TOPLU İŞ
SÖZLEŞMELERİ
Öğr. Gör. Yusuf Can ÇALIŞIR
Genel Olarak
• Ülkemizde toplu iş sözleşmesi ilk kez
• 1926 tarihli Borçlar Kanununun 316-317. maddelerinde yer alan umumi mukaveleye ilişkin hükümler ile düzenlenmiştir.
• Borçlar Kanununun umumi mukaveleye ilişkin hükümleri bütünüyle
bugünkü anlamıyla toplu iş sözleşmesi ile örtüşmez.
Genel Olarak
• 1947 tarih ve 5018 sayılı ilk Sendikalar Kanunu,
• sendikalara toplu iş sözleşmesi yapma hakkı tanımıştır.
• Toplu iş sözleşmesi hakkı anayasal düzeyde ilk kez 1961 Anayasası ile düzenlenmiş ve güvence altına alınmıştır.
• 1963 yılında çıkarılan 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve
Lokavt Kanunu ile toplu iş sözleşmesi hakkının nasıl kullanılacağı
ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.
Genel Olarak
• 1982 Anayasası da toplu iş sözleşmesi yapma hakkına yer vermiş,
• bu Anayasanın kabulünden sonra 275 sayılı Kanunun yerini 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu almıştır.
• 2822 sayılı Kanun toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi açısından işkolu
barajını getirmiş ve güçlü sendikaların toplu iş sözleşmesi yapmasını
sağlayacak düzenlemeler yapmıştır.
Genel Olarak
• 18 Ekim 2012 tarihinde kabul edilen ve 7 Kasım 2012 tarihinde
yürürlüğe giren 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu, 2822 sayılı Kanunu yürürlükten kaldırmıştır.
• Yeni Kanun işkolu barajını yüzde ondan yüzde üçe düşürmüş ve 2822 sayılı Kanunda yer alan toplu iş sözleşmesine ilişkin hükümlerde esaslı bir değişiklik yapmamıştır.
• Daha sonra bir Kanun değişikliği ile bu oran yüzde bire
düşürülmüştür.
Toplu İş Sözleşmesinin Tanımı
• Toplu iş sözleşmesi, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 2. maddesinde tanımlanmıştır.
• Buna göre toplu iş sözleşmesi,
• “İş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren
sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmeyi” ifade eder.
– Kanunun 33/2. maddesine göre,
"Toplu iş sözleşmesi, tarafların karşılıklı hak ve borçları ile sözleşmenin uygulanması ve denetimini ve uyuşmazlıkların çözümü için
başvurulacak yolları düzenleyen hükümleri de içerebilir."
TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİNİN ÖNEMİ VE ETKİSİ
• Anayasa’mızın 53. maddesinde işçi ve işverenlere çalışma koşullarını serbestçe belirleme hak ve yetkisi tanınmıştır.
• Toplu iş sözleşmesi özerkliği ya da sosyal özerklik olarak da adlandırılan bu yetkiye dayalı olarak,
• işçi sendikaları ile işveren sendikaları ya da sendika üyesi olmayan işverenler bağıtlayacakları toplu iş sözleşmeleri ile
• bu şekilde bir hak tanınmasının amacına ve kanunların emredici
hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla çalışma koşullarını serbestçe
belirleyebilmektedir.
TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİNİN ÖNEMİ VE ETKİSİ
??SORU??
• İşçi sendikası ile işveren arasında imzalanan toplu iş sözleşmesinde haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirlenmiştir.
• İşçinin iş sözleşmesinde ise haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenmiştir.
Bu durumda işçiye hangi hüküm uygulanacaktır?
TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİNİN ÖNEMİ VE ETKİSİ
NOT:
işçiye yararlılık ilkesi kanunda emredici olarak düzenlenmiştir.
Toplu iş sözleşmelerine bu ilkeyi bertaraf etmek üzere konacak
hükümler geçersizdir.
TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİNİN ÖNEMİ VE ETKİSİ
NOT:
Toplu iş sözleşmeleri, yazılı olarak yapılır (m.35/1) ve normatif etkisini
toplu iş sözleşmesinin süresi sona erene kadar korur.
TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİNİN ÖNEMİ VE ETKİSİ
NOT:
Toplu iş sözleşmeleri bir yıldan az ve üç yıldan uzun süreli olamaz.
Sözleşmenin imzalanmasından sonra taraflar sözleşme süresini uzatıp, kısaltamaz ve sözleşme süresinden önce sona erdirilemez (m.35/2).
Ancak faaliyetleri bir yıldan az süren işlerde uygulanmak üzere, toplu iş sözleşmelerinin süresi bir yıldan az olabilir.
TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİNİN İŞLEVLERİ
Toplu iş sözleşmelerinin işlevleri şunlardır:
1. Koruma işlevi 2. Düzen işlevi 3. Barış işlevi
4. Adil gelir dağılımı işlevi
5. Devletim düzenleme alanının sınırlandırılması işlevi
6. Ekonomiyi etkileme işlevi.
Toplu İş Sözleşmesi Hakkı ve Özerkliği
1. Toplu İş Sözleşmesi Hakkı
• 1982 Anayasasında 1961 Anayasasından farklı olarak bu hak sadece işçilere değil, işverenlere de tanınmıştır.
• Anayasanın 53. maddesi toplu iş sözleşmesi yapma hakkını işçilere tanımış olmasına karşın,
• 6356 sayılı Kanun bu hakkın kullanımını işçiler adına, işçi
sendikalarına vermiştir.
Toplu İş Sözleşmesi Hakkı ve Özerkliği
2. Toplu İş Sözleşmesi Özerkliği
• Toplu iş sözleşmesi özerkliği,
• işçi ve işveren taraflarının karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma koşullarını serbestçe düzenleme hak ve yetkilerini ifade eder.
• Bu özerklik ile taraflar serbestçe toplu iş sözleşmesi yapabilme ve yaptıkları toplu iş sözleşmesi ile
• üçüncü kişiler üzerinde hüküm ifade edecek genel ve objektif hukuk
kuralı koyabilme hakkına sahip olurlar.
Toplu İş Sözleşmesinin İçeriği Toplu İş Sözleşmesinin İçeriği
• toplu iş sözleşmeleri iki kısımdan oluşmaktadır.
• İlk kısımda (normatif kısım)
– iş sözleşmesinin yapılması, – içeriği ve
– sona ermesi
• ile ilgili hususları düzenleyen normatif hükümler,
• ikinci kısımda (borç doğurucu kısım) ise
– tarafların karşılıklı hak ve borçlarını, – toplu iş sözleşmesinin uygulanması, – denetimi ve
– uyuşmazlıkların çözümüne
• ilişkin borç doğurucu hükümler yer alır.
Toplu İş Sözleşmesinin İçeriği Toplu İş Sözleşmesinin İçeriği
SORU
Toplu iş sözleşmesinde, işçilere her yıl bir kere giyecek yardımı yapılmasına ilişkin hüküm toplu iş
sözleşmesinin hangi tür hükmüdür?
Toplu İş Sözleşmesinin Türleri
1.Grup Toplu İş Sözleşmesi 2.İşyeri Toplu İş Sözleşmesi
3.İşletme Toplu İş Sözleşmesi
4.Çerçeve Sözleşme
Toplu İş Sözleşmesinin Türleri
SORU 1
• Bir bankanın tüm şubelerinde çalışanları kapsayacak şekilde
yapılan toplu iş sözleşmesi türü hangisidir?
Toplu İş Sözleşmesinin Türleri
SORU 2
6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa göre Türkiye’de hangi düzeyde toplu iş sözleşmesi yapılabilir?
A. İşyeri B. Meslek C. İşkolu
D. İşyeri-işkolu
E. Meslek-işkolu
Toplu İş Sözleşmesinin Türleri
NOTLAR:
1.
bilinen en eski tarihli toplu iş sözleşmesi 1789 yılında
Belçika’da Verwiers’te tekstil
işçileriyle bağıtlanmıştır.
Toplu İş Sözleşmesinin Türleri
NOTLAR
2.
Anayasa’da 1995 yılında yapılan değişiklikle memurlara da toplu görüşme hakkı tanınmıştır.
Bununla birlikte 2010 tarih ve 5982 sayılı Kanun ile Anayasa’nın 53. maddesine eklenen üçüncü fıkra ile
memurlar ve diğer kamu görevlilerine, toplu sözleşme
yapma hakkı da tanınmıştır.
Bu Anayasa değişikliğine uygun olarak 2012 yılında 6289 sayılı Kanunla Kamu Görevlileri Sendikaları Kanununda da değişikliğe gidilmiş ve memurlar ile diğer kamu görevlilerinin toplu iş sözleşmesi bağıtlamasının usul ve esasları düzenlenmiştir.
Ancak kamu görevlilerine grev hakkı henüz tanınmamıştır.
Toplu İş Sözleşmesinin Türleri
NOTLAR
3.
Toplu iş sözleşmesinin yorumundan doğan uyuşmazlıkların çözümlenmesi amacıyla yorum davası açılabilir.
Uygulanmakta olan bir toplu iş sözleşmesinin yorumundan doğan uyuşmazlıkta sözleşmenin taraflarından her biri, yetkili iş mahkemesinde yoruma ilişkin bir dava açabilirler.
