Kirlenne zincİrinin bj.r ucunda fabrika dumanı yada atığı- varsa öbür

TEtü,ltK SAN1RAıLıRİN oRliANLARA YAPTIGI ZARARLAR

§+Jı§._:

Çevre kirliliği ^son otuz yıldır !ünyanın gelişmiş ülkelerinderson on yıldır da Türkiyenin gündeminde ön sırayı işgal ^{etmeyi sürdürü-} yor.1950ılı yıllara kadar çevre kirliliği dünyaınızln jeolojik tİev-

re].eri g,ibi duyulınaz ve hissedilmez biı yavaşlıkta olurken artık bir ^yeşaın boyu içinde ^{doğanın ölümüne} şahit o1abiliyoruz.

Kirlenne zincİrinin ^{bj.r ucunda fabrika dumanı yada atığı- varsa öbür}

ucuntta ölü balık ^{yada ölen orınan:.} görebiliyoruz.

Gelişmiş ülkeler _çevre kirliJ.iğinin ^olumsuz etkilerini ^{bizden önce}

yaşadılar bu nerlenlede bu konudaki araşt:-ımalarda bir hayli ^yo1 al-

tlıler. Eııttüstrileşmeye batıdan ^{geç geçmemiz} bir ^yerde _çevreyi ^koruma-

claki şansıınızı artt:.rmaktadır. ^{Lhn arı} z ki ^{üu konuda batın:.n geçirdiği}

oluınsuzluklE]. aynen yaşaınadan bat]_n].n aldığı ^önlemleri çevre_Ekonomi

karşı,laştırm as].na çevreden yana a§rlık ^{koyarİk yaparrz1,}

orhsJıeli Teıınik santralı ise ^{yatırım aşaması} tamaınlanmış ^deneme Üre-

timi aşaınasrna gelmiştir.Bu yazı çerçevesinde termik santrallerin o:ııanlar üzerindeki ^o1ııınsuz etkileri ele alınmıştır.

1.Termik san tra1 baca gazLarı ve atıklarını.n ^{Dün ya'claki ve T ürki e'de} ki Yaptığr oıman zararları:

Ternik santral ^ve diğer endüstriyel atıklar ^nedeni ile ^{orman ö]_ümle-} rinin ^son yıllardaJ<i artışı ciddi ^boyutlara ulaşmıştır. Bat:. Avrupanın en büyük asit ^yaBnuru üreticisi İngiltere ^{ıclj,r ve} yar].sını konışuları_

na gönclerir.ıngiltere ^tde yapılan araştırmada ülke tamamından alınan örnek ağaçtarın o/o 6? ^sinde az miktarda yaprak dökülrnesi ve o/o 29 unila. orta ve şiddetli ^{derecede etkilenme görülı;ı ektedir. Dn fazla et-.}

kilerune orta 1skoçyaııia, o/o 52 kıızey İngilterede ^{o,!o 27 ve kuzey is_,} koçyaıda o/o

'?_

o ],ara]< saptarrmıştırj sviçre ıde yapılaş araşt],rmada

o /oo

ise ülke _çapında ibreli].erin _{o/o 5z} ^{sinde ve} yapraklıların ofo 45

indeyapra}veibredökülmebelirtilerinerastlanmaktadır.Norveç.te 198, yılı araştırınaları.na göre ⁶⁰ yaşındaki ibreli ^{ağaçların o/o 20} si ^ve 51-L1o yaş araslndaki ibre}l ^{ağaçların o,!o 17 sinde} çeşitli

derececİe hasar ^meydana gelmiştir.1970 ^yr.lr. başlarında i,etleral ^Alman_

ya ormanlarında çıplak tepeler, sarannış ibreler ^{ve ortaya} çlkrnaş

köklerle ^ağaçların yarıslnln zanara u|tradğğı saptanınıştır, İlk ^zarar

göknarlartlan başlayarak arkasından İskoç çaınına ve Norveç ladinine o/o ıo ^oranında yayılmr.ştır.Xay:-nların ^{yarı sı, m} eşelerin ofo ⁴³ u za-

rar göıınüş,13o yıl ömrü olan karaaİaçların 50 yaşında ^ölmeye başla-

dığ ^gö zlenııiştir.Polonya ^{ı d a 198J tle 40oOO} ha, ^dan fazla ^orman etki-

Ienıniştir.kanaaıa oıınaııcılık servisinin ^{raporuna göre} ise kanada ^ı ya yağan asit yağgıurlarının 20 yıllık bir ^süre içerislnde ^{kereste hac-} ninin verimlıliğintte ^{o/o 20} lik bir ^{kayrp söz konusudur,}

Tüıkiye ıile ise ^{Yatağaıı termik santrali} nin yaptığı zararlarla ilgili

araştııma yapılrııştır. Üç ünj.terien ibaret ^Yatağan terrıik santralinin

ilk ^{ünütesi 1982} tarihinder2nci ünitesi ^{198, ve_1üncü} ünitesi aralık ]g14deişletmeyealaİımıştal'.Kı.sasüreönceüretineaçıJ.mışo]-mas]-na karşın ^{1980 yr.lında yap} ılan ^{tesbitte yata termik} santra].].n]-n 8ti-

n_e yind e ve santrala ^{kuş uÇumu} 4.$-9. 5 ^km. uzaklıkta ^{1oOOO dönürn kr.-}

zı 1çaıı

o_nnanının tamaınını.n kuruduğurlğ95 yılında dghağa büYüYelgk 2ooo ha. ^alana ulaşm:-ştır.

Artvinıin ğurgu] ilçesindeki ^bakı.r tesislerinj,n ^{günde 41 ton kükürdü}

SO, blaral< çevreye atmasının sonucu bugüne değin yaklaşık 90000 dö-

nüıogenişliğindekibiralanüzerindebulunanbitkiörtüsününtamamen kalktağ1. saptanınıştır.cünoe 576 ton ile ^{14 kat daha Jazla kükürdü S02}

o1ara}< haİaya ^{saçan Yatağan} ıdaki _termik santralin ^yakın bir ^gelecekte

çevredeki bitki ^örtüsü ve topraklar üzerlnde yapabileceği kıyınıIar

datıa kolay kavranabile cektir. ^Orm ancı],ık Araştırma Enstj,tü !sünün ra-

poruna göre ise 5?5ooo tonu aşkiın So, gazı hiçbir ^{önlem alınmaksı-}

zın,tloğaya yayılacaksa bu gaz ya]ülaşık ^B6OOO ha, orman1 yani 5 mil-

yon metreküp kız:-J_çaın ağacını kısa sürede artımdan durduracakruzun süredede yok ede cektlr.

orhaneli Termik santrali yılda 9OO00 ton s0, ^{gaz:.nı. havaya} verdiği

sürede artıın kaybı ve arkasından oTman].n tümden kaybr söz konu su

o 1abile cektir.

f. ^{Termik S antral Baca Gazları} uö atı_klarnnln ltkİlerİ

Tennik santra1 bacasından kükürt dioksit,karbon monoksitrazot oksit g:ibi 8azlar çıkmakta ve _çevreye yay:.lmaktadlr. Kükürt dioksit ^{ve azot} oksit gazları asit yağmurlarının oluşumunda birinci kaynaktır. İabri- ka bacalarından atılan kükürt ve azot oksitler ^hakim rüzgar]_aıla ortala

ma 2-7 8ün içersincle atmosfere taşınrrlar.Bu ^zaman süresi içinde ^bu

kirleticiler atmosferdeki su partikülleri ^{ve diğer} birleşenlerle ^tep-

kimeye g-irerek sülföröz asit,sülfürük asit ^ve nitrik asidi ^oluşturur-

lar.3unlarda yeryüzüne yağnur veya kar şeklinde ulaşır ^{veböylece asit}

yağmurları meydaJıa gelir.Kuru sülfat ^ve nitrat partikülJ,eri çiğ ^veya sisle ıııtubetlendiği ^zaman kuvvetli ^asi.dik çözeltiler ^{şeklinde atnos-}

ferde depolanabilir.Asit ^{yağnuru ve} kirleti.cifer ibre_lİ ağaçların

iğıe yapraklarına nufus ederek zehir ^depolar btjjlece ai;açların ^hasta_

1ığa tİayanıklılı!!, ^azalı_r parazit ve zarailı ^böcekler tarafından ^zara_

ra uğatılarak ölüm]erj_ne neden o]ı.ır..4,yrıca ,aİarlı böceklerle zayıf-

1ayan ağ.açların tepe çatıları seyrekleşerek ^rüZgar perdesi _ğörevini

yapanayarak ağaçlar1n rüzgardan devrilmelerine ^{neden oIur.}

Kükürt clioksit le ^{azot oksit} yaprakların stoma].arına ve _çatn ^ibre].e-

rine ^g-irerek yaprağın su dengesini değiştirme yeteneğine sahip ^oIan

stopla-,ıı aru.n asidif ikasyo nuna ned e n ^{o 1} aral( ona zaı at verebiliyor. Yap- rağl-rı veya ibrenin transpirasyon kontrol siatemindeki ^bu parçalanına veya bozuluıa rutubet kaybı. ile sonuçlanabiliyor. Yağmurun toprağa ve

ağgçlara düşmesi sülfat ^ve nitrat ^depolanma hızını arttırarak asidi- tenin aıtrıasını sağlaınakta, ve zararın daha büyümesine necen olınak-

tadır. Toprak ^{zamanla 1O} kat ^{dp)ıa fazla.} asiditik olur.Kuvvetli asidi_

tik çözeltiler toprağa geçerek kalsyum, potasyum, ınağne zyurı

gibi ^mina- ıellerin kaybıng neden o1ur.3u minareller ise ağaçların ^{büyümesi ve} kenttf,lerini yenileınesi için hayati bj.r ro1 oynarlar. Yapra.kfardaki kalsyuoı ve ^ın agne z]rrırn kaybı aynı zaınanda asidin nötrelleşmesini ^önler.

Orrnan topraJclarının _çoğunda PH 5 in a]-t:.na düşerse toprak s:.vrsr i-

çin<le aliminyum ve ağır metallerin konsantrasyonu artar.Bitki ^besin-

lerinin ^yerine geçen bu madde].erin kaybı bitki kökleri üzerinde

zehir etkisi yapar.Kurak ınevsimlerde toprak rutubetj. azal-ır ve ze-

birli ^maddeler su ile buharlaşamaz _böyJ.e mevsimler<le l<alan toprak

rutubeti içinde zehirli madde].erin konsantrasyonu artar.Bunun sonu- cu bu toprak].erdaki ibreli ve yaprakJ,ı ağaç}ar zaylf düşer.

Do ğaJ. ekosistenlar üzerintle en zararlı etkj.ye sahi_p o1an SO, nin Yüksek niktarkarda ortana yayılması ile _çevredeki ^tüın canlılara ^oluın- suz oluıak etkileyesektir. so2 ve NO, gibj- gazlar ağaçlara doğrudan

hasara sebep olabilir.Bu ^gazlar yapraklara ve ibrelere hücüm eder.

Bİrinci tip zarar fotsentez etkisini azaftma _{şekJ_inde} kloroplast- 1arda görülür.Bu _{da yaprak} ve ibre]erde kahverengi veya siyah J,eke-

lere sebep olur.

Terınik santrallerde S2 ^yanında CO ve NO* leri _çevreye yayllmaktadlr.

Yatağaıııda görüldüğii g,ibibu gazlar orman tahribine ve ölürnlerine yol açmaktadır.Meteorolo jik olaylara bağlı. olarakta ^{u za.]<} çevresinde ^de

orrnan öliiıılerine neden o].abile ceklerd ir.

4.z ^grar cesitleri:

Baca gazlaı: ve atık].arın ^otmana yaptığı _{zaraİlar şöyle} sınrflandı- rı.labilir:

4.1.1ü eşcerelerin erken kesiminilen doğan zararıBu zarar henüz o}gunluk yaşına ulaşmaınış meşcerelerin zorunlu oleıkk kesilmesiyle doğabiJ-ecek zarardl r.

4.ülrazi gelirlerinden yoksun kalmaktan doğan zarar:Bu zarar onnan

ölüınü ile üretiınden uzakJ.aşan arazinin zarar süresince sağlıyabile- ceği net gelürlerden oluşmaktadır.

4.3.Toprak ^koruına önlemlerinden doğan zarar: Orman re.jimi içersine giren ve fakat çeşitli nedenlerle aşınma ve degregasyona uğrayan

toprakların koruıımasl ve özelliklerinin iyileştirilmesi için ^yapı-

1aeak harcarnalardır.

4.4.Ek .ağaçlaııdırrıa g:iclerlerinden doğan zarar:Bu zaTata konu olan alanda gaz zararlat.n].n kalkması ile yeniden oImanclf]-k üretimine

geçilmesi için ^{gerekli o]-an} ağaçlandııma giderlerinin ortaya çrkar-

d:.ğ ek bir ödemedir.Çünkü aıazi ^gerçekte ağaçlıdlr.ve ^{bu durumun}

clevenlılığı ^gaz zaıarları ile ^ke silıniştir. Di ğer taraftan orman].n

kenaıi kendine gençleşınesi o1anağ da ortadan kalkm],ştar. Dolayısay-

la ilercle yap:.lacak bir ağaçlan<lı.ıma gideri zorunİu oI*aktadır.

4.5.Sosyal. zararlar: Onnanlar, gerçekten bazen hava kirliliğj- için biı koruyucu hekİın bazen de ^onun hastası durumundad]-r. Bu gerçekler şu çarpıcı örneklerle ^somut]-aş t]_r:-lmı.şt:'r; olgun iri ^{yapraklı 1OO}

yaş:.nda}<i bir keyın ağ,acıyaklaş].k ^o larak saatte 1.?kc. oksijen ^üret-

nekte 2.35 kg. korbon dioksit tüketınektedir. Ayrr-ba aynı kayın ağacı ^yıJ- da ]. ton, tozu süzmekterbaca gazlarını, bakt erj.leri ^ve virüsleri ^bağla-

naktadar.Bu ^neaıenle havadaJ<i katı parçacık].arın özellikle ^akciğere

giden tozların sayası bakıınından oım aJı havası kent ^havasrna kıyasla o/o _90-99 oranında daha az toz taşımaktadır.Böyle ce ormanlar hava

kİrliliğnin bir panzehiri ve ^do _ğal süzge cidirler. Böyle ce termik sant-

rallerin ^{baca gaz} ve atıkların:-n ^{doğurduğu orma3} ö]ümlerinin insan

sağlığına ^o1uın suz etkileiinin boyutları ne derece büyük olduğu görülmek-

tedir.Orhaneli termik santralinin _çevre ormanlercla,yapacağı tahribat

sonucu orman örtüsünün kalkması ile ^er€zyon hızla artacak ve su kay_

nakları kullanılagııyacaJ< duruma gelecektİr.Bu da İnsan sağlığrna direk etkileye cektir. teşi1 örtünün yok o1ması i}e ^de insanların ^dinlenme

ve noral ihtiyaçları karşılanımı yacaktır.

SO}IUC:

orhaneli ^termj.k santralinin ^{üretiıne geç} nesi ile diğer ^termik santral-

]eri n bulundufu ^o ırnan alanlarında meydana gelen zararlarrn ^buradada

o 1acağını söylemekiçin kehanette bulunrnaya gerek yoktur.Termik sant-

raller ve ^{d j.ğer} kirleticilerin ^{sebep oldufu} asit ^{yağpıuru orm aıı 1arı-}

mıza AlD'nin ^insanlEEa yaptığını ^yapm a_ktadır.

orhaneli ^Termik santra]-inin ^üretj.m aşaınasana gelmesi ile ^{geriye dö-}

nüş yolu kapamıştır. Ancak bazı teknik tedbirlerle ^zaraı azvJ-tılabile- cektir.Bu ^{nedenle SO, ve NO} gazlarının tutulabileceği ^ek tesisler maliyet faktörü öne alınınadan yapılmalıdı.r. ormancılık ^açısrndan ise

dirençleri zşıf ağaçların yerini dayanıklı türlerle değiştirmefi ^yap-

raklı ağaçlara ağırhk verilmelidir.

| |yeşil tyidirl' deyişinin ^tüm ilgiliJ_erce paylaşılmasıpı

*tjnan

diliyoİluz.

--,- ^-?

ALPAC{R

ornan l.!ühendi slerj. odasa

Bursa ^Tem silci si

2-Çepe1 Necmettin ^OMO tlergisi Haziran-,/190o

İ-Denirel öner Çevre ve oımaıı }1ayls-Hazira^/I996 4-Eruz Ertan çevre ve ^{ormaJı ı,l ayı s} -Haziran/L986 5-Çevre ve ^ormaıı ıışİ Temmuz-[,ğusto s/]-9B6

6-Geray Uçkun ^{t Yatağ.an} terınik santralinin ğevredeki ormanlara yap-

. tığı zararın ^he saplanmasa lçevre _{ve o!ınan} der,yayını ^1!B'/

?-salvesen Biu çev.,sema Öna] çevre ve ^{onnan l,i aya} s-Haziran"'1986 8-Özkan ^Ne jat(çeviri) oı,1o <lergisi Şubat,'1!88

9-S9rıgü1 ^Mehmet çevre ve ^onnan Kasam-Aralak/1986 ^'