Tuğba AKSU , Ayça GÜRKAN1 2
GİRİŞ
Sağlık ya da iyilik hali; bireylerin kendilerini fiziksel, duygusal, ruhsal ve sosyal açıdan sağlıklı ve var olan durumlarına uyum sağlayabilme sürecidir. Bu süreçte; Bireyin kendinin gerçekleştirebileceği davranışlar için;
yaşanılan çevrenin önemi büyüktür.(1)
Sağlık Bakımının Sunulması sağlık bakım
sisteminde; sağlığa karşı toplumun tutumundaki değişmeler, sağlık harcamalarındaki artışlar, sağlık bakımının değişik bir bakış açısıyla sunulmasını zorunlu kılmıştır. Bu nedenle hastalıklardan korunmayı ve geliştirmeyi hedef alan ve herkese eşit sağlanabilecek bir hizmetin sunulabilmesi giderek önem kazanmaktadır.(2) Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ); sağlığı hastalık veya bozukluk olmaksızın, fiziksel, mental ve sosyal açıdan tam bir iyilik hali olarak tanımlamıştır. DSÖ 2000 yılında herkes için
1.
2.
Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu İç Hastalıkları A.B.D., Araş. Gör.
Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Psikiyatri Hemşireliği A.B.D., Yard. Doç.Dr.
Bu araştırma, Tuğsavul ve Vali Rahmi bey ilköğretim okulu öğretmenlerinin sağlıklı yaşam davranışları ve bunu etkileyen etmenlerin incelenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak planlanmıştır.
Araştırma 15/12/2006-25/01/2007 tarihleri arasında İzmir-Buca Tuğsavul ve Vali Rahmi bey ilköğretim okulu öğretmenlerinden çalışmanın yapıldığı tarihlerde okulda olan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 131 öğretmen üzerinde yürütülmüştür. Veriler, araştırmacılar tarafından geliştirilen bireysel özellikleri içeren bir soru formu ve Esin (1997) tarafından uyarlanan “Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği” ile toplanmıştır. Araştırmanın verileri, yüzdelik, bağımsız örnek t testi, Tek Yönlü ANOVA analizi ile değerlendirilmiştir.
Öğretmenlerin genel olarak Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları puan ortalaması (123,3417,56) orta düzeyde bulunmuştur.
Öğretmenlerin ailelerine yeterli zaman ayırabilmeleri ve cinsiyetlerine göre sağlıklı yaşam biçimi davranış puanları arasında yapılan istatistiksel analiz sonucunda anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir(p>0,05). Öğretmenlerin sağlığı korumak ve geliştirmek için kendilerini değerlendirmelerine göre sağlıklı yaşam biçimi davranış puanları arasında yapılan istatistiksel analiz sonucunda anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0,05).
Öğretmenlerin sağlığı geliştirici davranışlar kazanmaları için sağlık eğitim programlarının düzenlenmesi ve yürütülmesi gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Sağlıklı yaşam davranışları, öğretmenler, sağlık eğitimi.
Key Words: Healthy life behaviours, teachers, health education.
This research was planned descriptively to investigate the healthy life behaviours and the factors affecting them of the teachers attending to Izmir-Buca Tugsavul and Vali Rahmi elementary school.
The research was carried out with total 131 teachers who accepted to participate in the research and who were present in the school between the dates of 15/12/2006-25/01/2007. The data of the research were collected through a questionnaire containing individual charecteristics developed by the researchers and a Health Promoting Life-Style profile(HPLP) adapted by Esin(1997).
The data were assessed by means of percentage, independent sample t test and variance analysis.
The teachers's overall mean scores of Healthy Life-Style Behaviours were at medium level (123,1817,56). No significant difference was found in the results of a statistical analysis performed among the scores of healthy life-style behaviours according to the sexualities of the teachers and the scores of healthy life-style behaviours to the fact that they can sufficiently enjoy their families (p>0,05).
Significant difference was found in the results of a statistical analysis made among the scores of healthy life-style behaviours with respect to evaloution themselves to health-protecting and promoting(p<0,05).
In order to gain health-promoting behaviours, teachers health education programs should be established and implemented.
ÖZET SUMMARY
Öğretmenlerin Sağlıklı Yaşam Davranışlarının İncelenmesi
The Evaluatıon Of the Healthy-Living Behaviours Of the Teachers
Eğitim toplumun bilinçlenmesinde, kalkınma- sında temel öğeyi oluşturur ve bireyin doğuştan getirdiği yetenekleri uygun koşullarda geliştir- meyi topluma, yaşama uyum sağlamayı, yaşamı daha anlamlı kılmayı sağlar.
Bireylerin, ailelerinden sonra sosyal ilişkiler kurdukları ve birbirleriyle etkileşime girdikleri ilk toplumsal birim olan ve daha sonraki yıllarda toplumda yerini alıp hizmet verebilecek yeni kuşaklarla dolu bir kuruluş olan okullar, toplum yapısı içinde en önemli öğeyi oluşturmaktadır.
Bireylerin ailelerinden sonra ilk sosyal etkileşime girdikleri toplumsal kurumlar okullardır ve okullar sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının başlangıcını oluşturmak için en uygun çevreler olarak tanımlanırlar. Çocuklar, ailelerin, toplumların ve ulusların geleceğini oluşturmaktadır. Çocuklukta edinilen sağlıksız davranışlar, erişkinlikte sürmekte ve gelecekte kişinin sağlık durumunu riske atmaktadır. Ancak, okul çağı çocukları görece olarak hayatın daha sağlıklı bir döneminde olarak algılanmakta ve tüm dünyadaki sağlığı geliştirme çabalarında öncelikli bir grup olarak görülmemektedir.
Bireyleri yaşama hazırlayan ve olumlu davranışlar geliştirmeleri için eğiten okullar, olumsuz davranışların geliştirilmesine de aracılık edebilir. Okulun erken dönemleri pozitif ve negatif çoğu sağlık davranışının geliştirildiği dönemdir. çağında çocuklar, kişinin sağlığını ve yaşam kalitesini uzun dönemde etkileyecek olan bir çok sağlıksız alışkanlık ve davranış edinme riski altındadır.
Davranışları öğrenciler için model oluşturan, öğrenciler ile en yakın ilişkide olan öğretmenler sağlık davranışları açısından değerlendirilmeli, olumsuz sağlık davranışlarının düzeltilmesine ve olumlu sağlık davranışlarının pekiştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
Literatür incelendiğinde daha çok öğrencilerin sağlık bilgi düzeylerinin ve sağlık davranışlarının belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır.
Oysa okul; öğrenci öğretmen etkileşiminin olduğu bir ortamdır. Öğretmenlerin sağlık davranışları, öğrenciler için örnek oluşturdu- ğundan; öğretmenlerin temel sağlık davranış- larına ilişkin durum saptama çalışmaları ile sağlık eğitimi gereksinimi belirlenmelidir.
Yaşam ve sağlık ile ilgili değerlerin daha çok
7
9
10
1,10
10
sağlık sloganı ile herkesin sağlık bakım yeteneğini arttıracak, var olan gizli güçlerini geliştirecek, sistemlerin oluşturulmasını sağlayacak, doyurucu bir yaşam sürmek için;
insanların sağlık bilincinin güçlendirilmesini, sağlık konusundaki yeteneklerini sonuna kadar kullanabilmelerine olanak verecek, davranış ve becerilerin geliştirilmesi gerektiği ifade etmektedir.
Günümüz sağlık yaklaşımında; birey, aile, toplum ve toplum gruplarının sağlığını koruyan geliştiren ve sürdüren Sağlık Merkezli Bakım Sistemi anlayışı temel alınmaktadır. Bu anlayış;
bireyin iyilik halini geliştirecek, koruyacak ve geliştirecek davranışlar kazanması ve kendi sağlığı ile ilgili doğru karar almasını sağlamak üzerine dayandırılmıştır.
Sağlığı korumada; sağlıklı durumu bozacak tutum ve davranışlardan sakınma yer alır. Bireyin amacı hastalıklardan ve yetersizliklerden kaçınmak, sağlığını korumaktır. Sağlığı geliştirme ise; doğrudan birey, aile, toplum ve toplum gruplarının sağlık potansiyelinin gelişmesi ve iyilik düzeyinin artmasına yönelik faaliyetleri ifade etmektedir. Sağlığın geliştiril- mesi, herhangi bir hastalık ya da bozukluğu önlemeye yönelik olmayıp, kişinin sağlık ve iyilik durumunu daha da iyileştirmeyi amaçlar.
Diğer bir deyişle “koruma” bir şeyi saklamak iken, “geliştirme” bir şeyi olgunlaştırmak, en üst düzeye çıkarmak ve gerçekleştirmektir.
Birey sağlığın geliştirilmesinde, sağlıklı yaşam biçimini sergilemede ve bu yaşam biçimine ilişkin aktiviteleri yerine getirmede aktif rol oynar. Eğer bireyler kendi sağlığının sorumluluğunu almayı öğrenirlerse yaşam biçimindeki değişiklikler günümüzün pek çok sağlık sorununu önleyebilir veya giderebilir.
Sonuçta bireyin iyilik düzeyi bulunduğu durumdan daha yüksek düzeye çıkabilir ve toplumun sağlık seviyesi yükselebilir. Bir toplumun sağlık düzeyi, sağlıklı bireylerin varlığı ile değerlendirilir.
Bir ulusun kalkınabilmesi ve ekonomik yönden gelişebilmesi sağlıklı insan gücünün varlığı ile mümkündür. Toplumun sağlık düzeyinin yükseltilmesi ve sağlık bilincinin oluşturulma- sında en etkili yöntemlerden biri eğitimdir.
3,5
4
5
6
7
8
kendilerini nasıl hissettikleri, stres yaşama durumu, dinlenmeye vakit bulma durumu, hobilerine vakit ayırma durumu, ailesine yeterli zaman ayırabilme, sağlığını koruma ve geliştirme durumları ile ilgili sorular yer almaktadır. İkinci bölümde, öğretmenlerin sağlığı geliştirici tutum ve davranışlarını ölçmede kullanılan “ Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği” soruları yer almaktadır.
Sağlıklı Yaşam Biçim Davranışı Ölçeği: 1987 yılında, Walker, Sechrist ve Pender tarafından geliştirilmiş ve 1997 yılında Esin tarafından Türk toplumuna uyarlama çalışmaları yapılmış, geçerlik ve güvenirliliği saptanmıştır ve bireyin sağlıklı yaşam biçimi ile ilişkili olarak sağlığı geliştiren tutum ve davranışlarını değerlendir- meye yöneliktir.
Ölçek toplam 48 maddeden oluşmuştur ve 6 alt grubu vardır. SYBD ölçeğinin tüm maddeleri olumludur. İşaretleme 4 likert tipi ölçek üzerine yapılır. “Hiçbir zaman” yanıtı için 1, “Bazen”
yanıtı için 2, “Sık sık” yanıtı için 3, “Düzenli olarak” yanıtı için 4 puan verilir.
SYBDÖ den alınabilecek en düşük puan 48, en yüksek puan ise 192' dir. Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği toplam puan aralığı 48-96 düşük, 97-145 orta ve 146-192 ise yüksek düzey olarak değerlendirilmektedir. Düşük puan kötü sağlıklı yaşam biçimi davranışını yüksek puan ise iyi sağlıklı yaşam biçimini göstermektedir.
Ölçeğin alt gruplarının madde sayıları ve en düşük en yüksek puan değerleri aşağıda verilmiştir. Her alt grup farklı maddelerden oluşmuştur.
; 3, 8, 9, 12, 16, 17, 21, 23, 29, 34, 37, 44, 48. maddeler, en düşük puan 13, en yüksek puan 52'dir. Bireyin yaşam amaçlarını, bireysel olarak kendini gerçekleştirme yeteneğini, ne derecede tanıdığını ve memnun ettiğini belirler.
; 2, 7, 15, 20, 28, 32, 33, 42, 43, 46. maddeler, en düşük puan 10, en yüksek puan 40' dır. Bireyin kendi sağlığı üzerindeki sorumluluk düzeyini, sağlığına ne ölçüde katıldığını belirler.
; 4,13, 22, 30, 38.
maddeler, en düşük puan 5, en yüksek puan 24' dür. Egzersiz uygulamalarının birey tarafından
11
12
13,15
1.Kendini gerçekleştirme ( 13 madde)
2. Sağlık sorumluluğu (10 madde)
3. Egzersiz ( 5 madde) erken yaşlarda alındığı ve değiştirilmesi oldukça
z o r o l d u ğ u , b u h u s u s d a i l k ö ğ r e t i m öğretmenlerinin belirleyici rolü olduğu ayrıca, verecekleri eğitim ve gösterdikleri olumlu davranışlar ile öğrencilerin, yani geleceğin t o p l u m u n u n g e n e l i y i l i k d ü z e y i n i n yükseltilmesini ve iyilik halinin yaygınlaştırıl- masını etkiledikleri açık bir şekilde görülmek- tedir.
Bu gerçekten yola çıkılarak bu araştırmada;
ilköğretim öğretmenlerinin Sağlıklı Yaşam Davranışlarını saptamak ve Sağlıklı Yaşam Davranışlarına sosyo-demografik özelliklerin etkilerini belirlemek amaçlanmıştır.
Araştırma, ilköğretim öğretmenlerinin sağlıklı yaşam davranışlarını ve bunu etkileyen faktörleri belirlemek, bunların birbirleriyle olan ilişkilerini incelemek amacıyla yapılmış tanımlayıcı bir araştırmadır.
Araştırmanın evrenini İzmir-Buca Vali Rahmi Bey İlköğretim Okulu ve Tuğsavul İlköğretim Okulunda görev yapan toplam 170 öğretmen oluşturmuştur. Bölgede toplam 9 ilköğretim okulu ve toplam 1167 öğretmen bulunmaktadır.
Araştırmanın uygulanmasına izin verdiği için ancak iki ilk öğretim okulu araştırma grubuna alınmıştır. Araştırmada örneklem seçimine gidilmeden öğretmenlerin tamamına ulaşılması hedeflenmiştir. Ancak 15 Aralık 2006 – 25 Ocak 2007 tarihleri arasında yıllık izinde olma, çalışmaya katılmayı ret etme gibi nedenlerle Vali Rahmi Bey İlköğretim Okulu'ndan 74 ve Tuğsavul İlköğretim Okulu'ndan 57 öğretmen olmak üzere toplam 131 öğretmen ile yapılmıştır.
Araştırma verileri iki tür soru formu ile toplanmıştır. İlk bölümde, araştırmaya katılan öğretmenlere ilişkin sosyodemografik verileri kapsayan, araştırmacı tarafından hazırlanan 26 sorudan oluşan anket geliştirilmiştir. Anket formunda öğretmenlerin cinsiyeti, yaşı, medeni hali, kiminle yaşadığı, aile tipi, çocuk sayısı, gelir düzeyi, yaşadığı yer, toplam hizmet süresi, mesleği isteyerek yapma durumu, ayda ortalama çalışma saati, beslenme şekli, su ihtiyacını karşılama durumu, uyku durumu, sigara kullanımı, sigara kullanma süresi, alkollü içecekler kullanımı, alkol kullanma sıklığı,
6
GEREÇ VE YÖNTEM
Öğretmenlerin % 9,2' sinin 6-10 yıl, % 29,0' ının 11-15 yıl, % 22,1' inin 16-20 yıl ve % 39,7' sinin 20 yıl ve daha fazla yıl çalışmış olduğu, 90,1' inin mesleği isteyerek yaptıkları ve % 9,9' unun mesleği isteyerek yapmadıkları saptanmıştır.
Ö ğ r e t m e n l e r i n a y l ı k ç a l ı ş m a s a a t l e r i incelendiğinde; % 53,4' ünün 90-120 saat, % 31,3' ünün 121-151 saat ve % 15,3' ünün 152-182 saat çalıştıkları belirlenmiştir. Öğretmenlerin en uzun süre yaşadıkları yere göre dağılımları incelendiğinde; % 75,6'sının şehirde, % 21,4' ünün kasaba/ilçede ve % 3,1' inin köyde yaşadıkları saptanmıştır.
Öğretmenlerin % 19,8' inin ayaküstü, % 3,1' inin fast food besinlerle, % 4,6' sının abur cuburla ve
% 72,5' inin yeterli ve dengeli beslendiği, % 65,6' sının günlük su ihtiyacını karşıladığı ve % 34,4' ünün günlük su ihtiyacını karşılamadığı saptanmıştır. Öğretmenlerin günlük ortalama uyku saatlerine göre dağılımları incelendiğinde;
% 3,8' inin 3-4 saat uyudukları, % 44,3' ünün 5-6 saat uyudukları ve % 51,9' unun 7-8 saat uyudukları saptanmıştır.
Öğretmenlerin sigara kullanma durumlarına bakıldığında, % 35,9' unun sigara kullandığı ve % 64,1' inin sigara kullanmadığı sigara kullananlardan % 4,6' sının 1-5 tane, % 8,4' ünün 6-10 tane, % 6,9' unun 11-15 tane, % 13,0' ının 16-20 tane ve % 3,1' inin 21tane ve üzeri sigara içmekte olduğu ve % 9,2' sinin 5-9 yıl, 26,7' sinin 10 yıl ve üzeri yıl sigara kullandığı saptanmıştır.
Öğretmenlerin alkol kullanma durumuna bakıldığında ise; % 35,1' inin alkol kullandığı ve
% 64,9' unun alkol kullanmadığı alkol kullananların % 5,3' ünün haftada 1-2 kez, % 5,32 ünün ayda 1-2 kez ve % 24,4' ünün sadece özel günlerde alkol kullandıkları ve
% 20,6' sının 1-2 kadeh, % 10,7' sinin 3-4 kadeh ve % 3,8' inin 5-6 kadeh alkol aldıkları saptanmıştır.
Öğretmenlerin kendilerini algılama durumları incelendiğinde, %18,3' ünün genellikle stresli ve gergin, % 37,4' ünün genellikle sakin ve dingin ve
% 44,3' ünün belli olmadığını ifade ettikleri belirlenmiştir. Öğretmenlerin % 58,8' inin dinlenmeye vakit bulabildikleri ve % 41,2' sinin ise dinlenmeye vakit bulamadıkları, % 38,2' sinin kendilerine yeterli zaman ayırabildikleri ve % 6 1 , 8 ' i n i n k e n d i l e r i n e y e t e r l i z a m a n ayıramadıkları ayrıca % 57,3' ünün ailelerine yeterli zaman ayırabildikleri ve % 42,7' sinin ise ne düzeyde uygulandığını gösterir.
; 1, 5, 14, 19, 26, 35.
maddeler, en düşük puan 6, en yüksek puan 24' dür. Bireyin öğünlerini seçme, düzenleme ve yiyecek seçimindeki değerlerini belirler.
; 10, 18, 24, 25, 31, 39, 47. maddeler, en düşük puan 7, en yüksek puan 28'dir. Bireyin yakın çevresi ile iletişimini ve süreklilik düzeyini belirler.
; 6, 11, 27, 36, 40, 41, 45. maddeler, en düşük puan 7,en yüksek puan 28' dir. Bireyin stres kaynaklarını tanıma düzeyini ve stres kontrol mekanizmalarını belirler (14).
İl Milli Eğitim Bakanlığı'ndan alınan izin belgesi ile öğretmenlere araştırmanın önemi anlatılarak araştırmaya katılmayı kabul eden Vali Rahmi Bey İlköğretim ve Tuğsavul İlköğretim Okulları öğretmenlerinden gönüllü olanlara anket formu verilmiş ve tamamlandıktan sonra araştırmacı tarafından toplanmıştır.
Anket formu ve toplanan veriler SPSS( Statistical Package for Social Science) paket programı ile değerlendirilmiştir. Veri değerlendirilmesinde sayı, yüzde dağılımları ve Tek Yönlü ANOVA analizi, post ANOVA(Bonferroni testi) ile t test istatistiği kullanılmıştır.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin, % 57,3' ünün kadın ve % 42,7' si erkek olduğu ve % 4,6' sı 26- 30 yaş grubu, % 17,6' sı 31-35 yaş grubu, % 29,0' ı 36-40 yaş grubu arasındadır , % 48,9' u ise 40 yaş ve üstünde % 80,2' sinin evli, % 10,7' sinin bekar ve %9,2' sinin boşanmış olduğu saptanmıştır.
Öğretmenlerin % 90,1' inin ailesi ile ve % 9,9' unun yalnız yaşadığı, % 88,5' inin çekirdek, % 6,1' inin geniş ve % 5,3' ünün parçalanmış aileye sahip olduğu ispatlanmıştır. Öğretmenlerin % 16,0' ı gelirinin giderden az, % 72,5' i gelirinin gidere denk ve % 11,5' i gelirinin giderden fazla olduğunu belirtmiştir. Öğretmenlerin çocuk sahibi olma durumları ve çocuk sayılarına bakıldığında, öğretmenlerin % 16,8' inin çocuk sahibi olmadığı ve % 83,2' sinin çocuk sahibi olduğu ispatlanmıştır. Çocuk sahibi olanların % 27,5' inin 1 tane, % 47,3' ünün 2 tane ve % 8,4' ünün 3 tane çocuğu olduğu saptanmıştır.
4. Beslenme ( 6 madde)
5. Kişiler Arası destek ( 7 madde)
6. Stres yönetimi ( 7 madde)
BULGULAR
Ö ğ r e t m e n l e r i n S o s y o - D e m o g r a f i k Özelliklerine İlişkin Bulgular
meslek seçiminde kadınlar için daha uygun bulunmasından kaynaklanıyor olabilir.
Öğretmenlerin kimlerle yaşadıklarına bakıldı- ğında; %90,1'inin ailesiyle saptanmıştır.
Araştırmaya katılan öğretmenlerden 40 yaş ve üzerindekilerin sayısının fazla olması öğretmenlerin büyük çoğunluğunun ailesiyle birlikte yaşamasının nedeni olarak düşünülebilir.
Öğretmenlerin gelir durumu incelendiğinde;
%72,5'inin gelirinin gidere denk olduğu saptanmıştır. Maraşlı (2005) yaptığı çalışmada, öğretmenlerin %62,78'inin gelirinin gidere denk olduğunu saptamıştır. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenlerin ekonomik sorununun olmadığı söylenebilir.
Öğretmenlerin %88,5'inin çekirdek aileye sahip olduğu, %75,6'sının şehirde yaşadıkları bulunmuştur. Öğretmenlerin büyük bir bölümünün şehirde yaşamasının sosyal yaşantılarını etkileyeceği düşünülmektedir.
Dülgerler (2004) yaptığı araştırmada, öğretmenlerin %92,9'unun çekirdek aileye sahip o l d u ğ u n u b e l i r t m i ş t i r. Ö ğ r e t m e n l e r i n çoğunluğunun çekirdek aile yapısına sahip olması, geniş aile yapısının öğretmenlerin yaşantısını olumsuz etkilediği bilindiğinden sevindirici bir sonuçtur.
Öğretmenlerin çalışma sürelerine göre dağılımı incelendiğinde; ve %39,5'inin 20 yıl ve üzerinde yıldır çalıştıkları saptanmıştır. Tokuç ve ark.
(2007) yaptığı çalışmada, öğretmenlerin
%47,91'inin 20 yıl ve üzeri yıldır çalıştığını saptamıştır. Öğretmenlerden 20 yıl ve üzeri yıldır çalışanların sayısının daha fazla olduğu söylenebilir.17 Öğretmenlerin mesleği isteyerek yapma durumlarına bakıldığında; öğretmenlerin
%90,1'inin mesleğini isteyerek yaptığı saptanmıştır. Erçelebi (1997) yaptığı çalışmada, öğretmenlerin %82,35'inin mesleği isteyerek yaptığını saptamıştır. Bu bulgulardan yola çıkılarak öğretmenlerin mesleklerini sevdikleri söylenebilir.
Araştırmaya dahil edilen öğretmenlerin aylık çalışma saatlerine bakıldığında; %53,4'ünün 90- 120 saat çalıştıkları bulunmuştur. Çalışma saatinin fazla olması duygusal strese neden olur.
İş stresi, özel yaşamın getirdiği sorunlar ve zorluklarla birleştiğinde birey ve örgüt için daha
18
19
20
ailelerine yeterli zaman ayıramadıkları saptanmıştır. Öğretmenlerin sağlıklarını korumak ve geliştirmek için kendilerini nasıl değerlendirdikleri incelendiğinde; % 18,3' ünün yeterli olduğunu, % 55,0' ının kısmen yeterli olduğunu, % 18,3' ünün yetersiz olduğunu ve % 8,4' ünün ise kararsız olduklarını ifade ettikleri saptanmıştır.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin SYBDÖ' den aldıkları toplam ortalama puan 123,1817,56 olarak saptanmıştır. Ölçeğin alt gruplarından aldıkları puan ortalamaları incelendiğinde en yüksek puan ortalamasının 31,98±3,76 ile kendini gerçekleştirme, en düşük puan ortalamasının ise 13,58±2,79 ile fiziksel aktivite alt grubundan alındığı tespit edilmiştir.
Sağlıklı yaşam biçimi davranış ölçeği puan ortalaması ile medeni durum, toplam çalışma süresi, aylık çalışma saati, beslenme şekli, sigara alkol alışkanlığı, mesleği isteyerek yapma, kendilerini algılama, ailelerine ve kendilerine yeterli zaman ayırma ve sağlıklarını korumak- geliştirmek için kendilerini değerlendirme durumları arasında anlamlı fark saptanırken (p<0.05) cinsiyet, yaş grubu ve kiminle yaşadığı arasında anlamlı fark saptanmamıştır (p>0.05).
Araştırmaya katılan öğretmenlerden evliler, sigara ve alkol kullanmayanlar, 6-10 yıldır ve aylık 90-120 saat çalışan, mesleği isteyerek yapan, düzenli beslenen, sakin ve dingin olduklarını ifade eden, kendine-ailesine yeterli zaman ayırabilen ve sağlıklarını koruma- geliştirme için yeterli hissedenlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği puan ortalamaları daha yüksektir (Tablo 1).
Araştırmaya katılan öğretmenlerin %57,3'ünün kadın olduğu belirlenmiştir. Bayık (1993), Tokuç ve ark. (2007) yaptıkları çalışmada, araştırma kapsamına giren öğretmenlerin %67,5'inin kadın olduğunu saptamıştır.16,17 Bu bulgu şimdiki araştırma bulgusu ile paralellik göstermektedir.
Öğretmenlik mesleğinde kadınların sayısının daha fazla olması, öğretmenlik mesleğinin Öğretmenlerin SYBDÖ toplam ve alt grup puan ortalamaları
TARTIŞMA
Tablo 1:Öğretmenlerin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları (Sybd) Ölçeği Puan Ortalamalarının Bazı Sosyo-Demografik ve Sağlık Davranışlarına göre Göre İncelenmesi
Kişisel-mesleki özellikler X ±SD Test değeri
Cinsiyet Kadın 122,19±16,42 t= -0,87
p:0,07
Erkek 124,89±19,03
Medeni durum
Evli 123,87±10,98&
F:3,45 p:0,01
Bekar 119,29±11,21
Boşanmış 117.21±11,99
Yaş grubu
26-30 yaş grubu 137.24±10.73&
F= 2,342 p:0,06 31-35 yaş grubu 117.06±15.26
36-40 yaş grubu 123.96±19.84 40 yaş ve üzeri 123.93±16.78 Kiminle
yaşadığı
Ailesiyle birlikte yaşayan 123,33±17,24 t= -0,024 p:0,07
Yalnız yaşayan 123,45±21,09
Toplam çalışma süresi
6-10 yıl 125,57±15,30&
F= 1,821 P:0,01*
11-15 yıl 123,51±17,70
20 yıl ve üzeri 120,45±15,30 Mesleği
isteyerek yapma durumu
Mesleğini isteyerek yapan 123,94±17,83
t= 1,178 p: 0,02*
Mesleğini istemeyerek yapan
117,90±14,35
Aylık çalışma
saati
90-120 saat 126,17±18,59&
F= 0,805 p:0,03*
121-151 saat 120,22±17,11
152-182 saat 121,34±14,62
Beslenme şekli
Fast food 114,82±19,97
F:2,733 p:0,04*
Abur cubur 111,56±7,22
Düzenli beslenme(öğün atlamadan)
125,87±18,13&
Sigara içme durumu
Evet 112,64±12,67 t:0,45
p:0,00*
Hayır 119,14±13,87
Alkol alma durumu
Evet 114,45±14,56 t:1,43
p:0,01*
Hayır 121,39±15,49
Kendilerini algılama durumları
Genellikle stresli ve gergin 116,48±17,92
F:5,599 p:0,00*
Genellikle sakin ve dingin 129,40±18,50&
Belli olmuyor 121,07±15,15
Kendine yeterli zaman ayırma durumu
Kendine yeterli zaman ayırabilen
129,33±18,58
t=3,055 p:0,01*
Kendine yeterli zaman ayıramayan
119,65±15,93 Ailelerine
yeterli zaman ayırma durumu
Ailelerine yeterli zaman ayırabilen
127,57±19,10
t=3,478 p:0,02*
Ailelerine yeterli zaman ayıramayan
117,68±13,46
Sağlıklarını korumak ve geliştirmek için kendilerini nasıl
değerlendirdikleri
Yeterli hisseden 139,99±18,10 F=13,568
P:0,03*
Yetersiz hisseden 113,73±12,42 Orta düzeyde yeterli
hisseden
122,29±15,77&
Kararsız olanlar 114,89±12,84
SONUÇ ve ÖNERİLER
Araştırmada elde edilen verilerin değerlendiril- mesi sonucunda, öğretmenlerin sağlıklı
yaşam davranışları orta düzeyde bulunmuştur.
Bu bulgular doğrultusunda öğretmenlerin sağlıklı bir yaşam sürdürebilmeleri ve öğrencilerine örnek olabilmelerini sağlayacak yaşam tarzlarını daha yoğun benimsemeleri için aşağıdaki öneriler sunulabilir;
Öğretmenlik mesleğinin eğitiminde ders programlarının sağlıklı yaşam davranışlarını kazandırmaya yönelik konunun önemini vurgulayan yeni programlar ilave edilebilir.
Öğretmenlerin birincil korunmada, kendi sağlıkları yanı sıra, rol modeli oldukları grubun (öğrenci ve ailesi) sağlığı konusunda sorumluluk alması yönünde eğitimler düzenlenebilir.
Öğretmenlerin sağlığı olumsuz yönde etkile- yen davranışlarının nedenleri araştırılabilir ve olumsuz sağlık davranışlarının değişimi için çalışmalar yapılabilir.
Daha geniş bir örneklemle çalışılarak öğretmenlerin sağlıklı yaşam davranışlarını etkileyen faktörler tekrar incelenebilir ve çıkan sonuç doğrultusunda planlamalar yapılabilir.
38
KAYNAKÇA
1.Johnson R. Gender differences in health- promoting lifestyles of African Americans. Public Health Nursing.
2005;22(2):130-137.
2.Callaghan P, Fun MK, Yee FC. “Hong Kong Nurses' Health-Related Behaviours: Implication for Nurses'Role in Health Promotion”. Journal of Advanced Nursing.
1997;25(4): 1276-1282.
3.Güngör İ, Hotun Şahin N. Sağlığın geliştirilmesinde kullanılan temel davranış değiştirme kuram ve modelleri.
Hemşirelik Forumu Dergisi. 2006; 4(1):6-13
4.Choi YJ, Lee KJ. Evidence-based nursing:effectsof a structured nursing program for the health promotion of korean women with hwa-byung. Archives of Psychiatric Nursing. 2007; 21(1):12-16.
5.İbrikçi S, Esin N, Erdoğan S. “Sağlığı Sürdürme Geliştirme Ve Hemşirelik”. Hemşirelik Bülteni. 1994;
32(1):8-10.
6.Kamwendo K, Faresjo MT, Gustavsson U, Jansson M.
“Adherence to Healthy Lifestyles a Comparison of Nursing and Physiotherapy Students”. Advances in Physiotherapy.
2000;2(1):63–74.
7.Chew F, Palmer S, Slonska S, Saubbiah K. Enhancing Health Knowledge, Health Belief and Health Behaviour in Poland Through a Health Promoting Television Program Series. J of Health Communication. 2002; 7(2): 179-196.
8.Wysochansky M, Rozmus CL, Evans R, Mixon D. An analysis of health promotion and risk behaviors of freshman college students in a rural southern setting. Journal of
da önemli sonuçlar doğurabilmektedir.
Öğretmenlerin %61,8'inin kendilerine zaman ayıramadıkları ve %57,3'ünün ailelerine yeterli zaman ayırabildiği saptanmıştır. Kendilerine y e t e r l i z a m a n a y ı r a m a m a s ı n e d e n i y l e öğretmenlerin sağlıklarının, iş doyumlarının ve motivasyonlarının olumsuz etkilenebileceği düşünülebilir.
Araştırmanın verilerine göre, öğretmenlerin SYBD ölçeği puan ortalaması orta düzeyde bulunmuştur (123,34±17,56). Sisk (2000), Özkan ve ark. (2008) SYBD ölçeği puan ortalamasını orta düzeyde bulmuştur.
Ülkemizde SYBD ölçeği ile yapılan çalışmalarda s a ğ l ı ğ ı g e l i ş t i r i c i d a v r a n ı ş l a r ı n p u a n ortalamalarının 122,5 ile 104,6 arasında olduğu bulunmuştur.(3) Araştırmamızdan elde edilen sonuçlara göre SYBD toplam puanı orta olsa bile diğer çalışmalardan elde edilen sonuçların üst sınırını geçmiştir. Bu sevindirici bir sonuçtur.
Araştırmamızda, kendini gerçekleştirme puanın en yüksek, fiziksel aktivite puanın en düşük olduğu saptanmıştır. Tashiro (2002), Altun (2002) fiziksel aktivite, Tsai (2005) kişiler arası destek, Yalçınkaya ve ark. (2007) beslenme puanının en düşük olduğunu saptamıştır.
Sağlıklı yaşam biçimi davranış ölçeği puan ortalaması ile medeni durum, toplam çalışma süresi, aylık çalışma saati, beslenme şekli, sigara- alkol alışkanlığı, mesleği isteyerek yapma, kendilerini algılama, ailelerine ve kendilerine yeterli zaman ayırma ve sağlıklarını korumak- geliştirmek için kendilerini değerlendirme durumları arasında anlamlı fark saptanmıştır (p<0.05). Ak ve ark. (2006) evlilerin, Coogan (1998) ve Akça (1998) düzenli beslenenlerin, Erçelebi (1997) ve Baş (1999) mesleği isteyerek yapanların, Bewley (2000), Özbaşaran ve ark.
(2004) kendilerini iyi hissedenlerin, Esin (1997) kendilerine yeterli zaman ayıranların, Fadıloğlu ve ark. (2004), Güner ve ark. (2006) sağlığı korumak-geliştirmek için kendileri yeterli hissedenlerin, Sisk (2000), Özkan ve ark. (2008) aylık çalışma saati az olanların, Sanchez ve ark.
(2007) çalışma yılı az olanların, Erdoğan ve ark.
(1994), Choi Hui (2002), Bahar ve ark. (2008) sigara, Hope (1998) ise alkol kullanmayanların sağlıklı yaşam biçimi davranış ölçeği puan o r t a l a m a s ı n ı n d a h a y ü k s e k o l d u ğ u n u saptamıştır.
21,22
23,26
27,38
24.Altun İ. Kocaeli'nde yaşayan halkın sağlıkla ilgili tutumlarına ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına ilişkin bir çalışma. Sağlık ve Toplum. 2002; 12(3): 41-51.
25.Tsai HM, Hsiao YC, Chen MY, Gau YM, Hung LL, Chang SH. Short-term effects of a health promotion course for taiwanese nursing students. Public Health Nursing. 2005;
22 (1):74-81.
26.Yalçınkaya M, Özer FG, Karamanoğlu AY. Sağlık çalışanlarında sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi. TAF Prev Med Bull. 2007; 6(6): 409-420.
27.Coogan PF, Adams M, Geller AC. Factors associated with smoking among children and adolescents in Connecticut. Am J Prev Med. 1998; 15(1): 17-24.
28.Akça Ş (1998). Üniversite öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme davranışları ve bunu etkileyen etmenlerin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir 29.Baş S. “Sağlığın Korunmasında Okul Sağlığı Hizmetlerinin Rolü Ve Önemi”. Türk Hemşireler Dergisi.
1999;29(2):4-9.
30.Bewley BR, Johnson MR, Banks MH. Teachers' Smoking.
J Epidemiol Community Health. 2000; 33(1): 219-222.
31.Özbaşaran F, Çakmakçı A, Güngör N. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu öğrencilerinin sağlık davranışlarının belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2004; 7(3): 43-55.
32.Fadıloğlu Ç, Zaybak A. Üniversite öğrencilerinin sağlığı geliştirme davranışı ve bu davranışı etkileyen etmenlerin belirlenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2004; 20(1): 77- 95.
33.Güner İC, Demir F. Ameliyathane hemşirelerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2006; 9(3):
18-25.
34.Erdoğan S, Nahçivan N, Esin N, İbrikçi S. Sağlığı sürdürme, sağlığı geliştirme ve hemşirelik. Hemşirelik Bülteni. 1994; 3(8): 28-36.
35.Choı Huı WH. The health-promoting lifestyles of undergraduate nurses in hong kong. Journal of Professional Nursing. 2002; 18(2): 101-111.
36.Bahar Z, Beşer A, Gördes N, Ersin F, Kısal A. Sağlıklı yasam biçimi davranışları ölçeği II'nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. C.Ü.Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi.
2008; 12(1):1-13.
37.Hope A, Kelleher CC, Connor M. “Lifestyle Practices and The Health Promoting Environment of Hospital Nurses”. Journal of Advanced Nursing. 1998;28(2):438- 447
38.Ak Ş, Çelen Ü, Özen Y, Tabak RS, Piyal B. Ankara Merkez İlçeler İlköğretim Okulları Çalışanlarının Sağlık Davranışları. Kor Hek. 2006;5 (2): 83-93.
Pediatric Nursing. 2005; 20 (1): 25-33
9.Ayaz S, Tezcan S, Akıncı F. Hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin sağlığı geliştirme davranışları. Cumhuriyet Ü n i v e r s i t e s i H e m ş i re l i k Y ü k s e k o k u l u D e rg i s i . 2005;9(2):26-34.
10.Işıksoluğu M. “Liselerdeki Sağlık Bilgisi Dersine Öğretmen Yetiştirilmesi”. Çağdaş Eğitim Dergisi.
1997;11(1):4-9.
11.Esin N. Endüstriyel Alanda Çalışan İşçilerin Sağlık Davranışlarının Saptanması ve Geliştirilmesi.
Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1997.
12.Alçelik A, Deniz F, Yeşildal N, Mayda AS, Şerifi BA. AİBÜ Tıp Fakültesi Hastanesinde görev yapan hemşirelerin sağlık sorunları ve yaşam alışkanlıklarının değerlendirilmesi. TAF Prev Med Bull. 2005; 4(2): 55-65.
13.Yetkin A., Uzun Ö. “Eğitimi Sağlıkla İlgili Olan Ve O l m a y a n Y ü k s e k o k u l Ö ğ r e n c i l e r i n i n S a ğ l ı k Davranışlarının Karşılaştırılması”, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2000; 3(1): 2-7.
14.Whitehead D. Health promoting hospitals: the role and function of nursing. Journal of Clinical Nursing.
2005;14(3): 20–27.
15.Sanchez A, Norman GJ, Sallis JF, Calfas KJ, Cella J, Patrick K. Patterns and correlates of physical activity and nutrition behaviors in adolescents. American Journal of Preventive Medicine.2007;32(2):124-130.
16.Bayık A, Erefe İ, Özsoy AS. “Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Koruyucu Sağlık Davranışları, Sağlık Sorunları Ve Karşılaştıkları Mesleki Riskler”, II. Ulusal Hemşirelik Kongresi, İzmir, 1990; 12-14 Eylül.
17.Tokuç B, Berberoğlu U. Edirne Merkez İlçe İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerde Sağlığı Geliştirici Davranışlar. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007: 6(2):1- 6.
18.Maraşlı M. “Bazı Özelliklerine Ve Öğrenilmiş Güçlülük Düzeylerine Göre Lise Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri”. Mesleki Sağlık Ve Güvenlik Dergisi.
2005;23(4):12-18.
19.Dülgerler Ş. “İlköğretim Okulu Öğretmenlerinde Ruhsal Belirtilerin Değerlendirilmesi”, Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2004; 20(2):23-29.
20.Erçelebi H. “İlkokul Öğretmenlerinin Mesleki Doyumu”. Yaşadıkça Eğitim Dergisi. 1997;4(1):5-9.
21.Sisk RJ. Caregiver burden and health promotion, ınternational Journal of Nursing Studies. 2000;7(1): 37-43.
22.Özkan S, Yılmaz E. Hastanede çalışan hemşirelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2008; 3(7): 89- 104.
23.Tashiro J. Exploring health promoting lifestyle behaviors of japanese college women: perceptions, practices, and ıssues, Health Care Women Int., 2002; 23(1): 59-70.
