HEMŞİRELİK- YÜKSEK LİSANS PROGRAMI OMÜ SAĞLIK BİLİMLERİ
ENSTİTÜSÜ
HEM 627 –ERGEN SAĞLIĞI DERSİ
DR.ÖĞR.ÜYESİ ESRA TURAL BÜYÜK
KONU:ERGENLİKTE BÜYÜME VE GELİŞME ÖZELLİKLERİ
Hafta-1
HEM 627 –ERGEN SAĞLIĞI DERSİ
• Adölesan dönemine giriş zamanı ve süresi
• Genel olarak kızlar 10-11, erkekler 12 yaş civarında ergenlik dönemine
girerler. Kızlarda bu döneme girme yaşı 8, erkeklerde ise 9 yaşına dek düşebilir.
Adölesan döneminin bu yaşlardan önce başlaması anormaldir ve mutlaka
hekime başvurulmasını gerektirir. Erken ergenliğe girme genellikle kızlarda
görülür.
• Ergenlik başlamasındaki gecikme sınırı kızlarda 13.5, erkeklerde 14 yaş olup
bu yaşlara kadar hâlâ ergenlik bulguları belirmemişse hekime başvurulmalıdır.
• Adölesan gecikmesi genellikle erkeklerde görülür. Aynı sınıftaki
çocuklardan ergenliği başlayanların boyu henüz ergenliğe girmeyenlere göre daha uzundur ve adölesan
gecikmesi olan çocuklarda genellikle
boy kısalığı sözkonusudur.
• Her çocuk için adölesan döneminin süresi özeldir. Örneğin 11 yaşında adölesana giren kız çocuklarından biri 12.5 yaşında ilk adetini görebilirken bir diğeri 15 yaşında henüz ilk adetini görmemiş olabilir.
• Kızlarda meme gelişiminin başlaması ile ilk adete kadar geçen zaman ve erkeklerde testislerin büyümeye başlaması ile sperm yapımının başlamasına kadar geçen zaman genellikle 5 yıldır ancak bazı adölesanlarda bu dönem iki yılda tamamlanır.
Fiziksel ve hormonal başlama belirtileri
• Bu dönemin en önemli özellikleri:
• Büyüme atılımının olması
• Birincil ve ikincil cinsiyet özelliklerinin görülmesi
• Ergenlik döneminin başlangıcı için
kesin bir zaman vermek güçtür ancak
genel olarak kızlarda 10-12,erkeklerde
ise 12-14 yaşları arasında yaşanır
• Ergenliğin en önemli belirtisi kısa zamanda dikkati çekecek bir biçimde bir çok yönden büyümektir buna büyüme atılımı denir.
• Büyümenin en hızlı olduğu ilk birkaç yıl olan erinlik dönemini içeren ergenlik bütün bu
değişikliklerin yaşandığı yaklaşık 10 yıllık dönemi kapsar
– Ergenlikte Ortaya Çıkan Fiziksel Değişiklikler
– Ergenlik gerek fiziksel gerek duygusal
değişimlerin çok hızlı yaşandığı bir dönemdir.
Püberte (erinlik) dönemi ergenlik döneminin başlangıcıdır.
– İnsanın cinsiyet özelliklerini kazandığı gelişim dönemidir. Vücutta ve hormonlarda değişikliğin ortaya çıkışıyla bu dönem başlamış olur.
– Ergenlik belirtilerinin görülmesinden iki yıl önce her iki cinsin de hormonları yoğun bir hazırlığa başlamıştır.
• Kızlarda ve erkeklerde püberte ve adolesan döneminde androjen ve östrojen hormonları birlikte etkili olurlar.
• Çocukluk döneminde hem östrojen hem de androjenler böbrek üstü bezleri tarafından küçük miktarlarda üretilirler.
• Pubertede her iki cinste de görülen ilk
endokrin olay gonadotropinlerin salgısının artışıdır.
• Bunun sonucunda, kızların overlerinde folikül gelişimi, erkeklerin testislerinde tübül gelişimi görülür ve östrojen ile androjen
hormonlarının üretimi gerçekleşir. Her iki hormon her iki cinste de gelişir.
• Bireyin erinlik döneminde olduğuna karar verebilmek için en önemli 3 temel ölçüt;
• 1. Ay hali, gece boşalmaları,
• 2. İdrarın kimyasal analizinde,
erkeklerde meni, kreatin ve androjen, kızlarda ise östrojenin ortaya çıkması,
• 3. Kemik gelişiminin röntgenle saptanmasıdır.
• Erinlik yaşı genellikle kızlar da 8-13, erkeklerde 9-14 yaşları arasındadır. Bu dönemde görülen fiziksel değişimleri her iki cinste ayrı ayrı verecek olursak,
• ERKEKLER
• Testis büyümesi
• Genital bölgede pubis kıllarının görülmesi
• İlk ejekulasyon (Penisten mayi ve spermin atılımı, boşalması)
• Jinekomasti (bir miktar göğüs büyümesi olup genellikle geçicidir.)
• Puberteden yaklaşık 2 yıl sonra koltuk altı ve yüzde kıllanma
• Ter bezleri gelişimi ve yüzdeki kıl deliklerinin büyümesi erkeklerde daha belirgindir.
• Boy ve kiloda artış ile larenks (gırtlak) gelişimi sonucu sesin çatallaşması.
(Bu değişimlerin en hızlı olduğu dönem 14 yaş olup, ortalama 12-17 yaşları
arasındadır. Boy değişiminin büyük
kısmı erkeklerde kızlardan daha sonra görülür.)
• Pubik kıllanma dikey olarak karına ve yanlamasına baldıra yayılır. Omuz
genişliği artar.
• KIZLAR
• Meme tomurcukları ve areola genişler.
• Koltuk altı kıllanma erkeklerden daha önce başlar. Ter bezi ve por (delik) gelişimi
erkeklerden daha az belirgindir.
• Kilo ve boy artışı erkeklerden iki yıl önce görülür. Kızlarda püberte sonrası boy artışı erkeklerden daha azdır.
• Pubik kıllanma yatay olarak alt abdomene (karın) ve uyluğun medial (iç) yüzlerine
yayılır. Meme başı koyulaşmış ve areoladan dışarıya doğru projekte olmuştur.
• Ergenlik belirtilerinin başlaması ile birlikte hormonların etkisiyle de boy uzamasında belirgin bir hızlanma görülür.
• Ergenlik başlangıcında erişkin boy
uzunluğunun yaklaşık %80’i, 2- 4 yıl içinde erişkin boyun % 99 una erişir.
• Boy büyümesi ergenliğin son evrelerinde giderek yavaşlayarak kızlarda 16-18,
erkeklerde 18-20 yaşlarında durur.
• Erkekte omuzlar genişler, kalça dar kalır;
kızlarda ise tersi olur. Kalça ilerdeki doğum olayına hazırlık olmak üzere genişler.
ERKEKLERDE CİNSEL OLGUNLAŞMAYA BAĞLI
DEĞİŞİKLİKLER
• TESTİSLERİN BÜYÜMESİ:
• erkeklerde görünen ilk değişikliktir.
• testisler büyür, skrotum esmerleşmeye ve genişlemeye başlar.
• testisler en erken 9,5 yaşta en geç 13
yaşta ortalama 12 yaşta büyümeye başlar.
• PENİSİN BÜYÜMESİ:
• Erkek çocuklarda meydana gelen ikinci değişikliktir.
• Penis ence ve boyca büyür ve rengi koyulaşır.
• Gece boşalması genellikle nedeni yoktur ilk boşalma 13- 16 yaşları arasında başlar istem dışıdır
• Penis en erken 10, en geç 14,ortalama 12 yaşlarında büyümeye başlar.
• ÜREME ORGANLARI BÖLGESİNİN KILLANMASI:
• Penisin büyümeye başlaması ile aşağı
yukarı aynı dönemde üreme organları
bölgesinde kıllanma gerçekleşir.
• BÜYÜME ATILIMI:
• Belirgin bir biçimde olur.
• Büyüme en erken 11,5,en geç 16, ortalama 14 yaşlarında başlar.
• Boynun ön yüzünde adem elması çıkıntısı oluşur
• Ses kalınlaşır
• Boyun,göğüsler,kalçalar,bacaklar,kollar kıllanmaya
başlar en son kıllanma yüzde olur bıyık ve sakallar çıkar
KIZLARDA CİNSEL OLGUNLAŞMAYA BAĞLIDEĞİŞİKLİKLER
• MEME GELİŞİMİ:
• Kız çocuklarda ergenliğin ilk belirtisidir.
• Kanda kadınlık hormonlarının düzeyinin artması ile başlar
• En erken 8-9,en geç 13 ve ortalama 11
yaşında değişiklik görünmeye başlanır
• ÜREME ORGANLARI BÖLGESİNDE KILLANMA:
• Memelerin gelişmeye başlaması ile birlikte üreme organları bölgesinde kıllanma başar
• Kıllanma en erken 9,en geç 13-14 ve
ortalama 11 yaşlarında görünür.
• BÜYÜME ATILIMIN BAŞLAMASI:
• Boy uzaması,yağlanma,kalçaların
genişlemesi ve kilo alma ile belirginleşir.
• En erken 10,5,en geç 14-15 ve ortalama
12 yaşında görünür
• ADET KANAMASI:
• İlk kanama kızlarda erinlik gelişiminin en önemli belirtisidir
• Bu belirti üreme sisteminin olgunlaştığını gösterir
• Kızlarda adet döngüsünün normale dönmesi yaklaşık bir yılı alır
• En erken başlama yaşı 10,5,en geç başalama yaşı 15-16,ortalama yaş 12-13 dür.
• CİLTTEKİ DEĞİŞİKLİKLER:
• Erinlik süresince vücutta sebum adı verilen yağlı bir madde salgılanmaya başlar.
• Görevi saç ve derinin kurumasını önlemektir.
• Hormonlar tarafından üretilen sebum,hormonlar aktif hale geldiğinde saçların ve cildin normalden daha yağlı bir görünüm almasına neden olur.
• Aşırı yağlanma ile cilt delikleri tıkanır siyah noktalar ve sivilceler oluşur.
• Bu durum hormonlar düzene girinceye kadar devam eder
• MEMELERİN BÜYÜMESİ:
• Hem kadında hem erkekte bulunan ortak bir organdır
• Memelerin iki tür işlevi vardır:
1)Süt üreterek bebeğe besin sağlamak 2)Cinsel uyarılmaya duyarlı olmak zevk
almayı sağlamak
KAYNAKLAR
• Semerci B. (2007 )Ergen Ruh Sağlığı Kitabı. Alfa Yayıncılık. İstanbul.
• Aydın B. (2004) Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Nobel Kitabevi . Ankara.
• Karabekiroğlu K. ( 2009) Anne ve Babalar İçin Ergen Ruh Sağlığı Rehberi.Say Yayınları. İstanbul.
• Kulaksızoğlu A. (2005 ) Ergenlik Psikolojisi. Remzi Kitabevi. İstanbul.
• Kayaalp L. Freud ve Psikoanaliz.( 2008). Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Temel Kitabı. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Derneği Yayınları:3 Ed: Çuhadaroğlu Ç ve ark. İstanbul: HYB basım yayın
• Conk Z. Başbakkal Z. Bal Yılmaz H. Bolışık B. (2013) Pediatri Hemşireliği Kitabı. Akademisyen Kitapevi.
• Çavuşoğlu, H.(2011). Çocuk Hastalıkları Hemşireliği Kitabı, Sistem Ofset, Ankara, Cilt:1,
