ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi
• Not, öğrencilerin derse karşı duyuşsal boyutunu etkileyen temel faktörlerden biridir.
• Ölçme ve değerlendirme kavramı öğrencinin, eğitim sürecindeki durumu hakkında doğru karar vermek için yapılan gayretlerin tümünü kapsar.
Ölçme ve Değerlendirme Kavramları
• Ölçmenin en temel tanımı ölçülebilir bir niteliği gözlemek ve bu niteliği amaca uygun sayı ve sembollerle ifade etmektir.
• Bu süreçte karşılaşabilecek en temel sorun ölçme işleminin yapılmasını kolaylaştıracak eşit birimli, genellenebilir, amaca uygun bir birim isteminin belirlenmesinde yaşanabilir.
.
• Eğitimde ölçme öğrencilerde amaçlanan hedeflere uygun davranış değişikliğinin ne ölçüde meydana geldiğinin değişik tekniklerle, sayılar ve sembollerle belirlenmesidir.
• Değerlendirme ise ölçme sonuçlarının ne anlam taşıdığı üzerine yapılan yorumlardır.
Ölçme ve Değerlendirmenin Farklılıkları:
1. Önce ölçme daha sonra değerlendirme yapılır.
2. Ölçme, ölçülen özelliğin miktarını gösterir, değerlendirme ise bu miktarın amaca göre uygunluğunun yorumudur.
3. Ölçme daha çok objektif, değerlendirme ise daha çok kişisel kanılara dayanır.
4. Ölçme sayı ve sembollerle ifade edilirken, değerlendirme de sonuç, yargı ve karar vardır.
5. Ölçme bir gözlem faaliyeti, değerlendirme bir yorum, bir hüküm verme işidir.
Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Soruların Sınıflama Türleri
• İki tür sınıflama mevcuttur:
1. Bloom’un taksonomisine uygun ölçme ve değerlendirme 2. Piaget’in operasyon dönemlerine uygun ölçme ve
değerlendirme
Bloom’un Taksonomisine Uygun Ölçme ve Değerlendirme
• Eğitim‐öğretimde gerçekleştirilecek hedef davranışlar günlük planların önemli bölümünü oluşturur.
• Kısaca; öğrencilerin dersin sonunda ne bilmesi ve ne yapabilmesi gerektiğini belirten ifadelerdir.
• Bu ifadelerin mutlaka gözlenebilir, ölçülebilir ve değerlendirilebilir özellikler taşıması gerekir.
Bilişsel Hedef Davranışlar
Duyuşsal Hedef Davranışlar
Eğitim‐öğretim sonunda beklenen davranışlar 3
alanda ifade edilmektedir:
• Bilişsel hedef davranışlar:
• Zihinsel beceri ve etkinlikleri ilgilendirir.
• Bloom’a göre; bu davranışlar bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirmedir.
• Duyuşsal hedef davranışlar:
• Tutum, inanç ve değerlerle ilişkilidir.
• Bu davranışlar alma, karşılık verme, değer verme, düzenleme ve karakterize etmedir.
• Psikomotor hedef davranışlar:
• Duyu organlarının koordineli olarak kullanılmasını ifade eder.
• Buradaki aşamalarda da uyarılma, kılavuzla yapma, beceriler haline getirme, duruma uydurma ve oluşturmadır.
ÖĞRENMENİN BOYUTLARI
1‐Bilişsel Boyut
Bilgi Seviyesi: Bu seviyede sorulan sorularla bireyde, öğretilen bilgileri görünce tanıması, sorunca söylemesi veya tekrar
etmesi istenir.
Sınavlardaki tanım soruları bilgi seviyesine girmektedir.
Bu seviyede fazla bir yorum olmadığından tanımlar zamanla unutulur. Bu düzeydeki öğrenmelere ‘geçici görüntü olayı’ da denir.
Kavrama basamağı
• Kavrama Seviyesi:
Bilgi basamağından sonra gelen basamaktır. Kavrama düzeyindeki bir öğrencinin bilgi basamağında kazandığı davranışları /kazanımları (tanım, kural, formül, olgu, prensip, vb.) özümsemesi, kendine mal etmesi, yeniden yorumlaması ve ifade etmesi durumu söz konusudur.
• Kavrama düzeyinde bilginin bir formdan başka bir forma transfer edilmesi gerekmektedir.
• Bu düzeydeki bir öğrenci öğrendiği bir bilgiyi yeni bir anlatım biçimine (grafik, tablo, şekil, sözel, vb.) çevirme, olgunun neden, niçin, nasıl olduğunu ya da bir kavramın ne olduğunun gerekçe gösterilerek açıklama, örnek verme, yorumlama, özetleme gibi etkinlikleri gerçekleştirebilmektedir.
17
• Kavrama basamağını yoklamaya yönelik hazırlanan sorularda istenen bilginin derste ya da kitapta aynısının gösterilmemiş veya ifade edilmemiş olması oldukça önemlidir.
• Zira teorik olarak kavrama düzeyine uygun olan bu tür soru ya da ölçülen özellik, öğrenci için yeni bir durum ve gösterim biçimi olamayacağı için bilgi seviyesinde kalacaktır.
Kavrama basamağı
• Konu: Kuvvet ve hareket
• Amaç: Bir cismin kaygan bir yüzeyde daha kolay, pürüzlü bir yüzeyde ise daha zor hareket etmesinin sebebini, sürtünen yüzeylerin
farklılığı ile açıklama.
• Soru: Bir oyuncak arabaya sabit bir kuvvet uygulanmaktadır. Bu
araba masa üzerinde daha uzak bir mesafede, halıda ise daha yakın bir mesafede durmaktadır. Bunun nedenini aşağıdakilerden hangisi açıklar?
• A) Halının üzerindeki sürtünme kuvveti masadakinden daha azdır
• B) Masadaki sürtünme kuvveti halıdakinden daha azdır.
• C) Eşit uzaklıkta her ikisine eşit şiddette sürtünme kuvveti uygulanır.
• D) Halının yüzeyi masanın yüzeyinden daha kaygandır.
Kavrama düzeyi örnekler
19
• Konu: Madde ve Değişim
• Amaç: Sıcak ve soğuk maddelerin teması sırasında meydana gelen sıcaklık değişimini açıklama
• Soru: Sıcak ve soğuk maddelerin teması sırasında meydana gelen sıcaklık değişimini aşağıdakilerden hangisi açıklar?
• A) Soğuk maddeden sıcak maddeye soğukluk geçer
• B) Soğuk madde sıcak maddenin bütün ısısını alır
• C) Sıcak maddeden soğuk maddeye sıcaklık eşitleninceye kadar ısı akışı olur
• D) Aralarında hiçbir ısı alış verişi olmaz
Kavrama düzeyi örnekler
• Davranış: Elementlerin periyodik cetvelde elektron ilgilerini açıklayabilme
• Soru: Periyodik cetvelde soldan sağa doğru gidildikçe elektron ilgisi nasıl değişir açıklayınız?
Kavrama düzeyi örnekler
21
• Davranış: Mayoz ve mitoz bölünme arasındaki farkı açıklayabilme
• Soru: Mayoz ve mitoz bölünme arasındaki farklılıkları yazınız.
Kavrama düzeyi örnekler
Kavrama düzeyi örnekler
• Davranış: Fermat ilkesinin nedenini açıklayabilme
• Soru: Fermat prensibi ışığın hangi özelliğini açıklamada kullanılır?
23
Uygulama Basamağı
• Bu düzeyde bilişsel öğrenmeye sahip bir öğrenci kazandığı bilgi birikimini kullanarak kendisine sunulan yeni durumları
anlaması ve problemleri çözmesi söz konusudur.
• Bu düzeyde öğrenci, karşılaştığı problemi çözerken daha önce öğrendiği ilgili tanım, kavram, ilke, kural, genelleme, yöntem ve teknikleri işe koşması gerekmektedir.
Uygulama Basamağı
• Bu düzey, öğrenci için bir problem çözme sürecidir.
• Bu nedenle bu düzeydeki bilginin yoklanmasında doğrudan bilgi sormak yerine öğrenilen bilginin günlük hayat problemlerine uygulanmasına önem verilir.
• Bu seviyede kullanılacak sorularda genellikle “çözünüz”,
“bulunuz”, “hesaplayınız”, “kullanınız” gibi sözcükler kullanılmaktadır.
25
• Konu: Işık ve Ses
• Amaç: Işık kaynağının yeri değiştirildiğinde cismin gölge büyüklüğünün şeklinin değişebileceğini fark etme
• Sınıf: 5
• Soru: Bir ışık kaynağı, bir engel ve bir perde, aynı doğrultuda ve aynı sırada yerleştirilmiştir. Işık kaynağı engel ve perdenin konumu
değiştirilmeden engele yaklaştırıldığında perdede oluşan gölgenin alanı için ne söylenebilir?
• A) Gölgede değişiklik olmaz
• B) İlk duruma göre daha büyüktür
• C) İlk duruma göre daha küçüktür
• D) Birden fazla gölge ortaya çıkar
Uygulama düzeyi örnekler
• Konu: Madde ve değişim
• Amaç: Maddenin ölçülebilir özelliklerini bilme
• Soru: I. Durum: Eşit kollu bir terazinin her iki tarafına teraziyi yatay dengede tutacak şekilde iki balon şişirip yerleştirin. II. Durum: Balonlardan birini patlatın ve yatay dengenin bozulduğunu gözleyin
Yukarıdaki iki durumdan hangi sonuç çıkarılabilir.
A) Gazlar sıkıştırılamaz
B) Gaz halinde bir madde olan havanın bir kütlesi vardır C) Patlama sesi dengeyi bozmuştur
D) Gazların kütlesi ve ağırlığı yoktur
Uygulama düzeyi örnekler
27
• Davranış: Çeşitli gazlardan oluşan kapalı bir kaptaki karışımın tepkimeye girdikten sonra basıncını çözebilme
• Soru: Kapalı bir kapta 270C 4 mol O2,H2, 2 mol Ne gazı vardır.
Karışımın toplam basıncı 800 mm Hg’dır. Karışımın tepkimeye girdikten sonra kabın son basıncı kaç mm Hg olur? (27 0C’de su buharının kısmı basıncı 27 mm Hg’dır)
Uygulama düzeyi örnekler
Uygulama düzeyi örnekler
• Davranış: Mayoz ve mitoz bölünme sonrasında kromozom sayısındaki değişikliği hesaplayabilme
• Soru: Kromozom sayısı 2n=60 olan bir hücre ard arda 3 defa
mitoz daha sonra ise bir defa mayoz bölünme geçirirse, sonuçta oluşan hücreleri ve hücrelerin kromozom sayısı kaç olur?
29
Uygulama düzeyi örnekler
• Davranış: Yer çekimi ile ilgili verilen bir problemi çözebilme
• Soru: Uzunluğu 1 m olan bir basit sarkaç 205 sn’de 100 tam salınım yapmaktadır. Sarkacın bulunduğu yerdeki çekim ivmesi nedir?
• Örneklerde olduğu gibi, uygulama basamağına yönelik öğrenmelerde öğrenilen kavram ve bilgi doğrudan istenmemekte, bilgi ve kavrama düzeyinde elde edilen bilgi ve becerinin bir problem durumunda uygulanması ya da yorumlanması istenmektedir.
31
• Bu yönüyle öğrenci bu düzeydeki problem durumlarıyla ilk defa karşılaşmakta ancak çözüm yolu ve çözüm için gerekli ve kullanılacak olan bilgiler öğrenci tarafından bilinmektedir.
• Bu düzeydeki problem durumlarının aynısı eğer derste ya da kitapta çözüldü ise bu problem durumunun artık öğrenci için uygulama basamağında olmayacağı unutulmamalıdır.
Analiz seviyesi
• Bütünün oluşturduğu parçaları tek tek ele almak, bütünü parçalara ayırmak anlamını taşır. Kişiden bilimsel bilgilerdeki düzen ve sırayı öncelik, sonralık, sebep, sonuç ve geçerlilik gibi ölçütleri kullanarak ortaya çıkarması istenir.
33
Analiz seviyesi
• Analiz ediniz, destekleyiniz, kanıt gösteriniz,
nedenlerini tanımlayınız, yorumlayınız (verilen
bir tablodan yola çıkarak tablodaki değerlerin
yorumlanması), gibi kelimeleri kullanarak bu
tür sorular sorulabilir.
Analiz seviyesi ile ilgili örnekler:
• Konu: Maddenin iç yapısına yolculuk
• Amaç: Maddenin hangi durumlarda elektrik akımı iletimini gösteren deneyler tasarlama
• Sınıf: 7
• Aşağıda verilen aletlerden hangileri yardımıyla suyun elektrik iletkenliğini göstermek için bir deney düzeneği oluşturabiliriz?
A) Arı su, elektrot, beher, kablo pil
B) Arı su, duy, ampul, elektrot, çay bardağı C) Tuzlu su, duy, ampul, kablo, saat camı D) Tuzlu su, elektrot, pil, duy, ampul, kablo
35
Analiz seviyesi ile ilgili örnekler:
• Konu: Madde ve değişim
• Amaç: Karışımı oluşturan maddelerin belirli yöntemlerle birbirinden ayrılabileceğini bilme
• Sınıf: 4
• Soru: Su+talaş tozu+kum+tuz karıştırılması ile oluşan karışım aşağıdaki işlemlerden hangisiyle birbirinden ayrılabilirler?
A) Kaşıkla toplama+Buharlaştırma+Süzme
Analiz seviyesi ile ilgili örnekler:
• Davranış: Karışımları birbirinden ayırabilme
• Soru: Aşağıdaki karışımları bileşenlerine ayırmak için birer yol öneriniz.
• A) Kan
• B) Ham petrol
• C) Demir tozu+Tebeşir tozu
• D) Tebeşir tozu+Su karışımı
37
• Davranış: Hücrenin organelleri ile vücut organları arasındaki ilişkiyi kurabilme
• Soru: Lizozom ile mide arasında var olan bir
ilişki beyinle aşağıdakilerden hangisi ile vardır?
A) Çekirdek B) Mitokondri
Analiz seviyesi ile ilgili örnekler:
•
Sentez, fikir ya da öğeleri belli ilişki ve kurallara göre birleştirip yeni bir bütün ya da ürün oluşturma yeteneğidir.•
• Ancak bir ürünün taklidini, benzerini, bir örnekten yararlanarak özdeşini oluşturma sentez değildir.
• Bu nedenle sentezde yenilik, orijinallik, özgünlük, buluş, icat gibi özelliklerin olması söz konusudur.
SENTEZ BASAMAĞI
Toplumsal sorunları çözmede yeni bir yaklaşım, yöntem ve teknik geliştirme, özgün bir plan oluşturma, yeni bir kuram ortaya koyma, problemlere farklı çözüm yöntemleri geliştirme birer sentez midir ?
Sentez ise birkaç öneride bulunabilir misiniz ?
SORU ?
• Soyut ilişkiler oluşturma
• Çözümü soyutlaştırma
• Olaylara göre yorum yapma
• Özgün çözüme ulaşma
SENTEZ DÜZEYİNDE ÖĞRENME
• Yeni bir kuram ve teori ortaya koyma
• Özgün bir çözüm yolu ve öneri geliştirme buluş ve icat yapma
• Teori ve kuramların geçerliliğini test etme
SENTEZ DÜZEYİNİN ÖZELLİKLERİ
• Bir problemin çözümünün öğrenciye doğrudan verilmesi ve daha sonra öğrencinin de bu problemin çözümünü yapması sentez düzeyindeki bir öğrenme olmayıp öğrencinin sadece bilgi düzeyinde öğrendiğini gösterir.
• Bu nedenle sentez düzeyinde bir bilginin yoklanmasında derste ya da kitapta çözümü sunulmuş soru/etkinliklerin kendisi ve benzeri sorulmamalıdır.
Sentez düzeyindeki bir bilgiyi objektif soru türleri (çoktan seçmeli, D‐Y, eşleştirmeli, vb.) ile yoklamak oldukça güç olduğu için yazılı cevap gerektiren açık uçlu soru türü tercih edilmelidir.
SENTEZ DÜZEYİNDEKİ SORU TÜRLERİ
Sentez düzeyindeki sorularda;
• Bul
• Planla
• Formüle et
• Sonuç çıkar
• Geçerliğini test et
• Geliştir
• Birleştir
• Öner
• Sentezle
gibi soru sözcükleri kullanılmaktadır.
• Değerlendirme basamağı, bilişsel öğrenme alanıyla ilgili ürün ya da süreçlerin hem kendi içinde hem de kendi dışındaki özellikler açısından değerlendirilmesi, yani ölçütlere göre bir yargıya varılmasını kapsamaktadır.
• Değerlendirme basamağında yargıya varma süreci iç ölçüt ve dış ölçüt olmak üzere iki kategoride yapılabilmektedir.
DEĞERLENDİRME BASAMAĞI
• Bilgi bütününün (bilgi, kuram, teorem, olgu, vb.) öğeleri arasındaki bağıntı ve ilişkilerin, yine o bilgi bütünü için gerekli olan ve kendisinden çıkarılan ölçütler bakımından irdelenmesidir.
İÇ ÖLÇÜTE GÖRE DEĞERLENDİRME
• Dış ölçüte göre değerlendirme ise sentez düzeyinde elde edilen özgün bir kuram, teorem, olgu gibi özgün bir bilginin ya da bir ürünün başka ortamlara taşınabilmesini, geçerli olup olmadığının irdelenmesini ve başka ürün veya kuram ile karşılaştırılabilmesini kapsamaktadır.
DIŞ ÖLÇÜTE GÖRE DEĞERLENDİRME
•
Yeni bir kuram, teori ya da fikirler arasında karşılaştırma yapma ve ayrım yapma• Özgün bir bilgi bütünü ve ürününü çeşitli açılardan değerlendirme
• Bir teori ve kuramı iç ve dış ölçütlerle karşılaştırma
DEĞERLENDİRME DÜZEYİNİN ÖZELLİKLERİ
Değerlendirme basamağındaki bir becerinin
yoklanmasında sentez düzeyinde olduğu gibi kısa cevaplı ve çoktan seçmeli soru türleri uygun değildir.
Bu basamakta bir ürünün belirli ölçütler bakımından ele alınması, bir değer yargısı geliştirmesi ve değer biçilmesi gerektiğinden ayrıntılı açıklama yapma, gerekçe sunma ve raporlama söz konusudur.
DEĞERLENDİRME DÜZEYİNDEKİ SORU
TÜRLERİ
Değerlendirme seviyesindeki sorularda ;
• Kritik et
• Değerlendir
• Karşılaştır
• Kanıtla
• Görüşünü söyle
gibi soru sözcükleri daha çok kullanılmaktadır.
