6. ve 8. HAFTA
• TIP KÜTÜPHANELERİNDE ELEKTRONİK KAYNAKLAR
Elektronik kaynaklar
Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak kullanıcı ihtiyaçlarının da gelişmesi ve değişmesi sonucunda bilgi kaynaklarında ve dolayısıyla kütüphane materyallerinde de yenilikler ortaya çıkmıştır.
Böylece “elektronik kaynak” adını verdiğimiz yeni bir kaynak türü kütüphanelerde, belge-bilgi merkezlerinde yerini almıştır.
Bilgiler, artık daha az yer kaplayan, daha kolay arşivlenebilen, daha kolay
erişilebilen, daha ekonomik, daha etkin ve verimli kullanılabilen elektronik
ortamda üretilir olmuştur.
Elektronik kaynak
Bir kurum ya da organizasyon tarafından oluşturulan ve farklı kullanıcılarca kullanılan, elektronik ortamda saklanan ve yönetilen farklı tür ve kategorilerdeki kaynaklara elektronik kaynak denir.
Elektronik ortamda yaratılmış ya da sonradan elektronik ortama
aktarılmış, kullanıcısı tarafından elektronik ortamda kullanılmasını
gerektiren, dijital kaynak ya da bilgidir.
Elektronik kaynaklar
CD- ROM’lar, bölgesel ağlar (LAN-Local Area Network), bilgisayar donanımları, çevrimiçi (online) erişilebilen kaynakları, internet, diğer uzaktan erişilebilen veri tabanlarını ve kütüphanecilerin kendi kullanıcıları için sağlamış oldukları diğer veri tabanlarını LAN (local area network-yerel alan ağı), belli bir alan içinde genel bir iletişim ağı ve işlemci, sunucu gibi kaynakları paylaşan bilgisayarlar ağıdır.
“Bir bilgisayara bağlanan çevre birimleri kullanılarak, bir cd-rom sürücü veya uzaktan
internet gibi bir ağa bağlanılarak, bilgisayar üzerinde işletilen ve okunan veri ve/veya
bilgisayar program( ları)ndan ibaret materyallerdir. Bu ve bu kaynaklar arasında,
elektronik metinler, bibliyografik veri tabanları, yazılım uygulamaları vb.”dır.
Elektronik kaynaklar
Elektronik kaynak türleri arasında elektronik dokümanlar, elektronik kitaplar, elektronik süreli yayın, elektronik dergiler, elektronik magazin, internet vb.
kaynaklar yer almaktadır.
Birçok elektronik kaynak basılı kaynakların elektronik ortamdaki devamı ve eşiti gibi görülür. Bunlar, aynı anda hem basılı hem de elektronik halde bulunurlar.
Tıp ve sağlık bilimleri kütüphaneleri için elektronik dergiler ve elektronik veri
tabanları oldukça önemlidir.
Elektronik kaynaklar
E-veri tabanlarında yer alan dergilerin basılı olanlara göre avantajlarından birisi kolay ve düzenli bir şekilde güncellenebilir olmasıdır. Özellikle tıp, mühendislik gibi konu alanlarında bu kaynaklardaki bilgilerin güncelliği daha bir önem taşımaktadır.
Ayrıca e-dergide başka bir kaynağa veya bilgilere bağlantı varsa, bunların da güncelleştirilmesi önemlidir. Özellikle, elektronik ortamda değişikliklerin kolay yapılması nedeniyle, kaynakların bağlantı adresleri taşınmış, e-dergi içeriği değişmiş veya varlıkları sona ermiş ya da başka bir veri tabanında indekslenmeye başlamış olabilmektedir.
Bu nedenle elektronik dergilerin adreslerinin ve bağlantı linklerinin kontrol edilmesi
gerekmektedir.
TIP KÜTÜPHANELERİNDE E-VERİ TABANLARI
Tıp ve sağlık bilimleri alanında, tıp literatüründe araştırmaya olanak veren ve makalelerin bibliyografik kayıtlarını veya tam metnini içeren çevrimiçi sistemlerin, elektronik kaynakların sayısında her geçen gün artış görülmektedir.
Bu alanda önemli bibliyografik bilgi erişim sistemleri arasında Amerika’da
Ulusal Tıp Kütüphanesi (National Library of Medicine-NLM) tarafından
sağlanan MEDLARS (the Medical Literature Analysis and Retrieval System,
1964) ve MEDLINE (Medical Literature: Analysis and Retrieval System Online)
sistemleri yer almaktadır.
TIP KÜTÜPHANELERİNDE E-VERİ TABANLARI
Bu iki sistem, tıp kütüphaneleri için bilgisayarla bilgi erişimine öncülük etmiştir.
Önce MEDLARS, sonra MEDLINE ve daha sonra PUBMED veri tabanı, tıp literatürüne erişime uluslararası etkinlik kazandırmış olması açısından önemlidir.
NLM (National Library of Medicine )’ye tıp kütüphaneciliğinde özel bir yer
kazandıran MEDLARS (MEDLARS I ve MEDLARS II), NLM’nin veri
tabanına erişmeyi sağlayan sistemin adıdır. Başlangıçta Index Medicus’un
sayılarını içermekteydi. MEDLARS, 1965 yılında uygulamaya konulmuştur.
TIP KÜTÜPHANELERİNDE E-VERİ TABANLARI
1971 Ekim ayında MEDLINE veya MEDLARS çevrimiçi (online) olarak bilinen sisteme geçilmiştir.
MEDLINE bir bibliyografik veri tabanı olarak, bibliyografik bilgi ve dergi makalelerinin tam metnini içerir. Dergilerin elektronik ortamdaki adreslerine link bağlantısı sağlar.
Index Medicus’un, 2004 yılında basılı olarak yayınlanmasına son verilmiş olup,
PubMed ve MEDLINE ile birlikte internet ortamında erişimi sağlanmıştır. Tıp ve
sağlıkla ilgili dergilerin içerik bilgilerine önce CD-ROM’larla MEDLINE olarak, daha
sonra NLM (National Library of Medicine )’nin web sayfasından erişilmektedir.
E- VERİ TABANLARI
• Bibliyografik veri tabanlarının yanı sıra tam metin içeren bilgi sağlayıcıları (OVID, EbscoHost, Gale-Health&Wellness, OCLC, NLM gibi)
• Tam metin veri tabanları da (Proquest, SpringerLink, ScienceDirect, Wiley Inter Science, Future Science Group gibi)
• Kanıta dayalı veri tabanları (UptoDate, Cochrane vb.) vardır.
BMJ Clinical Evidence
BMJ Clinical Evidence, sağlık çalışanları ve araştırmacılar için kanıta dayalı bilgi sağlayan bir oluşumdur. İngiliz Tıp Derneğinin bir alt kolu olarak 1840 da kurulmuştur. Tüm kliniksel süreçleri ve kanıtla ispatlanmış bilgileri içeren bu veri tabanına her türlü(web, mobil, tablet) erişim seçeneği mevcuttur. 2011 yılından itibaren EKUAL kapsamında tüm eğitim ve araştırma hastanelerinde kullanıma açılmıştır.
https://journals.bmj.com/
DynaMed
National Science Foundation (Amerikan Ulusal Bilim Vakfı) yardımları ile
üretilen bu veri tabanı, konusunda dünyanın en güncel ve kapsamlı veri tabanı
olduğu şeklinde tanımlanmaktadır. İçerik olarak her gün gözden geçirilmesi,
sisteme dahil olan her bir derginin sayfa sayfa incelenmesi, bünyesine katılacak
olan makalelerin detaylı bir şekilde incelenmesi gibi özellikleri de bu görüşü
destekler niteliktedir. Bu detaylı kontrol ve inceleme süreçleri ile sisteme en
doğru ve güncel kanıtlar katılmış olur.
DynaMed
DynaMed’de yaklaşık 3000 konu başlığı bulunmaktadır. Bu 3000 başlık
klinik olarak özetlenmiş bir şekildedir. Özetleme kısmında ilgili bilim dalını
en çok ilgilendiren konu başlıkları seçilerek, bilgiler bu başlıklar ile
tanımlanmıştır. Bu şekilde mevcut kanıtlara ulaşım için çok basit arama
süreçleri yeterli olmakta, ulaşılan bu kanıtın doğruluğunda ise neredeyse
mutlaklık sağlanmaktadır. Bu veri tabanın bir diğer öne çıkan özelliği ise
kanıt derecelendirmesi sunmasıdır.
DynaMed
Bütün bilgileri derecelendirmemiş olsa bile çok kritik ve önem taşıyan bilgiler, kanıt seviyeleri ile tanımlanmıştır. Bu seviyeler “1.
Seviye: çok güvenilir, 2.seviye:orta seviye ve 3.seviye: doğrudan bulunamayan, dolaylı bilgi” olarak belirtilmektedir.
https://www.dynamed.com/
UpToDate
Dünyanın en çok başvurulan kanıt kaynağı olarak belirtilen bu veri
tabanını, kendini devamlı güncelleyen, basit ara yüze sahip, içerik
olarak geniş bir doluluğa sahip bir kanıt veri tabanıdır. Hekimlerin
teşhis koyarken, tedavi planlarken ve bu süreçlerden herkesin
faydalanması için paylaşımda bulunurken, her şekilde kolaylık
sağlaması açısından tasarlanmış ve hizmete açılmıştır. Hastaneler için
kullanılan otomasyonlara entegrasyonu yapılmıştır.
UpToDate
Bu entegrasyon için yapılan üçüncü parti uygulama ile mevcut otomasyon ekranından (doktor ekranı) direkt olarak vaka aranabilmekte, yeni vaka kaydı yapılabilmektedir. Bilgisayar üzerinde bütün tarayıcılar ile sorunsuz çalışabilmektedir.
Geliştirdikleri mobil uygulamalar ile İos, Android ve Windows mobil işletim sistemleri üzerinden de tarama yapılabilmektedir.
https://www.uptodate.com/contents/search
Cochrane Library
Bu kütüphane için dünyanın her tarafından tanı, tedavi ve müdahale
etkinlikleri konusunda araştırmalar toplanmaktadır. Küresel anlamda
yapılan en iyi tıp çalışmalarını, bunların içeriğini, en güncel bilgileri
ve en gerekli kanıtları tek bir kaynakta birleştirir. Alanındaki en
güvenilir kaynak olarak nitelendirilmektedir.
Cochrane Library
Konusunda önde gelen birçok veri tabanından oluşmaktadır. Bu veri tabanları;
● Cochrane Reviews (Sistemli İncelemeler)
● Other Reviews (Diğer İncelemeler)
● Clinical Trials (Cochrane Kontrollü Klinik Deneyler)
● Methods Studies (Methot raporları)
● Technology Assesments (Sağlık Teknolojisi Değerlendirmeleri)
● NHS Economic Evaluations (Ekonomik Değerlendirmeler)
● Reviews of Effects (Cochrane İnceleme Grupları)
PubMed
PubMed, ücretsiz bir biyomedikal veri tabanıdır. Sitede yer alan başvuru kitapları moleküler biyoloji, genetik ve tıp bilimleriyle ilgili konulara ışık tutmaktadır.
Sağlık bilimleri konusunda yapılan uluslararası çalışmalar, yayımlanan makaleler, en
son gelişmeler de siteden izlenebilmektedir. Tıp ve sağlık bilimleri kütüphane
kullanıcılarının en çok kullandıkları veri tabanıdır. PUBMED, tıp ve sağlık alanında
hem basılı, hem elektronik ortamdaki dergilerin makaleleri dizinlemektedir. Aranılan
konu ya da konulardaki ücretsiz (free) erişimli dergilere yönlendirme yapılmaktadır.
Pubmed
Sisteminde yer alan tıp dergileri hangi veri tabanında indeksleniyorsa o veri tabanına link sağlanmaktadır. PUBMED ile kaynak biçimi, yazar adları, yayın tipleri, yayın dili, yayın ülkesi, yayın tarihleri gibi birçok seçenekle bilimsel makalelere erişilebilmektedir.
Bu veri tabanı, tıp ve sağlık bilimleri ile ilgili internet üzerinden erişilebilen
dünyada en yaygın olarak kullanılmaktadır. PUBMED’de dünyanın önde gelen
5000 biyomedikal dergisindeki 25 milyonun üzerinde makaleleri listelemektedir.
PubMed
MEDLINE® ve diğer bilimsel dergilerin 1950'lere kadar uzanan 16 milyonun üzerinde biyomedikal makalesini içeren PubMed®, Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Tıp Kütüphanesi (U.S. National Library of Medicine® - NLM)'nin bir servisidir.
Geniş bir arama olanağı da sunan PubMed, makale özetlerinin yanı sıra tam metinlere bağlantılar ve diğer bağlantılı kaynaklara da erişim imkanı verir.
PubMed
Yılda üç kez toplanan kurum bünyesindeki Literatür Seçimi Teknik Hakem Komitesi (Literature Selection Technical Review Committee - LSTRC), her buluşmada 140 civarında dergiyi değerlendirir. Oldukça katı kuralları bulunan seçim ile başvuruların ancak %25 ila %30'u kabul edilir. NLM indeksine kabul edilmek ise, hakemli bir bilimsel dergi için oldukça yüksek bir prestijin yanında, dergiye yapılan makale başvurularının da önemli ölçüde artması anlamını taşır.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/
ISI- WEB OF SCİENCE
1980 yılından günümüze fen bilimleri, sosyal bilimler ile sanat ve beşeri bilimler alanında yayın yapan bilimsel dergilerde yayınlanan makaleleri ve bu makalelerin atıflarını indeksler. Atıf indeksleri (ISI Citation Indexes) dünyanın önde gelen fen bilimleri, sosyal bilimler ile sanat ve insan bilimleri yayınlarından oluşturulan çoklu disiplinde, yüksen kalitede araştırma bilgisini sağlamaktadır.
ISI; fen bilimleri, sosyal bilimler ile sanat ve insan bilimlerinin tüm alanlarında
en iyi yayınları seçer ve indeks altına alır.
ISI- WEB OF SCİENCE
Bu yayınların içinde buluna çok değişik türdeki dokümanlar veri
tabanına eklenir. Bu, bir yayında çıkmış olan belirli bir mektubu,
düzeltmeyi, eki, alıntıyı, yazı kurulu metnini ya da tanıtım yazısını
tarayabilirsiniz anlamına gelir. Kayıtlar; atıfta bulunulan referanslar,
başlıklar, yazarlar, anahtar kelimeler, özet ve diğer belge ayrıntıları
hakkında bilgileri içerir. Web of Science bibliyografik bir veri tabanı
olmasına rağmen binlerce yayının tam metnine erişimi bir köprü ile
sağlar.
ISI- WEB OF SCİENCE
Tam metine erişim kurumunuzun elektronik yayınlara abone olmasına bağlıdır. Web of Science birbirinden bağımsız olarak ya da birlikte tarama yapılabilen üç ayrı veri tabanını kapsamaktadır.
http://apps.webofknowledge.com/WOS_GeneralSearch_input.do?pro
duct=WOS&search_mode=GeneralSearch&SID=E1LVRSuBPOU4p
NX2IR3&preferencesSaved=
SCOPUS
Scopus, bibliyografik bilgi veren ve bilimsel atıfları gösteren bir veri tabanıdır.
Scopus’ta dizinlenen dergilerin birçoğu, açık erişimli dergilerdir. Tüm araştırma alanlarında Scopus araştırmacılarına, akademisyenlere ve öğrencilere özellikle bilim, matematik, mühendislik, teknoloji, sağlık ve tıp, sosyal bilimler, sanat ve beşeri bilimler arasında küresel, disiplinler arası bilimsel bilginin geniş bir bakış açısı sunar.
https://www.scopus.com/search/form.uri?display=basic
OVID
OVID-Lippincott Williams & Wilkins (LWW) adlı veri tabanında 385 adet tıp ve hemşirelik konulu elektronik dergi vardır. Tıp, eczacılık konularında tam metin içeren veri tabanıdır. Ayrıca bu veri tabanı, OVID Medline da içermektedir.
OVID Medline, tıp, psikiyatri, diş hekimliği, psikoloji, hemşirelik, veterinerlik dallarında hizmet veren tam metinli bir veri tabanıdır.
http://ovidsp.ovid.com/autologin.html
EbscoHost
EbscoHost bilgi sağlayıcısının fen bilimleri, teknoloji, tıp ve sağlık bilimleri,
sosyal bilimler konularında tam metin veren dergileri içeren birçok veri tabanı
vardır. EBSCO'nun tıbbi ürün hatları tescilli Referans Merkezi, Hasta Eğitimi
Referans Merkezi, DynaMed Plus Rehabilitasyon Referans Merkezi, SocINDEX
ve SPORTDiscus Hemşirelik CINAHL dahil veri tabanlarını yanı sıra
MEDLINE, PsycARTICLES ve PsycINFO gibi lisanslı veri tabanlarını da içerir.
EbscoHost
Tıbbi kaynaklar onun önemli koleksiyonuna ek olarak, EBSCO 350'den fazla tam metin ve ikincil araştırma veri tabanları ve 300.000'den fazla e-kitap sunmaktadır. Academic Search Complete, Business Source Complete, Discovery Service, Econlit, Communication & Mass Media Complete, Newspaper ve MasterFile veritabanlarına tek bir arayüz üzerinden ulaşılmasını sağlamaktadır.
Aktif akademik dergi sayısı 8400’e, toplam tam metin kayıt sayısı 45.000’e yükselmiştir.
http://web.b.ebscohost.com/ehost/search/basic?vid=0&sid=8090ebf5-fc59-4aa1-8ab6- fb4a045703b8%40pdc-v-sessmgr01
Academic Search Complete
Academic Search Complete adlı veri tabanı tam metin veren 8.876 dergiyi ve 13.605 dergiyi abstrakt olarak dizinlemektedir. Özellikle tüm disiplinlerdeki akademik kurumlar için tasarlanmış olan Academic Search Complete (ASC), tam metin olarak kullanıma sunulmaktadır. Academic Search Complete, dünya üzerindeki en kapsamlı online (çevrimiçi) tam metin bilgi bankasıdır.
Health Source: Nursing/Academic Edition adlı veri tabanı ise, çeşitli tıbbi disiplinlerdeki yaklaşık 550 dergiyi tam metin olarak kullanıma sunmaktadır.
http://web.b.ebscohost.com/ehost/search/basic?vid=0&sid=cf7fa68b-293a-4128-
9922-d3f5a8584a0e%40pdc-v-sessmgr01
OCLC
OCLC (Online Computer Library Center) bilgi sağlayıcısı tarafından hazırlanan ArticleFirst, Electronic Collections Online, Union List ve Medline gibi tıp ve sağlık bilimleriyle ilgili dört önemli veri tabanı vardır.
OCLC tarafından hazırlanan ArticleFirst veri tabanı 1990'dan günümüze, çeşitli
konularda 27 milyona yakın makale içeren bibliyografik bir veri tabanıdır. Veri
tabanı günlük olarak güncellenmektedir. OCLC Bilimsel Elektronik Dergi
Koleksiyonudur. 1995'den günümüze birçok konuda bilimsel derginin tam
metinlerine erişim sunmaktadır.
OCLC
OCLC kapsamında bulunan yayınevlerinden bilim, teknoloji, tıp, eğitim, ekonomi, antropoloji, hukuk, kütüphanecilik, psikoloji, coğrafya, güzel sanatlar, siyasi ve sosyal bilimler, dilbilim, din ve tarım konulu 5000’in üzerinde dergiye bibliyografik ve tam metin erişim olanağı sağlar.
2.400.000 ’nun üzerinde indekslenmiş kayıt mevcuttur. Union List, OCLC'ye üye kütüphanelerin süreli yayın koleksiyonları ile ilgili bilgi içerir. Yılda 2 kez güncellenen veri tabanı 8.000.000'ın üzerinde kayıt içermektedir. OCLC Medline ise, tıp, psikiyatri, diş hekimliği, psikoloji, hemşirelik, veterinerlik dallarında hizmet veren tam metinli bir veri tabanıdır.
https://www.oclc.org/
Proquest
Sahip olduğu 4,5 milyondan fazla tez ile ProQuest Dissertations & Theses (PQDT) geniş kapsamlı tez veri tabanıdır. 2.5 milyondan fazla başlık tam metin olarak yer almaktadır. Bu başlıklar sayfa, microform ve elektronik formatta (eğer aboneliğiniz içeriyorsa) yer almaktadır. ProQuest Dissertation & Theses kurumsal aboneleri 1997 ’den önce yayınlanmış binlerce başlığın yüzlercesine, ayrıca 1997’den günümüze yayınlanmış başlıkların tamamına dijital formatta online olarak erişebilmektedirler. PQDT haftalık olarak güncellenmektedir ve tam metin arama yapmaya imkan tanımaktadır.
https://search.proquest.com/pqdtglobal/index?accountid=8319
SpringerLink
SpringerLink, sosyal bilimler, yer bilimleri, çevre, tıp, matematik, fizik, kimya, mühendislik, bilgisayar vb. konularda tam metin erişim sağlayan veri tabanıdır.
Bu veri tabanında çeşitli konularda 2.034 adet elektronik dergi vardır. Bu veri tabanında 25.468 kitap, 935 kitap serisi, 119 referans kaynağı ve 2 milyondan fazla makalenin geriye dönük dijitalleştirilmiş arşivi bulunmaktadır.
Toplam 1.223 adet dergi tıp ve sağlık bilimleri alanını ilgilendirir.
https://link.springer.com/
Elsevier ScienceDirect
Elsevier ScienceDirect, tarım, biyoloji bilimleri, sanat, beşeri bilimler, sosyal bilimler, temel ve tıp bilimleri, yaşam bilimleri, mühendislik bilimleri, fen bilimleri, enerji konularında tam metin erişim sağlayan veri tabanıdır.
Tıp ve sağlık bilimleri konusunda ise 2.500 elektronik dergi ve 30.000 fazla kitap yer almaktadır. Burada tam metin bilimsel veri tabanı sunan dergi makaleleri ve kitap bölümleri bulunmaktadır. Bu veri tabanında 13.652,857 makale yer almaktadır. Sağlık bilimleri ile ilgili 5207 başlık bulunur. Bunlardan 1776 adet tam metin e-dergilerdir.
https://www.elsevier.com/tr-tr/solutions/sciencedirect
Wiley InterScience
Wiley InterScience adlı veri tabanında, tıp, veterinerlik ve sağlık bilimleri, mühendislik, sosyal bilimler, vb. konularında elektronik dergiler, elektronik kitaplar, danışma kaynakları (ansiklopediler, sözlükler, el kitabı vb.) yer almaktadır.
Sadece tıp, veterinerlik ve sağlık bilimleri ile ilgili dergilere tam metin erişim sağlanmaktadır. Ayrıca 3.229 elektronik kitap, 4 laboratuvar protokolü, 11 veri tabanı içermektedir. Bu veri tabanından 1.500 dergi, 9.000 kitap ve çok hacimli referans eserleri, laboratuvar protokolleri ve içerdiği e-kaynaklardan 4 milyon makaleye erişim vardır.
https://www.wiley.com/en-us
