KARAKTER VE

(1)

KARAKTER VE

DEĞERLER EĞİTİMİ

FİLOLOJİ GRUBU 6. HAFTA 2. DERS DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI

(2)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI

• Değerler üzerinde yapılan araştırmaları etkili bir biçimde sürdürebilmek için birçok sınıflandırma yapılmıştır.

• Bu sınıflandırmalardan en çok bilinen ve kabul edilenler;

• Nelson, Rokeach, Spranger ve Schwartz’a ait

olanlardır.

(3)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI

(4)

NELSON’U N DEĞER

SINIFLANDIRMASI

(5)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( NELSON)

• Nelson’a göre değerler;

• Bireysel (kişisel) değerler,

• grup değerleri ve

• sosyal değerler olarak üçe ayrılır.

(6)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( NELSON)

• Bireysel Değerler

• Bireysel değerler seçim yapmada ve satın aldığımız ürünlerde, hobilerimizde olduğu gibi diğer kişisel tercihlerimizle

ilişkilidir (Michaelis, 1988:361)

(7)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( NELSON)

• Bireysel Değerler

• Kişisel değerler belirli bir bireyin değerleridir ki birey arkadaşlarını, grubu veya genel sosyal değerleri

dikkate almaksızın bu değerlere bağlanmak arzusundadır.

(8)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( NELSON)

• Grup Değerleri

• Belirli bir grubun üyeleri tarafından paylaşılan değerlerdir.

• Bu grup; aile, kulüp, dini ya da politik bir grup

olabilir (Naylor ve Diem, 1987: 350).

(9)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( NELSON)

• Sosyal Değerler

• Adalet, saygı, farklılık, eşitlik gibi değerlerdir

• bireyin mevcut toplumsal yapı içerisinde varlığını devam ettirmesine yarar (Michaelis, 1988:361).

• Sosyalleşme, sosyal bilinç, norm ve grup ruhu gibi

kavramlar ile birlikte kullanılır (Akbaş, 2004: 19).

(10)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( NELSON)

• Sosyal Değerler

• Sosyal değerler genel olarak üzerinde anlaşmaya varılmış, toplumun büyük bir kısmı tarafından

paylaşılan değerlerdir;

• Bu değerler toplumu şekillendirir, tanımlar ve o

toplumun yapısını etkiler (akt. Naylor ve Diem 1987:

349–350).

(11)

ROKEACH’IN DEĞER

SINIFLANDIRMASI

(12)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Rokeach’e (1973) göre değer, “Belli bir davranış tarzı veya varoluşun temel amacı hakkında uzun süreli kişisel bir inanıştır.’’ (Tanıt, 2007, s.36)

• Rokeach değerleri sosyal boyutta ele alan ve onu bu çerçevede tutum ve davranışlarla ilişkilendiren ilk bilim insanıdır (Oğuz, 2012, s. 1310).

• Rokeach Değer sınıflaması bireyin kendi öncelik sırasına göre değerleri sıraladığı bir sıralamadır (Çalışkur vd., 2012, s. 227).

(13)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Rokeach ‘a (1973) göre değer, kişisel ve toplumsal olarak belirgin bir davranış biçimine veya yaşam amacına ilişkin kalıcı bir inançtır.

• Rokeach (1973), bir değer sisteminin; bireyin

alternatifler arasından yapacağı seçimi yönlendiren, çatışmaların çözümüne katkıda bulunan ve kararlar almasında belirleyici olan öğrenilmiş prensip ve

kuralların örgütlenmiş hali olduğu üzerinde durmuştur

(14)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Rokeach (1973), değerlerin ne tümüyle durağan, ne de tümüyle değişken olduğunu savunmaktadır;

• Ona göre değerler tümüyle durağan olsaydı bireysel ve sosyal çevre asla değişmezdi, bununla birlikte değerler tümüyle değişken olsaydı da insan kişiliğinin

sürekliliğinden söz edilemezdi.

• Rokeach’a göre değer, davranış kodu veya ulaşılmak istenen nihai duruma işaret etmektedir.

(15)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Rokeach’e (1973) göre bireyler sahip oldukları bu değerlere belli bir öncelik sırasına göre yani belli bir önem hiyerarşisi içinde sahiptirler ve bu öncelikler yani bu hiyerarşik yapı genellikle durağandır, kısa sürede değişime uğramaz.

• Bireylerin bu değersel öncelikleri politik tercihlerine de yansır.

• Örneğin liberaller özgürlük değerine muhafazakarlardan daha fazla öncelik verirler, fakat bu muhafazakarların özgürlüğü hiç benimsemedikleri anlamına da gelmez(Rokeach 1973)..

(16)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Özet olarak Rokeach (1973), değerlerin üç önemli işlevi üzerinde durmuştur

• İlk olarak davranış ve varılmak istenen şey açısından uyumu kolaylaştıran veya faydacıl yapılardır (değerlerin uyumu

kolaylaştırma işlevi).

• İkinci olarak değerler, bireyi tehditlere, farklılıklara karşı korur (benliği koruma, savunma işlevi).

• Son olarak değerler, bireyin anlam arayışını, bilme, anlama ihtiyacını ve daha iyi olan bilgi, algı ve düşünce

örgütlenmelerine yönelmesini sağlar (bilgi veya kendini yenileme işlevi).

(17)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• İnsan değerlerinin doğasına ilişkin düşüncelerin büyük kısmı Rokeach’ın çalışmalarından etkilenmiştir.

• Dünyadaki bütün insanlar 36 benzer ana değere sahiptir.

• Bu değerlerin önemi her kişi için aynı olmak zorunda değil.

• Rokeach’a (1973, s. 7). göre bu 36 değer:

• Temel (amaçsal) değerler (Terminal)

• Araç değerler (Instrumental) olmak üzere iki gruba ayrılır.

(18)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Amaçsal (terminal) değerler, yaşamın amacına ilişkin genel inançlar olarak

tanımlanırken, (özgürlük, bir şeyler başarma hissi, kendine saygı, vb.)

• Araçsal (instrumental) değerler ise bu amaçlara ulaşmak için gerekli olan davranış

biçimlerini (dürüst, bağımsız, mantıklı, vb.) ifade etmektedir (Akt. Karaca, 2008, s. 23).

(19)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Temel (Amaçsal) Değerler

• Arzu edilen nihai değerleri içerir.

• Başarı, özgürce seçim, eşitlik, erdem, vb.

(20)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Temel (Amaçsal) Değerler Özlem duyulan, hedeflenen, ulaşılması istenen durumlar amaçsal değerlerimizdir.

• Rahat bir yaşam (yararlı bir yaşam)

• Coşkulu bir yaşam (uyarıcı, aktif bir yaşam)

• Amacına ulaşma duygusu

• Barış içinde bir dünya

• Güzellikler dünyası (doğanın ve sanatın güzelliği)

•

(21)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Temel (Amaçsal) Değerler

• Eşitlik (kardeşlik, herkese fırsat eşitliği)

• Ailenin, toplumun güvenliği (sevilen kişilerin korunması, ulusal güvenlik)

• Özgürlük (bağımsızlık, özgür tercihler yapabilmek)

• Mutluluk (memnun olmak)

• İç ahenk (içsel çatışmanın olmaması)

• Olgun sevgi (ruhsal yakınlık)

• Eğlence (zevk veren, rahat bir yaşam)

(22)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Temel (Amaçsal) Değerler

• Öz saygı

• Toplumsal fark edilme (saygı, takdir)

• Gerçek dostluk (yakın arkadaşlık)

• Bilgelik (yaşamın olgunlukla değerlendirilmesi)

• Geleneklere bağlılık (mevcut düzenin sürmesinden yana olmak)

(23)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Amaçsal değerler kendi içinde “sosyal” ve

“kişisel” değerler olmak üzere de iki gruba ayrılır.

• Sosyal değerler; özgürlük, eşitlik, barış içinde bir dünya gibi değerlerden oluşmaktadır.

• Kişisel değerler; özsaygı gibi değerlerdir

(24)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Araç Değerler

• Temel değerlere ulaşmak için

kullanılacak davranış tarzlarını ifade eder

• Cesaret, sorumluluk, gerçeklik, tutku vb.

(25)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Araçsal Değerler

• Araçsal değerler de kendi içinde “ahlaki

temelli” ve “rekabet temelli” başlıkları altında iki kategoriye ayrılır.

• Hırslılık, cesaret, bağımsızlık gibi değerler

rekabet temelli değerler olarak sınıflanırken,

• Terbiyelilik, affedicilik, yardımseverlik, dürüstlük gibi değerler ise ahlaki temelli değerler

kategorisine girmektedir.

(26)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Araçsal Değerler, Özlem duyulan noktalara ulaşılması için gerekli davranış biçimleri olarak açıklanabilir.

• Hırslılık (çok çalışkan, yüksek amaçları olan)

• Geniş düşünceli (açık fikirli)

• Yetenekli (becerikli, etkili)

• İtinalı, düzenli

• Cesaretli

• Affedici

• Yardımsever (diğerlerinin iyiliği için çalışan)

• Dürüst (içten, samimi)

• Hayal gücü olan (yaratıcı)

(27)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI ( ROKEACH)

• Araçsal Değerler,

• Bağımsız (kendine dayanan, kendine yeterli)

• Entelektüel (akıllı, tepki veren, düşünen)

• Sevecen (şefkatli, müşfik)

• İtaatkar (görevine bağlı, saygılı)

• Terbiyeli (kibar, düzgün davranışlı)

• Sorumluluk sahibi

• Güvenilir

• Öz denetim (öz disiplin)

(28)

SPRANGER ’IN DEĞER

SINIFLANDIRMASI

(29)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI (SPRANGER)

➢Alman filozof ve eğitimci Eduard Spranger, psikoloji, kültür felsefesi ve yaşam felsefesine dayanan bir öğreti geliştirmeyi amaçlamıştır.

➢Spranger’e göre eğitim temelini oluşturan kültür felsefesidir, bu felsefe de insanın bütün düşünce ürünlerini, başarılarını,inançlarını kapsayan bir alanı konu edinir.

(30)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI (SPRANGER)

➢Spranger, herkesin altı temel kişilik tipinden birine

gireceğini ifade ederek değerleri kişilik tiplerine göre sınıflandırmıştır.

1) Bilimsel değerler 2) Ekonomik değerler 3) Estetik değerler 4) Sosyal değerler 5) Politik değerler 6) Dini değerler

(31)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI (SPRANGER)

• Bilimsel Değer

• Gerçeğe, bilgiye, muhakemeye ve eleştirel düşünceye önem verir.

• Bilimsel değerleri olan insan

deneysel, eleştirici, akılcı ve

entelektüeldir

(32)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI (SPRANGER)

• Ekonomik Değer

• Yararlı ve pratik olana önem verir.

• Ekonomik değerlerin hayatta

önemsenmesi gerektiğini belirtir

(33)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI (SPRANGER)

• Ekonomik Değer

• Nitelik olarak neyin yararlı olduğu ile ilgilenir ve kullanacağı bilgi

uygulanabilir (ekonomik) değilse o

bilgi önemsenmez.

(34)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI (SPRANGER)

• Ekonomik Değer

• Ekonomik değerleri gelişmiş kişilerin ilgi alanı fayda kavramına dayanır.

• Yararlı şeyler üretmeyen bilginin gereksizliğine inanırlar.

• Yararlılık ve etkinliği, kazanç ve zenginlik ile ölçerler.

• Ekonomik tip ayrıca diğer değerler ile çelişki içindedir.

• İlişkilerinde, insanlara zenginlik bakımından üstün gelmeye odaklanır.

(35)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI (SPRANGER)

• Estetik Değer

• Simetri, uyum ve forma önem verir

• Birey, hayatı olayların bir çeşitliliği olarak görür.

• Sanatın toplum için zorunluluk

olduğunu düşünür.

(36)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI (SPRANGER)

• Sosyal Değer

• Başkalarını sevme, yardım ve bencil olmama esastır.

• En yüksek değer insan sevgisidir.

• Bu insan sevgisini insanlara sunar.

• Nazik ve sempatiktir. Bencil değildir.

(37)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI (SPRANGER)

• Politik Değer

• Her şeyin üstünde kişisel güç, etki ve şöhret vardır.

• Esas olarak güç ile ilgilidir

(38)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI (SPRANGER)

• Dini Değer

• Evreni bir bütün olarak kavrar ve kendisini onun bütünlüğüne bağlar.

• Merkezinde Dini inançlar vardır.

• Birey dini uğrunda dünyevi hazları feda eder.

• Bir çok dinsel değerlerin seküler sistem tarafından da vurgulanan değerler olması, aslında toplumun sosyo-kültürel yapısı içerisinde dinin önemli bir kurum olarak varlığını sürdürdüğünü gösterir.

(39)

SCHWARTZ ’IN DEĞER

SINIFLANDIRMASI

(40)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Değerlerin sınıflandırılmasında diğer önemli bir sınıflama Schwartz tarafından yapılmıştır.

• Schwartz, Rokeach tarafından tanımlanmış değerler üzerinde farklı bir sınıflama gerçekleştirmiştir.

• Schwartz, birey ve toplum düzeyi olmak üzere iki

farklı değer tipi oluşturmuştur (Kuşdil ve Kağıtçıbaşı, 2000).

(41)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Schwartz yapmış olduğu kapsamlı araştırma sonucunda

oluşturduğu sınıflamada 10 temel değer grubu belirlemiş ve bu gruplara karşılık gelen değerleri sıralamıştır.

• Schwartz oluşturduğu değer listesinde, toplam 56 değer maddesine yer vermiştir.

• Schwartz’ın belirlemiş olduğu değer grupları güç, başarı, hazcılık, uyarılım, özyönelim, evrenselcilik, iyilikseverlik,

geleneksellik, uyma ve güvenliktir (Schwartz, 1992; Schwartz, 2006).

(42)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Schwartz’ın Değer Tipleri

• Güç (power):

Toplumsal konum, insanlar ve kaynaklar üzerinde denetim gücü

• Değerler

• Sosyal güç sahibi olmak, otorite sahibi olmak,

zengin olmak, toplumdaki görüntümü koruyabilmek, insanlar tarafından

benimsenmek

(43)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Değer Tipi

• Başarı (achievement):

• Toplumsal standartları temel alan kişisel başarı yönelimi

• Değerler

• Başarılı olmak, yetkin (muktedir) olmak, hırslı olmak, sözü geçen biri olmak, zeki olmak.

(44)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Değer Tipi

• Hazcılık (hedonism):

• Bireysel zevke ve hazza yönelim

• Değerler

• Zevk, hayattan tat almak

(45)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Değer Tipi

• Uyarılım (stimulation):

Heyecan ve yenilik arayışı

• Değerler

• Cesur olmak, değişken bir hayat yaşamak, heyecanlı bir yaşantı sahibi olmak

(46)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Değer Tipi

• Özyönelim (self-direction):

Düşünce ve eylemde bağımsızlık

• Değerler

• Yaratıcı olmak, merak duyabilmek, özgür olmak, kendi amaçlarını seçebilmek, bağımsız olmak, kendine saygısı olmak

(47)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Değer Tipi

• Evrenselcilik (universalism):

Anlayışlılık, hoşgörü ve tüm insanların ve doğanın iyiliğini gözetmek

• Bağlantılı Değerler

• Açık fikirli olmak, erdemli olmak, toplumsal adalet, eşitlik, dünyaya barış istemek, güzelliklerle dolu bir dünya, doğayla bütünlük içinde olma, çevreyi koruma, iç uyum

(48)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Değer Tipi

• İyilikseverlik (benevolence):

Kişinin yakın olduğu kişilerin iyiliğini gözetme ve geliştirme

• Değerler

• Yardımsever olmak, dürüst olmak, bağışlayıcı olmak, sadık olmak, sorumluluk sahibi olmak, gerçek arkadaşlık, olgun sevgi, manevi bir hayat, anlamlı bir hayat, alçak

gönüllü olmak

(49)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Değer Tipi

• Geleneksellik (tradition):

Kültür ya da dinsel töre ve fikirlere saygı ve bağlılık

• Değerler

• Alçakgönüllü olmak, dindar olmak, hayatın bana verdiklerini

kabullenmek, geleneklere saygılı olmak, ılımlı bir hayat (dünyevi işlerden el ayak çekmek),

mahremiyet

(50)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Değer Tipi

• Uyma(Confirm):

• Başkalarına zarar verebilecek ve toplumsal beklentilere aykırı olabilecek dürtü ve eylemlerin sınırlanması

• Değerler

• Kibarlık, itaatkâr olmak, anne-

babaya ve yaşlılara değer vermek, kendini denetleyebilmek

(51)

DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI SCHWARTZ DEĞER SINIFLAMASI

• Değer Tipi

• Güvenlik(Security):

Toplumun var olan ilişkilerinin ve kişinin kendisinin huzuru ve sürekliliği

• Değerler

• Ulusal güvenlik, toplumsal düzenin sürmesini istemek, temiz olmak, aile güvenliği, iyiliğe karşılık

vermek, bağlılık duygusu, sağlıklı olmak.

(52)

SON SÖZ

• Değer kavramının farklı alanlarla bağlantılı olması birçok sınıflandırmanın yapılmasına zemin hazırlamıştır.

• Yapılan sınıflama çalışmalarında değerler;

kültürel, evrensel ve ahlaki değerler başta olmak üzere farklı boyutlarıyla ele alınmıştır.

(53)