GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
•Gelişim doğum öncesi dönemden yaşamın sonuna kadar devam eden bir süreçtir.
•Gelişimin geniş bir zaman dilimini içermesi beraberinde pek çok kavramın, yöntemin ve görüşün ortaya çıkmasına neden olmuştur.
•Bu kavramlar;
• gelişim
• büyüme,
• olgunlaşma,
• öğrenme,
• Hazır bulunuşluk,
• kritik dönem olarak ele alınabilir.
Büyüme ve gelişme
•Bazen karıştırılan “büyüme” ve “gelişme”
sözcükleri, gerçekte birbirinden farklı kavramlar olup, biri diğerinin yerine kullanılmamaktadır.
•Bireyin hem bedeninin, hem de iç organlarının boy ve ağırlık yönünden artışına büyüme denir.
•Büyüme, herhangi bir organın ya da özelliğin miktarındaki artışlardır.
•Boyun uzaması, vücut ağırlığının artışı, kalbin ve beynin ağırlığının artması gibi fiziksel özellikler büyümeye örnek olarak verilebilir.
•Büyüme gelişimin niceliksel yönü olup ve çeşitli araçlarla ölçülebilir.
•Örneğin; bir bebeğin doğumundan itibaren beden ağırlığının artışı terazi ile tartılarak izlenebilir ve büyümesi takip edilebilir.
•Gelişme, organizmanın büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimiyle sürekli olarak ilerleme kaydeden değişmesidir.
•Gelişme bir ürün olarak düşünüldüğünde, gelişimi bu ürünün süreç yönü olarak düşünülebilir.
•Gelişim, organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, bilişsel, dil, duygusal, sosyal yönden en son aşamaya ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimidir.
OLGUNLAŞMA
•Olgunlaşma ve öğrenme olmadan gelişim sağlanamaz.
•Örneğin; bir çocuğun ağaca tırmanması devinimsel bir gelişmedir.
•Çocuk kas ve kemikleri yeterli büyüklüğe ve olgunluğa ulaşmadan ağaca tırmanmayı öğrenemez.
OLGUNLAŞMA
•Çocuk, bir gelişim döneminden diğerine kendi bireysel hızıyla aşamalı olarak ilerler.
• Meydana gelen değişmeler öncelikle olgunlaşmaya bağlıdır.
OLGUNLAŞMA
•Olgunlaşma, vücut organlarının
kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek düzeye gelmesi için,
öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak, kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir
değişmedir.
OLGUNLAŞMA
•Birçok motor davranışın yapılması olgunlaşmaya bağlıdır.
•Örneğin; kas ve kemik yapısı yeterli olgunluğa ulaşmadan çocuk yürümeyi öğrenemez.
OLGUNLAŞMA
•Ayrıca olgunlaşma, çocukların belirli bir yaşta gösterebilecekleri özelliklerdeki en fazla artışı sağlayabilir.
•Örneğin; henüz el kaslarını tam olarak kontrol edemeyen beş yaşındaki bir çocuk, on yaş çocuğu kadar düzgün ve kontrollü çizemez.
ÖĞRENME
•İnsanları diğer canlılardan ayıran en önemli özelliklerinden birisi öğrenme kapasitelerinin oluşudur.
•Biyolojik bir varlık olarak dünyaya gelen insan, kısa sürede pek çok yeni davranış öğrenir.
•Önce çevresine bilinçli olarak gülücükler dağıtır, yürümeye, konuşmaya başlar.
ÖĞRENME
•Sonra giyinmeyi, arkadaşlarıyla oynamayı, okumayı, yazmayı, futbol oynamayı öğrenir.
•Öğrenme; “tekrar ya da yaşantı sonucu meydana gelen, kalıcı davranış değişikliği”
olarak tanımlanabilir.
ÖĞRENME
Öğrenmenin temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir;
Öğrenme sonucunda mutlaka bir davranış değişikliği meydana gelir:
•Öğrenme nasıl gerçekleşirse gerçekleşsin, bireyde davranış değişikliği meydana getirir.
ÖĞRENME
•Öğrenme ürünü olan davranış hemen ortaya çıkabildiği gibi, yeri geldiği ya da birey istediği zaman da ortaya çıkabilir.
•Bireyin davranışlarına bakarak öğrenmenin gerçekleşip gerçekleşmediğini anlamak mümkündür.
ÖĞRENME
Öğrenme yaşantı ürünüdür.
•Bireyin çevresiyle kurduğu etkileşim sonucunda bireyde kalan izler “yaşantı” olarak tanımlanır.
•Böylece öğrenmenin bireyin çevresi ile etkileşim kurması sonucu meydana geldiği söylenebilir.
•Her bireyin çevresiyle kurduğu etkileşim diğerinden farklı olduğu için, öğrenme bireyseldir.
ÖĞRENME
Öğrenme kalıcıdır.
•Öğrenmeden söz edebilmek için bireyin gösterdiği davranış değişikliğinin sürekli olması gerekir.
•Kısa süreli davranış değişiklikleri, büyüme, olgunlaşma ve sakatlanma sonucu meydana gelen değişiklikler ile ilaç ve içki kullanımından kaynaklanan davranış değişiklikleri öğrenme değildir
HAZIRBULUNUŞLUK
•Hazırbulunuşluk, olgunlaşmadan daha geniş bir kavramdır. Olgunlaşma ve öğrenme sonucunda kişinin belli davranışları yapabilecek düzeye gelmesidir.
•Biyolojik olgunlaşmanın yanı sıra, öğrenmeyi gerçekleştirmek ve desteklemek için uygun şekilde düzenlenmiş çevresel faktörleri içerir.
HAZIRBULUNUŞLUK
•Olgunlaşma sonucu kaslar büyür, gelişir
•Ancak kasların büyümesi, kasların kullanımı için yeterli değildir.
•Kasların kullanımı için uygun araç-gereçlerle iletişimin kurulması gerekir.
•Hazır olma becerisinin eksikliği olgunlaşma yetersizliği ile sonuçlanır.
Kritik dönem
•Kritik dönem; eğitim ortamında bireylerin yaş değişkenine göre belirli becerileri kazanma ve öğrenme konusunda avantajlı olduğu dönemlerdir.
•Yaşa ve kazanılacak beceriye göre değişik öğrenme durumları için farklı kritik dönemler vardır.
• Her bir kritik dönem bir önceki evreye göre daha üst düzey bir öğrenmeye hazırlık aşamasıdır.
Kaynaklar
Baran, G., 2011. Çocuk Gelişimine Giriş. Çocuk
Gelişimi (Edit: N. Aral ve G. Baran),17-51, İstanbul:
Ya-Pa Yayınları.
