların bilgi düzeyi kurum içerisinde yer alan bireylerin bilgi kümelenmesinin bir sonucundan daha fazla değildir’ yargısına varmak yanlış olacaktır.

• Kurumsal bilgi paylaşılan bir yapı içerisinde bilgi üretimi, paylaşılması

ve kullanılmasını ifade eder. Bu paylaşılan ortamda sosyal, kültürel,

tarihsel faktörler bilginin üretilme sürecinde önemli rol oynar.

Düzenleme ve Kullanım Tarzına Göre

• Bilgiyi kullanış biçimimiz, bilgiyi nasıl algıladığımız ve organize

ettiğimize bağlı olarak değişir. Bu açıdan yaklaşıldığında bilgi dört

başlıkta sınıflandırılır.

İdealist Bilgi

• Bu bilgi türü vizyon oluşturmamızı, hedef saptamamızı, değer ve inançlarımızı yönlendirmemizi ve kararlar vermemizi sağlar. İdealist bilgiyi, motivasyonumuzu yönlendirmek ve referans noktalarımızı yeniden çerçeveleyecek şekilde bütünü algılamak yollarıyla

değerlendiririz.

• Yeni kuramlar üretirken idealist bilgi düşünce alternatifleri üretmemizi sağlar. Teknik olmayan stratejik düşünce bu düzlemdeki bilgi tarafından yönetilir. İdealist bilginin kaynağı okuduklarımız, yaptıklarımız ve

tartıştıklarımızdır. Bunlar üzerinde düşündükçe paradigmalar oluştururuz.

• Kurumlarda idealist bilgi “benchmarking” ve kurum içi geliştirme çabalarında veya bilgili kişilerin vizyonlarıyla üretilir. Hedefe yönelik sentezlerin yapıldığı süreçler idealist bilginin değerlendirildiği

ortamlardır. İlginç olan idealist bilginin çoğunlukla bilincinde

olunmaması ve bunun varlığının ve etkilerinin tanımlanmadan

kullanılmasıdır.

Sistematik Bilgi

• Karşılaştığımız olaylarla baş etmeye çalışırken başvurduğumuz genellemeleri, modelleri ve düzenlenmiş biçimde gerçeği

algılamamızı sağlayan sistematik bilgidir.

• Sistemlerin nasıl çalıştığını, iç mekanizmalarını bu bilgi ile anlar, değişkenlere müdahale edildiğinde sonuçlarda ne tür farklılıklar olacağını sistematik bilgi ile çözeriz.

• Yöntem ve kılavuz oluşturmaya yarayan bir bilgidir. Bu tür bilginin kaynağı genellikle formel eğitim olmakla beraber gözlemlerimizden ürettiğimiz senaryolar ve modeller de bu bilgiye kaynak oluşturur.

• Sistematik bilgi bilinçli olarak sahip olduğumuz bir bilgi türü olup

kendi içinde bütün oluşturan alt sistemlerden oluşur.

Pragmatik Bilgi

• Bu düzeydeki bilgi işimizi yaparken ve kararlar alırken bilinçli olarak kullandığımız kurallar, gerçekler ve

kavramlardır. Büyük ölçüde know-how bilgisidir.

• Sorumluluk alanına giren konularda bir yöneticinin neler yapması gerektiğini bilmesi, pragmatik bilgiye bir

örnektir.

• Bilinçli alınan kararlarda mantık yürütürken, güçlü ve güçsüz noktaların analizini yaparken pragmatik bilgiyi değerlendirmekteyiz.

• Bu bilginin kaynakları eğitim, verilen talimatlar ve el

yordamıyla bulduklarımızdır.

Otomatik Bilgi

• İçselleşmiş bilgidir. Düşünmeden gerçekleştirdiğimiz eylemler otomatik olarak sahip olduğumuz bilginin sonucudur. Rutin davranışlarımız otomatik bilginin en tipik örnekleridir.

Alışkanlıklarda, prosedürlerde ve verdiğimiz tepkilerde içerilmiş olan otomatik bilginin çoğunlukla bilincinde değilizdir.

• Tüm bu bilgilerin, birey tarafından çeşitli bileşimlerde kullanılması söz konusudur. Bu bilgilerin kullanılma oranları bireyin işine ve ilişkilerine dar ya da geniş açıdan bakması ile bağlantılıdır.

• Dar görüşlü bir insanda teknik bilgi yüksek olsa da diğer bilgi türleri çok düşük oranlarda bulunmaktadır. Bir sıralama yapmak istenirse, dar görüşlü bir kişide en az bulunan idealist bilgi türüdür, ondan sonra sırasıyla sistematik, pragmatik ve otomatik bilgi türleri gelmektedir.

• Geniş bakış açılı kişilerde ise teknik bilgi göreceli olarak daha düşük

Kaynağına Göre Bilgi Türleri

Bilgi, kaynağına göre incelendiğinde örtülü (tacit) bilgi ve açık (explicit) bilgi olmak üzere iki türde var olmaktadır. Bilgi yönetimi açısından bu iki temel bilgi biçimi arasında bir ayırım yapmak

gerekmektedir. Bu ayırım, durum ve hareketin kinetik enerjisine

benzetilebilir.

Örtülü Bilgi

İçimizde, beynimizde taşıdığımız bilgidir. İçimize o kadar işlemiştir ki bazen ona sahip olduğumuzu dahi bilmeyiz ve oldukça sık düştüğümüz bir hatayı yaparak başkalarının da aynı bilgilere benzer düzeyde sahip olduğunu varsayarız. Bu durum örtülü bilginin paylaşılmasını çok güçleştirir.

Otomobil kullananların bazen kendilerini ‘otomatik pilot’a bırakıp, geçtikleri son kilometreleri hatırlamadığını biliriz. O eylemi nasıl gerçekleştirdiklerini sorduğunuzda cevap veremezler. Bu

durumlar sıklıkla hepimizin başına gelmektedir.

Bazı işleri nasıl yaptığımızı bilmeden yaparız ve bunu bir başkasına

açıklamakta çok zorlanırız. Her çalışanın bu tür örtülü bilgileri

vardır. Örtülü bilgilerin toplamının oluşturduğu kolektif güç bir

organizasyon için son derece değerlidir.

Açık Bilgi

• Sözlerle, resimlerle veya diğer araçlarla ifade edebileceğimiz

bilgidir. Bu nedenle, bilgimizi paylaşabilmek için öncelikle onu açık hale getirmemiz gerekmektedir.

• Bir kişiye araba kullanmayı öğretmenin en güç yanı o kişinin bizim bildiğimiz birçok şeyi bildiğimizi varsaymamızdır. Söylediklerimizi anlamadıkları zaman çok şaşırırız. Araba kullanmayla ilgili tüm

bilgimizi paylaşmaya yeterli olacak kadar açık bir biçime, yani söze, yazıya ya da resme dönüştürmek bizim için çok zor olacaktır.

• Örtülü ve açık bilgimizin oranı çoğu insan için 90’a 10’dur. Bunu bir başka açıdan ifade edersek, çoğu insan sahip olduğu bilginin

%90’ını bildiğini bilmemektedir. Bazen de bildiğini bilmekte fakat

kendisinden ifade etmesi istendiğinde bunu başaramamakta ve

sonuçta o bilgiyi bilmediğini düşünmeye başlamaktadır.

Niteliğine Göre Bilgi Türleri

Orgütün varlıkları arasında dikkate alınması istendiğinde bilgi üç farklı kategoriye ayrılır.

insanda bulunan bilgi, müşteride bulunan ve

müşteriyle ilgili olan bilgi ve yapısal kapital olarak bilinen sistem ve

süreçlerle ilgili bilgi

İnsan Kapitali (Bilgisi)

• İnsanın bilgisinin değeridir.

• Çalışanların meslekte bulundukları sürenin uzunluğu,

nitelikleri, temel yetkinlikleri belirli bir düzeyinde bulunan insanların sayısı, içeride ya da dışarıda ortak çalışma

gerektiren projelerde çalışan insanların sayısı insan kapitalini oluşturan unsurlardır.

• Bunlar, aynı zamanda insan kapitalinin ölçülmesinde kullanılabilecek çeşitli değerlerden başlıcalarıdır.

• Bilgi yönetiminin amaçlarından biri de organizasyonların

insan kapitalinin değerini yükseltmektir.

Yapısal Kapital (Bilgi)

• Özümlenmiş, içselleştirilmiş ve şirketin ürün ya da hizmetlerinde yatırıma dönüştürülmüş bilginin

değeridir.

• Bu kapitalin bir kısmı süreçlerdeki bilgidir. Bir kısmı da tescil edilmiş markalar, ticari haklar, know-how, telif-patent hakları ve unvanlardır.

• Bir kısmı da insan kaynaklarından elde edilen

öğrenilen ve somutlaştırılan bilgilerdir ^.

Müşteri Kapitali

• Müşterilerin sayısının, büyüklüğünün, saygınlığının,

bizimle ne kadar süredir çalıştığının, bizimle yaptığı işin sıklığının/yoğunluğunun, tekrarlama yüzdesinin bir ölçüsü olarak hesaplanabilir. Müşterinin sektöründeki konumu ya da 500 büyük firma sıralamasındaki yeri gibi ölçüler de

müşteri kapitalinin hesaplanması sırasında dikkate alınabilir.

• Veri, enformasyon ve bilgi, organizasyonların içinde ve dışında farklı yerlerde bir yerlerde birikir. Bilgi yönetimi, organizasyonun bu bilgi varlıklarının yerini ve niteliğini belirleyerek elde edilmesi, geliştirilmesi ve kullanılması için yapılacak çalışmaları ifade eder. Bu, bir anlamda, organizasyonun sahip olduğu bilgi alanlarının kapsamını genişletmek ve bu alanlar arasındaki ilişkileri

yoğunlaştırmaktır.