Böyle giderse platin kaynaklarının ömrü 15 yıl!. LCD ekranlarda kullanılan İndiyum kaynaklarının en iyi koşullarda 10 yıl daha idare eder; 2003'te kilosu 60 dolardan Ağustos'unda 1000 dolara fırladı. Cep telefonu ve benzer elektronik aygıtların üretiminde kullanılan tartalyum gibi ender başka madenler için de aynı durum sözkonusu
Yeni bir nükleer çağda dünya üzerindeki uranyum kaynakları daha ne kadar yeterli olabilir? çinko, bakır, nikel ve gübrelerde kullanılan fosfor gibi sıradan elementlerin bile yakın bir gelecekte tümden tükeneceği kesin. İyi de, yeryüzündeki maden kaynaklarının bugüne dek kaçta kaçını tükettiğimizi ve geriye ne kadarının kaldığını biliyor muyuz?
Bir bilim adamı sokakta çöpçülerin süpürdüğü atıklarla neden ilgilensin? Cardiff Üniversitesi yerbilim uzmanlarından Hazel Prichard 'ı arada sırada çöpçülerin torpalarını karıştrırken görebilirsiniz. çünkü torbalar yeryüzünün en ender, en pahalı madenlerinden biri olan platin kırıntılarını içeriyor.
Araba, kamyon ve otobüslerin havaya yaydıkları kirletici maddeleri kabul edilebilir bir düzeyde tutan katalitik
değiştirgeçlerin tümünde platinden yararlanılıyor. Her yıl tonlarca platin kırıntısı cadde ve sokaklara püskürtülmekte. Bu maddenin yeniden ele geçirilmeye değecek kadar yoğun olduğu bölgelerde iz sürmek, kârlı bir iş olabilir!..
Platin yalnızca katalitik değiştirgeçlerin değil, yakıt pillerinin de vazgeçilmez bir unsuru ve platin kaynakları her geçen gün azalıyor.
Hesaplamalara göre, dünyadaki 500 milyon motorlu aracın tümünün yeniden yakıt piliyle donatılması durumunda, dünya üzerindeki tüm platin kaynakları 15 yıl içinde tükenip yok edecek.
Petrol ya da elmasın tersine, platinin yerini tutacak yapay bir seçenek yok. Platin kimyasal bir element, kaynaklarının tükenmesi durumunda yeniden elde edilemez.
O zaman, hava kirliliğinden kurtulmanın bedelini ağır ödediğimiz söylenebilir mi? Üstelik, platin kaynağı dehşet verici bir hızla tükenmekte olan tek madde de değil. ° LCD televizyonların yapımında benzersiz miktarlarda kullanılan indiyum,
° Cep telefonu ve benzer elektronik aygıtların üretiminde kullanılan tantalum gibi ender bulunan birçok başka maden için de aynı durum söz konusu.
° Yeni bir nükleer çağda dünya üzerindeki uranyum kaynakları daha ne kadar yeterli olabilir?
° çinko, bakır, nikel ve gübrelerde kullanılan fosfor gibi sıradan elementlerin bile yakın bir gelecekte tümden tükeneceği kesin. İyi de, yeryüzündeki maden kaynaklarının bugüne dek kaçta kaçını tükettiğimizi ve geriye ne kadarının kaldığını biliyor muyuz?
BİLGİSİZ DÜNYA
Şaşırtıcı, ama gerçek: bu denli bel bağladığımız bu elementlerle ilgili kesin bir bilgiye sahip değiliz. Söz gelimi, değerli madenlerin büyük bir bölümünün yıllık tüketim miktarı tam olarak bilinmiyor. Ayrıca, birçok maden için çıkartılabilir kaynakları hesaplamak da son derece güç. İndiyum ve galyum gibi ender bulunan madenler söz konusu olduğunda, bu değerler maden şirketleri tarafından büyük bir giz olarak tutuluyor.
Almanya Augsburg Üniversitesi kimya uzmanlarından Armin Reller ve arkadaşlarından oluşan ekip bu konuyu bir süredir
araştırıyor. Reller'in yaptığı hesaplamalar indiyum kaynaklarının en iyi koşullarda 10 yıl daha idare edebileceğini ortaya koyuyor.
Kaynaklarının yakında tükenecek olmasının şimdiden fiatlara yansıtıldığı bile söylenebilir. çünkü, Ocak 2003'te kilosu 60 dolardan satılan indiyumun fiatı 2006 Ağustos'unda 1000 dolara fırladı.
Gezegenimizin üzerinde yaşayan tüm insanların günün birinde batı yaşam biçemine kavuşacağı yönündeki düşler, bu gerçek karşısında suya düşebilir. Yeni teknoloji maliyetlerini kullanılan malzemeler ve teknolojiler gelişmekte olan ülkelere yayıldıkça, gezegenimizin giderek artan nüfusu ve giderek yükselen yaşam ölçütleri, doğanın ürettiği malzemelere duyulan gereksinimi arttırıyor.
TEKNOLOJİK GELİŞMENİN SINIRI
İndiyum ile birlikte indiyum galyum arsenit yapımında kullanılan galyum madenini ele alalım. Bu yarı iletken madde, yeni kuşak güneş pillerinin özünü oluşturuyor. Her iki madenin rezervleri de tartışmalı. Ancak Leiden Üniversitesi kimya uzmanlarından René Kleijn kısa süre önce yayımladığı bir raporda, mevcut rezervlerin geleceğin güneş pillerinin üretimine pek de katkıda bulunamayacak denli az olduğu sonucuna varıyor.
Sorunun boyutunu daha iyi kavrayabilmek için, A.B.D Yerbilim Araştırmaları'nın yıllık raporları ve Birleşmiş Milletler'in dünya nüfusuyla ilgili istatistikleri gözden geçirildi. Bu veriler sayesinde yaşam standartlarındaki yükselişin temel madenlerin tükenme hızını nasıl etkilediği konusunda birtakım bilgilere ulaşılabildi.
Örneğin, yeryüzündeki her insanın bu madenleri ortalama bir Amerikan vatandaşının tükettiği miktarın yarısı kadar tüketmesi durumunda kaynaklar kaç yıl daha idare edebilir?
Böylesine kabaca bir hesaplama bile dehşet verici sonuçları gözler önüne seriyor. Daha fazla geri kazanım olmaksızın, alev almayı geciktiren malzemelerin yapımında kullanılan antimonun 15, gümüşün 10, indiyumun 5 yıldan daha kısa bir süre içinde tümden tükeneceğine dikkat çekiliyor.
Reller, yeni gelen teknolojileri dikkate alarak, çinko kaynaklarının 2037 yılında, bilgisayar yongalarında giderek daha yoğun kullanılan indiyum ve hafniyumun 2017 yılında, floresan lambalardaki yeşil fosforların üretiminde kullanılan terbiyumun 2012 yılından önce tükenebileceğini ortaya koyuyor.
DEMİRDE DURGUNLUK
Ne var ki, metal ve minerallere duyduğumuz bu gereksinim belirsiz bir artış göstermeyebilir. Yale Üniversitesi'nden Tom Graedel ve arkadaşları demir tüketimiyle ilgili değerleri incelediklerinde A.B.D'de kişi başına tüketimin 1980 yıllarında dengelendiğine tanık oldular.
"Bu durum teknolojik açıdan gelişmiş bir toplumda yaşayan bir bireyin ancak belli sayıda demir köprü, yapı ve arabaya gereksinim duyabileceğini gösteriyor," diyen Graedel hiç bir değişikliğin yaşanmadığı bu durgunluk
döneminin evrensel bir olgu olup olmadığını araştırıyor ve elde edilen sonuçtan gelişmekte olan ülkelerin gelecekteki demir gereksinimi konusunda bir kestirimde bulunmayı tasarlıyor.
Başka madenlerin tüketiminde benzer bir durgunluğun söz konusu olup olmadığını belirlemek çok daha güç gibi görünüyor. Graedel'in incelediği tek başka maden olan bakıra duyulan gereksinimde herhangi bir dengelenme
belirtisine rastlanmıyor. Graedel'in 2006 yılı kişi başına tüketim değerlerinden yola çıkarak yaptığı hesaplamalar 2100 yılına gelindiğinde dünya çapında bakır isteminin topraktan çıkartılabilen miktarı aşacağı gibi bir sonucu gözler önüne seriyor.
NE YAPILABİLİR?
Reller soruya açık seçik bir yanıt getiriyor ve, "Atık miktarını en aza düşürmek, olabildiğince farklı seçenekler bulmak ve tüketilenleri yeniden işleyip geri kazanmak zorundayız," diyor.
Birmingham Üniversitesi'nden Lynne Macaskie ile birlikte çalışan Prichard sokaklarda biriken tozun milyonda 1,5 parçasını platinin oluşturduğunu ortaya koydu. İki araştırmacı şimdilerde bu kentsel platin atıklarının en çok nerelerde
birikmiş olduğunu bulmaya çalışırlarken, Macaskie platin özünü tozdan elverişli biçimde çıkartmaya yarayan bakterilere dayalı bir süreç geliştiriyor.
Bu tür alışılmışın dışındaki yerlerden başka madenler de elde edilebilir. Kleijn kentlerin yeniden tasarlanabilecek maden depoları olduğuna, söz gelimi, bakır su borularının plastik olanlarla değiştirilmesi suretiyle büyük miktarda bakırın başka alanlara aktarılabileceğine dikkat çekiyor.
Deniz suyundan da kimi madenlerin elde edilebileceğine parmak basan Kleijn sorunun tümden bir enerji maliyeti sorunu olduğuna inanıyor ve,"Değerli madenleri aydan da elde edebilirsiniz. Önemli olan bunun ekonomik yükünü kaldırıp kaldıramayacağımız," diyor.
Rita Urgan, Kaynak: New Scientist, 26 Mayıs Cumhuriyet Bilim Teknik 14.09.2007
