MÜSLÜM AKINCI

TIBBİ ZARAR VE SORUMLULUK HUKUKU

(NORDİK EKSENLİ) KARŞILAŞTIRMALI SAĞLIK HUKUKU HAKKINDA GENEL DEĞERLENDİRME Doç. Dr. MÜSLÜM AKINCI

ODAK DEĞER: Hasta Hakları

 Hukuk düzeninde bir şeyin “hak” olarak tanımlanması onun “talep edilebilirliğine”,

“korumaya değer bir menfaat”olduğuna vurgu yapar. Şayet hukuken talep imkanı yoksa o şey hak olarak iddia edilemez. Bu cümleden olmak üzere; hasta hakları üç kategori talep imkanı vardır:

 1) tedaviye ulaşma ile ilgili haklar (hasta olma hakkı)

 2)tedavi sürecindeki haklar (hasta ile sağlık görevlisinin ilişkilerinden doğan haklar

 3) yaptırım içeren haklar



Hasta haklarının tanınıp sistem içerisinde güçlendirilmesi hem hastaya hem de

sağlık hizmeti veren kişi ve kuruma

yönelik “iyileştirmeler”e neden olmuştur.



Konum ve yapısı itibarıyle hasta

“incinebillir-hassas” bir durumdadır. Onun iyileşmesi, ve yaşar kalması kaliteli bir

sağlık hizmetine bağlıdır.



Çağdaş sağlık hizmetinde hastanın onur ve özerkliğine saygı hakkı esas

alınmaktadır.



Hastanın bireysel gereksinimlerinin açık biçimde görünür kılınması; tedavi süreci boyunca bu sürecin “odağına” konulması;

kendine etki, yönlendirme ve söz söyleme imkanının tanınması anlayışı giderek

yerleşmektedir.

 Hasta hakları meselesini sadece tercih ve özerklik sorunu olarak görmemeli, bunun yanısıra insan onuruna saygı, korunma ve önemsenme gerekleri ile birlikte (de)

düşünülmelidir.

 En özerk durumda olabilen bir hastanın dahi kendisi ile ilgili sağlığı hakkında tutulan

kayıtların “mahrem” kalmasına yönelik

hassasiyetler geliştirebilmektedir. Bu nedenle özel bilgilerin yeteri derecede korunması

(muhafazası) sadece temel bir insan hakkı olarak görülmemeli, aynı zamanda “devlete güven”in sürdürülmesi için hayati bir mesele olarak bakılmalıdır.

 Hastaların konumunu güçlendirmek için bir dizi hukuki araç ve stratejiler geliştirilebilir:

bunlardan bir doğrudan “hak odaklı” bir

yaklaşımdır. Hastaya pratik değeri olabilen somut haklar tanınarak edilgenlikten

çıkarılabilir. Nordik yaklaşımı bu yöndedir.

Ancak tek başına hak odaklı bir yaklaşım

“ödev ve sorumlulukların” ikinci plana atıldığı anlamına gelmemekle birlikte burada

dengeleyici bir stratejinin önemine vurgu yapılmaktadır.

 Hasta, sahip olduğu hakları kime karşı ve nerede ileri sürebilecektir?

 İdari, yargısal ve mali olanaklar hakların pratiğe geçirilmesinde temel araçlar olarak görülebilir.

 Her hakkın iktisadi bir boyutu vardır: hasta hakları ve sağlık hizmeti mali boyutu oldukça yüksek sayılabilecek bir kategoridir.

 Bunun yanısıra özel yaşama saygı mali boyutu minimum, fakat hasta açısından önemi büyük bir haktır.

 Zorla tedavi sırasında beden özerkliğinin ihlali ya da özgürlüğünden yoksun bırakılma

durumlarında (bile) etkili koruyucu

mekanizmaların olması istenmektedir.

Hasta haklarının ilerletilmesinde

hukukuki araç ve stratejiler



Hastaya kuramsal olarak hak arama

hürriyeti tanınmakla birlikte pratik yol ve yöntemlerle bu desteklenmediği durumda bir anlam ifade etmeyecektir.



Sağlık hizmeti alanında hukuki talepler

değerlendirmeye tabi tutulur çoğunlukla.

Kolaylaştırıcı araçlar geliştirilerek sağlık hizmetinden en iyi ve etkili biçimde

yararlandırılması sağlanmalıdır. Hastaya, hizmetin niteliği, işleyişi ve sonucu

hakkında varsa şikayetinin dikkatlice

incelenip, kendisinin bir sonuç alması

sağlanmalıdır.



Sağlık hizmetinden dolayı meydana gelen zarar



A) kamu hukuku yaklaşımıyla a) Ceza hukuku

b) İdare hukuku



B) özel hukuk yaklaşımıyla

a) medeni hukuk – borçlar hukuku b) sigorta hukuku

Kurum, kavram ve ilkeleriyle ele

alınmaktadır.



Sorulması gereken ana soru şu olmalıdır:



Sağlık hizmetinden dolayı meydana gelen zarar için hukuk düzeni hangi

enstrümanlarla refleks geliştirecek ve bu zarar nasıl telafi (izale)

edilecektir?

“cezalandırmak” mı?

yoksa

“sistematik sorgulama yapıp onarmak” mı?



Dünya uygulamasına genel olarak

bakıldığında bu konuda her ülke kendi

hukuk kültürü ve sosyal dokusuna göre

tercihte bulunmaktadır.



Sağlık hizmeti veren (kişi ve kurum)



Hizmetten yararlanan (hizmet alan/hasta)

Eksenli düşünüldüğünde:

Sigorta sistemine, -onarıcı (hasta

bakımından) -yapıcı (sağlık görevlisi

bakımından) sonuçları nedeniyle gittikçe ağırlık verilmeye başlandığı

gözlenmektedir.



Tıbbi zarardan dolayı hastanın tazminat hakkı temeline mi dayanmalı?



Doktorların hastaların şikayetinden

korunma amacına mı yönelik olmalı?



Hastaların zararını tazmin için mi kullanılmalı?



Avukatlık, sigorta şirketinin (idari)

hizmetleri vs. için mi kullanılmalıdır?



Gelecekte aynı hatanın bir daha tekrar edilmemesi (hatadan ders çıkarmak) için mi kullanılmalı?



Doktoru ceza/ disiplin veya ekonomik yaptırımla cezalandırmak için mi

kullanılmalıdır?



Hasta haklarına odaklı özel mevzuat



Suçlamama (no blame)



Yargı dışı mekanizma ile şikayetlerin

değerlendirilmesi (administrative claims

handling= no court)



Gerçek kusursuzluk sistemi: Fransa

ONIAM %24’ün üzerindeki özel engeller için uygulanır.



Kusursuzluk sistemi: İskandinavya.

Sadece önlenebilir zararlar (avoidable injuries) tazmin edilmektedir.



Kusur sistemi: İtalya, Almanya, Portekiz, İsviçre, Litvanya, Gürcistan, Ukrayna,

Moldova, UK, Slovakya Cumhuriyeti

Hangi ülke neyi tercih ediyor?

 Yargı Dışı (İdari) Sistem

 İskandinavya ülkeleri

 Fransa (ONIAM)

 ………..

 Özel mevzuat hükmü

 Hastaya tazminat hakkının tanınması

 Önlenebilir zarar ölçütü

 Yargısal Sistem

 İtalya, Almanya, Portekiz, İsviçre, Litvanya, Gürcistan, Ukrayna, Moldova, Birleşik Krallık (UK), Slovakya

Cumhuriyeti

 ………

 Normal haksız fiil

sorumluluğu çerçevesinde değerlendirme

 Hizmet kusurunu (taksir, kasıt veya ihmal) kanıtlama yükümlülüğünün büyük

ölçüde hastaya verilmesi



Bir hesaplamaya göre Mahkeme sisteminin, idari sisteme (yargı dışı

denetim) göre 20 kat daha maliyetli

olduğu tesbit edilmiştir.

 İdari sistemde

 kusur/suçlama yok;

objektif ölçüt:

önlenebilirlik

 (kural olarak) Disiplin soruşturması ve

yaptırımı riski yok

 doktor gerekli

durumda hastasına şikayetinde yardımcı olabilmek(yol

gösterebilmek)tedir.

 Mahkeme sisteminde

 Doktor kişisel olarak dava edilir (kişi olarak doktora karşı dava açılması

sözkonusudur); doktor suçsuzluğunu

ispatlamakla yükümlü tutulur.

 Disiplin soruşturması ve yaptırım riski vardır.

 Sigorta, doktoru korur.

 İdari sistem

 Tecrübeli bir uzman tarafından önleyebilir zarar

 Kanıt yükü: %51 baskın olasılık

 Tıbbi danışman ve yakınmayı inceleyen idari birim karar verir

 Doktor veya hasta

bakımından herhangi bir ekonomik risk

yoktur.

 Mahkeme sistemi:

 Mesleki standartların ihlali ya da gözardı edilmesi

 Kanıt

yükümlülüğü:%70-80 (görünürde daha olası;

muhtemel fakat kesin değil.

 Mahkeme karar verir

 Doktor ve hasta

bakımından ekonomik riskler

 İdari sistemde: 10.000 şikayet--1.000 Hasta Şikayetleri Kurulu (Patient Claims Panel)…>100 onay

 Bir başka tesbite göre

11.000 şikayetten sadece 20’si mahkemeye taşınmıştır (%0,2).

 Bkz: Kaj Essinger, “No blame insurance Key elements in the Swedish approach,”

www.patientforsakring.se

 Mahkeme sisteminde ise 10-15 dava….>1-2 onay (sonuç)

 İdari sistemde

 Zararların rapor edilmesini teşvik- kusursuzluk

 Temel Neden Analizi (Root Cause Anlyses) kolay ve bireyselden çok rutinden veya sişstemden kaynaklı başarısızlığı (hatayı) tesbit kolaylığı

 Mahkeme sisteminde:

 Rapor edilmeme riski- yargısal muhakeme riski (usulden

kaynaklanan hata riski)

 Temel neden ritinden veya sistemden

kaynaklı olsa bile

bireysel olarak doktor hatasına odaklanma

 İfşa

 Kul kusursuz olmaz; hata yapmak insani yanımızın bir parçasıdır.

 İş koşullarınızız değiştirebilirsiniz, böylece hata riskini en aza indirebilirsiniz. Hata, zarar

vermeden önce öngörülmeli ve dürüstçe giderilmesi için çözüm yolları düşünülmelidir.

 “Kim” yerine, “neden” sorusu üzerinde kafa yorulmalıdır. (günah keçisi bulmaya çalışmak daha fazla hastanın ölümüne yol açmanın en kolay/kestirme yoludur. (Sir Liam Donaldson)

İsveç’te (sigortadan) hasta başına en fazla 900.000 € ödeme yapılmaktadır.

 10 milyon nüfusun hepsi Hasta Tazminat Sigortası LÖF kapsamındadır.

(Maliyet kişi başına yılda 125 SEK -18 $- Sistem, hastanın tazminat hakkı uygulamasına dayanmaktadır.

 Doktor’un suçlanması sömzkonusu değil; şikayetler bders çıkarma amaçlı olarak değerlendirilir.

 “önlenebilir zarar” ölçütünün uygulanması mahkeme yolunu tutma konusundaki ihtiyacı bertaraf etmektedir.

 İdari sistem zaman ve para tasarrufu sağlamaktadır.

 Öyle ise; hsataya tazminat ödenmesi onun mahkemeye başvurup zaman ve ekonomik yıkıma uğramasından yeğ tutulmalıdır.

 Doktoru şikayetten korumak yerine hastanın tazminat hakkını güçlendirmek daha doğru olur.

 Bir şikayet nedeni ile doktoru cezalandırmaktan çok, şikayet

konusunun bir daha tekrarlanmaması için bundan ne gibi dersler çıkarılacağının üzerinde durulmalıdır.

No blame insurance Key elements

in the Swedish approach

 Kaj Essinger

 Senior Advisor LÖF

 kaj.essinger@patientf orsakring.se

 www.patientforsakrin g.se

 Swedish system:

Right to

compensation for damage caused by health care

 kaj.essinger@patientf orsakring.se

 www.patientforsakrin g.se

 Kaj Essing