DUVAR PANOSU TASARIMLARı. Mağara duvarlarına resmeden 'sanatçı'lar

SERAMİK DUVAR PANOSU,

HAMİYE ÇOLAKOGLU'NUN ARTİsTİK DUVAR PANOSU TASARIMLARı

Kemal ULUDAG*

Mağara duvarlarına ^resmeden 'sanatçı^'lar

yaptıklarıresimlerin önce eskizlerini ya da

taslaklarınıçizdiler mi acaba? Yoksa mağaralara

çizilenler eskiz ya da taslak mı? Bu merakı

gidermenin yolu yok. Gerçek olan tek şey

neredeyse insanoğluyla yaşıt olan mağara

resimlerinin bugünekalmaları,ölümsüzlükleri.

Sanat ve yaptığısanat üzerine özellikle de yapacağı sanat eseri üzerinedüşünmeye başlayan sanatçılariçin önçalışmalar kaçınılmazbir

aşamaniteliği taşır.

Günlük dilde "sesli düşünme"denilen_şeyinplastik sanatlarda

karşılığına."çizimseldüşünme"demekyanlışolmaz herhalde. Çizimsel

düşünme dediğimiz sanatçınınsanat eserini oluşturma çabasınınilk

aşamasındakiürünlerine "Eskiz" adı verilir. Eskiz: "Bir resmin, heykelin yadamimari eserinin kafadakitasarımını...küçük ebatta ve

sanatçının ilk tasarımınıveren çalışmalaradenir (Turani, 1980:38- 124)".Bazı sanat sözlüklerinde eskizleaynı anlamdakullanılantaslak terimiyle karşılaşılır.Taslak, resim ve heykelde yapılacak şeyin esas renk, çizgi, biçimlerini gösteren çizimine denir. Bu tanımlamadanda

anlaşılacağı gibi eskiz ön-çalışmalara, taslak ise uygulanılması düşünülen,karar verilen sonçalışmayadenir.

*

Plastik sanatlaralanındataslak,tasarımsürecinin bir aşamasıdır.

Özellikle Rönesans'ta ressam veheykeltraşların yaygınolarak eskiz ve taslakçalışması yaptığıgörülür. Fakat, Barok sanatla eskize vetaslağa, başka bir ifade ile ön çalışmalara gerek duyulmamaya başlanır.

TaslaktankopuşRomantizm ile daha da belirgin hale gelir. "Barbizon sanatçılarıileİzlenimcilerise, taslak yapma geleneğine tamamen son

vermişlerdi.....Çağımızda ise, sanatçılar, taslağın, içgüdüsel yani

kendiliğindengelişenanlatınaveyaratıcılığa engelolduğu görüşüile bu önhazırlıklarıtamamenakıllanndan çıkardılar(Turani, 1998:46)".

Plastik Sanatlarda genelolarak eskiz ve taslak uygulaması

tamamiyle bırakılmışgibigözüksede özellikle uygulamalıve dekoratif sanatlarda taslakkaçınılmazbir olgudur.

Seramik duvar panosu uygulamalarındataslak teriminin pek

kullanılmadığı söylenebilir. Bunu karşılayan genel bir terim olan

'tasarım'ile karşılaşılır. "Tasarım, bir tasarlama eylemi sonucunda beliren ve asıl yapıtın gerçekleştirilmesi sırasında yönlendirici olan proje, çizim, maket vs. gibi ürünlerin tümü (Sözen-Tanyeli, 1986:231)". Butanımsal yaklaşımadayanan "Seramik PanoTasanmı"

adlandırması yaygınolarakkullanılmaktadır.

Seramiğinmimaridekikullanımalanlanndan birisi olan seramik panolar ilk olarak Mısır ve Mezopotamya'da mimari yapıların

yüzeylerinidış etkilerden korumak ve dekor amacıyla kullanılmıştır.

Renklituğlalarbu anlamda ilk seramik pano örnekleri olaraksayılabilir.

Anadolu'da seramik pano uygulamaları olarak çini büyük bir önem

taşır.Selçuklu, Beylikler veOsmanlıdönemleri yapılarındaçini, duvar

kaplaması olarak özel bir yer edinmiş ve çok yaygın olarak

kullanılmıştır,

Mimaride yüzeyleri kaplamak amacıyla başlayanrenkli tuğlave çini karolar, Klasik SeramikSanatıiçerisinde ele alınan dekoratif ve bezemecianlayışta yapılmış çalışmalardır. Bugün bu tür çalışmalar

Kütahya'da endüstriyel biryaklaşımile sürdürülmeyeçalışılmaktadır.

Mimari yüzeylerin seramikle kaplanmasındakaro ve fayans, seramik endüstrisindeki en büyük sektörlerden birisidurumundadır.

123

Seramik duvar panolarının yukarıda sözü edilen yüzey kaplamalanndan farkı,en temelde, Seramik Sanatı içinde başka bir alanda yeralmasıdır. Sırlı tu/ıla, çini karo, fayans ve karolar, Klasik Seramik SanatıyadaEndüstriyel SeramikSanatıiçerisindeki üretimler

olmaktadır. Seramik duvar pano." ise Modern Seramik Sanatı

içerisindegerçekleşmektedir.

Klasik Seramik Sanatının temel ve yegane amacı gündelik ihtiyaca yönelik bir işlevi geleneksel üretimtarzıyla yerine getirmektir.

Endüstriyel Seramik Sanatıise ihtiyaca dönük işlevlerehizmet eden, tamamen seri üretime yönelik, piyasa koşullarıiçinde gerçekleşenbir

alandır. Bu açıdan seramik duvar pano su Modern Seramik Sanatı alanında ele alınabilir. Klasik ve Endüstriyel Seramik Sanatının karşısındaModem SeramikSanatınınen belirleyici ve ayrılan niteliği,

geleneksel işlevveseri üretim mantığınıdışlaması ya dadışlama çabası

içindeolmasıdır.Modern SeramikSanatının amacıve yönelimi, görsel plastik sanat olarak yenianlatımdilini oluşturma çabası. başkabir ifade ile sanatsal bir ifade aracı niteliğini kazanmak ve bu niteliği yerine getirmektir. Bu yönelimi ile Modem Seramik Sanatçısının amacı ise,

eleştiricitavnnıbiçim ve içerik yaratıcısıolarak kendine özgü anlatım

dilini seramikleriyle ortayakoymaktır.

Bir Modern Seraırak Sanatçısı yönelimine ve

kimliğinesahip olan Hamiye Çolakoğlu,biçim ve içerik yaratıcısıolarak kendine özgü anlatımdilini

seraınikpano tasanmi anndasomutlaştırınaktadır.

Resim, fotoğraf, grafik, seramik duvar tabağı ve pano iki boyutlu sanat uygulamaları olarak ilk akla gelenlerdir. Seramik pano

tasarımı diğeriki boyutlu uygulama alanlarındaki tasarımilkeleriyle paralellik gösterir. İki boyutlu çalışmaların tasarımındatemel öğeler, tasarlamanın yapıldığıyüzey ve bu yüzey üzerineyerleştirilençizgilerin

oluşturduğugeometrik biçimlerdir.

Uzayda hacimleri tanımlayan geometrik şekilleriki boyutta ele

alındıklarındaönce birer yüzeyolarak algılanacaklardır.Ancak. bu yüzey uzayda sabit duran bir göZıemciye göre konum değiştirildikçe

farklı perspektif görüntüler verecektir.... _İki boyutlu görsel _alanın düzenlenmesi süreci tıpkı cebir işlemleri gibi işlevsel bir biçimde

düşünülecektir(Denel, ı981 :8).

--o

'"

-v~·i '"''

~ ~"'

..

•

,. . r r-

. ') i

İkiboyutlutasarımlardageometrik biçimler ve organik _kıvrımlar renk, leke ve dokunun da yardımı ile görsel bir etkiyi ya da iletiyi aktarabiirnek içinkullanılır.

ı ^{1 -}_::>

İkiboyutlu tasanm veçalışmalardatemel veri,başkabir ifade ile temel araç çizgidir. İkiboyutlutasarımlardabiçimler çizgi ile boyut ve

varlık niteliği kazanırve dealgılanır.

Çolakoğlu, iki boyutlu tasarım öğeleri olan geometrik biçimleri, organikkıvrımları,renkleri, lekeleri ve dokuları özellikle de temel araç olan çizgileri kullanarakoluşturduğupanotasarımlarını

öncelikle tasarımilkeleri ve görsel algı açısından

yetkinlik gösterecekşekilde oluşturmaktadır.

İnsanınçevreye olan uyumunu basit bir olgu değil, yaratıcı ve düzenleyici bir kültür bütünü olarak görmek vedeğerlendirmek gerekir.

İnsan,özde gereksinimleri, eylemleri ve davranışları ile bir bütündür.

Bu bütünü insan sistemi olaraktanımlayabiliriz. İnsan sistemi ayrıca sürekli olarak içinde yeraldığıçevre sistemi ile karşılıklı bir etkileşim

halindedir.İşte insan sistemi ile çevre sistemiarasındaki etkileşimden

ortayaçıkansonuca'tasarımolgusu' diyoruz (Tübitak, 1987:1).

Yukanda sözü edilenyaklaşımla insanoğlunun oluşturduğu her

şeyin arkasında tasarım olgusunun bulunduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır. İnsanoğlunun yaşam çevresi, ihtiyaçlarını karşıladığı nesnelerden tutun da sanat objelerine kadar tasarlanmışürünlerden

oluşmaktadır.

Sanatta tasarım olgusuna bakıldığı zaman, daha önce de

değinildiği gibi, konumuz olan plastik sanatlar açısındanbir ayrıma

gitmemiz zorunluluk gösterir. Buayrıma götürenzorunluluğunnedeni, özellikle 'tasarlarna' eyleminde somut olarak belirir.

Tasarlama; sanatsal değer taşıyan bir ürün ortaya koymak

amacıyla yapılan,fakat, ürününgerçekleştirilme aşamasınıiçermeyen

çalışmalarıntümü. Dahaaçıkbiranlatımla, örneğin,resim sanatında

tasarlamadan sözedilemez. Çünkü, resimdegerçekleştirilmeve tasarım aşaması diye iki ayrı çalışma alanı yoktur;yapıtın tasarlanması aynı

zamandagerçekleştirilmesİ demektir. Oysa, mimarlık ve endüstri

tasarımı gibi alanlarda ürün önce düşünsel yönü ağır basan bir

çalışmayla oluşturulur, daha sonra da sanatsal nitelikte olmayan

etkinlikler sonucunda bir yapıta dönüştürülür. (Sözen-Tanyeli, 1986:231).

Öncelikle endüstriyel üretim_alanının bir_kavramıolarak beliren

tasarım olgusu, plastik sanatlar alanında UygulamalıSanatlar olan;

mimari, iç mimari,grafik ve seramik sanatındasözkonusu olmaktadır.

Daha önce de,başka birbağlamda belirtildiği gibi, Seramik Sanatında karşımızaçıkanKlasik SeramikSanatıve özellikle Endüsriyel Seramik

Sanatında tasarım olgusu ve işleyişi uygulamalı sanatlar yönünde

gerçekleşir.Tasarımı yapılmışbir çanak, klozet ya da fayans seri üretim

mantığıve üretim akışı ile değişikdepartmanlarda çalışanelemanlarca üretilir. Butasarımlarıyapanlara'sanatçı' değil 'tasanmcı' adlandırması

ve nitelernesi uygun görülmektedir.

Seramik Pano uygulamalarında görülen Endüstriyel Seramik Panolann-ModülerSeramik Panolar olarak adlandırılmalarınınnedeni,

yukarıda ifade edilen yaklaşım ve seri üretim mantığından kaynaklanmaktadır.

Seramik pano tasarımını, bu tasarımın şekillendirmesini, sırlamasınıvepişirilmesinikendisigerçekleştirenseramikçi,yaptı ğı işin niteliğine bağlıolarak,hem işin ustalıkla yapılması , hem de çıkan işin

127

yaratıcılık bağlammdaözgün ve tek oluşuyla sanatçı niteliğini kazanır.

Butürsanatçı niteliğiilegerçekleştirilenseramik panolanayırmak ve de vurgulamak için"Artistik Seramik Pano"adlandırması yapılmaktadır.

Artistik seramik pano tasarımlarının çoğunu şekillendiren,pişirenve sırlayan ve sonuçta bir çok seçkin mimari mekanların duvarlarınauygulayan

Çolakoğlu.en temelde seramikpanolannıbiçimsel ve uygulama açısındanortaya koyuşuyla;beceri ve

ustalık yönünden,sanatın sözcük anlamı, başkabir ifadeyle günlük dilde kullanılan genel anlamı ve

kapsamı açısından sanatçı niteliğini fazlasıyla banndırmaktadır."I982' de üst üste aldığı ödüllerle artistik duvarseramiğinde,eğerifade uygun düşerse, tekniğini kabul ettirmişolan (Erinç, 1990:5)" bir seramiksanatçısıdır.

Sanatınyukanda ifade edilen genel anlamından,özel anlamına, başkabir ifadeyle kavrambağlarnındakianlanuna yönelirsek,beceri ve

ustalıksanalta belki ilk basamak ve gereken bir nitelik olmakla birlikte, kavrambağlamındakisanat için geçerli ve yeterli değildir. Sözcük ya da genel anlamda sanattan beklenen beceri ve ustalık iken, kavram

bağlamındasanattan beklenen başka bir ifadeyle yerine getirmesi gerekenişgörü,estetik bir doyumyaratmasıve bir iletidebulunmasıdır.

Çol akoğ l u' n un artisti k seramik duvar panoları ve

tasarımları, estetik beğeni açısından renkleri, dokulan ve organikyapılanile görsel algı açısından

kabartma resim tadıyla duyumsal açıdan oldukça etkilive doyurucudur.

Sanatınbütün dönemlerinde, evrensel yaklaşımla,her yerde ve her zaman sanaltan yukarıda ifade edilen işlevler şu ya da bu oranla, fakat, hep beklenmiş ve beklenmektedir. Sanatın duyumsal doyum

yaratmasıve bir iletidebulunması işlevi, amacıve hatta varlık gerekçesi gibi gözükmektedir.

Çolakoğlu. artistik seramik duvar _panoları ve

tasanmlarıylagörsel,duyumsal hazlar sunmanında ötesine geçerek "sanat bir tür iletişim aracıdır"

yaklaşımı ile sanatın işlevlerinden birisi olan

bildirişimselyönüne de yönelerek, _düşünsel yönden

alıcıyıaktif kılan, düşünce gücünü harekete geçiren

çalışmalanyladuygusal alanının dışında akıl-kafa

olarak da doyurmaktadır.

129

Günümüzanlayışıyla eğerbir yapıt,kendi varlığı olarak "sanat eseri" sıfatını kazanabiliyorsa o, sanat eseridir; ne sanatçısı, ne malzemesi ne de türü, o yapıtın varlık değerini doğrudan etkiler,

doğrudanarttmr. Bu dolaylı yollar, yapıtın kendine, ontik konumuna

ulaşmadazorlananlar için bir çıkar yol gibi gözükmektedir (Erinç, 1997: I).

Çağdaş ve çağcıl sanat kuramları açısından sanat olgusunu

tanımlamada, kavramada ve kuram oluşturmada nesnel, temel ve tek öge sanat eseri, eserleridir. Bir ürünün yapım tekniği,teknolojisi ve

•

• • . ^, .. ^-.

"...

•

'-'

-

.... 't_

• _~^{i • t}

.

. .

•

malzemesi onu sanat eserikılmadakavram baglamındasanat açısından

yeterli degildir. Bir ürün kendinde sahip oldugu sanatsal niteliği ile sanat eserisıfatınıkazanabilir.

Çolakoğl u' nun. artistik seramik duvar panolarının

her biri taşıdıkları nitelikleri açısındanseramikten

yap ı l m ı ş 'ka ba rtma resim' diyebileceğimiz yapıtlardır. Buyazıdayer alan artistik duvar panosu

tasarımlarının çogu uygulanarnamıştır.

Çolakoğlu'nun.uygulanamamışartistik duvar panosu tasarımları en azından bu belgelerneyle

kalıcılık,ölümsüzlükniteliği taşıyabileceklerdir.Bu

tasarımlarsanatsalbilgi veren bitmiş sanat eserleri olmasalar da bilimselbilgi ve belge olmayı fazlasıyla

hak eden potansiyel sanat yapıtlarıdır.

ı3i

DENEL, Bilgi

ERİNÇ, Sıtkı M.

KAYNAKÇA

TEMEL TASARıM ve

YARATICILIK, O.D.T.ÜMimarlık

Fakültesi Yay., Ankara, 1981.

"PorseleninYetkinliği", HAMİYE

ÇOLAKDGLU (Katalog), Emlak

BankasıYay., Ankara, 1990.

" ^"

KAVALCı, (Katalog), Kare Sanat Galerisi Yay.,İstanbul, 1997.

SÖZEN, M.-U.TANYELİ SANAT _KAVRAMLARı ve TERİMLERİ SÖZLÜGÜ, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1986.

TÜBİTAK TÜRKİYE'DE KENTSEL _DIŞ

MEKANLARıNDÜZENLENMESi,

TÜBİTAKYay., Ankara, 1987.

TURANİ, Adnan SANAT _TERİMLERİ SÖZLÜGÜ, Toplum Yay., 4. Baskı, Ankara,

1980.

" "

Remzi Kitabevi, 2. Baskı, İstanbul, 1998.