Birleflmifl Milletler Sürdürülebilir Kalk›nma Dün-ya Zirvesi, Güney Afrika’n›n Johannesburg kentinde 26 A¤ustos – 4 Eylül 2002 tarihleri aras›nda 185 ülkeden yaklafl›k 100’ün üzerinde devlet baflkan› dahil 50,000 kiflinin kat›l›m›yla gerçekleflti.
Zirvede BM Genel Sekreterince önerilen 5 ana konu görüflüldü. Bunlar, su ve halk sa¤l›¤›, enerji, sa¤l›k, tar›m ve biyolojik çeflitlilikti.
26 A¤ustos 2002 tarihindeki aç›l›fl töreninde Güney Afrika Baflkan› Thabo Mbeki, detayl› bir kü-resel gündem oluflmas› gerekti¤ini, Rio'da at›lan olumlu ad›mlar›n eyleme dönüflmesi gerekti¤ini söy-ledi. Baflkan Mbeki ve Birleflmifl Milletler Çevre Program› Genel Müdürü Klaus Topfer, yoksullukla mücadelenin en temel sürdürülebilir kalk›nma konu-su oldu¤unu vurgulad›lar. Zirve Genel Sekreteri de küreselleflmenin zengin ve yoksul aras›ndaki uçuru-mu art›rd›¤›n› ve bunun sadece Kuzey ve Güney ül-keleri aras›nda de¤il, ülkeler içinde de gerçekleflti¤i-ni belirtti.
Cumhurbaflkan›m›z Ahmet Necdet Sezer 2 Eylül 2002 Pazartesi devlet baflkanlar›na, Birleflmifl Mil-letler yöneticilerine ve temel grup temsilcilerine hi-taben Birleflmifl Milletler ana oturumunda bir konufl-ma yapt›. Konuflkonufl-mas›nda, ekonomik ve toplumsal kalk›nma ile çevrenin korunmas› aras›ndaki iliflkinin
en güçlü biçimde kurulmas›n› sa¤layacak ad›mlar›n at›lmas›n›n görevimiz oldu¤unu bildirdi. Ayr›ca, Se-zer iyi yönetiflimin hem uluslararas› iflbirli¤i sürecin-de hem sürecin-de ulusal kararlarda bireylerin ve STK’lar›n kat›l›m›nda önemli bir olgu oldu¤unu bildirdi.
Uygulama Plan› ve Johannesburg Bildirisi
Uygulama Plan› Rio zirvesinde üzerinde anlafl›-lan konular›n uyguanlafl›-lanmas›na yönelik eylemlerden oluflan bir çerçeve olarak tasarland›. Plan 5 öncelik-li alanda eylem planlar› içeriyor.
Al›nan kararlara gelince, dünyada temiz suya eriflimi olmayan kifli say›s›n›n 2015 y›l›na kadar ya-r›ya indirilmesinde anlafl›ld›. Dünya üzerinde bu te-mel olanaklara eriflimi bulunmayan 2,4 milyar kifli bulunmakta. Biyolojik çeflitlili¤in korunmas› için de pek çok taahhütte bulunuldu. 2015’e kadar azalan bal›k stoklar›n›n sürdürülebilir bir flekilde en yüksek verime ulaflmas›, 2012 y›l›na kadar deniz koruma alanlar› a¤› oluflturulmas›, 2010’e kadar biyolojik çeflitlili¤in kayb›n›n azalt›lmas› karara ba¤land›. Or-man ürünlerinin yasad›fl› uluslararas› ticareti konu-sunda acilen harekete geçilmesi ça¤r›s› yap›ld›. Uy-gulama Plan›, madencili¤in, mineral ve metallerin çevresel, ekonomik, t›bbi, sosyal etkilerinin ele al›n-mas›n› destekledi ve sürdürebilir madencilik
uygula-malar›n›n desteklenmesi ça¤r›s›nda bulundu. Yenile-nebilir enerji kaynaklar›n›n küresel enerji kaynakla-r›na oran›n›n art›r›lmas› ve enerji verimlili¤ini art›r-mak için ulusal programlar›n oluflturulmas› önerildi. Temiz enerji kaynaklar›n›n ve enerji tasarrufu sa¤la-yan teknolojilerin gelifltirilmesi ve yayg›nlaflt›r›lmas›-n›n h›zland›r›lmas› gerekti¤i belirtildi. AB ülkelerinin ›srarlar›na karfl›n, yenilenebilir enerjiyle ilgili bir he-def yer almad›.
Sa¤l›k alan›ndaysa HIV/AIDS, kirlilikten ve kir-li sulardan kaynaklanan hastal›klarla mücadele ya-n›nda, ülkeler 2020 y›l›na kadar DDT de dahil ol-mak üzere insan/çevre sa¤l›¤›na zararl› kimyasalla-r›n üretimi ve tüketiminin geliflmekte olan ülkelerde yasaklanmas› konusunda da anlaflma sa¤lad›lar. Ge-liflmifl ülkelerin bu kimyasallar› kullan›m›na daha ön-ce s›n›rlama getirilmiflti. Ayr›ca 2015 y›l›na kadar bebek/ çocuk ölümlerinin 2/3 oran›nda azalt›lmas› konusunda program gelifltirilmesi gerekti¤i belirtil-di. Buna ek olarak, geleneksel ilaç bilgi ve uygula-malar›n›n korunmas›, gelifltirilmesi ve etkin kullan›-m›n›n desteklenmesi önerildi.
Uygulama Plan›nda uzun tart›flmalara, baz› te-mel grup temsilcilerinin zirveden hoflnutsuz ayr›lma-lar›na neden olan konular ticaret, büyük flirketlerin sorumlulu¤u ve fleffafl›¤›, biyolojik çeflitlilik konu-sunda önlem ilkeleri ve enerjiydi. Ticaret konukonu-sunda geliflmifl ülkelerin kendi çiftçilerine uygulad›klar› sübvansiyonlar›n kald›r›lmas› gerekti¤i belirtildi. Ti-caretin sadece serbest de¤il ayn› zamanda eflit olma-s› istendi. Geliflmekte olan ülke kat›l›mc›lar›, serbest ticaretin ve geliflmifl ülkelerin, çiftçilerine ödedikleri desteklerin dünya fiyatlar›n› düflürdü¤ünü belirttiler.
Devletlerin genetik de¤iflimli ürünlerin ithalini s›n›rland›rmas›n› öngören önlem ilkeleri maddesi-nin Uygulama Plan›’nda yer almamas›, baz› temel grup temsilcilerini hayal k›r›kl›¤›na u¤ratt›. Ayr›ca temel grup temsilcileri su konusundaki hedefin ya-n› s›ra, suyun kamusal bir ürün oldu¤u ve su kay-naklar›n›n da ekosistem anlay›fl› içinde korunmas› gerekti¤i konular›nda maddelerin planda yer alma-mas›n› elefltirdiler.
Enerji konusunda iki temel sorunun iklim de¤i-flikli¤i ve enerji da¤›t›m›nda hem ülke içinde hem de ülkeler aras›nda adil bir sistem kurulmas› oldu¤u be-lirtildi. Dünya üzerinde henüz modern elektrik erifli-mine sahip olmayan, ço¤u k›rsal kesimde yaflayan 1.7- 2 milyar kifliye elektrik temin edilmesi de uygu-lama plan›nda yer almad›. Sivil toplum kurulufllar› (STK’lar), Uygulama Plan›, yoksullu¤u çok boyutlu bir yaklafl›mla ele ald› ve onu enerjiye eriflim, su ve halk sa¤l›¤› ve biyolojik çeflitlili¤in korunmas›n›n faydalar›n›n eflit paylafl›m› gibi konularla ba¤lant›-land›rd›.
56 Ekim 2002 B‹L‹MveTEKN‹K
Sürdürülebilir Kalk›nma
Dünya Zirvesi
Johannesburg Bildirisi, üç önemli ö¤enin alt›n› çizdi: Yoksullukla mücadele, üretim ve tüketim ka-l›plar›n›n de¤ifltirilmesi ve do¤al kaynaklar›n korun-mas› ve yönetimi. Bildiride günümüz sorunlar›, zen-gin ve yoksul aras›ndaki gelir fark›n›n artmas›, biyo-lojik çeflitlili¤in azalmas›, çölleflme, kirlilik, küresel-leflmenin olumlu ve olumsuz yanlar› ve demokratik yönetim biçimlerine olan güvenin azalmas› olarak s›-ralad›. Bildiri, ülkeler aras›nda diyalog ve iflbirli¤inin teflvik edilmesi ve daha iyi istihdam olanaklar› yara-t›lmas›n›n gereklili¤ine de de¤indi.
Jane Goodall
Afrika’daki milli parklarda ve ormanlarda flem-panzelerin davran›fllar›n› 1960’lardan bafllayarak 30 y›l boyunca inceleyen Amerikal› bilim insan› Ja-ne Goodall da JohanJa-nesburg zirvesindeydi. Dr. Go-odall’›n çal›flmalar› primat çal›flmalar›nda yol göste-rici olmufl ve birçok ödül alm›fl bulunuyor. Goodall, uzun y›llar araflt›rd›¤› flempanzelerin davran›fl özel-liklerini, yaflam alanlar›n› tehdit eden bafll›ca tehlike-leri anlatarak, onlar› ve yaflam alanlar›n› koruman›n manevi sorumlulu¤umuz oldu¤unu ve torunlar›m›z›n
flempanzeler hakk›nda sadece belgesellerden bilgi alabilme olas›l›¤›n›n çok üzücü olaca¤›n› belirtti.
Gençler neler yapt›?
Dünyan›n farkl› ülkelerinden çevre/ do¤a koru-mac›l›¤› ve sürdürülebilir kalk›nma konular›nda gençlik organizasyonalar›nda çal›flan gençler, zirve için haz›rl›klar›na uzun süre önce bafllam›fllard›. Ma-y›s 2001’de ‹sveç’in Borgholm kentinde Çevre ve Sürdürülebilir Kalk›nma Gençlik Konferans›’na dün-yan›n farkl› kültürlerinden kat›lan 217 kifli De¤iflim için Öneri ve Eylem için Ça¤r› metni haz›rlad›lar. 25-30 May›s 2002 tarihinde Birleflmifl Milletler Çevre Program› ve Danimarka gençlik kuruluflu ‘Do¤a ve Gençlik’ taraf›ndan Danimarka’da Küresel Gençlik Forumu düzenlendi. Foruma farkl› ülkelerden kat›-lan gençler Johannesburg zirvesi için bir Gençlik Bil-dirisi ve Eylem Plan› haz›rlad›lar. Bildiri ve eylem plan› Birleflmifl Milletler oturumlar›n› aratmayan uzun, yo¤un ve s›k› tart›flmalar sonucu kabul edildi. Forum ayn› zamanda farkl› ülkelerde benzer çal›fl-malarda bulunan gençlerin farkl› kültürlerler, farkl› kurulufllarla ve de¤iflik bak›fl aç›lar›yla tan›flmas› aç›-s›ndan da önemliydi.
Ayr›ca, gençler, di¤er 8 temel grup temsilcileri gibi, Sürdürülebilir Kalk›nma Dünya Zirvesi haz›rl›k toplant›lar›na kat›larak gençlerin zirveden beklenti-lerini, taleplerini ve önerilerini sunma f›rsat› buldu-lar. Zirve çal›flmalar›nda da ana oturumlarda gençle-rin istihdam›, e¤itim, gençlik kat›l›m›, tüketim, yok-sulluk, enerji, tar›m, biyolojik çeflitlilik, büyük flirket-lerin hesap verebilirli¤i ve fleffafl›¤› konular›nda su-nufllar yapt›lar.
Türk Heyetinin Çal›flmalar›
Ubuntu köyü ad›ndaki fuar alan›nda çeflitli ülke-lerin ve kurulufllar›n standlar› aras›nda Türkiye stan-d› da bulunuyordu. Türkiye stanstan-d›nda ulusal rapor
da tan›t›ld›. Ulusal rapor yönetiflim ve sürdürülebilir kalk›nma, sürdürülebilir kalk›nmada ifldünyas› ve sa-nayi, yoksullu¤un kald›r›lmas›, sürdürülebilir kalk›n-ma için bilgi ve iletiflim, biyolojik çeflitlili¤in korun-mas›, iklim de¤iflikli¤i bafll›klar›ndan olufluyor. Kat›-l›mc› demokrasi ve yaflam kalitesini gelifltirmeyi amaçlayan Türkiye Yerel Gündem 21 Program› uy-gulamalar› en iyi uygulamalardan biri olarak sunul-du.
Kamu kurumlar›, vali ve belediye baflkanlar›, ifl dünyas›, üniversite ve sivil toplum kurulufllar› temsil-cilerinden oluflan Türk delegasyonu resmi toplant›la-r›n yan› s›ra yan etkinliklerde de zirveye etkin ola-rak kat›ld›. Sivil Toplum Forumu’nca düzenlenen bir toplant›da ‹stanbul Su Giriflimi’nden bir temsilci ‹kinci Tip Ortakl›klar hakk›nda bir sunufl yapt›. OD-TÜ Do¤a Toplulu¤u temsilcisi Birleflmifl Milletler Çevre Program›, UNESCO ve Uluslararas› Tüketiciler Birli¤i taraf›ndan düzenlenen ‘Gençlik, Sürdürülebi-lir Tüketim ve Yaflam Biçimleri’ adl› atölye çal›flma-s›na kat›ld›. Hükümet D›fl› Oluflumlar bafll›kl› ana oturumda Gündem 21 ve Habitat Gençlik Derne¤i temsilcisi çok tarafl› ortakl›klar oturumunda gençle-rin e¤itimi, istihdam› ve gençlik kat›l›m› konulu bir sunufl yapt›. ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi Sekreteryas› taraf›ndan düzenlenen söylefli dizisinin ilk sunuflunda Dr. Tanay S›dk› Uyar’›n sunuflu ener-ji yat›r›mlar›nda karar verme süreciyle ilgiliydi. Yerel Yönetimler Oturumu’nda Gündem 21 ve Habitat Gençlik Derne¤i temsilcisi ve Uluslararas› Yerel Yö-netimler Birli¤i ad›na Sadun Emrealp iki toplant›da kolaylaflt›r›c› olarak görev ald›lar. TEMA Vakf› Maca-hel (Camili) Do¤al Varl›klar› Koruma Projesiyle Sür-dürülebilir Kalk›nmada Çok Tarafl› Ortakl›klar ödü-lüne yar›flmas›na kat›larak 120 proje aras›ndan 32 finalist aras›nda yer ald›.
Zirvenin kazan›mlar› sadece Uygulama Plan›, Jo-hannesburg bildirisi, resmi delegeler aras›ndaki mü-zakereler, temel gruplar›n lobi çal›flmalar›ndan iba-ret de¤ildi. Zirvede toplumsal gruplari temsilen 9 te-mel grup -gençlik, Sivil Toplum Kurulufllar›, kad›n, ifl ve sanayi, yerel yönetimler, yerli halklar, sendika-lar, bilim ve teknoloji ve çiftçilerden- kat›l›mc›lar›-n›n çal›flmalar›, etkinlikleri ve toplant›lar› da yer al-d›.
Zirvenin Afrika’da yap›lmas› da anlaml›yd›. Böy-lece, Afrika k›tas›n›n HIV/AIDS, açl›k ve çölleflme gi-bi ciddi sosyal, ekonomik ve çevresel sorunlar›na dikkat çekildi. Ayr›ca, kat›l›mc›lar, Güney Afrika’n›n kültürel özelliklerini çeflitli etkinliklerle tan›ma f›rsa-t› buldular.
Stockholm ve Rio zirveleri gibi, zirvenin hemen sonras›nda Johannesburg zirvesinin etkilerini ölç-mek çok zor. Zirvenin bireysel, yerel, ulusal düzey-lerde ve uluslararas› süreçte etkileri ancak zaman içinde anlafl›lacakt›r.
Ç i ¤ d e m A d e m
Gençlik kat›l›m› ile ilgili maddeler:
– Tüm düzeylerde sürdürülebilir kalk›nma politika-lar› ve stratejileri tasarlamak, uygulamak ve de¤er-lendirmek üzere gençlik de dahil olmak üzere sivil toplumun kat›l›m› için kapasite gelifltirmek. – Sürdürülebilir kalk›nmayla ilgili program ve et-kinliklerde gençlik kat›l›m›n›n geliflmesine yard›m-c› olmak ve gençlik kat›l›m›n› desteklemek. Örne-¤in, yerel gençlik konseylerini ya da eflde¤erlerini desteklemek ve gençlik konseyleri bulunmayan yerlerde kurulmalar›n› teflvik etmek.
Enerji
– Dünya nüfusunun üçte biri günlük yakacak yemek piflirme ihtiyaçlar› için geleneksel yak›tlar› kullan›-yor: odun, hayvan gübresi ve tar›msal art›klar. – Dünyan›n en yoksul bir milyar insan› kifli bafl›na y›ll›k 0.2 ton petrol ton petrole eflde¤er enerji kul-lan›rken, y›ll›k ortalama 20,000 $ kazanc› olan en zengin 1 milyar kifli bunun 25 kat› kadar enerji harc›yor.
– Yenilenebilir enerji teknolojileri- günefl, rüzgar, jeotermal, biyokütle temel ihtiyaçlar› karfl›lamada, yoksullukla mücadele ve sürdürülebilir kalk›nmay› desteklemede büyük potansiyele sahip. – Yenilenebilir enerji kaynaklar›n› benimsemeyi h›zland›rmak için bu teknolojilere eriflimi art›r-mak ve bu teknolojilerin maliyetlerini azaltart›r-mak
gerekiyor. Bu da destekleyici politikalar ve gelifl-mifl ve geliflmekte olan ülkeler aras›nda üretimi ve hizmetleri yayg›nlaflt›racak flekilde iflbirli¤i ya-parak olabilir.
Biyolojik Çeflitlilik ve Sürdürülebilir
Ekosistem Yönetimi
– Küresel ekonominin yaklafl›k %40’› biyolojik ürünler ve süreçlere ba¤l›.
– Dünyadaki bal›k türlerinin son 10 y›lda yaklafl›k %20’sinin soyu tükenmifl durumda ya da tehdit al-t›nda ve deniz bal›k stoklar›n›n %75’i tükenmifl, fazla avlanm›fl ya da biyolojik s›n›r› düzeyinde avla-n›yor.
– Dünyadaki sulak alanlar›n %50’den fazlas› kuru-tulmufl ve sulak alan türleri 1970 ve 1999 y›llar› aras› %50 azalm›fl durumda.
– Memeli hayvanlar›n %24’ü ve kufl türlerinin %12’si küresel tehdit alt›nda.
– Dünyadaki en yoksul 1.2 milyar kifliden, yakla-fl›k 900 milyonu k›rsal alanda yafl›yor. Bu kesimin, geçimlerini sa¤lamak için biyolojik çeflitlili¤e ihti-yaçlar› var ve biyolojik çeflitlili¤in azalmas›, su kir-lili¤i ve toprak erozyonundan en fliddetli onlar et-kileniyor.
– Biyolojik çeflitlili¤in yoksullu¤u azaltmada yiye-cek güvencesi sa¤lama, sa¤l›kl› yaflam›n artmas›, gelir getirici etkinlikleri ço¤altmas› gibi rolleri var.
Uygulama Plan›’ndan seçmeler
Dünya Zirvesi’ne kat›lan gençlik temsilcileri. Soldan ikinci, Türkiye’yi temsil eden Çi¤dem Adem.
