Salisen: Sinan bizzat ölümü kabul et- memiştir, öldürülemez!..
Sinan türbesi dediğimiz mezar, nihayet oıı beş çeki Bakırköy taşının, şöyle bir, baş başa ge- lişidir. ürada görülür ki Siııaıı ölüııı hazırlığı görmemiş, ölümü bcninısenıenıişlir. Süleyıııaııi- yeııin ayakucundaki bıı nişane, büyük bir tablo kenarındaki imza izinden başka bir şey değildir.
Hakikat şudur ki Sinan, beş yüzü mütecaviz şaheserinin fevkinde yaşamakta, bütün sıh- hat ve azadeliği, bütün hayatçılığı ve san'atin- deki palıa.sız asudeliği ile yaşamakta... Hatta bakir olarak yaşamaktadır..
Sinanı görüyoruz, fakat henüz tanımıyo- ruz. Tarihi malûmat noksandır ve asarı ciddi bir tetkike tâbi tutulanıamıştır. Düne kadar, bü- tün özürlerimize rağmen, asırlamnış ve nasır- lanmış bu günahla, tekmil cihan karşısında mah- cuptuk. Bugün en büyük şükran borcumuzu ö- deıııek için ilk adımı; atıyoruz: Onun asil lıü-
viyetini arayacak ve bu hüviyetin tesbitine sarfı gayret edeceğiz.
On, 011 beş sayfalık yarı tarihi, yarı edebi bir lezkerelülbOnyandaıı sezdiğimiz Siııaııa id- rakimizle ilerledikçe, bize doğru taşıp gelen bir fevkalbeşerle müteheyyiciz. Ona kâh Şarktan Garba, kâh Garptan Şarka, yayıla yayıla, aydııı- lana aydııılaııa cevelâıılar yapan ilâhi bir kud- ret diye tapıyoruz.
Esaslar kurmuş, itikatlar yaratmış...
Muhterem bir zat, Sinan için, devrinin yc- liştirınesidir; dedi. Doğrudur. Fakat bu, işin yalnız bir veçhesidir; işin ikinci ve en mühim cephesi: Siııanın kendisini yetiştiren bu devrenin fevkine yükselerek o devreyi yetiştirmesidir ki bu da dehanın diğer bir tarifinden başka bir şey değildir.
Kuvvetini bilhassa inkılâptan alan Türk mimarı, beynelmilel bir şahika olaıı Siııaııa da lâyık olduğu mevkii ihzar etmektedir.
M i m a r Sinarıın aziz ruhuna
Türk Mimarîsi
Medeniyet bütiin insan camialarının bir .te- kâmüle doğru yürümesi demekse o muazzam teşekkülde Türk ırkının unutulmuş ve yahut gasbedilmiş bariz bir hakkını görüyoruz.
Bugün Oıiaasya toprakları altında; tetkik edilmemiş bakir bir saıı'at... mütevazi bir Türk saıı'ati hâlâ yaşıyor...
Türk mimari saıı'ati orta ve küçük Asya Türk ve İslâm medeniyetini yaratan doğurucu ve lcâdİT bir unsurdur ki bugün ölmeyen eser- leri yarı dünya şehirlerini süslüyor. Bütün A- ııadolu ve Rumeli şehirleri toprakları üzerinde yükselen ve ebediyete koşan eserlerini Türk'-
Bedrettin Hamdi- Behçet Sırrı
ün kııdretkâr eline ve Türk mimari san'atiııin ince zevki selimine borçludur.
Fakat 11e yazık ki bundan yarını asır ev- veline kadar inkâr edilen bu saıı'at şubesi daha yakın bir mazide Müslüman san'atiııin bir şu- besi olarak gösterildi. Hatta biraz daha mutaas- sıp davranarak İslâm medeniyetinin Avrupa'nın
nazarı dikkatini celbettiği o sıralarda Türksaıı'- atini inkâr ve ihmal yollarına saptılar. Akıncı ve barbar telâkki ettikleri bu kavmin yapmak ve yaratmak yolundaki büyük kudretlerini tanı- mamak gafletinde bulundular.
Tarihlerimiz de öyle yazddar... Onlardan gördüler.
Maalesef şimdiye kadar tahlil ve teşrih edilmemiş olan büyük san'aii Arap, Aceııı ve Bizans san'atlerile karıştırmışsak ve yahut ka- rıştırdmışsak o yine bizini ihıııaliınizdir. Bun- dan yine ferdafert biz mesulüz.
Celâl Esat Bey bir dersinde:
Terbiyede saıı'at lâzımı külli mevkiini iş- gal etmiyor. Sultan Ahmet çeşmesi bir helvacı dükkânı kadar nazarları celbetmiyor. Mimari eserlerimizin hiç bir millete nasip olmıyan bo- ci ial arı karşısında esniyoruz. Yüz çeviriyoruz.
Bulgarlar ki kendi milli mimarileri namına his- selerine bir mağara bir çoban kulübesi düşer.
Onların bile saıı'atlerine dair yazdıkları eser- ler asarı mimarilerinin işgal etliği hacimden ziyade yer tular. Halbuki biz, elimizde Haçli- katülcevami olmasaydı büyük nıebani ve ca- milerin isimlerinden haberdar bile olmayacak- lık. Bir vezire yüz mersiye yazan nesil yüz bina- ya bir tavsifname bile yazmadı. Bu topraklar üzerinde yücelen eserler onlara hüdayi ııabit gibi geldi, diyordu. Acı fakat çok haklı bir şi- kâyet...
Vakur ve sade, ıııütevazi Türk mimarisinin seciye farklarını gökleri yırtan minareleri ge- niş kubbeli camileri olan bu Şark ve bu bütün bir şarkın bir saıı'at şubesi gibi görenler için:
Memleket bütün bu koca saıı'atinin karakterleri- ni tesbit edecek bir dâhi, güzel saıı'atler aka def- misinden doğacak güneşi bekliyor.
Tiirk san'alkârıııııı yegâne karakteri lıis- leriudeki mantık ve sadeğidir.
Türle mimarisi hiç bir vakit süs ve alâyişe kapılmamıştır. Türk mimarları binalarının gü- zelliğini ııisbetlerin uygunluğunda mantık ve ahenkle aradılar.
Bazı dünya şehirlerine eser vermiş olan hu büyük saıı'atin inkişafı ise en müsait şe- raiiini Bursa ve İstanbul topraklarında buldu.
Haricen ve dalıilen tekâmül etmiş bir bina t/ipi bulan Türk mimarisi Bizans saıı'a- tiniıı varamadığı gayeye vardı. (Acemin şiir ve safası Arabııı hayal ve mistiği) ııi Türkler çoktanheri tanıyorlardı.
Bu velııt saıı'atin üstatları başında ise Siııaıı var. Sinan Garpte cemiyetlerin el birliğile hu- sule getirdiği saıı'at hareketine Şarkta yalnız başına cevap verdi. O ebediyete haykıran ve ci- han tarihini hayretlere sokan büyük yapılar izin- de yürüdü ve imkân ile zaman mefhumlarını büyük benliğinde eriterek 360 ı mütecaviz e- serle Türk vatanını süsledi.
Türk san'ati tarihine lâyemut bir mefahir silsilesi ibd;ı eden Sinan bugün büyük eseri Sii- leymaniyenin ıııütevazi bir köşesindeki küçük türbesinde medfıuı. O eserlerde ezelden ebede giden bir fâni idi; 11e mutlu ona.
