B
ir toplum saðlýðý sorunu olarak þizofreni, toplum-sal, ekonomik ve duygusal maliyeti çok aðýr olan bir hastalýktýr. Doðrudan tedavi maliyeti, üretimden kayýp biçiminde dolaylý maliyet ve hasta/hasta yakýn-larýnýn yaþadýðý maliyeti ölçülemeyecek olan sýkýntý ve güçlükler biçiminde karþýmýza çýkan insani/manevi maliyet, þizofreninin topluma maliyetinin esaslarýný oluþturur (Knapp ve ark. 1999).Bu zorlu hastalýðýn tedavisinde son elli yýl içinde devrim niteliðinde geliþmeler olmuþtur. Elli yýl önce tipik antipsikotik ilaçlarýn kullanýma girmesiyle birlik-te birlik-tedavide önemli kazanýmlar elde edilmiþtir. Ancak süreçle birlikte bu kez de tipik antipsikotik ilaçlarýn yan etkileri ve ne ölçüde etkili olabildikleri sorun yaratmaya baþlamýþtýr. Gardos ve Cole’un 1976’da ortaya attýklarý sorular halen güncelliðini korumak-tadýr. Klasik antipsikotik ilaç tedavisi hastalýðýn ken-disinden daha kötü sonuçlar mý doðurmaktadýr? Uzun süreli karþýlaþtýrmalý klinik araþtýrmalarda yinelemeleri önlemede belirgin üstünlük gösteren klasik antipsikotik ilaçlarýn bu üstünlüðü hastanýn günlük yaþamýnýn içine de sokulabilmiþ midir? Bu ve benzeri sorularýn varlýðý, þizofreni hastasýnýn uzun süreli izlenmesinde belirtilerle baþetme ve yinelemeleri önlemenin ötesine geçen yeni beklentileri gündeme getirmiþtir. Yaþam niteliði kavramý bu bek-lentileri yansýtmaktadýr (Katschnig 2000).
Yaþam Niteliði
Dünya Saðlýk Örgütü’nün tanýmýna göre, saðlýk, sadece bir hastalýðýn veya malüliyetin olmayýþý deðil, ayný zamanda bedensel, ruhsal ve toplumsal olarak tam bir huzur ve iyilik içinde bulunmaktýr. Bu taným-da yer alan tam bir huzur ve iyilik içinde olma vur-gusu doðrudan doðruya yaþam niteliði (quality of life) kavramý ile baðlantýlýdýr. Yaþam niteliði, bireyin temel gereksinimlerinin, toplumsal beklentilerinin karþýlan-masý ve yaþadýðý toplumun sunduðu olanaklardan yararlanmasý olarak tanýmlanmaktadýr. Baþka bir söy-leyiþle, kiþinin amaç, beklenti, ilgi ve standartlarýndan oluþan konumunu, kültür ve deðer sistemi içinde anlayýþ/kavrayýþ biçimidir. Yaþam niteliðinin bileþen-leri, bireyin fiziksel saðlýk durumu, uyum yetisi, psikolojik durumu/iyilik hali, toplumsal etkileþimleri ve ekonomik durumudur. Bu çerçevede, bireyin “ken-dini iyi hissetmesi”, “yaþamdan doyum saðlamasý” gi-bi ifadeler yaþam niteliði kavramýnýn öznel boyutunu oluþtururken; “baðýmsýz yaþayabilme”, “kiþilerarasý iliþkiler”, “üretken olma” gibi ifadeler kavramýn nes-nel boyutunu oluþturmaktadýr (Katschnig 1999). Dilimizde “quality of life” kavramýnýn karþýlýðý olarak çeþitli yayýnlarda iki seçimle karþýlaþýyoruz. Kimi yazarlar “yaþam niteliði”ni tercih ederken (Soygür ve ark. 2000, Öztürk 2001); kimileri yaþam kalitesini ter-cih etmektedir (Fidaner ve ark. 1999, Þimþek 2000). Kavramýn ülkemiz týp/psikiyatri, sosyal bilimler toplu-luðunda yaratacaðý teorik ve pratik süreç, zaman içinde hangi sözcüklerde karar kýlacaðýmýzý belirleye-cektir.
Doç. Dr. Haldun SOYGÜR*
Týpta Yaþam Niteliði Kavramýnýn Yerleþmesi
Yaþam niteliði sözcüðünün bilimsel týbbi dergilerde yazýlý olarak ilk kez kullanýlýþý 1966 yýlýnda olmuþtur. Kavram, transplantasyon týbbýnýn sorunlarýný tartýþýrken Elkinton tarafýndan ele alýnmýþtýr. Esasen 1960’lý ve 1970’li yýllar, sosyalbilimciler, felesefeciler ve politikacýlarýn yaþam niteliði kavramýna artan bir ilgi göstemeye baþladýklarý yýllardýr. Bu ilgi 1990’lý yýl-larda doruða ulaþmýþ ve 1992 yýlýnda International Society of Quality of Life Research dergisi yayýn yaþamýna baþlamýþtýr. Bir örnek olarak sadece 1995 yýlýnda yaþam niteliði ile ilgili ikibinin üzerinde yayýn yapýlmýþtýr (Katschnig 2000). Albrecht ve Fitzpatrick (1994), týpta yaþam niteliði kavramýnýn kullaným biçimlerini aþaðýdaki biçimde özetlemiþlerdir. 1. Hastanýn klinik bakýmýnýn planlanmasý,
2. Klinik çalýþmalar ve saðlýk hizmeti taramalarýnda sonuç ölçütü olarak,
3. Toplumun saðlýk gereksinimlerinin belirlenmesi, 4. Kaynaklarýn saptanmasý.
Ruh Saðlýðý Alanýnda Yaþam Niteliði
Ruh saðlýðý alanýnda yaþam niteliði kavramýný taným-lamak ve modelize etmek amacýyla çok sayýda çalýþma yapýlmýþtýr. Bu çalýþmalarýn sonuçlarýna göre, günümüzde en geçerli olan model, Angermayer ve Kilian’ýn (1999) dinamik süreç modelidir. Buna göre, biliþsel uyum ve doyum düzeyi, biyolojik ve antropolo-jik gereksinimleri olan bireyin çevre ve toplumla karþýlýklý etkileþmesi sonucunda ortaya çýkan dinamik bir süreçtir. Ruhsal bozukluklarda yaþam niteliðinin araþtýrýldýðý ilk çalýþmalar konsültasyon-liyezon psikiyatrisi alanýnda olmuþ, bunu duygudurum bozukluklarý, anksiyete bozukluklarý, aðýr/süreðen bozukluklar, þizofreni ve çocukluk- yaþlýlýk psikiyatrisi çalýþmalarý izlemiþtir (Katschnig 1999).
Þizofrenide Yaþam Niteliði
Þizofrenide yaþam niteliði çalýþmalarý, 1960’lý yýllarda “kurumlarda tedavi” anlayýþýndan “toplum içinde” tedavi anlayýþýna geçilmesi ile baþlamýþ olmasýna karþýn, uzunca bir süre hak ettiði ilgiyi görememiþtir. Bu çalýþmalardaki gecikmelerin olasý nedenleri aþaðý-da özetlenmiþtir (Meltzer ve Bond 1994):
• Hekimler arasýnda “þizofreni tedavisinde
semptom-larý azaltmanýn ötesinde baþka ne yapýlabilir ki” tarzýnda önyargýlarýn varlýðý,
• Þizofreninin tedavi ve rehabilitasyonunda
uygu-lanacak olan psikososyal programlarýn çok ciddi çabalar gerektirmesi,
• Yaþam niteliði üzerinde belirleyici olabilen negatif
belirtiler ve biliþsel yetersizliklere yeterince ilgi göste-rilmemiþ olmasý,
• Klinik ilaç araþtýrmalarýnýn genellikle kýsa süreli
olmasý, uzun süreli olanlarda da daha çok yineleme oranýnýn deðerlendirilmesi,
• Þizofrenide yaþam niteliði kavramýnýn tanýmý ve modelize edilmesindeki güçlükler,
• Güvenirliði ve geçerliði olan standart ölçeklerin
geliþtirilmesindeki yetersizlikler.
1970’li yýllarda toplum ruh saðlýðý programlarýnýn yaþama geçirilmesini takiben, aðýr ve süreðen hasta-larýn, o arada þizofreni hastalarýnýn yaþam niteliðini deðerlendirmek üzere ölçekler geliþtirilmeye baþlan-mýþtýr. 1978’de Dupuy’un “Psikolojik Genel Ýyilik Hali Ýndeksi” ve 1979’da Schooler ve arkadaþlarýnýn “Toplumsal Uyum Ölçeði” bu ölçeklerin ilk geliþti-rilenleridir.
1980’li yýllarda toplum ruh saðlýðý programlarýnda yaþam niteliði kavramýna iliþkin ilk deðer-lendirmelerin sonuçlarý elde edilmiþtir. (Baker ve Intagliata 1982, Bigelow 1982, Lehman ve ark. 1982). 1981’de Malm ve arkadaþlarý “Yaþam Niteliði Ölçeði”ni, 1984’de Heinrich ve arkadaþlarý “Þizofreni Hastalarý için Yaþam Niteliði Ölçeði”ni yayým-lamýþlardýr.
1988’de Dünya Saðlýk Örgütü tarafýndan geliþtirilen Yetiyitimi Ölçeði de bu alanda üretilen çabalara önem-li bir katký saðlamýþ, 1990’lý yýllarda atipik anti-psikotik ilaçlarýn kullanýma girmesi þizofreni hasta-larýnýn yaþam niteliði çalýþmalarýna ciddi bir soluk getirmiþtir. 1993’de Becker ve arkadaþlarý “Wisconsin Yaþam Kalitesi Ölçeði”ni, 1997’de Greenley ve Greenberg “Yaþam Kalitesi Ölçeði”ni yayýmlamýþlardýr. 1994’de yayýmlanan “Dünya Saðlýk Örgütü Yaþam Kalitesi Ölçeði”, hýzla yaygýn olarak kullanýlmaya baþlanmýþtýr. 1994’de Viyanada gerçekleþtirilen 7. Avrupa Psikiyatristler Birliði Kongresinde “Ruhsal Bozukluklarda Yaþam Niteliði ve Yetiyitimi” üzerine bir rapor hazýrlanmýþtýr.
Yeni yüzyýlla birlikte þizofrenide yaþam niteliði yeniden üzerinde çok çalýþýlan bir konu olmaya baþlamýþ ve bu doðrultuda þizofreni tedavisinin
hede-fi semptomlarý azaltmanýn ötesine geçerek hastalarýn yaþam niteliðini arttýrmaya yönelmiþtir.
Þizofrenide Yaþam Niteliði Modelleri
1. Ruh saðlýðý hizmetleri sunumunun deðer-lendirilmesinde bir sonuç ölçütü (outcome) olarak yaþam niteliði: Bigelow ve arkadaþlarý (1991), bu
modelde, Maslow; Sarbin ve Allenin ihtiyaç rol kavramýndan yola çýkarak, bireyin sosyal talepleri, bireye sunulan fýrsatlar/olanaklar ve yetiyitiminin restorasyonu üzerinde durmuþlardýr. Yaþam niteliðinin arttýrýlmasý psikiyatrik hastalarýn yeti-yitimlerinin kompensasyonu sürecinde gerçekleþir.
2. Aðýr ve süreðen ruhsal bozukluðu olan hasta-larýn yaþam niteliði için genel bir model: (Lehman
ve ark. 1982). Bu modelde, kiþisel karakteristikler ile yaþamýn çeþitli alanlarýndaki öznel yaþam niteliði belirteçleri ve nesnel yaþam niteliði belirteçleri üzerinde durulur. Duygular ve beklentiler öznel belirteçleri oluþtururken; iþlev, uyum ve yaþam biçimi nesnel belirteçleri meydana getirir.
3. Skantze ve Malm (1994) Yatkýnlýk-Stres-Baþetme-Yaþam niteliði modeli: Bu modelde, yaþam
niteliði, kiþisel karakteristikler, yaþam standardý (nes-nel), saðlýk ve yaþam niteliði (öznel) arasýndaki et-kileþimle belirlenen dinamik bir kavramdýr.
4. Antipsikotik ilaç tedavisi altýndaki þizofreni hastalarý için entegratif bir yaþam niteliði modeli (Çok boyutlu sirküler model): Awad ve arkadaþlarýnýn (1997) modelinde, bir yandan kay-naklar, sosyal baðlar, kiþilik, deðerler ve tutumlar gibi faktörlerin etkisi altýnda; öbür yandan psikotik belirti-lerin þiddeti, ilaç yan etkileri ve psikososyal perfor-mans düzeyi gibi faktörlerin etkisi altýndaki hastanýn öznel algýsý yaþam niteliðini ortaya koyar.
Þizofreni Hastalarýnýn Yaþam Niteliðini Deðer-lendirmede Kullanýlan Ölçekler
Yaþam niteliði, geniþ kapsamlý bir kavram olarak ele alýnmakta ve temel olarak üç boyut içermektedir (Katschnig 2000):
• Bireyin kendisini iyi hissetme hali/yaþam doyumu, • Günlük yaþamdaki iþlevselliði, kendine bakýmý,
sosyal rolleri,
• Dýþ kaynaklar ve sosyal destekler.
Günümüzde mevcut ölçeklerin hiç birisi bu üç boyutu bütünüyle kucaklayamamaktadýr. Özellikle psikiyatrik
hastalarýn yaþam niteliðinin deðerlendirilmesinde önemli sorun ve eksiklikler ortaya çýkmaktadýr. Þizofreni hastalarýnýn yaþam niteliði ölçümünde þim-dilik “altýn standart” yoktur. Yaþam niteliðinin deðer-lendirilmesinde yararlanýlan en önemli ölçütlerin öznel göstergeler olduðu bildirilmesine karþýn, þizofreni hastalarýnýn yaþam niteliklerini kendi kendi-lerine deðerlendirip deðerlendiremeyecekleri konusu oldukça tartýþmalýdýr. Hastalýk sürecinde ortaya çýka-bilen içgörü kaybý, biliþsel yetersizlikler, inatçý psikotik belirtiler, düþünce ve algýlama bozukluk-larýnýn varlýðý bu konuyu karmaþýklaþtýrmaktadýr (Becker ve Diamond 1999). Kimi araþtýrmacýlar, hasta-lar ve profesyonellerin hastanýn yaþam niteliðini algýlamada birbirine çok yakýn bir geçerlik sap-tamýþlardýr. Buna koþut olarak araþtýrmalarýn bir bölümünde, süreðen ruhsal bozukluðu olan hasta-larýn öznel yaþam niteliði deðerlendirmelerinin gü-venirliði gösterilmiþtir. Kimi araþtýrmacýlar ise hasta-lar ve profesyonellerin hastanýn yaþam niteliðini algý-lamada farklýlýklar gösterdiklerini bulmuþlardýr. Birbi-riyle çeliþkili gibi görünen bu bulgularýn ýþýðýnda, þizofreni hastalarýnýn yaþam niteliði ölçümünde has-tanýn kendisinin, yakýnlarý/ailesinin ve ruh saðlýðý çalýþanlarýnýn hep birlikte deðerlendirmeye alýn-masýnýn gerekliliði ortaya çýkmaktadýr (Bobes ve Gonzales 1999).
Bir baþka tartýþmalý konu, kullanýlan ölçekte psikopa-tolojik belirtilerin bulunup bulunmamasýna iliþkindir. Þimdilik üzerinde uzlaþýlamayan bu konuda da yeni araþtýrmalara gereksinim duyulmaktadýr. Günümüze dek pek çok yaþam niteliði ölçeði geliþtirilmiþtir. Bu çaba halen de sürmektedir (Becker ve Diamond 1999, Bobes ve Gonzales 1999). Burada ülkemizde güvenir-lik ve geçergüvenir-lik çalýþmasý yapýlmýþ ölçekler kýsaca tanýtýlacaktýr.
Dünya Saðlýk Örgütü Yaþam Kalitesi Ölçeði
Dünya Saðlýk Örgütü Yaþam Kalitesi Grubu (1994) tarafýndan geliþtirilen ölçeðin Türkçe uyarlama, güvenirlik ve geçerlik çalýþmasý Fidaner ve arkadaþlarý tarafýndan 1999’da yapýlmýþtýr. Uzun formu 100 soru, 24 bölüm ve 6 alan; kýsa formu ise 26 soru ve 4 alan içermektedir. Sorular bizzat hasta tarafýndan yanýt-lanmaktadýr. Ölçekte yer alan altý ana alanýn baþlýk-larý; I- Bedensel alan, II- Ruhsal alan, III- Baðýmsýzlýk düzeyi alaný, IV- Sosyal ilþkiler alaný, V- Çevre, VI-Maneviyat, din ve kiþisel inançlar alanýdýr. Ölçek genel bir yaþam niteliði ölçeði olmasýna karþýn þizofreni
hastalarýnýn yaþam niteliðini belirlemede ülkemizde de baþarýyla kullanýlmýþtýr (Alptekin ve ark. 2000).
Yaþam Kalitesi Ölçeði
Greenley ve Greenberg tarafýndan 1997’de geliþtirilen ölçek, aðýr ve süreðen ruhsal rahatsýzlýðý olan birey-lerin yaþam niteliðini deðerlendirmeyi amaçlamak-tadýr. Ülkemizde Türkçe uyarlama, güvenirlik ve geçerlik çalýþmasý Þimþek (2000) tarafýndan yapýlmýþtýr. Toplam 7 alan ve 24 sorudan oluþan bu ölçekte de sorularý hastanýn kendisi yanýtlamaktadýr. Ölçeðin 7 ana alanýnýn baþlýklarý þu þekildedir: I-Yaþam koþullarý, II- Maddi durum, III- Boþ zamaný deðerlendirme, IV- Aile iliþkileri, V- Sosyal yardým, VI-Saðlýk durumu, VII- VI-Saðlýk hizmetlerine ulaþým.
Þizofreni Hastalarý Ýçin Yaþam Niteliði Ölçeði
Özgün ölçek Heinrich ve arkadaþlarý (1984) tarafýn-dan geliþtirilmiþ, Türkçe çeviri, güvenirlik ve yapýsal geçerlik çalýþmasý Soygür ve arkadaþlarý (2000) tarafýndan yapýlmýþtýr. Sürdürüm tedavisi altýndaki þizofreni hastalarýnýn yaþam niteliðini deðerlendirmek amacýyla geliþtirilmiþ bir ölçektir. Hastalarýn kiþisel deneyimlerinin zenginliðini, kiþilerarasý iliþkilerinin niteliðini, meslek rollerdeki üretkenlik düzeyini ölçmeyi amaçlamaktadýr. Ölçek yarýyapýlandýrýlmýþ bir görüþme biçiminde uygulanmakta ve görüþmeci (ruh saðlýðý çalýþaný) tarafýndan deðerlendirilmektedir. 2000 yýlýnda gerçekleþtirilen bir çalýþmada, tedaviye yanýtýn deðerlendirilmesi için yüksek duyarlýlýk gös-terdiði saptanmýþtýr (Cramer ve ark. 2000). Toplam 4 alt boyut ve 21 sorudan oluþan ölçekte her bir madde için üç bölüm vardýr. Birinci bölümde görüþmecinin deðerlendirme yapýlacak parametreyi anlamasý ve bunun üzerinde yoðunlaþmasýna yardýmcý olmak üzere kýsa bir tanýmlama yapýlmakta; ikinci bölümde görüþmecinin hastayý incelemesinde yardýmcý olmak üzere birkaç örnek soru verilmekte; üçüncü bölümde de deðerlendirmeyi yapmak için 7 dereceli likert tipi bir skala verilmektedir. Ölçeðin alt boyutlarý; I-Kiþilerarasý iliþkiler, II- Mesleki rol, III- Ruhsal bulgu-lar, IV- Günlük eþya kullanýmý ve faaliyetler biçi-mindedir. Ölçek ülkemizde çeþitli þizofreni araþtýr-malarýnda kullanýlmýþtýr (Sungur ve ark. 2001).
Þizofreni Hastalarýnýn Yaþam Niteliðine Ýliþkin Araþtýrmalarýn Sonuçlarý
Þizofreni hastalarýnýn yaþam niteliðine iliþkin araþtýr-malarýn sonuçlarý aþaðýdaki biçimde özetlenebilir:
• Þizofreni hastalarýnýn yaþam niteliði, genel
popülasyondan ve bedensel hastalýðý olan birey-lerinkinden daha düþük bulunmuþtur. Az sayýda çalýþ-mada ise arada bir fark olmadýðý bildirilmiþtir (Katschnig 2000).
• Þizofreni hastalarýnda yaþam niteliði ile sosyode-mografik verilerin iliþkisinin araþtýrýldýðý çalýþmalar-da; kadýn hastalar, evli hastalar ve eðitim düzeyi düþük hastalarýn yaþam niteliðinin daha iyi olduðu saptanmýþtýr (Bobes ve Gonzales 1999).
• Klinik çalýþmalarda hastalýk süresi uzadýkça yaþam niteliðinin kötüleþtiði gösterilmiþtir (Katschnig 1999).
• Damgalanma, hastanýn yaþam niteliðini düþürür (Katschnig 2000).
• Hastalarda anksiyete, depresyon ve negatif sendro-mun varlýðý, yaþam niteliði ile ters yönde korelasyon göstermektedir (Huppert ve ark. 2001).
• Daha az yan etkisi olan ilaçlarla birlikte uygulanan
psikososyal tedaviler yaþam niteliðini arttýrmaktadýr (Bobes ve Gonzales 1999).
• Toplumsal destek programlarý ile tedavileri toplum
içinde sürdürülen hastalarýn yaþam niteliði, kurum-larda tedavi edilen hastalarýnkinden daha iyi bulun-muþtur (Katschnig 2000).
Þizofreni Hastalarýnda Tedavinin Yaþam Niteliði Üzerindeki Etkisi
Bu alandaki öncü çalýþma, Meltzer ve arkadaþlarýnýn 1990’da yayýmlanan, tedaviye dirençli 38 þizofreni hastasýnda klozapinin yaþam niteliði üzerindeki et-kisini araþtýrdýklarý çalýþmadýr. Deðerlendirme için Heinrich ve arkadaþlarýnýn (1984) geliþtirdiði “Þizofreni Hastalarý Ýçin Yaþam Niteliði Ölçeði”nin kullanýldýðý bu çalýþmada, altý aylýk izleme boyunca klozapin verilen hastalarýn yaþam niteliðinin %59.9 oranýnda bir artýþ gösterdiði saptanmýþtýr. Meltzer ve arkadaþlarý 1992’de yayýmladýklarý bir yýllýk izleme çalýþmasý sonucunda da benzer bulgular bildirmiþlerdir.
Naber (1994) Almanya’da 250 hastalýk bir örneklem-le gerçekörneklem-leþtirdiði çalýþmada klozapin kullanan hasta-larýn, klasik nöroleptik kullananlara göre kendilerini daha iyi hissettiklerini bulmuþtur. Barcia ve arkadaþlarý (1996) risperidonun yaþam niteliði üzerindeki etkisini araþtýrmýþlar ve risperidon kul-lanan sürdürüm tedavisi altýndaki 980 hastanýn altý aylýk izlemleri sonucunda yaþam niteliðinde belirgin düzelme gösterdiklerini bildirmiþlerdir. Bobes ve
arkadaþlarý da (1997) risperidon kullanan sürdürüm tedavisi altýndaki 274 þizofreni hastasý için 4 aylýk izleme çalýþmalarýnda benzer sonuçlarý yayým-lamýþlardýr (Bobes ve Gonzales 1999).
Larson ve Gerlach, 1996’da depo antipsikotik ilaç uygulanan hastalarda ilaç yan etkileri ile yaþam niteliði arasýndaki iliþkiyi araþtýrdýklarý çalýþmalarýn-da ilaç yan etkileri ile yaþam niteliði arasýnçalýþmalarýn-da herhan-gi bir korelasyon bulamamýþlardýr. Bununla birlikte Sullivan ve arkadaþlarý (1992) ilaç yan etkileri ile yaþam niteliði arasýnda ters yönde bir korelasyon sap-tamýþlardýr. Browne ve arkadaþlarý (1996) geç dis-kinezisi olan hastalarýn yaþam niteliðinin daha kötü olduðunu göstermiþlerdir.
Martin ve arkadaþlarý (1996), olanzapin kullanan hastalarýn haloperidol kullanan hastalar ile karþý-laþtýrýlmalarýnda, olanzapinin haloperidole göre yaþam niteliðinde belirgin düzelme saðladýðýný sap-tamýþlardýr (Bobes ve Gonzales 1999). 1999’da Revicki ve arkadaþlarýnýn 828 hastanýn katýlýmýyla gerçekleþtirdikleri çok merkezli çalýþmada da 6
haf-talýk olanzapin uygulamasýnýn benzer etkileri bulun-muþtur. Colonna ve arkadaþlarý (2000), 12 aylýk izleme sonucunda amisülpirid kullanan 370 hasta ile haloperidol kullanan 118 hastayý karþýlaþtýrmýþlar ve amisülpirid’in haloperidol’e göre yaþam niteliðini art-týrdýðýný gözlemlemiþlerdir.
SONUÇ
Bir yandan insanýn iç dünyasýndaki uyumu, öte yan-dan insanýn iç dünyasý ile dýþ dünyasý arasýndaki uyumu yansýtan yaþam niteliðinin saptanabilmesi, þizofreni hastalarýnýn topluma reentegrasyon düzeyi-ni ve uygulanan hizmet/tedavilerin sonuçlarýný deðer-lendirebilme olanaðý sunacaktýr. Bu nedenle hasta-larýnýn yaþam niteliði deðerlendirmelerinin medikal oditin bir parçasý haline gelmesinde yarar vardýr. Þizofrenide yaþam niteliði kavramýnýn tanýmý, mo-delizasyonu, deðerlendirilmesi/ölçülmesi ve psikofar-makolojik/psikososyal tedavi yöntemlerine ne ölçüde yanýt verdiði, önümüzdeki günlerde de önemli ve üretken bir araþtýrma alaný olacaktýr.
KAYNAKLAR
Albrecht GL, Fitzpatrick R (1994) A sociological perspective on health-related qulaity of life research, Advanced in Medical Sociology, Quality of life in health care. GL Albrecht, R Fitzpatrick (Ed), London, UK, Greenwich CT, Jai Press, s.121. Alptekin K, Çelikgün S, Dilþen NS ve ark. (2000) Þizofrenik bozukluk tanýsý alan hastalar ile yakýnlarýnda yaþam kalitesi ve depresyon. 36. Ulusal Psikiyatri Kongresi Özet Kitabý. I Sayýl (Ed), 3-7 Ekim 2000, Antalya, s. 43.
Angermayer MC, Kilian R (1999) Theoretical models of quality of life for mental disorders. Quality of Life in Mental Disorders, H Katschnig, H Freeman, N Sartorius (Ed), England, John Wiley&Sons, s.19-30.
Awad AG, Voruganti LNP, Heslegrave RJ (1997) A conceptual model of quality of life in schizophrenia: Description and pre-liminary clinical validation. Qual Life Res, 6:21-26.
Becker M, Diamond R (1999) New developments in quality of life measurement in schizophrenia. Quality of Life in Mental Disorders, H Katschnig, H Freeman, N Sartorius (Ed), England, John Wiley&Sons, s.119-133.
Bigelow DA, McFarland BH, Olson MM (1991) Quality of life community mental health program clients: Validating a mea-sure. Community Ment Health J, 27:43-55.
Bobes J, Gonzales MP (1999) Quality of schizophrenia. Quality of Life in Mental Disorders, H Katschnig, H Freeman, N Sartorius (Ed), England, John Wiley&Sons, s.165-178. Browne S, Roe M, Lane A ve ark. (1996) Quality of life in schizophrenia: Relationship to sociodemographic factor,
symptomatology and tardive dyskinesia. Acta Psychiatr Scand, 94:118-124.
Cramer JA, Rosenheck R, Wu W ve ark. (2000) Quality of life in schizophrenia: A comparison of instruments. Schizophr Bull, 26:659-666.
Colonna L, Saleam P, dondey-Nouvel L ve ark. (2000) Long-term safety and efficacy of amisülpiride in subchronic or chronic schizophrenia. Int Clin Psychopharmacol, 15:13-22. Fidaner H, Elbi H, Fidaner C ve ark. (1999) Yaþam kalitesinin ölçülmesi, WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREF. 3P Dergisi, 7(Ek 2)5-13.
Gardos G, Cole JO (1976) Maintenace antipsychotic therapy: Is the cure worse than the disease? Am J Psychiatry, 133:32-36. Greenley JR, Greenberg JS, Brown R (1997) Measuring quality of life: A new practical survey intrument. Soc Work, 42:244-254.
Heinrichs DW, Hanlon TE, Carpenter WT (1984) The quality of life scale: An instrument for rating the schizophrenic deficit syndrome. Schizophr Bull, 10:388-398.
Huppert JD, Weiss KA, Lim R ve ark. (2001) Quality of life in schizophrenia: Contributions of anxiety and depression. Schizophr Res, 1;51:171-180.
Katschnig H (1999) How useful is the concept of quality of life in psychiatry. Quality of Life in Mental Disorders, H Katschnig, H Freeman, N Sartorius (Ed), England, John Wiley&Sons, s.3-16.
Katschnig H (2000) Schizophrenia and quality of life. Acta Psychiatr Scand, 102(Suppl 407):33-37.
Knapp M, Almond S, Percudani M (1999) Costs of schizophre-nia: A review in Schizophrenia, WPA series evidence and expe-rience in psychiatry. M Maj, N Sartorius (Ed), England, John&WileySons, s.407-454.
Larson EB, Gerlach J (1996) Subjective experience of teatment side-effects, mental state and quality of life issue in chronic schizophrenic out-patients treated with depot neuroleptics. Acta Psychiatr Scand, 93:381-388.
Lehman AF, Ward NC, Linn LS (1982) Chronic mental patients: The quality of life issue. Am J Psychiatry, 139:1271-1276. Meltzer HY, Burnett S, Bastani B ve ark. (1990) Effects of six months of clozapine treatment on the quality of life of chron-ic schizophrenchron-ic patients. Hosp Community Psychiatry, 41:892-897.
Meltzer HY (1992) Dimensions of outcome with clozapine. Br J Psychiatry, 60(Suppl 17):46-53.
Meltzer HY, Bond DD (1994) Quality of life in schizophrenia: Importance for psychopharmacology research and practise. News Quality of life Letter, 9:9-10.
Naber D (1994) Subjective effects of neuroleptic drugs. Relationship to compliance and quality of lie, Quality of Life and Disabilities in mental disorders. Absract Book, Association of the European Psychiatrists (Ed), Vienna, s.101. Öztürk MO (2001) Ruh saðlýðý ve bozukluðunun tanýmlan-masý. Ruh Saðlýðý ve Bozukluklarý, Nobel Týp Kitabevi, s.107.
Revicki AD, Genduso LA, Hamilton SH ve ark. (1999) Olanzapine versus haloperidol in the treatment of schizophre-nia and other psychotic disorders: quality of life and clinical outcomes of a randomized clinical trial. Quali Life Res, 8:417426.
Skantze K, Malm U (1994) A nw approach to facilitation of working alliances based on patients quality of life goals. Nord Psykiatr Tidsskr, 48:37-55.
Soygür H, Aybaþ M, Hýnçal G ve ark. (2000) Þizofreni hastalarý için yaþam niteliði ölçeði: Güvenirlik ve yapýsal geçerlik çalýþ-masý. Düþünen Adam, Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 13:204-210.
Sullivan GS, Wells KB, Leake B (1992) Clinical factors associ-ated with better quality of life in a serious mentally ill popu-lation. Hosp Community Psychiatry, 43:794-798.
Sungur MZ, Güner P, Çetin Ý (2001) Þizofrenide optimal tedavi projesi: Randomize, konrollü, longitudinal bir çalýþma. 37. Ulusal Psikiyatri Kongresi Özet Kitabý, Þ Yüksel (Ed), 2-6 Ekim 2001, Ýstanbul, s.82.
Þimþek ZT (2000) Ruhsal bozukluðu olan kiþilerin yaþam kaliteleri ve toplum içinde bakým ve tedavilerine örgütsel bir yaklaþým. Yayýmlanmamýþ doktora tezi, Hacettepe Üniversite-si Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
The WHOQOL Group (1994) The development of the World Health Organization Quality of Life Intrument in Quality of Life Assesment: International perpectives. J Orley&W Kuyken, Springer Verlag, Heidelberg, s. 41-61.
