POLAR STRATOSFER BULUTLARI (PSCs

(1)

POLAR STRATOSFER BULUTLARI (PSC

s

)

Kutuplarda hava sıcaklıkları bilindiği gibi oldukça düşüktür. Yüksekliğinde etkisini dikkate alırsak Antarktika’da stratosferde sıcaklık daima -90 °C ‘ın altındadır. Stratosferde gerçekleşen tepkimeler sonunda daha önce belirtildiği gibi HNO

3

oluşumu sözkonusudur.

Bunun yanında Molina’nın 1992 de önerdiği,

Tepkimeleri sonucundada HNO

3

oluşur. HNO

3

-90 °C cıvarında HNO

3

.3H

2

O şeklinde katı bir kristalin madde oluşturur. Bu katı maddenin oluşumu dengeleri Cl

2

, ClO. Oluşumuna doğru kaydırır.

Dolayısıyla Antarktika kışında 6 ay boyunca güneş ışığı olmadığı zaman ortamda sürekli HNO

3

.3H

2

O oluşmasına paralel olarak ClO radikalleri ve Cl

2

birikimi olur. Mevsim değiştiğinde 6 ay boyunca Antarktika güneş alacağından Cl

2

gazı derhal radikallerine dönüşür ve ozonu hızla tahrip etmeye başlar. Mart 1992’tarihinde Antarktika’da ozon derişimi stratosferde ortalama 6.10

¹²

molekül/cm

³

(235 DU) iken Mart 1995 tarihinde 3,4.10

¹²

(136 DU) olarak ölçülmüştür.

Arktikada ortalama sıcaklık -77 °C olduğundan katı HNO

3

.3H

2

O birikimi daha azdır bu sebepten Arktika’da ozon tahribatı daha azdır.

Kutuplarda oluşan bu HNO

3

dolu bulutlara Polar stratosferik bulutlar adı verilir.

(2)

DEPO MOLEKÜLLER

Stratosferdeki HO. , Cl. , ClO. , NO

2

radikalleri dikkat edilirse ortamdan uzaklaşmazlar, başka bileşiklere dönüşebilirler ancak bu dönüştükleri bileşikler reaktif bileşiklerdir.

Meydana gelen bu Cl-O-NO

2

, HCl moleküllerine depo moleküller adı verilir. Bu maddeler kendiliğinden veya ışık etkisiyle hemen Cl. Radikallerine dönüşebilmektedirler. HNO

3

ise yukarıda belirtildiği gibi polar stratosferik bulutların oluşumuna yol açmaktadır ve dengeleri sağ tarafa kaydırdığından depo moleküllerin derişimini artırıcı faktördür.

Molina’nın gözlemlerinde başka kataliz olasılıkları olduğuda ortaya çıkmıştır. Molina tüm Cl

radikallerinin tehlikeli olduğunu ileri sürmektedir.

(3)

POLAR STRATOSFER BULUTLARI (PSCs

POLAR STRATOSFER BULUTLARI (PSC

)

Kutuplarda hava sıcaklıkları bilindiği gibi oldukça düşüktür. Yüksekliğinde etkisini dikkate alırsak Antarktika’da stratosferde sıcaklık daima -90 °C ‘ın altındadır. Stratosferde gerçekleşen tepkimeler sonunda daha önce belirtildiği gibi HNO

oluşumu sözkonusudur.

Bunun yanında Molina’nın 1992 de önerdiği,

Tepkimeleri sonucundada HNO

oluşur. HNO

-90 °C cıvarında HNO

.3H

O şeklinde katı bir kristalin madde oluşturur. Bu katı maddenin oluşumu dengeleri Cl

, ClO. Oluşumuna doğru kaydırır.

Dolayısıyla Antarktika kışında 6 ay boyunca güneş ışığı olmadığı zaman ortamda sürekli HNO

.3H

O oluşmasına paralel olarak ClO radikalleri ve Cl

birikimi olur. Mevsim değiştiğinde 6 ay boyunca Antarktika güneş alacağından Cl

gazı derhal radikallerine dönüşür ve ozonu hızla tahrip etmeye başlar. Mart 1992’tarihinde Antarktika’da ozon derişimi stratosferde ortalama 6.10

molekül/cm

(235 DU) iken Mart 1995 tarihinde 3,4.10

(136 DU) olarak ölçülmüştür.

Arktikada ortalama sıcaklık -77 °C olduğundan katı HNO

.3H

O birikimi daha azdır bu sebepten Arktika’da ozon tahribatı daha azdır.

Kutuplarda oluşan bu HNO

dolu bulutlara Polar stratosferik bulutlar adı verilir.

DEPO MOLEKÜLLER

Stratosferdeki HO. , Cl. , ClO. , NO

radikalleri dikkat edilirse ortamdan uzaklaşmazlar, başka bileşiklere dönüşebilirler ancak bu dönüştükleri bileşikler reaktif bileşiklerdir.

Meydana gelen bu Cl-O-NO

, HCl moleküllerine depo moleküller adı verilir. Bu maddeler kendiliğinden veya ışık etkisiyle hemen Cl. Radikallerine dönüşebilmektedirler. HNO

ise yukarıda belirtildiği gibi polar stratosferik bulutların oluşumuna yol açmaktadır ve dengeleri sağ tarafa kaydırdığından depo moleküllerin derişimini artırıcı faktördür.

Molina’nın gözlemlerinde başka kataliz olasılıkları olduğuda ortaya çıkmıştır. Molina tüm Cl

radikallerinin tehlikeli olduğunu ileri sürmektedir.

DOBSON BİRİMİ

Stratosferdeki ozonun miktarını ölçme ve tanımlamada kullanılan birime Dobson birimi (DU) adı

verilir. 1DU, 1 bar basınç altında 1/100 mm kalınlıktaki bir gaz tabakasının miktarıdır. Stratosferdeki

ozon bir bar basınç altında toplanabilseydi yaklaşık 3 mm kalınlığında bir tabaka oluşturduğundan

stratosferdeki ozon tabakası yaklaşık 300 DB kalınlıktadır denebilir.