Çokkültürlülük Kavramı Üzerine
Çokkültürlülük, belirli sınırlar içinde (bir kent, bölge veya ülkede) yaşayan kültürel farklılıkların (kimlik, aidiyet ve değerleri) birlikteliğini tanımlar. Çokkültürlülüğün öncelikli ve temel üretim alanı, farklı yaşamsal formların ortaklaştığı fiziksel, duyuşsal ve kinestetik ortamdır. Elbette ki fiziksel alanları aşan ilişkisel mekânlarda da (sanal, sanatsal ve inançsal mekânlar gibi) Çokkültürlülük pratikleri vardır ve hızla artmaktadır.
Modern anlamda Çokkültürlülük, Kuzey Amerika çıkışlı bir kavramdır. ABD ve Kanada’da farklı bir dili konuşan ve kendilerine ait olduğunu düşündükleri topraklarda yaşayan insanlar, kültürel kimliklerinin tanınmasını istemiş ve Çokkültürlülük kavramı da bu tanınma talebinin bir yanıtı olarak ortaya çıkmıştır (Özensel, 2012).
Çokkültürlü bakış açısı, birbirini tamamlayan üç görüşü kapsamaktadır: Birincisi, insanların kültürle iç içe olduğu, ikincisi, kültürel çeşitlilik ve kültürler arası diyalogun kaçınılmaz ve arzu edilir olduğu, üçüncüsü ise, tüm kültürlerin iç çoğulculuğa sahip olduğu görüşlerinin yaratıcı etkileşiminden oluşur (Parekh, 2002:430).
Parekh (2002: 7), çokkültürlü bir toplumu ‘‘iki veya daha çok sayıda kültürel topluluğu içinde barındıran toplum’’ olarak tanımlamaktadır. İki ya da daha fazla etnik grubun ya da ulusun, tek bir devletin sınırları içinde birlikte yaşadığı ancak kendi kültürel farklılıklarını koruduğu bir topluma çoğulcu toplum denir (Hawiland, vd., 2008:110).
Özünde çokkültürlü toplumlar, ilk merkezi devletlerin ortaya çıktığı 5000 yıl öncesine kadar dayanmaktadır. Fakat kavramsal olarak çokkültürlülük, 1980’lerle birlikte gelişmiş Batı demokrasilerinde, modern topluma ve ulus devlet anlayışına getirilen eleştirilerle kendini göstermiş ve etkisini artarak gösteren bir yapıdadır.
Here toplum, farklı kimlik, aidiyet, değer ve kültürel forma, dolayısıyla çokkültürlülüğe sahiptir. Özellikle yoğun savaş ve çatışmaların neden olduğu zorla ve zorunlu göçlerin yanı sıra, diğer sosyoekonomik nedenlere bağlı olarak gerçekleşen çeşitli nüfus hareketlilikleriyle birlikte, toplumsal dokular homojen bir yapıdan daha heterotip bir yapıya evirilmekte ve Çokkültürlülük formları her geçen gün artarak devam etmektedir.
“Vatandaşlık bilinci”dir. Belki de çokkültürlülüğün asıl büyüsü de bu sosyal vatandaşlıktır. Kanada Yurttaşlık Formu’da bu bilinci destekleyici öğelere sahiptir. Buna göre Kanadalıları bir arada tutan belli başlı değerler şunlardır:
1. Eşitlik ve hakkaniyet inancı, 2. İstişare ve diyalog inancı, 3. Uzlaşma ve hoşgörü,
4. Çeşitliliğin desteklenmesi, 5. Şefkat ve cömertlik,
Hukuksal bir düzen, bütün yurttaşların özerkliğini aynı derecede koruduğunda yasalara uygundur. Yurttaşlar, ancak yasanın muhatapları, kendilerini aynı zamanda onun yapıcısı olarak görebilirlerse özerktirler. Yasayı yapanlarsa, herkesin bu yola konmuş kuralların genel ve ussal onaya layık olduğunu varsayabileceği şekilde düzenlenmiş yasama işlemlere katılan kişiler olabildikleri sürece özgürdürler (Habermas, 2005:124).
Göçle yerleşen etnik grupların en çok tartışma yaşadığı talepler; dinsel pratikleri temelinde onları dezavantajlı duruma düşüren yasalar ve düzenlemelerden muafiyettir. Örneğin (Kymlicka, 1998:67):
Britanya’daki Yahudi ve Müslümanlar pazar günleri işyeri kapatma ve hayvan kesim düzenlemelerinden muaf tutulmak isterken;
Kanada’da yaşayan Sihler yalnızca kendi türbanlarını giyebildikleri için, motosiklet kaskı takma zorunluluğundan ve polisin resmi kıyafet giymesi kuralından kendilerinin muaf tutulmasını talep etmektedirler. Amerika’daki Ortodoks Yahudiler askeri hizmetleri süresince yarmulka giyme hakkı talep ederken,
Çokkültürlü toplum yapısına dair en önemli örnekler, gelişmiş Batı ülkelerinde görünmektedir. Örneğin; Kanada, bu konuda özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren gerekli siyasal, ekonomik ve sosyal düzenlemelerle farklı kültüre sahip bireylere yaşam alanı sağlayan bir ‘tanınma ve birlikte yaşama becerisi gösterme’ sistemiyle toplumsal yapının kodlarını hayata geçirebilmiş ve toplumsal bütünleşmeyi başarabilmiştir.
Kanada’da 1971 yılında hayata geçirilen dört temel kararla, Çokkültürlülük konusunda, ülkenin tanınırlığını arttırmıştır. Buna göre:
• Kimliğini ve farklılığını sürdürmek isteyen her gruba izin verip yardım eder. • Kültürlerini geliştirme ve aynı zamanda Kanada toplumunun bir parçası olma
konusunda talepkar olan her gruba yardım eder.
• Toplumu oluşturan ve farklılıkları bir arada tutarak yaratıcılığı gösterir.
