EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

(1)

EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

• Biyoçeşitlilik

• Canlıların Yeryüzüne Dağılışını

Etkileyen Coğrafi Faktörler

(2)

Bazı Kavramlar

• Biyosfer (Canlı Küre): Canlıların, okyanusların dibinden atmosferde yükselebildikleri en yüksek seviyeye kadar olan yaşayabildikleri bölüme denir.

• Biyosferin kalınlığı 16 km’yi bulmaktadır.

• Canlılar toprağın 10 m altından başlayarak

yeryüzeyinden 117 m’ye kadar çıkabilir. Bu alan

ana yaşam alanı olarak kabul edilir. Ancak bazı

canlılar nadiren bu seviyelerin altında ve üstünde

yaşayabilir.

(3)

Bazı Kavramlar

• Ekosistem: Belirli bir ortamda bulunan canlı ve cansız unsurların tamamını kapsayan sistem ve ilişkilerin tümüdür.

• Biyom: Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgelerdir.

• Habitat: Bir bitkinin veya hayvanın doğal olarak bulunduğu, yetişebildiği ve yaşayabildiği ortama denir.

• Biyoçeşitlilik: Bir ekosistem, biyom veya

tüm Dünya'da bulunan yaşam formlarının

çeşitliliğidir.

(4)

Biyosferle İlgili Temel Kavramlar

• Biyom: Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgelerdir.

• Örneğin; Tropikal yağmur ormanları biyomu

içerisinde sürekli yeşil kalan yayvan yapraklı

ağaçlardan oluşan ormanlar ve bunlara uyum

sağlamış olan fil, şempanze, orangutan, jaguar,

leopar, antilop, kelebek ve kuş türleri yer alır.

(5)

BİYOMLAR

(6)

Biyomlar

• Biyom, biyosferin aynı iklim koşullarında ve aynı bitki örtüsünün egemen olduğu çok geniş bölümlerini

belirten çevrebilim terimidir.

• Yeryüzündeki birbirine bitişik, benzer yayılmış yaşam alanları olarak da tanımlanabilir.

• Her biyomda, egemen bitki örtüsü, o biyoma özgü bir dizi hayvan topluluğunu barındırır. Her biyomun

biyotası (bitkileri ve hayvanları), doğanın her yanında benzer özellikler taşır. Biyomlar, yaşam çevresi denilen içinde özel organizmaların yaşadıkları daha küçük

birimlerden oluşurlar.

(7)

Biyomların birçok çeşidi vardır. Bunlar;

• Ilıman Çayırlar Biyomu

• Tropikal Yağmur Ormanları Biyomu

• Savan Biyomu

• Çöl Biyomu

• Yapraklarını Döken Orman Biyomu

• Çalı Biyomu

• İğne Yapraklı Orman Biyomu

• Tundra Biyomu

• Dağ Biyomu

• Kutup Biyomu

(8)

Ilıman Çayırlar Biyomu

• Bitki örtüsü otsu bitkiler, step, çayır ve preri olan topluluklardan oluşur.

• Faunası çakal, lama, bizon, kanguru, bufalo, tavşan ve çeşitli kuşlardan oluşur.

• Ilıman karasal iklim bölgelerinde İç Anadolu, Orta Asya, ABD’nin iç kesimleri, Sibirya’nın güneyi, Avustralya’nın doğusunda ve

kuzeyinde yaygındır.

(9)

(10)

(11)

Tropikal Yağmur Ormanları Biyomu

• Sürekli yeşil yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar, otsu ve uzun boylu orman bitki

örtüsüne sahiptir.

• Şempanze, orangutan, yılan, papağan, yarasa, kartal, jaguar, böcek ve kuşlar fauna içerisinde öne çıkar.

• Dünya üzerinde Amazonlar, Kongo Havzası,

Güneydoğu Asya’daki Endonezya, Yeni Gine,

Malezya’da yaygındır.

(12)

(13)

(14)

Savan Biyomu

• Savan ikliminin hakim olduğu alanlarda uzun boylu otlar ve yer yer ağaçlardan oluşan bitki örtüsüne sahiptir.

• Zebra, zürafa, aslan, çita, timsah, antilop,

gergedan, sırtlan, maymunlar bu biyomun öne çıkan hayvan türleridir.

• Ekvatoral yağmur ormanlarının kuzeyi ve

güneyinde bulunan Savan ikliminin hakim

olduğu bölgelerde hakimdir.

(15)

(16)

Çöl Biyomu

• Su tutabilen bitkiler, kaktüs, kurakçıl ot ve çalıların bulunduğu bitki örtüsüne sahiptir.

• Deve, yılan, örümcek, yarasa, çöl faresi, çöl tilkisi gibi hayvan türleri öne çıkar.

• Sahra Çölü, Arabistan çölleri, Atakama Çölü,

Gobi Çölü, Kızılkum ve Karakum çölleri, İran

çölleri çöl biyomunun yaygın olduğu yerlerdir.

(17)

(18)

(19)

Yapraklarını Döken Orman Biyomu

• Özellikle Orta Kuşak’ta yapraklarını döken ağaçların bulunduğu bölgelerde hakimdir.

• Bu biyomdaki bitki örtüsü sonbaharda yapraklarını döken ağaçlardan oluşur.

• Kartal, ayı, sincap, sansar, geyik, çakal, tilki ve kuşlar bu biyom içerisinde yer alan hayvan

türleri arasında yer alır.

(20)

(21)

Çalı Biyomu

• Çalılık ve bodur ağaçların bulunduğu bitki örtüsüne sahiptir. Akdeniz iklim bölgesinde maki bölgelerinin bulunduğu bölgelerde

hakimdir.

• Çakal, yaban koyunu, keçi, tavşan, tilki, karaca

ve kuş türleri bu biyomun öne çıkan faunası

içerisinde yer alır.

(22)

(23)

İğne Yapraklı Orman Biyomu

• Bitki örtüsü iğne yapraklı (çam, ladin, göknar

gibi) ormanlardan oluşan bitki örtüsüne sahiptir.

• Dünya üzerinde tayga (boreal) ormanlarının yaygın olduğu bölgelerde hakimdir.

• Başlıca faunası içinde samur, geyik, kartal, ayı, baykuş gibi türler yer alır.

• Dünya üzerinde Sibirya, İskandinavya, Kanada

ve Alaska’nın iç kesimlerinde yer alır.

(24)

(25)

Tayga (Boreal) Ormanların Yeryüzündeki Dağılışı

(26)

Tundra Biyomu

• Likenler, otlar ve kaya yosunları bitki örtüsünün hakim olduğu tundra biyomunda hayvan tür

çeşitliliği de çok fazla değildir. Tundra

biyomunda bulunan başlıca hayvan türleri ren geyiği, kutup ayısı, kar kuşları, kutup tilkisi

olarak sayılabilir.

• Tundra biyomu kutup çevrelerinde bulunur.

KYK’de Kanada’ın kuzeyi, İzlanda, Sibirya’nın

kuzey kıyı kuşağında bulunur.

(27)

(28)

(29)

Dağ Biyomu

• Dikey yönde değişen iğne yapraklı orman, bitki örtüsünden yoksun alanlar söz konusudur.

• Kartal, dağ keçisi, yak ve yırtıcı hayvanlar öne çıkar.

• Himalaya Dağları, And dağları ve Kayalık

Dağlarının yüksek kesimlerinde yaygındır.

(30)

(31)

Kutup (Buzul) Biyomu

• Yıl boyunca buzlu bir yüzeye sahip olduğu için bitki örtüsünden yoksundur.

• Hayvan türlerinin başlıcaları ise kutup ayısı, kutup tilkisi, fok ve penguen olarak öne çıkar.

• Dünya üzerinde Grönland’ın iç kesimleri ile

Antarktika başlıca dağılış alanlarıdır.

(32)

(33)

(34)

CANLILARIN YERYÜZÜNE DAĞILIŞINI

ETKİLEYEN COĞRAFİ FAKTÖRLER

(35)

Fiziki Faktörler

1. İklim: Canlıların Dünya üzerindeki dağılışında en etkili faktör iklimdir. Canlılar üzerinde

doğrudan etkili olan iklim elemanları sıcaklık,

yağış ve rüzgardır.

(36)

(37)

Fiziki Faktörler

2. Yer şekilleri: Canlıların dağılışını etkileyen faktörlerden bir diğeri de yer şekilleridir.

• Dağların uzanış doğrultuları ve yüksekliği, dar ve derin vadiler, geniş kıyı düzlükleri farklı

canlı türleri için yaşam alanlarıdır.

• Yer şekilleri canlı dağılımı üzerinde

yaygınlaştırıcı, sınırlandırıcı ve değiştirici

etkilerde bulunmaktadır.

(38)

• Yer şekilleri, sınırlandırıcı etkide

bulunabilmektedir. Örneğin Karadeniz kıyı kuşağının bitki toplulukları yüksek dağ

kuşağının ardına sızamamış buraya özgü bir canlı topluluğunun oluşmasına neden

olmuştur.

• Değiştirici etkisine örnek olarak dağ tavşanı ve ova tavşanının tırmanma ve koşma hızı

arasındaki büyük farklılıkları gösterebiliriz.

(39)

Fiziki Faktörler

3. Toprak: Canlı yaşamını sağlayan önemli faktörlerden biri de topraktır.

• Toprak gerek yapısı ve mineral içeriği ile bitkilere kaynak sağlamakta, diğer taraftan da bazı hayvan türleri için doğal bir sığınak oluşturmaktadır.

• Bazı canlı türleri yalnızca belirli toprak türlerinde yaşayabilirler. Örneğin orta kuşaktaki uzun boylu çayır toplulukları genellikle çernozyom türü

topraklarda yaşayabilmektedirler.

(40)

Biyolojik Faktörler

1. İnsan Etkisi: Yeryüzünün günümüzdeki başlıca aktörü insanoğludur.

• İnsanoğlu canlı çeşitliliği üzerinde olumlu ve olumsuz etkilerde bulunabilmektedir.

• Örneğin Kuzey Amerika kıtasının keşfi ile buradaki kimi canlı türleri (at, eşek, üzüm, tütün vs) Dünya’nın diğer kıtalarına

yayılmıştır.

(41)

Biyolojik Faktörler

2. Diğer Canlıların Etkisi: Canlılar yaşam

alanlarında birbirilerini doğrudan etkileyen unsurlardır.

• Canlıların yaşaması, üremesi, yayılması

birbirleri ile olan ilişkilerine bağlıdır. Örneğin

çiçekli bitkilerin üremesi için en başta arılara

ve diğer böceklere ihtiyacı vardır.

(42)