Prof. Dr. CEMAL ŞANLI
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
Uluslararası
Ticari Akitlerin Hazırlanması Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları ve
6. BASI
İstanbul - 2016
Beta
Hukuk Dizisi : 1638
6. Bası - Şubat 2016 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 333 - 543 - 6
Cop yright© Bu ki ta b›n bu ba s› s› n›n Tür ki ye’de ki ya y›n hak la r› BE TA Ba s›m Ya y›m Da €› t›m A.fi.’ye ait tir. Her hak k› sak l› d›r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f› k›s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço €al t› la maz, da €› t› la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas lar ya p› la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur.
Dizgi : Beta Bas›m A.fi.
Bask›-Cilt : Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.
Eskişehir Yolu 40. Km. Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6, Malıköy - Sincan / Ankara
Tel: 0312 640 16 23 (Sertifika No. 26886) Kapak Tasar›m : Veysel Coşkun
Beta BASIM YAYIM DA∕ITIM A.Ş. (Sertifika No. 16136) Narl›bahçe Sokak No. 11
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 www.betayayincilik.com
III
ALTINCI BASIYA ÖNSÖZ
“Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları” adlı eserimizin 2013 yılında gerçekleştirilen 5. Basısı tükenmiştir.
Önceki basının yapıldığı tarihten bu yana gerek Türk milletlerarası usul hu- kuku alanında ve gerekse milletlerarası ticaret hukuku alanında değişiklik- ler olmuştur. Yeni basıya tüm değişiklikler işlenmiştir. Ayrıca, Milletlerarası Özel Hukuk ve Milletlerarası Tahkim Hukuku alanındaki yeni gelişmeler ve yargı kararları kitaba işlenmiştir.
Kitapta yer alan görüş ve değerlendirmeler, önemli ölçüde, yaklaşık 35 yıllık zaman zarfında verdiğimiz mütalaa, bilirkişi raporu, hakemlik ve avu- katlık müktesebatımıza dayanmaktadır. Diğer bir ifade ile, kitabın muhteva- sında yer alan değerlendirmeler, önemli ölçüde, test edilmiş bilgi ve hukuk normlarına dayanmaktadır. Bu durum, hususen tatbikatçılar nezdinde kita- bın pratik değerini arttırmaktadır. Tatbikatçılara, akademisyenlere ve öğren- cilere gösterdikleri ilgi için bu vesile ile teşekkürlerimi sunuyorum.
Kitabın yeni basıya hazırlanması, Anabilim Dalımızdan Doç. Dr. Emre ESEN’in titiz gayret ve çalışmaları ile gerçekleşmiştir. Kendisine teşekkürle- rimi sunuyorum. Ayrıca kitabın yeni basısının hazırlanmasında katkı sağla- yan araştırma görevlileri İlyas Arslan ve Barış Mesci’ye de ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Kitabın basımını gerçekleştiren BETA Yayınlarının değerli sahibi Seyhan SATAR’a ve kitabı basıya hazırlayan Gülgonca ÇARPIK’a derin te- şekkürlerimi sunarım.
Levent/İstanbul, 25 Ocak 2016 Prof. Dr. Cemal ŞANLI
V
DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ
1. Kitabımızın 3. Basısının yapıldığı 2005 yılından bu yana, ülkemizin uluslararası ticaret hukuku sisteminde ciddi değişiklikler olmuştur. Bu bağ- lamda Türkiye, kısa zaman önce “Uluslararası Alım-Satım Akitlerine İlişkin Viyana Konvansiyonu”na taraf olmuştur. Yine Türkiye 2005 yılından bu yana uluslararası ticarî ve ekonomik uyuşmazlıkların çözümüne, uluslararası teb- ligata ve yabancı mahkeme kararlarının tenfizine ilişkin pek çok ikili ve çok taraflı anlaşmaya taraf olmuştur. Önceki basının yapıldığı 2005 yılından son- raki dönemde ülkemizde yeni bir Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Kanunu, Borçlar Kanunu, Ticaret Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu çıkarılmıştır. Yeni basıda, 2005’den sonraki dönemde çıkan bu yasalar esas alınmıştır. Ayrıca, kitabımızın 4. Basısında Dünya Ticaret Örgütü’ne ve bu Örgüt düzeni içinde oluşturulan uyuşmazlık çözüm usulüne de yer verilmiştir.
2. Günümüzde, uluslararası ticarî ve ekonomik ilişkilerdeki artışa para- lel olarak, bu ilişkilerden doğan uluslararası karakterli uyuşmazlıklar da aynı oranda artmıştır. Bugün uluslararası karakterli uyuşmazlıklara bakacak “bey- nelmilel” yetki ile donatılmış bir mahkeme mevcut değildir. Bu tür uyuşmaz- lıklar da millî mahkemelerde veya tarafların anlaşması ile tahkim mahkeme- lerinde çözümlenmektedir.
Mahallî uyuşmazlıklara nispetle uluslararası karakterli uyuşmazlıkların çözümünde karşılaşılan güçlükler -davaların yabancı unsur içermesi sebebiy- le- çok daha fazladır. Yine bu uyuşmazlıkların maliyeti diğerlerine göre çok daha yüksektir. Ayrıca çoğu kez tarafların veya dava konusu şeyin farklı ülke- lerde bulunmasından kaynaklanan tebligat ve delillerin teminindeki güçlük- ler sebebiyle bu davalar ciddi biçimde uzamaktadır.
3. Bugün millî mahkemelerde ve tahkim mahkemelerinde davaların uza-
ması, uluslararası ticaret camiasında ciddi bir yakınma sebebidir. Klâsik ihtilâf
çözme usulü olan mahkeme ve tahkim usulünde davaların uzaması ve maliyet-
lerin yüksek olması, ihtilâfa takaddüm eden safhada -ileride ihtilafın çıkmasını
önleyici nitelikteki- hukukî tedbirleri ve ihtilâfların sulhane çözümünü hedef
alan uzlaştırma tekniklerini önemli hâle getirmiştir. Bu itibarla Kitabımızın
birinci bölümünde ihtilâfa takaddüm eden safhada, yani akitlerin müzakere
ve tasarlanma safhasında potansiyel (muhtemel) ihtilâfları önleme teknikleri
üzerinde durulmuştur. Gerçekten de; çoğu kez ihtilafların tohumları muka-
VI
velelerin müzakere ve tasarlanması safhasında atılmaktadır. Hukukçuların, sözleşmelerin müzakere ve yazımı safhasında dikkate alacakları bazı ilkeler, potansiyel ihtilâfları asgarîye indirebilir. En etkin ve en ucuz ihtilâf çözme tekniğinin, henüz ihtilâflar ortaya çıkmadan önlenmesi olduğu söylenebilir.
4. Uluslararası ticarî ve ekonomik sözleşmelerin doğası gereği, -ne türden sözleşmeler yapılırsa yapılsın- çok defa uyuşmazlıklar kaçınılmaz olur. Uyuş- mazlıkların çözüm merciinin millî mahkemeler veya tahkim olmasına göre özel sorunlar ortaya çıkar. Hukukçular, millî mahkemelerde açılan davalarda;
hususen tebligat, mahkemenin yerel ve uluslararası yetkisi, davacının yabancı olması sebebiyle yatırması gereken teminat (Cautio Judicatum Solvi), yabancı ülkelerde bulunan delillerin toplanması ve değerlendirilmesi, karar yabancı mahkemeden alınmış ise bunun ülkede icrası konularında çözümü güç özel sorunlarla karşılaşırlar. Elinizdeki Kitap, bu alanda hukukçulara yardımcı ol- mayı hedeflemektedir.
5. Bugün, klâsik ihtilâf çözme usulü olan ulusal yargı ve tahkimde da- vaların uzaması ve maliyetlerin yüksekliği, iş dünyasını “barışçıl ihtilâf çöz- me teknikleri”ne yöneltmiştir. Bugün, özellikle Milletlerarası Ticaret Odası (MTO), uluslararası ticarî ve ekonomik uyuşmazlıkların barışçıl ihtilâf çözme teknikleri ile hallini düzenleyen bir dizi kurallar geliştirmiş, bu usulü kurum- sallaştırmıştır. İleriki yıllarda, pek çok uluslararası karakterli ihtilâfın bu yolla çözümleneceğini tahmin edebiliriz. Kitabımızda, bu çağdaş ihtilâf çözme tek- nikleri de incelenmiş ve Türk Hukukçularının dikkatine sunulmuştur.
6. Kitabın muhtevasını oluşturan konuların kaleme alınmasında, esas itibariyle, Türk Hukukundan hareket edilmiştir. Diğer bir ifade ile Kitapta, uluslararası ticarî uyuşmazlıkların birinci plânda Türk Hukukundaki çözüm yolları üzerinde durulmuştur. Bu itibarla Kitabın, Türk Hukuku çerçevesinde uluslararası karakterli ticarî ve ekonomik uyuşmazlıkların çözümü işi ile meş- gul olanlara yardımcı olacağını ümit etmekteyiz.
Kitabımızın bu basısının yayına hazırlanmasında Anabilim Dalımız öğ- retim üyelerinden Yard. Doç. Dr. Emre ESEN ve Yard. Doç. Dr. İnci Ataman FİGANMEŞE ile Araş. Gör. Ayşe Elif ULUSU’nun çok ciddi katkıları ol- muştur. Kendilerine teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca, kitabın basımını ger- çekleştiren BETA yayınlarının değerli sahip ve mensuplarına, özellikle kitabı basıya hazırlayan Gülgonca ÇARPIK’a derin teşekkürlerimi sunarım.
Levent/İstanbul, 24 Mayıs 2011 Prof. Dr. Cemal ŞANLI
VII
İÇİNDEKİLER
ALTINCI BASIYA ÖNSÖZ ... III DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ ...V KISALTMALAR... ... XVII GİRİŞ... ... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN SÖZLEŞMELERİN HAZIRLANMASI SAFHASINDA
(İhtilaflara Takaddüm Eden Safhada) ÖNLENMESİ
I- GENEL OLARAK “ULUSLARARASI TİCARÎ
SÖZLEŞMELER” VE HUKUKÎ REJİMİ ... 5 II- ULUSLARARASI TİCARÎ SÖZLEŞMELERİN HAZIRLANMASI
SIRASINDA MUHTEMEL (POTANSİYEL) UYUŞMAZLIKLARIN
ÇÖZÜMLENMESİ (ÖNLENMESİ) ... 10 A- SÖZLEŞME SIRASINDA MUHTEMEL UYUŞMAZLIKLARI
ÇÖZME (ÖNLEME) İLKELERİ ... 11 1) Sözleşme Sırasında Taraflar “Sözleşme
Yapma Ehliyeti”ne Sahip Olmalıdır ... 11 2) “Yazılı” ve İlgili Hukuka Göre “Geçerli”
Bir Sözleşme Yapılmalıdır ... 16 3) “Akreditif Sözleşmesi” Dışında, Taraflar Arasındaki
Tekmil İlişkileri Düzenleyen Müstakil Bir Maddî
Hukuk Sözleşmesi Yapılmalıdır ... 24 4) Sözleşme, Sözleşme Konusu Malın Gözetimi
ile İlgili Objektif Bir Düzenleme İçermelidir ... 30 5) Sözleşme, Akdin Objektif ve Sübjektif
Bakımdan Esaslı Unsurlarını Taşımalıdır ... 32
VIII
6) Sözleşme Fikrî ve Sınaî Hakların Devir ve
İktisabına İlişkin Hükümler İçermelidir ... 37 7) Sözleşme Hard Ship Klozları (Mücbir Sebep
ve Beklenmeyen Hal Klozları) İçermelidir ... 37 8) Sözleşme Bir “Hukuk Seçimi” İçermelidir ... 42 9. Sözleşme, İhtilâf Vukuunda Başvurulacak
Yargı Merciini Belirtmelidir ... 59 B- ULUSLARARASI TİCARÎ SÖZLEŞMELERDEN
DOĞAN LİSAN VE YORUM SORUNLARI VE
BUNLARIN SÖZLEŞME SAFHASINDA ÖNLENMESİ ... 59
İKİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN İHTİLAFIN VUKUUNDAN SONRA
HUKUKÎ YOLLARLA ÇÖZÜMÜ
I- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN
MİLLÎ MAHKEMELER ARACILIĞI İLE ÇÖZÜMÜ ... 74 A) GENEL OLARAK ULUSLARARASI TİCARÎ
UYUŞMAZLIKLAR VE MİLLÎ MAHKEMELER ... 74 B- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN
TARAFLARIN SEÇTİĞİ MİLLÎ MAHKEMELERDE
GÖRÜLMESİ... ... 76 1) Yetki Şartı veya Sözleşmeleri ... 76 a) Genel Olarak ... 76 b) Sözleşmelerin Tasarlanması Sırasında
Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi ... 76 2) Türk Mahkemelerinin Seçilmesi ... 78 a) Türk Mahkemelerinin Seçimini Öngören
Anlaşmaların Geçerlilik Şartları ... 79 b) Yetki Şartı veya Anlaşması ile Türk Mahkemelerinin
Yetkili Kılınmasının Hukukî Sonuçları ... 86 3) Yabancı Mahkemelerin Seçilmesi ... 90 a) Yabancı Mahkemelerin Seçimini Öngören
Anlaşmaların Geçerlilik Şartları ... 92 b) Yetki Şartı veya Anlaşması ile Yabancı
Mahkemelerin Yetkili Kılınmasının Hukukî Sonuçları ... 99
İçindekiler
IX IX c) Yabancı Mahkemeler Lehine Yapılmış Yetki Anlaşmalarına
Rağmen Davaların Türk Mahkemelerinde Görülmesi ... 113
C- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN TARAFLARIN DOĞRUDAN BAŞVURDUĞU MİLLÎ MAHKEMELERDE GÖRÜLMESİ ... 116
1) Uluslararası Ticarî Uyuşmazlıkların Çözümünde Doğrudan Millî Mahkemelere Başvurulması ... 116
2) Uluslararası Ticarî Uyuşmazlıkların Çözümünde Doğrudan Türk Mahkemelerine Başvurulması ... 120
a) Türk Mahkemelerinin Yargı Yetkisi ve Bu Yetkinin İstisnaları ... 120
b) Türk Mahkemelerinin Uluslararası Yetkisi ... 133
aa) Davalının İkametgâhı (Yerleşim Yeri) veya Mutad Meskeni Mahkemesi ... 139
bb) Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi ... 144
cc) Türkiye’de İkametgâhı Bulunmayanlar Aleyhine Açılacak Mal ve Alacak Davalarında İhtilâflı Şeyin Bulunduğu Mahal Mahkemesi ... 147
dd) Taşınmazın Aynından Doğan Davalarda Yetki ... 147
ee) Karşılık Davalarda, Esas Davanın Görüldüğü Mahal Mahkemesi ... 148
ff) İflas Davalarında Yetki ... 148
gg) Yetki İtirazına Uğramayan Türkiye’deki Herhangi Bir Mahal Mahkemesi ... 150
hh) Fikrî ve Sınaî Haklardan Doğan Uyuşmazlıklarda Yetkili Mahkemeler... 151
D) TÜRK MAHKEMELERİNDE GÖRÜLMEKTE OLAN ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARLA İLGİLİ ÖZEL DURUMLAR ... 153
1) Yabancıların veya Türkiye’de Mutad Meskeni Olmayan Türk Vatandaşlarının Teminat Yatırma Mükellefiyeti (Cautio Judicatum Solvi) ... 153
2) Uluslararası Derdestlik ve Bekletici Mesele ... 166
a) Uluslararası Derdestlik (Lis Alibi Pendens) ... 166
b) Bekletici Mesele ... 171
3) Deliller, Toplanması ve Değerlendirilmesi ... 174
a) Deliller ve İspat Konularında Lex Fori’nin Uygulanması ... 174
X
b) Delillerin İspat Hukuku Bakımından Tâbi Olduğu Şekil ... 179
c) Delillerin Toplanması ve İstinabe Usulü ... 185
4) Uluslararası Tebligat... ... 202
5) Uluslararası Ticarî ve Ekonomik Uyuşmazlıklarda Türk Mahkemelerince İhtiyatî Tedbir veya İhtiyatî Haciz Kararı Verilmesi ... 210
a) Genel Olarak ... 210
b) İhtiyatî Tedbir Talepleri ... 212
c) İhtiyatî Haciz Talepleri ... 221
d) Türk Mahkemelerince Verilen İhtiyatî Haciz veya Tedbir Kararlarının Devamı İçin Gereken İşlemler ... 227
6) Uluslararası Ticarî Uyuşmazlıklarla İlgili Yabancı Mahkeme Kararlarının Türk Mahkemelerinde Tenfizi (İcrası) ... 229
a) Türk Hukukunda Tanıma ve Tenfiz ... 229
aa) Görevli ve Yetkili Mahkeme ... 233
bb) Husumet ... 236
cc) Tenfiz Dilekçesi ve Ekleri ... 238
dd) Harçlar ... 241
ee) Tenfiz Davalarının Sonucunda Mahkemece Verilecek Karar ... 242
ff) Tenfiz şartları ... 243
(i) Türkiye İle Kararın Verildiği Ülke Arasında Karşılıklılık Bulunmalıdır (MÖHUK m.54/a) ... 247
(ii) Karar, Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Giren Bir Konuda Verilmiş Olmamalıdır ve Yabancı Mahkeme Kendisini “Aşırı Yetki” Teşkil Edecek Surette Yetkili Görmüş Olmamalıdır (MÖHUK m.54/b) ... 260
(iii) Karar, Türk Kamu Düzenine Açıkça Aykırı Olmamalıdır (MÖHUK m.54/c) ... 267
(iv) Karar, Davalının Savunma Haklarına Riayet Edilerek Verilmiş Olmalıdır (MÖHUK m.54/ç) ... 277
dd) Tanıma veya Tenfize Engel Diğer Sebepler [m.55(2)] ... 281
b) Dava Masraflarına İlişkin Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfizi ... 285
c) Tenfiz Edilen Yabancı Kararın Yerine Getirilmesi ... 288
d) Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfizinde Zamanaşımı ... 289
İçindekiler
XI II- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN
TAHKİM YOLU İLE ÇÖZÜMÜ ... 291 A) GENEL OLARAK ULUSLARARASI TİCARÎ TAHKİM ... 291 B) ULUSLARARASI TİCARÎ TAHKİMİN TANIMI VE
HUKUKÎ REJİMİ ... 296 C) TÜRKİYE’DE ULUSLARARASI TİCARÎ TAHKİM ... 304 1) “Yatırım Uyuşmazlıkları” İle İlgili Uluslararası Tahkim ... 306 2) 4686 Sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu’na Göre
Uluslararası Tahkim ... 310 a) Kanunun Amaç, Konu, Yer ve
Zaman İtibariyle Uygulanması ... 311 b) Tahkimde Görevli/Yetkili Mahkeme ve
Yerel Mahkemelerin Tahkime Müdahalesi ... 319 c) Tahkim Şartı veya Sözleşmesinin
Geçerlilik Şartları ve Hükümleri ... 322 d) Tahkim Mahkemesinin Teşkili ve Yetkisi ... 332 e) Tahkim Yargılaması (Tahkim Usul ve Esasına Uygulanacak
Hukukun Belirlenmesi, Tahkim Yerinin Belirlenmesi, Davanın Açıldığı Tarih, Dava ve Cevap Layihalarının Sunulması, Görev Belgesinin (Term of Reference) Düzenlenmesi, Tahkim
Lisanı, Delillerin Toplanması, Kararın Şekli ve Süresi) ... 334 D) YAPISAL OLARAK ULUSLARARASI TAHKİM
(Ad Hoc ve Kurumsal Tahkim) ... 351 1) Ad Hoc (Arızî) Tahkim ... 351 2) Kurumsal Tahkim (Daimî Hakem Mahkemeleri) ... 353 a) Yatırım İhtilâflarının Halline Dair Uluslararası
Merkez (International Centre for the Settlement of
Investment Disputes / ICSID) ... 360 b) WIPO/Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü Tahkim
Mahkemesi (WIPO Arbitration Court) ... 361 c) MTO Tahkim Mahkemesi (ICC Arbitration Court) ... 363 d) Londra Uluslararası Tahkim Mahkemesi (London
Court of International Arbitration / LCIA) ... 368 e) Rusya Federasyonu Ticaret ve Sanayi Odası
Uluslararası Tahkim Mahkemesi (The International Commercial Arbitration Court at the Chamber of
Commerce and Industry of Russian Federation / ICAC) ... 370
XII
f) Avusturya Federal Ekonomi Odası Uluslararası Tahkim Merkezi (International Arbitral Centre of the Austrian Federal Economic Chamber -Vienna
International Arbitral Centre / VIAC) ... 373 g) Stockholm Ticaret Odası Tahkim Enstitüsü
(Arbitration Institute of the Stockholm Chamber
of Commerce / SCC Institute) ... 374 h) Amerikan Tahkim Odası (The American
Arbitration Association/AAA) ... 377 ı) Hububat ve Yem Ticaret Birliği Tahkim
Mahkemesi (The Grain and Feed Trade Assocation Arbitration Tribunal / GAFTA
Arbitration Tribunal) ... 379 i) Sıvı ve Hayvansal Yağ ve Tohum Birlikleri
Federasyonu Tahkim Mahkemesi (The Federation of Oils, Seeds and Fats Associations Arbitration
Tribunal / FOSFA Arbitration Tribunal) ... 381 j) Rafine Şeker Birliği Tahkim Mahkemesi
(The Refined Sugar Association Arbitration Tribunal) ... 383 k) Spor Tahkim Mahkemesi (Court of Arbitration for Sport-CAS) ... 384
E) ULUSLARARASI TİCARÎ HAKEM KARARLARININ
TÜRKİYE’DE TENFİZİ ... 387 1) Genel Olarak “Yabancı” Hakem Kararlarının
Türkiye’de Tenfizi ... 387 2) New York Anlaşması’na Göre Yabancı Hakem
Kararlarının Tanınması ve Tenfizi ... 388 a) New York Anlaşması’nın Zaman, Konu ve Ülke
İtibariyle Uygulama Alanı ... 388 b) New York Anlaşması’na Göre Tanıma ve Tenfiz
Davalarında Usul ... 394 c) New York Anlaşması’na Göre Tanıma Şartları ... 405 d) New York Anlaşması’na Göre Tenfiz Şartları ... 407
aa) Taraflar arasında geçerli bir tahkim
anlaşması bulunmalıdır (m. V/1-a) ... 409 bb) Karar, Davalının Savunma Haklarına
Riayet Edilerek Verilmiş Olmalıdır (m. V/1-b) ... 439 cc) Karar, Hakemlerin Yetkileri İçinde Verilmiş
Olmalıdır (m. V/1-c) ... 442
İçindekiler
XIII dd) Hakem Mahkemesinin Teşkili veya Tahkim
Prosedürü Taraflar Arasındaki Anlaşma Hükümlerine -Anlaşmada Hüküm Yoksa- Tahkim Prosedürünün Cereyan Ettiği Ülke
Hukukuna Uygun Olmalıdır (m. V/1-d) ... 451
ee) Karar, Taraflar İçin Bağlayıcı (Binding) Olmalı veya Verildiği Ülke Hukukuna ya da Tahkimin Tâbi Olduğu Ülke Hukukuna Göre İptal Edilmemiş yahut İcrası Askıya Alınmamış Olmalıdır (m. V/1-e) ... 456
ff) Karar, Tenfiz Devleti Hukukuna Göre Tahkim Yolu ile Çözümü Mümkün bir Uyuşmazlığa İlişkin Olmalıdır (m. V/2-a) ... 467
gg) Karar, Tenfiz Devleti Hukukunun Kamu Düzenine Aykırı Olmamalıdır (m.V/2-b) ... 475
3) 5718 Sayılı Kanuna Göre Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi ... 482
4) New York Anlaşması’na ve 5718 Sayılı Kanuna Göre Tenfiz Dilekçesi ve Ekleri ... 485
III- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN ÇEŞİTLİ ALTERNATİF İHTİLÂF ÇÖZME ... 489
TEKNİKLERİ İLE ÇÖZÜMÜ ... 489
A- GENEL OLARAK... ... 489
B- UYUŞMAZLIKLARIN MÜZAKERELER YOLU İLE ÇÖZÜMÜ ... 491
C- UYUŞMAZLIKLARIN UZLAŞTIRMA YOLU İLE ÇÖZÜMÜ ... 493
1) ICC Uzlaştırma Kuralları ... 496
2) UNCITRAL Uzlaştırma Kuralları ... 496
3) ICSID Uzlaştırma Kuralları ... 497
4) FIDIC Uzlaştırma Kuralları ... 500
D) UYUŞMAZLIKLARIN TEKNİK BİLİRKİŞİLİK YOLU İLE ÇÖZÜMÜ (Technical Expertise-Hakem Bilirkişilik) ... ... 504
E) UYUŞMAZLIKLARIN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN SÖZLEŞMELERE MÜDAHALESİ YOLU İLE ÇÖZÜMÜ (Akitlerin Tarafsız Üçüncü Kişilerce Yorumlanması, Doldurulması ve Uyarlanması) ... 510
XIV
F) UYUŞMAZLIKLARIN ÖN HAKEMLİK
YOLU İLE ÇÖZÜMÜ (Pre Arbitral Referee Procedure) ... 514
G) UYUŞMAZLIKLARIN “ALTERNATİF İHTİLÂF ÇÖZME USULLERİ” İLE ÇÖZÜMÜ (ADR / Alternative Dispute Resolution) ... 517
IV- ULUSLARARASI TİCARÎ UYUŞMAZLIKLARIN DİPLOMATİK YOLLA ÇÖZÜMÜ ... 527
V- YABANCI SERMAYE YATIRIMLARINDAN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM YOLLARI ... 531
A) YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI VE ICSID ANLAŞMASI ... 531
1) Genel Olarak ... 531
2) ICSID Anlaşması ... 533
a) Genel Olarak ... 533
b) ICSID Tahkimine Başvuru Şartları ... 533
c) ICSID Tahkim Merkezinin İşleyişi ... 540
d) ICSID Tahkiminde Uygulanacak Hukuk ... 542
e) ICSID Hakem Kararları ve Karara Karşı Başvuru Yolları ... 546
c) ICSID Hakem Kararlarının Kesin Hüküm Kuvveti ve İcra Kabiliyeti ... 548
g) ICSID Anlaşması’nın Dışında Kalan Uyuşmazlıkların ICSID Tahkimine Götürülmesi ... 551
B) YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI İLE İLGİLİ İKİLİ ANLAŞMALAR VE TAHKİM... 554
VI- DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ’NDE (DTÖ) UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM YOLLARI ... 569
A- DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ YARGILAMA USULÜ ... 569
1) DTÖ Uyuşmazlık Giderme Yoluna Dair Kuralların Kaynağı: 1947 ve 1994 tarihli GATT Anlaşmaları ... 570
2) DTÖ Yargılamasının Özellikleri ... 575
a) Münhasır Yetki ... 575
b) Özel Hukuk Kişilerinin Durumu ... 576
c) İhlâl Bulunmasa da Yargı Yoluna Başvurma İmkânı ... 577
d) Yargı Merciinin Önceki Kararlarının Etkisi ... 578
İçindekiler
XV
B- DTÖ YARGILAMASINDA İZLENECEK USUL ... 579
1) Müzakere Aşaması ... 580
2) Panel Aşaması ... 580
C- TEMYİZ AŞAMASI ... 582
D- TAVSİYELERİN YERİNE GETİRİLMESİ ve YAPTIRIM UYGULANMASI AŞAMASI ... 583
1) Tavsiyelerin Yerine Getirilmesi Aşaması ... 583
2) Tavsiyelerin Yerine Getirilmemesi Hâlinde Uygulanan Yaptırımlar ... 584
EKLER... ... 587
EK 1: MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK VE USUL HUKUKU HAKKINDA KANUN ... 589
EK 2: MİLLETLERARASI TAHKİM KANUNU ... 603
EK 3: KAMU HİZMETLERİ İLE İLGİLİ İMTİYAZ ŞARTLAŞMA VE SÖZLEŞMELERİNDEN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARDA TAHKİM YOLUNA BAŞVURULMASI HALİNDE UYULMASI GEREKEN İLKELERE DAİR KANUN ... 619
EK 4: DEVLETLER VE DİĞER DEVLETLERİN VATANDAŞLARI ARASINDAKİ YATIRIM UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜMLENMESİ HAKKINDAKİ KONVANSİYON - ICSID ... 622
EK 5: MİLLETLERARASI TİCARÎ HAKEMLİK KONUSUNDAKİ 21 NİSAN 1961 TARİHLİ AVRUPA (CENEVRE) SÖZLEŞMESİ... 636
EK 6: YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE İCRASI HAKKINDAKİ 10 HAZİRAN 1958 TARİHLİ NEW-YORK SÖZLEŞMESİ ... 643
EK 7: ICC ARBITRATION RULES 2012 MİLLETLERARASI TİCARET ODASI TAHKİM KURALLARI ... 647
EK 8: MİLLETLERARASI MAL SATIMINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER HAKKINDA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANTLAŞMASI ... 680
BİBLİYOGRAFYA... ... 703
KISALTMALAR
AAA : American Arbitration Association
AB : Avrupa Birliği
ABD : Amerika Birleşik Devletleri ADR : Alternative Dispute Resolution
agm : Adı Geçen Makale
age : Adı Geçen Eser
AJCL : American Journal of Comparative Law
AJIL : American Journal of International Law American University
JILP : American University Journal of International Law and Policy
Ankara BD : Ankara Barosu Dergisi Arb. Int. : Arbitration International
AT : Avrupa Topluluğu
BATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
BK : Borçlar Kanunu
Bkz. : Bakınız
BLS : Business Law Review
BM : Birleşmiş Milletler
Boston University LR : Boston University Law Review BYIL : British Yearbook of International Law
C. : Cilt
CJTL : Colombia Journal of Transnational Law
CMK : Ceza Muhakemesi Kanunu
DHH : Devletler Hususi Hukuku
XVIII
DPT : Devlet Plânlama Teşkilatı
DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü
E. : Esas
EC : European Community
EDI : Electronic Data Interchange
EŞHK : Ecnebi Anonim ve Sermayesi Eshama Münkasem Şirketlerle Sigorta Şirketleri Hakkında Kanun-u Muvakkat
FIDIC : Federation International Des Ingenieurs-Counseils FILJ : Foreign Investment Law Journal
FOSFA : Federation of Oils, Seeds and Fats Associations GAFTA : Grain and Feed Trade Association
GATT : General Agreement on Tariffs and Trade
Georgia JICL : Georgia Journal of International and Comparative Law
HGK : Hukuk Genel Kurulu
HILJ : Harvard International Law Journal
HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu
HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu IBL : International Business Lawyer
ICC : International Chamber of Commerce
ICLQ : International and Camparative Law Quarterly ICLR. : International Construction Law Review
ICSID : International Center/Convention on Settlement of Investment Disputes
ILM. : International Legal Materials INCOTERMS : International Commercial Terms Int. Lawyer : International Lawyer
ITLJ : International Trade Law Journal
İBD : İstanbul Barosu Dergisi
Kısaltmalar
XIX XIX
İHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası
İİK : İcra İflas Kanunu
K. : Karar
KHK : Kanun Hükmünde Kararname
LCIA : London Court of International Arbitration
LRA : Locus Regit Actum
m. : Madde
MHB. : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni
MK. : Medeni Kanun
MÖH : Milletlerarası Özel Hukuk
MÖHUK : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hak- kında Kanun New York University
MTK : Milletlerarası Tahkim Kanunu MTO : Milletlerarası Ticaret Odası
JILP : New York University Journal of International Law and Politics
Northwestern JILB : Northwestern Journal of International Law and Business
Not. K. : Noterlik Kanunu
OECD : Organisation fon Economic Co-operation and Development
PCA : Permanent Court of Arbitration
p. : Page
Rec. des Cours : Recueil des Cours de l’Academie de Droit Internati- onal
RG. : Resmî Gazete
RKD : Resmî Kararlar Dergisi
S. : Sayı
SCC : Stockholm Chamber of Commerce
XX
