GELİŞİMSEL
YAKLAŞIM
İncelenecek Kuramlar
• Ginzberg ve Arkadaşları
• Donald Super
Gelişimsel Kuramın Temel Varsayımları
1. Yaşam, belli sayıda yaşla bağlantılı dönemlere ayrılabilir.
2. Her dönemin bir dizi görevleri vardır ve bu görevler söz konusu yaşlarda yerine getirilmelidir.
3. Eğer bu görevler belirlenen zaman diliminde yerine
getirilmişse birey gelişimsel olarak “olgun” kabul edilir.
4. Bu da bireyin bir sonraki dönemin görevlerini yerine getirmeye hazır olduğunu gösterir.
5. Eğer belirlenen yaşlarda yerine getirilmesi gereken görevler o zaman diliminde yerine getirilmemiş ise, birey gelişimsel olarak “gecikmiş” ya da
Ginzberg ve Arkadaşlarının Kariyer Gelişim Basamakları
• Bireylerin kariyer gelişimlerini basamaklara ayıran ilk
çalışmanın Ginzberg, Ginsburg, Axelrad ve Herma (1951) tarafından gerçekleştirildiği genelde kabul edilmektedir.
• Ön ergenlikten başlayıp genç yetişkinliğe kadar geçen bu evreler şunlardır:
1) Hayal-Fantazy Evresi (5-11 yaş) 2) Deneme Evresi (11-17 yaş)
3) Gerçekçi Evre (17-24 yaş)
1. Hayal - Fantezi Evresi (5-11 yaş)
• Çocuğun anne, baba ya da çevresinde yer alan diğer kişilerin mesleklerini öğrendiği, birkaç meslek adı sayabildiği evredir.
• Bu dönemde çocuğun meslek seçimi, hayal ve arzularının etkisi altındadır.
• Bu evredeki bir çocuk, seçeceği mesleğin onun yetenek ve ilgilerine uygun olup olmadığını dikkate almaz.
• Ayrıca seçmeyi düşündüğü mesleğin gereklerinin de yeterince farkında değildir.
• Bu dönemdeki bir çocuğa “büyüdüğünde ne olacaksın”
Hayal Evresi - Devam
• Bu evrenin ilk yıllarında oldukça hayalci olan çocuğun, evrenin sonuna doğru daha az
hayalci olduğu görülür.
• Çocukların meslek tercihlerinin gerçekçi
olmadığı ve çevrelerinde gördükleri bireylerin mesleklerinden kolayca etkilendikleri bir
evredir.
2. Deneme Evresi (11-17 yaş):
• Bu evrede, çocuğun mesleki kararlarını sınadığı, ilgi, yetenek ve değerlerini belli oranda hesaba katarak daha gerçekçi düşündüğü görülür.
• Bu dönem kendi içinde şu dört evreye ayrılır:
– ilgi,
– Kapasite, – Değer ve
a) İlgi Evresi (11-12 yaş)
Çocuğun gelişimsel olarak önce ilgilerini sınadığı sınadığı
Hangi etkinliklerden hoşlanıp, hangilerinden
hoşlanmadığını 11-12 yaşlarından itibaren
dikkate aldığı görülür.
b) Yetenek Evresi (13-14 yaş):
• 13-14 yaşlarında başarılı olduğu ve olmadığı
etkinlikleri deneyimleyerek yeteneklerini sınadığı,
• Yetenekli olduğu alanlara ilgisinin artarak sürdüğü,
• Yetenekleri sınırlı olduğu etkinliklere ise ilgisinin azaldığı görülür.
c) Meslek Değerleri: (15-16 yaş)
• Çocuğun büyümesiyle 15-16 yaşından itibaren meslek değerlerini gözden geçirdiği, bazı
etkinlikleri diğerlerinden daha değerli gördüğü
döneme girilir.
3. Gerçekçi Evre (17-24 yaş):
• Bu evre, bireyin meslek kararlarını verirken bu kararlarının sonucunda ortaya çıkabilecek
pratik sonuçları hesaba kattığı bir evredir.
• Bu evre kendi içinde şu 3 evreden oluşur:
– Keşfetme, – Billurlaştırma – Belirleme
a) Keşfetme Evresi
• Keşfetme evresi öğrencilerin liseyi tamamladıkları döneme denk gelir.
• Liseyi bitiren öğrencilerin bir işe girme ya da
üniversiteye devam etme kararlarını bu dönemde vermeleri gerekir.
• Bu dönemi başarıyla atlatan yani ilgi, yetenek ve kişisel değerlerinin farkında olan bireyin bir
sonraki aşama olan Billurlaştırma evresine
geçmesi beklenir.
b) Billurlaştırma Evresi
• Bu dönemde, bireyin daha net mesleki
yönelimlere girmesi ve karar vermesi beklenir.
• Meslek hedefleri billurlaşan birey bir sonraki dönem olan Netleştirme dönemine geçiş
yapar.
c) Belirleme-Netleştirme Evresi
• Gerçekçi dönemin bu son aşamasında bireyin seçtiği mesleğin gerektirdiği eğitimleri alması gerekir.
• Bu eğitimlerin sonunda meslek alternatiflerini iyice daraltan bireyin icra etmeyi planladığı
meslek ya da pozisyonu seçmesi beklenir.
Donald E. Super’in
Kariyer Gelişim Kuramı
Super’ın Gelişimsel Yaklaşımı
• Super, kendi kuramını oluştururken Ginzberg’in görüşlerinden yola çıkmıştır.
• Ancak kendisinden önceki kuramcılardan farklı olarak Sosyo-ekonomik statü, cinsiyet, sosyal değişim, seçim süreci gibi kavramlara
kuramında yer vererek kariyer seçimine çok
sayıda faktörü dahil etmeye çalışmıştır.
Super kendi kuramını şekillendirirken
• Farklılıklar psikolojisi,
• Gelişim psikolojisi,
• Sosyoloji ve
• Kişilik kuramları
alanındaki araştırmalardan etkilenmiştir.
Benlik Kavramı
• Super’in kuramındaki en temel nokta bireylerin kariyer gelişimi ve seçimi sürecindeki benlik
kavramlarının önemidir.
• Super’e göre hepimizin kim olduğumuza, neye benzediğimize ilişkin bir resmimiz; bir benlik kavramımız vardır.
• Bu kendimizi nasıl gördüğümüzün, nasıl görünmek istediğimizin ve başkalarının bizi nasıl gördüğüne ilişkin düşüncelerimizin harmanlanmış bir şeklidir.
• Benlik kavramının gelişmesi ve zenginleşmesi bütün hayat boyu devam eder.
• Benlik kavramının gelişimini, içinde yaşadığımız kültür, içinde doğduğumuz aile, edindiğimiz deneyimler ve başımıza gelmiş olaylar etkiler.
• Super benlik kavramının işe uygulanabilen bütün
bölümlerinin mesleki benlik kavramını şekillendirdiği görüşündedir.
Önemli Noktalar
• Bir kişi olumsuz bir benlik kavramına sahipse bu kişi büyük ihtimalle yanlış mesleki seçim yapacaktır.
• Eğer bir kişi işi, kendi yeteneklerinin, ilgilerinin
ve değerlerinin farkında değilse seçtiği iş ona
sıkıcı ve anlamsız görülebilecektir.
Evre Adı Yaşlar Tipik görevler
1 Büyüme 0-15 Fiziksel gelişmeye yoğunlaşma, benlik kavramının şekillenmesi, ilgi ve yeteneklerin ilk araştırmalarının başlaması.
2 Araştırma
a)Billurlaştırma (14-18 yaş)
b)Belirleme (18-21 yaş)
c)Gerçekleştirme (21-24 yaş)
15- 25
Çok çeşitli iş alanları ve bunların gereklerini öğrenme, belli bir iş alanına geçici bağlanmalar, iş için eğitim alma ve o işle uğraşma.
3 Yerleşme 26- 45
Kesin olarak bir mesleki alana yerleşme, çalıştığı iş alanlarına katkılar sağlama daha yüksek sorumluluklarla
ödüllendirilebilme.
4. Koruma 46- 65
İsteki pozisyonunu devam ettirme, gençlerle rekabet edebilmek için ihtiyaç duyduğu becerileri geliştirme, bu dönem sonunda emekliye ayrılmak için planlar yapma.
5 Çöküş
(Çekilme) 65-? Yavaşlama ve ücret karşılığı işlerden aşamalı olarak ayrılma, daha fazla eğlence, aile ve toplumsal etkinlikler içeren farklı yaşam tarzlarıyla meşgul olma
Super’in Kuramında Beş Gelişim
Dönemi ve Beş Gelişimsel Görev
1. Büyüme Evresi (1-15 yaş)
2. Araştırma (15-25 Yaş)
a) Billurlaştırma (14-18 yaş) b) Belirleme (18-21 yaş)
c) Gerçekleştirme (21-24 yaş)
2a) Billurlaştırma (14-18 yaş)
• Seçenekleri dikkate alıp, yetenek ve ilgilerine en uygun bir kaç meslekle sınırlandırma sürecidir.
• Super’ e göre aşağıdaki gelişimsel görevler 14-18 yaş arası tamamlanmalıdır:
– Bir mesleki seçim yaparken dikkate alınması gereken faktörleri (ilgi, yetenek, değerler ve benlik kavramı),
– Çevresel faktörleri (ekonomi, iş piyasası, işe yerleşme, vb) anlamayı, – İlgilenilen meslekler hakkında ayrıntılı bilgi edinmeyi ve
– Bunlara ulaşmak için yapılması gerekenleri bilmeyi içerir.
2b)Belirleme (18-21 yaş)
• İlgilenilen meslekler arasından birini belirleme,
• Bu mesleğe ilişkin gerekli eğitimlerin neler olduğunu bilme
• Bu eğitimleri almak için programlara yazılma,
• Yaptığı seçime güvenme ve
• Bu mesleğe bağlanmaya doğru ilerleme.
Super’e göre bu gelişimsel görevler 18-21 yaş arası tamamlanmalıdır.
2c) Gerçekleştirme (21-24 yaş)
• Seçilen meslek için gerekli eğitimleri alma ve bireyin ilk işini edinmesi.
• Bu süreç ideal olarak 21-24 yaş arası
yaşanmalıdır.
3. Yerleşme (25-44)
4. Koruma Dönemi (45-64)
5. Çöküş Dönemi (65-)
Kariyer/Meslek Olgunluğu
• Super’in görüşüne göre kariyer olgunluğu basitçe;
yukarıda sayılan görevlerin zamanında, yani belirlenen yaş aralıklarında en iyi şekilde yerine getirilmesidir.
• Super’in kuramına göre eğer birey bu görevleri
belirlenen zaman aralıklarında yerine getiremezse kariyer olarak olgunlaşmamıştır.
• Bireyin olgunlaşamaması onun sağlıklı bir kariyer seçimleri yapamayacağı anlamına gelir.
Super’in Sekiz Yaşam Rolü
1. Evlat Olma Rolü 2. Öğrencilik Rolü 3. Çalışan Rolü
4. Eş Rolü
5. Ev İşleri Rolü
6. Ana-babalık Rolü 7. Eğlenen Rolü
8. Vatandaş Rolü
Meslek Değerleri
Yetenekleri kullanma: Bireyin bilgi ve becerilerini kullanabilmesi Başarı: İyi sonuçlar elde edildiğini hissetme
Estetik: Güzeli bulmak ve ya yapmak Özgecilik: Başkalarına yardım edebilme Otonomi: Bağımsız olabilme
Yaratıcılık: Yeni şeyler ve düşünceler keşfedebilmek ve ya tasarlayabilmek
Ekonomik Kazanç: Çok para kazanmak ve yüksek hayat standartlarında yaşamak Yaşam Tarzı: Kendi etkinliklerini planlayabilme ve hayatı istediği tarzda yaşayabilme Fiziksel Etkinlikler: Fiziksel etkinlikler için fırsatlara sahip olma
Prestij: Yaptıklarından ötürü onurlandırılmak
Risk: Tehlikeli ya da ilginç, çetrefilli durumlarla karşılaşåbilme
Sosyal Temas: Başka insanlarla birlikte olma ve bir grup içinde çalışabilme
SUPER’ın Katkıları
• Kariyer süreçlerine kariyer gelişim dönemleri, benlik kavramı, yaşam rolleri, kariyer olgunluğu gibi kavramları eklemesi.
• Ölçme araçları geliştirmesi,
• Kariyer danışmanlığında bilgisayarlı sistemlerin rolüne vurgu yapması.
