Türkiye Ve Gap Bölgesinde Tarım Danışmanlığı Sisteminin Sorunları Ve Geleceği
Orhan ÖZÇATALBAŞ1 Đsmet BOZ2 Dilek BOSTAN BUDAK3 Buket KARATURHAN4 Kürşat DEMĐRYÜREK5
ÖZET
Tüm dünyada yayım faaliyetleri farklı birimler tarafından yürütülmektedir. Çoğunlukla ülkelerde tek tip bir yayım sistemi hakim değildir. Ancak, tarımsal yayım çalışmaları; yüksek oranda Tarım Bakanlıkları tarafından yürütülmektedir. Bunun yanında özel danışmanlık birimleri, üretici örgütleri, üniversiteler veya devlete bağlı olmayan diğer kuruluşlar tarafından da yayım hizmeti sunulmaktadır. Avrupa Birliği üyesi ülkelerde tarımsal yayım çalışmalarında ziraat odaları, üretici birlikleri ve özel tarımsal danışmanlık birimleri çok önemli rol ve işlevlere sahiptir. Türkiye'de ise;
yayım faaliyetleri, özellikle 1940'lardan beri Tarım Bakanlığı sorumluluğunda uygulanmaktadır.
Bugün de Türkiye'de tarımsal yayım hizmetleri Bakanlığın sorumluluğundadır. Ve tarım sektörüne yönelik yayım çalışmalarındaki önemli rolü devam etmektedir. Özellikle 2006 yılında, “Tarımsal yayım ve Danışmanlık Hizmetlerinin Düzenlenmesine Dair Yönetmelik” çıkarılmıştır. Bundan sonra, özel sektörün rolü artmaya, yani danışmanlık sistemi tartışılmaya başlanmıştır. Ancak özel yayım ve bu kapsamda üretici kuruluşlarına dayalı yayım henüz ülke düzeyinde bakanlığa dayalı olan mevcut yayım sistemine alternatif değildir. Ancak kamu dışı yayım kuruluşlarının yakın gelecekte, özellikle Akdeniz, Ege, Güneydoğu ve Marmara gibi önemli tarım bölgelerinde gelişmesi beklenmektedir. Bu bildiride genel olarak Türkiye’de özel olarak GAP bölgesinde tarım danışmalığının geleceği üzerinde durulmuş ve danışmanlık sisteminin geliştirilmesine dönük önlemler, bölge ve ülke koşulları, destekler ve yönetmelikler çerçevesinde tartışılmıştır.
Anahtar kelimeler: Tarımsal Yayım, Tarım Danışmanlığı, GAP Bölgesi, Türkiye
The Problems And The Future Of Agrıculture Advısory System In Turkey And Gap Regıon
Abstract
Extension activities all over the world are conducted by different units. Often, a single type of extension system is not dominant. However, the agricultural extension work, carried out by the high proportion of the Ministry of Agriculture. Besides, a special advisory unit, producer organizations, universities or other institutions by non-state-owned or conducted. European Union member countries, agricultural extension work in agriculture in the room, producer associations and private agricultural advisory units have very important roles and functions. In Turkey, agricultural extension activities, particularly since the 1940s under the responsibility of the Ministry of Agriculture implemented. Today, extension services in Turkey is responsible the Ministry. For the extension and the agricultural sector continues to play an important role in the work. Especially in 2006, "Services of Agricultural Extension and Consulting of the Regulation"
has been removed. After that, the role of the private sector to increase, that the advisory system has been discussed. However, based on private extension and extension agencies in this regard, the farmers currently based at the country level to the ministry is not an alternative to the existing extension system. Extension of non-governmental organizations, but in the near future, especially in the Mediterranean, Aegean, Marmara, such as the Southeast and is expected to develop in important agricultural regions. In this paper, in general in the GAP region and Turkey advice and consultancy focused on the future of measures towards the development of systems, regional and national conditions, are discussed in the framework of support and regulations.
Key words: Agricultural Extension, Agricultural Consultancy, GAP Region, Turkey
1 Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Antalya.
2 Sütçü Đmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Kahramanmaraş.
3 Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Adana.
1. GĐRĐŞ
Tüm sektörlerde olduğu gibi tarım sektöründe de insan kaynaklarının niteliklerinin geliştirilerek gelişme sürecini hızlandırıcı etkilerde bulunması söz konusudur. Yayım çalışmaları da kırsal toplumların kalkınmalarında vazgeçilmez bir öğe olmaktadır(Özçatalbaş, 1994). Tarımsal kalkınmada yeni tarım tekniklerinin ve kaynakların etkin kullanımının sağlanması ve bu bilincin yaygınlaştırılarak tarımsal üretimin arttırılmasında yayımın önemli rolü vardır. Buna göre yayım, bir üretim faktörü olan insan kaynağının gelişimini sağlayarak, yeni teknolojilerin etkin kullanımında çok önemli bir işlev üstlenmektedir (Özçatalbaş, 2009b). Dolayısıyla yayım, kırsal alan ve tarım sektörüne müdahale etmede kullanılan önemli bir politik araç olarak durumundadır.
Dünyada Yayım ve Danışmanlık
Bugünkü anlamda ilk yayım faaliyetleri 1800’lü yılların ortalarında Kuzey Amerika ve Avrupa’da başlamış, diğer ülkelerde ise özellikle 1950’lerden sonra yayılmaya başlamıştır. 1910 yılından önce dünyada yalnızca 14 kadar tarımsal yayım faaliyeti gösteren birim varken, 1990’larda bu sayı 198’e ulaşmıştır (Swanson ve ark., 1990). Türkiye’de ise kamu kesimi tarımsal yayım konusunda 1940’ların başında il, ilçe ve köyler düzeyinde örgütlenmeye ve kurumsallaşmaya başlamıştır(Özçatalbaş ve Gürgen, 1998; Özçatalbaş,2006) . Dünya genelinde yayım faaliyetleri genellikle Tarım Bakanlıkları olmak üzere, farklı yasal statüdeki değişik kurumlar tarafından yürütülmektedir. Ayrıca üniversiteler ve devlete bağlı olmayan kuruluşlarda (NGO) yayım da rol almaktadırlar. Dünyada ki mevcut yayım kuruluşlarının hangi sistem içinde yayım hizmetini sunduklarına bakıldığında; bunların yaklaşık %86’sı devlete bağlıdır(Swanson ve ark.,1990). Bunu %7 ile üretici ve %5 ile özel kuruluşları takip etmektedir. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde yayım faaliyetlerinde üniversiteler etkin bir rol oynarken (Claar ve Bentz, 1988); Avrupa ülkelerinde ise üretici örgütleri ve özel danışmanlık daha etkilidir. Türkiye gibi bazı ülkelerde ise devletin etkinliği ön plana çıkmaktadır. Ülkelerin sosyo-kültürel yapıları ve gelişmişlik düzeylerindeki değişmelere bağlı olarak yayım sistemlerinde de zamanla değişimler olmaktadır. Bu kapsamda Hollanda, Danimarka gibi örnekler verilebilir. TYD hizmetlerinin düzenlenmesi yönetmeliği ile yayımın özelleştirilmesinin amaçlandığı ülkelere örnek olarak Türkiye gösterilebilir (Özçatalbaş, 2009b).
Avrupa Birliği’nde Yayım ve Danışmanlık
Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerde zamanla yapılan değişiklikler yayımda kamunun yanında çiftçi örgütleri ve özel danışmanlık şirketlerinin önemli rol almasına yol açmıştır. Bugün Avrupa Birliği 27 ülkenin üye olduğu büyük bir organizasyon özelliğindedir. Bu ülkelerde farklı yayım sistemlerini görmek mümkündür(Özçatalbaş, 2009b). Bu kapsamda AB üyesi ülkelerde “Bakanlık/Kamu yayım birimleri, Bakanlığa bağlı özerk yapıya sahip danışmanlık şirketleri, Ziraat Odaları, Diğer üretici örgütleri, Tarımsal Danışmanlık Şirketleri ve Serbest Tarım Danışmanları” yayımda rol almaktadır.
Örneğin Almanya’daki tarımsal yayım organizasyonu her eyalette farklı şekilde yapılandırılmıştır. Eyaletler tarım politikalarını, federal hükümetin genel politikasına uygun olarak ve AB tüzüklerini de esas alarak belirlemektedirler. Buna göre Almanya’da yalnızca tek bir yayım sistemi olmayıp, farklı sistemler bulunmaktadır(Currle ve Schütz, 2000; Özçatalbaş, 2000). Genel olarak ülkede tarım bakanlığı, ziraat odası ve özel yayım kuruluşları(danışmanlık) olmak üzere üç farklı organizasyon bulunmaktdır(Salasan, 2003;
Özçatalbaş, 2007). Üretici birlikleri 4 eyalette, tarımsal danışmanlık şirketleri 6 eyalette ve tarım bakanlığı ise yine 6 eyalette yayımda etkin rol almaktadır(Currle ve Hoffman, 2004). Hatta bir eyalette birden fazla yayım sisteminin de yer aldığı görülmektedir.
Türkiye’de Yayım ve Tarım Danışmanlığı
a- Yönetmelik Öncesi Durum: Türkiye’de özellikle 1970’lerin sonlarında kamu yayımının etkinliği düşmüştür(Özçatalbaş ve Gürgen, 1998). Zaman içinde müdahale edilerek olumsuzluklar ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. Bu müdahalelerin en önemlilerinden biri 1984 yılında uygulamaya giren Tarımsal Yayım ve Uygulamalı Araştırma Projesi (TYUAP) ile yapılmıştır. 2004 yılında başlayan Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesi (KÖYMER) gibi uygulamalar kamu yayımı yanında özel yayımın geliştirilmesine yönelik girişimler olarak değerlendirilebilir. Ancak daha sonra 2007 yılında KÖYMER’in TARGEL’e dönüştürülmesi bu girişim de Bakanlığa bağlı bir yapıya dönüşmüştür(Özçatalbaş ve ark., 2010).
TYUAP Süreci : 1940’lardan beri sürdürülen Genel Tarımsal Yayım Yaklaşımı ile yayım hizmeti 1980’lere kadar verilmiş, 1984‘te TYUAP ile Eğitim ve Ziyaret Yaklaşımı Bakanlık tarafından uygulanır hale gelmiştir. Ancak arz yönlendirici ve teknoloji transferini esas alan bu yaklaşımların katılımcılığı dikkate almaması nedenleriyle üreticilerin etkin olarak sürece katılması mümkün olmamıştır. (Özçatalbaş ve Gürgen, 1998; Özçatalbaş, 2009b; Özçatalbaş ve ark., 2010). Halen yayımdan, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın ana hizmet birimlerinden olan Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü sorumludur. (Anonim, 1991). Bunlardan özellikle verimliliğin artırılması yayım ve araştırma ile ilgili olanları f, g ve h fıkralarında yer almıştır.
TARGEL Süreci : KÖYMER ilk aşamada 1000 köye 1000 tarım gönüllüsü olarak, 3 yıl süreyle üreticilere çiftçiye hizmetin yerinde verilmesini amaçlayan bir pilot uygulama olarak başlamıştır. Projede görev verilen 1023 kişinin %36’sının finansmanını çeşitli şirket ve kuruluşlar karşılaşmıştır. Proje 31/12/ 2006 tarihinde sona ermiştir.
Devamı 1/1/2007 tarihinde “Tarımsal Yayımı Geliştirme Projesi (Tar-Gel)” olarak uygulamaya konulmuştur. Bu süreç başlangıçta özel yayımı geliştirmeye yönelik başlamışken, 2007 yılında KÖYMER’in TARGEL’e dönüştürülmesiyle kapsam yine Bakanlığa bağlı (sözleşmeli personel statüsünde çalışır hale gelen ve ücretleri Genel Bütçeden karşılanan) bir yapıya dönüşmüştür(Anonim, 2009).
Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Yönetmeliği Sonrası
Türkiye’de tarımsal yayıma diğer bir önemli müdahale ise TYD Yönetmeliği ile 8 Eylül 2006 tarihinde yapılmıştır. Bakanlık söz konusu yönetmelik ile yalnızca kamu kontrolünde olan tarımsal yayım çalışmalarının özelleştirilmesine yönelik önemli bir sürecin önünü açmıştır. Dolayısıyla yönetmelik, yayımın özelleştirilmesi sürecini başlatmış, yeni bir anlayışın (talep yönlendirmeli) uygulamaya geçmesine olanak sağlamıştır. Bunun başarılı olması halinde önceki dönemlerde belirtilen sorunların çözümünde aşama kaydedilmesi beklenmektedir (Özçatalbaş, 2009b). 2006 yılında tarımsal yayım alanında genel kabulleri değiştiren yeni bir oluşumun başladığı söylenebilir. Bu oluşum Bakanlığın yürüttüğü ve ülke genelinde hakim olan kamu yayımı yanında, özel girişimin de resmi olarak yer almasını sağlayacak olan “yayımın özelleştirilmesi” üzerine yapılandırılmış ve tarımsal yayım ve tarım danışmanlığı konusu
“Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetlerinin Düzenlenmesine Dair Yönetmelik (TYDY)” ile tarım sektörünün gündemine girmiştir(Anonim, 2006a; Anonim, 2006b).
Yönetmelik yayımla danışmanlık arasında paralellik kurulmuştur. Getirilen sistemin yerleşmesi ve gelişmesi uygun destek ve teşviklerin her iki kesime de sunulmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Sistemin etkinliğini artırmak için gelişmiş ülkelerdeki deneyimlerden de yararlanarak, destek uygulamasının, öncelikle entansif tarımın yoğun olduğu bölgeler de (Pilot alanlarda) uygulamaya konulması, sistemin somut sonuçlarını görmek bakımından yararlı olacaktır (Özçatalbaş, 2009a). Sistemin etkin çalışması ve beklentileri karşılamasına yönelik olarak yeni düzenlemelerin yapılması yararlı görülmektedir.
Burada temel aktör yayım işini gerçekleştirecek olan insan kaynağıdır. Yönetmelikte yayımcı ve tarım danışmanlarına üretici, tüketici, toplum ve çevre sağlığı bakımından da son derece önemli görevler verildiği görülmektedir. Buna göre yönetmelikte
ve özel tarım danışmanlarını aynı noktada buluşturmakta, dolayısıyla konum farklılığına rağmen “görevlerde paralellik sağlanmaktadır.” Yönetmelikte tarımsal danışmanlık hizmetlerini sunacak kişi ve kuruluşlar içinde özel girişimi temsil eden ve bünyelerinde danışman istihdam eden üretici örgütleri ve ziraat odaları, Tarımsal danışmanlık dernekleri/vakıfları, Tarımsal danışmanlık şirketleri ve Serbest tarım danışmanları yer almaktadır. Görüldüğü gibi yönetmelikte AB üyesi ülkelerde de olduğu gibi ziraat odaları ve diğer kuruluşların da yayımda etkin rol almalarına yönelik amaçlar da yer almaktadır.
Bu birimlerin kendilerinden beklenen işlevi yerine getirebilmeleri için mevcut koşulların iyileştirilmesi ve uygun desteklerin geliştirilmesi önemli olacaktır.
c-Türkiye’de Yayım ve Danışmanlıkla Đlgili Sorunlar
Türkiye’de dünden bugüne yayımla ilgili olarak yaşanan sorunların nedenleriyle ilgili bazı önemli konular aşağıda sıralanmıştır.
a) Yayım Politikasının Belirsizliği,
b) Tarım ve Yayım Politikaları Arasındaki Uyumsuzluk c) Tek Tip Yayım Yaklaşımının Uygulanması
d) Katılımcı Yaklaşımların Yer Almaması e) Hedef Kitlenin Đhtiyaçlarının Saptanamaması f) Hedef Kitle Seçiminde Öncelik Belirsizliği ve g) Etkin ve Gönüllü Katılımının Sağlanamaması h) Özel Yayım Sistemine Geçişte Geç Kalınması
i) Üretici Örgütlerinin Yayımdaki Rolünü Geliştirememesi
j) Sistemin Geliştirilmesi Yönünde Uygun Teşvik Önlemlerinin Alınmaması k) Yayım Konularının Sınırlılığı,
l) Yayıma Ayrılan Kaynakların Yetersizliği m) Kaynakların Amaca Uygun Kullanılmaması n) Yayımcı Niteliklerinin Geliştirilememesi
o) Görsel ve Đşitsel Araçların Kullanımındaki Yetersizlikler p) Yayım Elemanı Sayısındaki ve Dağılımındaki Dengesizlik q) Yayım Dışı Đşlere Ayrılan Zamanın Fazlalığı
r) Araştırma ve Yayım Arasındaki Bağın Yetersizliği
s) Birimlerarası Đşbirliği ve Eşgüdümün Sağlanamaması (Örneğin; Danışmanlık ve Reçete Yönetmeliklerinin Özel Yayımın Gelişimini Engellemesi)
3- DANIŞMANLARA GÖRE DANIŞMANLIK SĐSTEMĐ
GAP Bölgesinde Tarım Danışmanlarının danışmanlık sistemine bakışlarını ortaya koymak üzere tarım danışmanlığı sertifika eğitimlerine katılan 55 kursiyere 2008 yılında anket uygulanmıştır. Anket uygulaması Diyarbakır, Gaziantep ve Şanlıurfa da bulunan 457 sertifikalı danışmanın %12’sine yapılmış, çalışmaya Diyarbakır’dan 17 kişi, Gaziantep’ten 23 kişi ve Şanlıurfa’dan 15 kişi katılmıştır.
Ayrıca Özçatalbaş ve Ark. (2010) tarafından Antalya’daki 464 danışmanın
%12’sini kapsayan ve aynı amaçla yapılan araştırmada elde edilen veriler, GAP bölgesi verileri birlikte ele alınmış ve çizelgelerde verilmiştir.
Çizelge 1. Sertifika Alanların Yaptıkları Đşlere Göre Dağılımı
GAP Bölgesi Antalya
Mevcut Durum
Sayı Oran (%) Sayı Oran (%)
Danışmanlık yapanlar 14 25 18 31
Diğer işler yapanlar 41 75 40 69
Toplam 55 100 58 100
Ele alınan Gap Bölgesi illerinde ve Antalya ilinde kursiyerlerin sırasıyla %25 ve
%31’i fiilen danışmanlık hizmeti verdiklerini belirtmişlerdir (Çizelge 1).
Çizelge 2. Eğitime Katılma Nedenleri
GAP Bölgesi Antalya Görüşler
Sayı Oran(%) Sayı Oran(%)
Gelecekte çok önemli olacak, lazım olacak 32 58 29 50
Halen danışmanım, belgelendirmek için 14 25 18 31
Daha iyi ve başarılı danışman olmak için 1 2 4 7
Elimde belge olsun, gerekli olabilir diye 8 15 7 12
Toplam 55 100 58 100
Tarımsal yayım ve danışmanlık eğitimlerine katılan GAP bölgesi katılımcılarının
%58’i ve Antalya katılımcılarının ise %50’si kursa katılma nedeni olarak “gelecekte belge önemli ve gerekli olacak” düşüncesinde olduklarını belirtmişlerdir. Halen danışmanlık yapanlar ise fiilen danışmanlık yaptıklarını ve "sistemin içine resmi olarak girmek amacıyla” eğitim aldıklarını belirtmişlerdir. Görüldüğü gibi “elimde bir belge olsun, sonra belki kullanırız” düşüncesine sahip olanların oranı oldukça düşüktür. Bunlar dışında kalanların (sırasıyla %85 ve %78) büyük çoğunluğunun TYD belgesine sahip olmayı çok önemsedikleri anlaşılmaktadır (Çizelge 2).
Çizelge 3. Danışmanlıkla Đlgili Yaşanan ve Yaşanması Beklenen Sorunlar
GAP Bölgesi Antalya
Sorunlar Sayı Oran Sayı Oran
Üreticilerin teknik bilgi-eğitim düzeyi düşüklüğü 8 14 5 9
Danışmanlığın öneminin kavranmamış olması 6 11 6 10
Çiftçinin danışmana güvenmemesi 2 4 4 7
Üreticilerin yeniliklere açık olmaması 1 2 9 15
Çiftçinin bu hizmeti satın almak istememesi, yerel bilgi kaynaklarından yararlanması
3 5 3 5
Sistemin çiftçi bakımından uygulanmasındaki zorluklar 2 4 3 5
Danışmanın teknik bilgi düzeyindeki yetersizlik 9 16 3 5
Danışmanlık ücretini/hizmetin karşılığını alamaması 2 4 3 5
Yönetmelikteki belirsizlikler, yetkilerin somut olmaması, reçete yönetmeliği
1 2 5 9
Girdi bayilerinin alan gezilerine devam etmesi 2 4 2 3
Farklı uzmanlık alanına sahip kimselerin danışmanlık yapması, uygulamada rol alması
- - 3 5
Reçeteli satışa uygun ruhsatlı ilaç yetersizliği - - 1 2
Görüş bildirmeyenler 19 34 11 20
Toplam 55 100 58 100
Tarımsal yayım ve danışmanlık eğitimlerine katılan GAP bölgesi katılımcılarının 1/3’ü ve Antalya katılımcılarının 1/5’i danışmanlıkla ilgili bir sorun belirtmemişlerdir.
Kursiyerlerin genelde tarım danışmanı olarak çalışmaları durumunda karşılaşabilecekleri sorunlar hakkındaki görüşlerine ait bulgular Çizelge 3’te verilmiştir. Buna göre özellikle sorunlar gruplandırıldığında üreticilerle ilgili sorunların payı GAP bölgesi ve Antalya için sırasıyla %40 ve %51; Yönetmelikle ilgili olarak %6 ve %10; danışmanlarla ilgili olarak ise %20 ve %10 olarak ifade edilmiştir.
Buna göre sorunların kaynağı dikkate alındığında her iki bölge için de üreticiler üzerinde durmanın gerekli olduğu görülmektedir. Bunun sağlanmasında özellikle üreticilere yönelik olarak yapılacak olan yayım çalışmalarının etkin yürütülmesinin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Ayrıca yönetmelikle ve danışmanlarla ilgili sorunların çözülmesi yönünde çalışılmasının yararlı olacağı açıktır.
Çizelge 4. Danışmanları Kendilerini Geliştirmek Đçin Đhtiyaç Duydukları Konular
GAP Bölgesi Antalya
Konular Sayı Toplamdaki payı Sayı Toplamdaki payı
Üretim Tekniği / uzmanlık alan bilgileri 37 51 28 44
Danışmanlık meslek bilgisi / yayım metodolojisi
22 31 25 40
Yeni teknolojileri takip edememe 11 15 6 10
Bilgileri zamanında aktaramama 2 3 2 3
Diğer - - 2 3
Đhtiyaç duymayanlar - - 4 -
Toplam 72 100 63 100
Çizelge 4’te danışmanların kendilerini geliştirmek için ihtiyaç duydukları konular verilmiştir. Buna göre danışmanlar kendilerini geliştirme yönünde isteklidirler. Yalnızca Antalya’daki 4 danışman (%7) kendilerini yeterli görmektedir ve ihtiyaç duydukları konu olmadığını belirtmişlerdir. Konuyla ilgili olarak Gap bölgesindeki kursiyerler 72 ve Antalya’dakiler ise 63 görüş belirtmiştir. Sırasıyla toplam görüşlerin %51 ve 48’i üretim tekniği; %31 ve %40’ı danışmanlık meslek bilgisi; %15 ve %10’nu ise yenilikleri takip edememe gibi konulara ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir. Özellikle mesleki ve teknik bilgiye olan ihtiyacın yüksek çıkması bu konularda danışmanların sürekli bilgilendirilmesinin ne kadar önemli ve gerekli olduğunu göstermektedir. Tarım Danışmanlığı meslek bilgisinin TYD Eğitim programlarıyla verilmeye çalışıldığı düşünüldüğünde, yönetmeliğin danışmaların yayım/danışmanlık metodolojisi ve kişisel gelişim konusunda ortaya koyduğu eğitim programlarının önemi ortaya çıkmaktadır.
Ayrıca eğitimin mesleğin her aşamasında yaşam boyu bir anlayışla devam ettirilmesinin danışmanlarca benimsenmesi önemlidir.
Çizelge 5. Danışmanlığın Geleceği Hakkında Görüşler
GAP Bölgesi Antalya
Görüşler Sayı Oran (%) Sayı Oran (%)
Çok iyi\başarılı olacağını düşünüyorum 19 34 18 31
Đyi olacağını düşünüyorum 29 53 22 38
Ne iyi ne kötü (orta) 5 9 10 17
Kötü olacağını, başarısız olacağını düşünüyorum 2 4 8 14
Toplam 55 100 58 100
Çizelge 5’te tarım danışmanlarının danışmanlık çalışma alanının geleceğini nasıl gördüklerine yönelik değerlendirmeler üzerinde durulmuştur. Buna göre tarımsal yayım ve danışmanlık eğitimlerine katılan GAP bölgesi katılımcılarının %87’si ve Antalya katılımcılarının %69’u danışmanlıkla ilgili olarak geleceğe yönelik olumlu beklenti içerisindedirler. Ayrıca çok iyi ve başarılı olacağını düşünenlerin oranı sırasıyla %34 ve
%31’dir. Başarısız olacağını düşünenlerin oranının ise yalnızca %4 ve %14 olması çoğunluğun danışmanlığın geleceğini olumlu olacağı yönünde değerlendirdiklerini göstermektedir. Sonuç olarak tarım danışmanları danışmanlığın yaygın olarak yapıldığı Antalya ve Gap bölgesi koşullarında kendilerini geliştirmek yönünde çaba içerisindedirler. Üretici ve yönetmelik ile ilgili ağırlıklı sorunlar olduğunu belirtmelerine rağmen, danışmanlığın geleceğini aydınlık gördüklerini belirtmişlerdir.
Bu durumda çözüm yönünde tarım danışmanlığının geliştirilmesine yönelik olarak danışmanların değerlendirmelerini dikkate almak uygun olacaktır. Aslında bu sorunların varlığı son iki yıldan beri verilen tarım danışmanlığı desteklerinin beklenen ilgiyi görmemesiyle de açıklanabilir.
Ayrıca ülke genelinde sertifika sahibi olan yaklaşık 4650 danışmanın %8’inin yetki belgesi almış olması da fiili durumda danışmanlık için uygun koşulların henüz tam olarak oluşmadığını göstermektedir. Diyarbakır, Gaziantep ve Şanlıurfa da bulunan 457 sertifikalı danışmanın yaklaşık %2’sinin, Antalya’daki 464 danışmanın ise %4’ünün yetki
belgesi bulunmaktadır(Anonim,2010). Yetki belgesi alma oranın düşüklüğü verilen destek ve önlemlerin gözden geçirilmesini gerekli kılmaktadır. Özellikle halen yalnızca danışman olarak faaliyette bulunanların sayısal olarak çok yetersiz olması da dikkate alınarak, bunlara yönelik uygun destek ve teşvik araçlarının geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Eğitim, yayım, araştırma, ve mali desteklerin bu kapsamda düşünülmesi doğru olacaktır.
3- DANIŞMANLARIN YÖNETMELĐKLE ĐLGĐLĐ GÖRÜŞLERĐ
GAP bölgesi ve Antalya ilinde danışmanlık sertifikası almış 6 ayrı kurs grubunda tarım danışmaları ile grup görüşmeleri yapılarak yönetmelikle ilgili görüş ve önerileri alınmıştır. Yöntem olarak; önce gruba yönetmelik ve uygulama esasları anlatılmış, sonra adayların önce bireysel ve sonra 5’er kişilik gruplar halinde konuyu 45 dakikada tartışmaları sağlanmıştır. Görüşler ortak oturumda tartışılmış ve benzerlikler dikkate alınarak gruplandırılmıştır. Buradan hareketle TYD yönetmeliğinin ve sistemin başarılı olabilmesi için yapılması gereken işlemler hakkında görüş birliği sağlanan maddeler aşağıda verilmiştir.
1. Tarım danışmanı ve üretici, ücret ödeme konusunda karşı karşıya gelmemelidir.
Destek ödemelerinin doğrudan danışmanlara ödenmesi yönünde bir yöntem geliştirilmelidir.
2. Danışman çalıştıran kuruluşlara ve şirketlere daha özendirici destek sağlanmalıdır.
3. Serbest rekabet koşullarında ulusal ve uluslararası düzeyde hizmet verebilmenin yolu açılmalıdır.
4. Yabancı uyruklu danışmanların ülke içerisindeki faaliyetleri denetlenmelidir. Bunların yetki ve sorumlulukları belirlenerek üreticiler/şirketler bu konuda bilgilendirilmelidir.
5. Danışmalarının asli işlevlerinden biri teşhis ve tedavidir. Bu nedenle danışmanlar reçete yazma yetkisine sahip olmalı, reçete yazma yetkisi en az lisans derecesine sahip danışmanlara verilmelidir.
6. Tarım Danışmanlığı sertifikasına sahip danışmanların tamamının tarımsal üretimle ilgili reçete yazmalarının sağlanmasına yönelik olarak uygun eğitimle desteklemeleri gerekir.
7. Kimyasal kullanımında kendi toplumumuzun sağlığını korumak en önemli amaç olmalıdır. Bu kapsamda AB ve Rusya gibi ülkelerin talep koşullarını karşılayacak düzenlemeler yapılmalıdır.
8. Ürünlerin yetiştiriciliğinde ilaç ruhsatlandırma çalışmaları yapılmalıdır. Bunun yanında yurt dışında yasaklanmış kimyasalların yurt içinde kullanılmasına da kesinlikle izin verilmemelidir. Tüm dünyada kolayca kullanılabilen ve önemi giderek artan biyolojik ve organik preparatlar ile feromon tuzaklar, ülkemizde ruhsata tabii olduğundan kullanımı sınırlıdır. Bunların ruhsatlanması sağlanmalıdır.
9. Tarım danışmanlarının üretim faaliyetlerinde bulunmaları özellikle teşvik edilmelidir.
10. Serbest tarım danışmanlarının bir araya getirilmesine (şirketleşmesine) yönelik olarak Uygun teşvik ve destekler geliştirilmelidir. Ortak çalışma ve şirketleşme özendirilmelidir.
11. Danışmanlık hizmeti alan işletmelerin, ürün sigortası yaptırmalarını teşvik amacıyla sigortadaki devlet desteğini %50 den daha üst değerlere (örneğin %80’e) çıkarılması uygun olacaktır.
12. Danışmanların araştırma enstitüleri gibi birimlerden uygun koşullarda yararlanmaları sağlanmalıdır.
13. Uzman danışmalık, tarım danışmanlığı ve tekniker/teknisyen tarım danışmanlığı terimlerinin yetki ve sorumluluklarının yönetmelikte daha açık olarak belirtilmesi gereklidir.
Görüldüğü gibi tarım danışmanları sistemin geliştirilmesi yönünde geniş bir bakış açısına sahiptir ve yönetmelikte yer alan konularla ilgili yapıcı ve önemli görüşler ortaya koymaktadır. Bu durum danışmanların sisteme sahip çıkmakta olduklarını ve sisteme
kararlı bir tutum içinde olduklarını göstermektedir. Ayrıca tarım danışmanlarının sisteme yönelik olumlu beklentiler içinde oldukları görülmüştür. Bunun karşılanmasına yönelik önlemlerin alınması durumunda sistemin yerleşmesine ve etkin çalışmasına katkıda bulunulması mümkün görünmektedir.
4. SONUÇ VE ÖNERĐLER
Türkiye’de yayımın özelleştirilmesine giden yolda dış dünyadaki ve özellikle Avrupa Birliği üyesi ülkelerdeki gelişmeler yanında kamu yayımında karşılaşılan sorunlar da etkili olmuştur. Entansif tarımın ve gelişme hızının daha yüksek olduğu il ve bölgelerde, TYD yönetmeliğinden önceki dönemlerde resmi olmayan bir yapıda özel yayım ve danışmanlık kuruluşlarının (Antalya, Şanlıurfa, Gaziantep, Diyarbakır, Adana, Đzmir, Hatay, Mersin, Bursa, gibi illerde) gelişmeye başladığı görülmüştür. Özellikle bu bölgelerde yayımın özelleştirilmesi ile mevcut yapının resmileştirilmesi bir gereklilik olmuştur. Bu durumda kurulmakta olan yeni sistemin geliştirilmesi için yukarıda yapılan açıklamalardan da hareketle alınması gerekli önlemler (Özçatalbaş, 2009b; Özçatalbaş ve ark., 2010) aşağıdaki gibi sıralanabilir;
1. Mevcut koşullar dikkate alındığında özellikle tarımsal potansiyeli yüksek olan bölgelerde özel danışmanlık sisteminin geliştirilmesi yönünde, pilot uygulama bölgeleri belirlenmeli, Đl Teknik Komiteleri ve Merkez Teknik Komitesinin etkin çalıştırılması için gerekli önlemler alınmalı
2. Başarılı olmak için Bakanlık, düzenleyici ve destekleyici işlevinin gereğini yerine getirmeli
3. Kamu yayımının mutlaka gerekli olduğu bölgelerde Bakanlık yayım elemanlarının etkinliğini artırmaya dönük önlemleri almalı ve bunları kurulan yapı ile yaşama geçirmeli 4. Kamu yayım ve Özel danışmanlığın birbirinin rakibi olarak değil, birbirini destekleyen
iki önemli güç olarak görülmeli, etki alanları faaliyet bölgeleri somutlaştırılmalı
5. Danışmanlık birimlerinin ihtiyaç duyacağı araştırmaların yapılması ve elde edilen bulguların üreticilere ulaştırılmasına yönelik düzenleyici önlemlerin alınması yönünde çalışılmalı
6. Sistemde görev alacak insan kaynaklarının sürekli geliştirilmesine yönelik önlemler alınmalı, dolayısıyla yayımcı ve danışmanların etkin eğitim programlarıyla desteklenmeleri sağlanmalı
7. Paydaşlar arasında yayım-danışmanlık-araştırma-üretici-örgütler arasında eşgüdüm sağlanmalı
8. Çiftçi örgütlerinin danışmanlık sisteminde etkin rol almalarını sağlamak yönünde çalışılmalı
9. Yayım sistemlerinin çeşitlendirilmesi yanında uygun ve özellikle katılımcı yayım yaklaşımlarının da uygulama alanı bulmasına yönelik ortam hazırlanmalı
10. Çevre dostu teknolojilerin ve iyi tarım uygulamalarının yayımın ve danışmanlık sisteminin odağına oturtulması sağlanmalı, uygun teşviklerle süreç desteklenmeli
11. Sistemde yer alan yayımcı ve danışmanların yaşam standardını yükseltici önlemler alınarak, kendilerini geliştirmelerine olanak sağlanmalı
12. Bakanlık, sistemin gelişmesi için ulusal tarım politikalarıyla uyumlu bir şekilde orta ve uzun vadede, esnek ve uygun bir destek sistemi geliştirmenin üzerinde durmalıdır.
Sonuç olarak Türkiye’de yayımın özelleştirilmesi yönündeki çalışmaların hız kazanması önem taşımaktadır. 2006 yılında çıkarılan Yönetmelik, özel sektöre dayalı talep yönlendirmeli danışmanlık sisteminin geliştirilmesine yönelik önemli olanaklar sunma potansiyeline sahiptir. Bugün için ülke düzeyinde her ne kadar özel sektör yayımı ve bu kapsamda üretici kuruluşlarına dayalı yayım sistemi, Bakanlığa dayalı olan mevcut yayım sistemine alternatif değilse de, Akdeniz, Ege ve GAP Bölgesinin entansif tarım yapılan alanlarında ve özellikle örtü altı tarımın yaygın olduğu bölgelerde özel danışmanlık önemli bir seçenek haline gelmiştir (Özçatalbaş, 2009b). Mevcut koşulların
iyileştirilmesine yönelik uygun desteklerin geliştirilmesi durumunda özel yayımın etkinliği de artacaktır. Orta ve uzun vadede tartışılan önlemlerin alınması ve sorunların ortadan kaldırılmasıyla, belirtilen kamu dışı yayım/danışmanlık kuruluşlarının başta Akdeniz ve Ege olmak üzere, Güneydoğu ve Marmara gibi önemli tarım bölgelerinde gelişmesi kaçınılmaz olacaktır.
KAYNAKÇA
Anonim (2006a) Tarım Kanunu, 5488 sayılı 18 Nisan 2006, T.C.Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü (http://www.mevzuat.gov.tr
/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5488&sourceXmlSearch=&MevzuatIliski=0)
Anonim (2006b) Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetlerinin Düzenlemesine Dair Yönetmelik, 8 Eylül 2006. (http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/27149.html) Anonim (2009) Tarımsal Yayımı Geliştirme Projesi, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının
TEDGEM web Sayfası: http://www.tedgem.gov.tr/targel.htm, 2 Kasım 2009.
Anonim,2010. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı TEDGEM kayıtları. 2/8/2010.
Claar,J.B., R.P.Bentz.(1988) Kuruluş Yapısı ve Yayım Đdaresi, Tarımsal Yayım El Kitabı, TYUAP Yayınları No: 295/3. Ankara 1988. s.228-260.
Currle, J., Hoffman, V.(2004) Germany: Semi-privatized Extension Circles in the State of Baden-Württemberg, World Bank, Agriculture and Rural Development Discussion Paper 10 Extension Reform for Rural Development, Washington, USA.
Currle, J., Schütz, P.(2000) Privatizing agricultural extension services in two new German federal states: necessary conditions emerging from experience, Human Resources in Agricultural and Rural Development (FAO) , p. 130-140.
Özçatalbaş, O.(1994) GAP Bölgesinde (Şanlıurfa’da) Tarımsal Yayımın Analizi ve Etkin Bir Yayım Çalışması Đçin Gerekli Koşulların Saptanması Üzerine Bir Araştırma, Ç.Ü.
Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi.Kod No 266, Adana (261)s.)
Özçatalbaş, O., Y. Gürgen.(1998) Tarımsal Yayım ve Haberleşme. Baki Kitabevi. ISBN:
975-72024-02-3, Adana.
Özçatalbaş, O.(2000) The Role of Agriculture Chambers in Agricultural Extension: A Sample of Hanover Region, Germany, Akdeniz Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 13/2, Antalya.
Özçatalbaş, O.(2006) Changing public and private roles in extension for agricultural advisory in Turkey. Seminar on the role of agricultural advisory in creation of new image of agriculture and development of rural areas, 4-7 September 2006, Lower Silesia Agricultural Extension Centre, Wrocław, Poland.
Özçatalbaş, O.(2007) The Evaluation of Horticultural Extension in Hanover Region of Germany, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2007, 20(1),137-142.
Özçatalbaş, O.(2009a) Bakanlık Özel Tarımsal Danışmanlık Hizmeti Alan Çiftçileri Destekliyor! Sıra Tarım Danışmanlarında mı? http://akdeniz.
naturalforum.net/(18.10.2009)
Özçatalbaş, O. (2009b) Türkiye ve AB’de Tarımsal Yayım Sitem Ve Yaklaşımlarına Bakış, AB ve Türkiye Arasındaki Sivil Toplum Diyaloğunun Çok Yönlü Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu, Bildiri Kitabı, 5-8 Kasım 2009, Antalya.
Özçatalbaş, O., D. Bostan Budak, Đ.Boz, B.Karaturhan (2010) Türkiye’de Tarım Danışmanlığı Sisteminin Geliştirilmesine Yönelik Önlemler , TMMMOB. Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi 2010, Ankara
Salasan, C.(2003) Problem Solving Group-Agricultural Extension Method, PhD. Thesis, Banat’s University of Agricultural Sciences and Veterinary Medicine Timisoara, Faculty of Agricultural Management, Timisoara.
Swanson, B.E, B.J. Farner, R. Bahal.(1990) The Current Status of Agricultural Extension Worldwide. Global Consultation on Agricultural Extension 4-8 Aralık 1989. Rome- Italy.
