Faktorleri 6st

(1)

Ddir. Kullanim sirasinda uygun kogullann saglanmasi

6st Giysi Faktorleri

Ziya ~ Z E K Yrd.Doc.Dr.

Uludag ~ n . Tekstil Miih. Bd., Bursa

~ s t ~ i y s i l i k kumaglar tekstilin modaya en ~ o k bagzmll, kumagzn estetik ve fiziksel performansznzn ~ o k onemli oldugu bir iiriin grubudur. Konfeksiyon stili ve konfo- ru da k u m a ~ performanszna dolaylz bir biqimde yanszr.

Dokuma kuma~larln yaygm olarak kullanddzgz bu alanda kaliteyi belirlemede; lif tipinden harman kompo- zisyonuna, iplik iiretim tekniginden kumag orgiisiine, estetik goriinumiinden kumag tuturnuna, dokiimiine ve giyimdeki konforuna dekpek ~ o k faktor birbiriyle bag- lantzlz olarak etkileyici olurlar. Bu yazlda bu faktorler incelenmig ve orneklerle aralarmdaki iliSkiler tartqxla- rak anlatdmzgtzr.

ve iyi balum uygulanmasi guphesiz kumag ve giysilerin omriinu ve performansini onemli olqude etkileyecek- tir.

st

giyimlik kumaglar ve giysiler modadan en ~ o k et- kilenen tekstil ve konfeksiyon uriinu olmalalrnin yani- slra fiziksel ve estetik kalite apsindan da doyurucu ol- mas1 gereken urunlerdir. Bu tip kumaglar tiiketiciye sunulduSi;unda, genelde estetik gorunumu ve yumugak tutumu en belirleyici ozellikler olarak ortaya qksa da bunlarin yaninda daha pek ~ o k kalite ve giyim konforunu etkileyen faktorler olacaktir.

Sanat ve teknigin birarada kullanilmasi gereken tekstil kumaglannln tasarim agamasinda, son kullanim amaclna uygun bi~imde modaya uyum, agiri olmayan uretim rnaliyeti, iglevsellik ve estetik gorsellik yaninda tuketici istek ve begenileiinin yerine getirilmesi- ne ~aligilmahdir.

2.KUMM TASARIM VE URETIM~

Kumag uretim teknikleri ve yontemlerindeki yeni geligmelere kargin ust giysilik kumag denildi$nde,

hi^

kugkusuz dokuma kumaglar akla gelecektir. Son yllar- da orme kumaglarin ust giyimrleki p a y onemli oranda QUALITY IN OUTER- artmigsa da: bu qo@mlukla bayan kullanimna yijnelik Outerwear fabrics which are the most fashion-@en- olmug ve dokuma kumaglam bu alandaki geleneksel dent textiles, are usually assessed by the esthetic and yaygnll~nl ve itibannl kargllayamamlgt;lr. ijrme ku- physical performance of the fabric. The and 'Om- esneklik, hava geGirgenligi ve lungma ozellikle- fort of clothin@ also indirectly influence the fabric per- ri aflslndan iyi vermelerinin yanlnda daha formance. On the assessment o f quality o f outemear genig desen olanaklanna da sahiptirler, an& biGimsel fabrics which are mostly produced of woven fabrics, se- stabilitesindeki zaylfllk, direncindeki yetersiz- veral factors; from fiber type to blend composition, lik ve dokumluluk yeteneBnin duauk olmasl nedeniyle from yarn manufacturing technique to fabric weave, belirgin yerlelin dlglnda kullanllamaz.

from esthetic appearance to fabric handle, drape and

in wear appear to be decisive. In thispaper, eva- Tablo 1.0rrne ve dokurna tekniklerinde kurnag olugum agamala-

luation and comparison of these factors are given toget-

""'"

kar"lastlrllrnas'

her with some examples.

l . ~ i R f $

Gunumuzde giderek genigleyen bir kullanim sahasi- na sahip olan tekstil uriinlerinin en belirgin kullanim yeri, hi$ kugkusuz, giyim ve konfeksiyon alanlairdir.

st

giyime uygun en iyi ve en ekonomik performansi vermeleri nedeniyle yaygn olarak giysi formunda kul-

1andiii;lmiz tekstil malzemelerinin tamami belirli ure- Atlu ve qozgiilu orme teknikleri ile dokuma tekni$n- tim sure~lerinden ge~irilerek bu formlara donugtiirul- deki kumag uretim sure~leri Tablo l'de kargilagtmlmig- mug lifler toplulu@dur. Pek ~ o k diger egyalar gibi bun- tir.Goruldu@ gibi,goreli yiiksek uretim maliyetine kar-

,

lann da belirli kullanilabilme sureleri yani omurleri ve gin optimum performansi veren dokuma urunleri bu kullanim amacina uygun belirgin ozellikleri olmak zo- alandaki temel kumaglar olarak yaygm b i ~ i m d e kulla- r u n d a l r . Kullanim sirasindaki pei-formanslarini etki- nilmaktadir.Elbise,ceket,pantalon ve tayyor gibi bay leyen yalnizca kumagin iserdigi lif degil, bunlarm han- ve bayan ust giyim kumaglan,dokumalarin yaygm ve gi yontemleri kullanarak nasil b i ~ i m degigimine ugradi- rakipsiz kullanim alanlarindan biridir. Bu kumaglarda bi~imsel stabilite, dokumluliik,aginma dayanimi ve mukavemet aranilan b a a onemli fiziksel ozelliklerdir.

286 TEKSTIL VE M ~ H E N D I S YIL:6 SAYk35 EMM 1992

~

Nurnune a h a kolayl~gt Esneklik

KumaS olugum siiresi

~ r e t i r n rnaliyeti uywnluk

COZGU ORME

+ + + + + + + +

ATKI ORME

+ + + + +

+ +

+ + +

+

DOKLTMA

+ + + +

+ +

+ + +

(2)

Endustriyel uygulamalar ve teknolojide yaganan hiz- b geligmeler sonucu, bir el sanab niteligindeki dokuma iglemi daha qok bir teknoloji uygulamasi haline donug- mug ve kumag tasanmi bir olqude muhendislik yaklagi- mi iqerisinde gerqeklegtirilme gereksinimi gostermege baglamigtir. Bu yaklagimin ozellikle ust giyimlik kumaglara uygulanmasinda estetik ogelerin de teknik oge- ler kadar goz onune alinmasi zorunludur. Dokuma kumaglarda, kumag parametreleri kadar kullanilan iplik ve bunlan olugturan lif ozellikleri de kumag yapisini ve kalitesini buyiik olqiide etkiler. Gene1 olarak kumagin kalite ozellikleri, kullanim anindaki davranig ve pei-for- mansim belirleyen ozellikler olarak tanimlanabilir. Bu son urunun geometrik, mekanik ve estetik ozellikleri, lif ozellikleri ile liflerin iplige, ipligin de kumaga donug- tiiriilmesi sirasmda uygulanan teknolojiye ve belirle- nen teknik ve estetik parametrelere gore de@gir.

Kumagin bazi mekanik ozelliklerinin yanisira diger fiziksel ve kimyasal ozelliklerinin bilinmesi ve mumkun olanlann saylsal olarak ifade edilerek diger ozellik- lerle iligkisinin incelenebilmesi tasanm surecinde ya- rar saglar. Kumagin bazi belirli yapisal ozellikleri ya dokuma oncesinde ve hazirlik iglemleri sirasinda ya da dokuma siirecinde d o w d a n kontrol edilebilir [ ~ z e k ,

19911. Aynca bagka onemli kumag ozellikleri de vardir

ki

bunlarin do-dan kontrol edilmesi mumkun olma- ylp ancak deneme-yanilma yoluyla kontrol edilebilir- ler. Literaturde kumag konstriiksiyonu, fiziksel ozellikleri ve uretim maliyeti ile birlikte kullanim anindaki performansi arasindaki karmagik iligkiyi inceleyen ga- lqmalar vardir. Ancak boylesine gok degigkenli ve kar- rnagik bir iligkiyi sinirli kogullarda ve genellikle nicesel olarak analiz etmek olasidir. Pamuklu dokuma kumaglar iqin bu tip bir galigmayl Sakarya [Sakaiya, 19691 yapmigbr. Yalanci-bukumlu teksture ipliklerin takim elbiselik kumaglardaki k u l l a n ~ m n i Nowell Powell, 19741 incelemi$r. Sawhney, kumag yapisimn gift t a d - 11 streq kumagin ozelliklerine etkisini aragtirmig ve bu- nun orgii, sikllk, iplik numaralan gibi yapisal paramet- relerle kontrol edilebildigini [Sawhney, 19741 goster- migtir. Kienbaum kamgarn ust giysilik kumaglarin konstriiksiyon ve tasanmini incelemig [Kienbaum, 19821 ve konuyu iplik yapimi, dokuma ve bitim iglemleri aqilanndan ayrl ayn degerlendirmigtir.

3 . u ~ ~ GIYSILIK KUl'vIA$ PERFORMANSINI BELIRLEYEN FAKTORLER

3.1.Kullanilan Lif Tipleri 3.1.1.Yiin

Yumugakli@ ve sicakli@ ile tum liflerin iginde ayri bir yeri olan yiin yitksek maliyetine kargin ust giyimlik k ~ m a g l a r igin en gozde liftir. Yun, incelik degerleri iti-

bariyle farkli siniflara ayrilir, Merinos ve crossbred tip- leii en iyi ozellikleri veren yiin lifleridir. Lif inceligi, tutum, dijkum, buiugma, ipligin hacimlilia gibi ozelliklerin yanisira dogal olarak egrilme limitlerini de etkiler.

Bu nedenle yiinun degerlendirilmesinde incelik en onemli faktor olarak a l m r .

Yun lifinin elastik toparlanma ozelligi iyi oldug-u igin yiinlii dokuma kumaglar; bi~imini koruma, iyi dokum ve burugmaya dayanim ozellikleri gosterirler. Yun lifin- deki hvrimlanma yetenegi, liflerin biribirine daha iyi kenetlenmesini sagladiklari igin gevgek bukumlu yiin iplikler bile oldukp saglamdirlar. Kwnmlanma ve es- neme karakteristikleri yiinun iginde hava tutarak s o w - ga kargi oldukp ge~irimsiz bir ortii olugturmasini saglar. Yo&nlu@nun dugiik olmasi nedeniyle de yiinlu kumaglar hafif olurlar. Nem sowrma yetenea de iyi olan yiin lifinin nem soDrma ve salma hizi diiguk oldu-

&

iqin konforlu bir kullanim saglar. Ayrica boyarmad- delere ilgisinin yiiksek olmasi da lifin avantajini arb- nr. Tum bu olumlu ozellikleri yaninda yiinun islakken rnekanik etki altmda keqelegerek qekebilme ozelli@ ba- h m ve kullaniminda agin dikkatli olmayl gerektirir.

Ust giyimlik kumaglar iqin ince ve uzun liflerden egiril- mig kamgarn tipi iplikler tercih edilirler ve bunlarin ta- mamiyla yeni f i n olmasi esastir, zira eski yani geri ka- zan~lmig

fin

lifleri pek gok ozelliklerini h s m e n yitir- miglerdir. Uluslararasi yiin damgasi (woolmark) tag- yan ve tamamen yeni yiin igeren kumaglar en qok % 0.3 oraninda eski yiin igerebilirler.

3.1.2. Moher

st

giyimde kullanilan diger bir dogal lif olan moher Angora ke~isinden elde edilir. ~ ~ e g i r n s i bir ijzellik vc?- ren moher liflerin daha ince olmasi nedeniyle genq hay- vanlardan hrkdani tercih edilir. Moher lifi yiine oranla daha iyi dokum ve h n g m a direnci verir ve daha parlak yuzeye sahip oldu& igin parlak can11 renk tonlari- na boyanarak istenilen canli efektler elde edilebilir. An- cak moher liflerinin yiizey duzgiin1uij;ix ve kivrimlarin eksikligi bu liflerin egrilmesini giiglegtirir. Buna ek olarak lifin gok pahali olmasi nedeniyle bunlar genelde

% 20.. .5O karigim oranlannda kullanilir.

Diger bir cins keqiden elde edilen ve yumugak tutum veren Kagmir lifleri de yine benzer oranlarda ust giysilik kumag harmanlarinda kullanilir.

3.1.3.Keten

Seliilozik esasli bir sap lifi olan keten, pamuktan daha saglam ve daha parlak yapiya sahiptir. S o a k tutum ozelli&ne de sahip olan keten lifleri, ust giyim kumagla- rinda daha gok ozel efektler yaratabilmek iqin %lo-20 gibi diigiik harman oranlaiinda kullanilir. Keten lifle~i- nin ust giysilik kumaglarda aranilan nitelikleri yetersiz oldumndan, kaliteyi iyilegtirici amaglar iqin kullanilmazlar.

(3)

3.1.4.fpek

En degerli tekstil lifi sayllan ipean temel karakteristikleri yuksek mukavemet, incelik, parlaklik, yumugak- Ilk ve mukemmel esnekliadir. Tum bu ozelliklerin sicak tutumla birlegtia ipek yiiksek maliyeti nedeniyle tutumun ve dokumun oldukp onemli o l d u a ust giysilik kumaglarda, daha belirgin ve yumugak tutum elde edebilmek i ~ i n belirli oranlarda kullanilir. fpek iplikler kumag uzerinde belirgin efektler yaratmak amaclyla da kullanl1abili.t.. Balumi zor olan ipek kumaglar fantazi giysiliklerde % 100 oranlannda kullanllirlar. Tafta ve ipek satin en ~ o k bilinen ipekli kumaglardir.

3.1.5. Rejenere Selliiloz Lifler

Viskon reyon, flog ve asetat lifleri ust giyimde kulla- mlabilecek baglica liflerdir. Rejenere selliiloz liflerinin numaralm ve $ape1 uzunluklan istenilen yiinle uyum saglayabilecek gekilde secilebildia i ~ i n bunlann har- manlanmasl bir sorun olu$urmaz. Ancak bu lifler onemli estetik ve iglevsel avantajlar saglarnadiklan iqin, genelde yalnizca ucuz bir yedek katlu maddesi olarak kullamllrlar. Tablo 2 'de de goriildii@i gibi bu har- manlar baglangqtan olumsuz olacaklardir. Yuksek oranda rejenere selluloz i ~ e r e n kangimlar kolay balum avantaji verecekler ancak bunlann goriinum ve tutum- lan yiinlulere oranla kesin biqimde dugiik olacakbr.

3.1.6.Poliester Lifler

Poliester liflerin uzayabilirlik karakteristi@ yiin lifi- ninkiyle iyi uyum sag1adiB i ~ i n yiin ve poliester har- manlm oldukp iglevsel kanglmlar olurlar. Bu kangimlar kumqin ust giyimdeki kullanim ozelliklerini onemli ol~ude iyilegtirir. Kumagin dokumlulii@i artar ve h- vlrma ve pilelerdeki form stabilitesi iyilegtirilir. Gngik- lam k a r g i direnci de onemli ol~ude iyilegen kumagin a p m a direnci de onemli olgude artmlg olur ki bu da ust giyimde belirli kullanlm alanlan i ~ i n , ornean aske- rive benzeri uniformalarda, buyiik bir avantajdir. Poli- ester liflerin pilling ealimi kumagta istenmeyen bir ozelliktir, ancak son ylllarda bunlarin duguk pilling ya da anti-pilling tipleri de uretilebildianden bu onemli sorun yaratmaz. Poliester ve yiin kangimlannin diger olumsuz yonleri nem alma yetenegnin azalmig olmasi ve boyama ve bitim iglemlerinin uygulanmasinda poli- esterlifleri i ~ i n gereken y u k s ~ k sicaMiklann isiya kary duyarh olan yiin i ~ i n kritik degerler olabilmesidir. An- cak modifiye edilmig poliester tipleriyle bu sorunlar h s - men giderilebilmektedir.

Poliester ve yiin kanglmlannda en yaygm oran kla- siklegmig olan % 55145'dir. Kangimdaki poliester yiiz- desinin onemli ol~ekte duguriilmesi bu lifin karakteris- tik ozelliklerinin hizla kaybolmaslna yo1 a p r . Yunun qok pahall o l d u a durumlarda yiin oram% 30'a dek du-

gurulebilir. Ancak yiin lifinin a@rlikli olmasi durumunda oran % 80120

-

70130 ya da 60140 sedlebilir.

3.1.7.Poliamid Lifler

Poliamid liflerin ~ekimindeki gii~luk, pilling ealimi ve poliestere oranla daha zayf gorunumu nedeniyle bu alanda ~ o k yaygn kullanilmazlar. Aynca daha duguk tutum, dokum ve lungma direnci gosteren bu liflerin biqimsel stabilitesi de yetersizdir. Daha ~ o k gtrayhgarn tipi ipliklerle kullanilan poliamid lifleri, ince ve orta ka- linlikta earilmig kamgarn tipi ipliklerde de nadiren k u l l d i r l a r .

3.1.8.Poliakrilonitril Lifler

Sentetik lifler icinde yiine en ~ o k benzerlik gosteren I

lif olmalanna kargln ust giysilik k u m q l m n uretimin- de nadiren kulllanfirlar. Bu lifdeki duguk enine rijitlik ozelli@,kumag dokumunun kotiilegmesine hatta yiin-

,

den bile daha kotii olmasma neden olur. Aylrca poliakrilonitril liflerinislya kargi daha duyarli olmasi da konfeksiyon ve giyim surecinde sorunlar yaratabilmekte- dir. Dugiik slcakhk ve basin~ta utiilenmesi gerekir. Di- ger taraftan bu tip liflerin orme giyimdeki kullmrm da giderek artmaktadx.

Tablo 2.Yun Llfiyle Buyiik Harman O r a n l m d a Kangtlnlan Ba- zl Liflerin Kumag ~zellikleri ~ s t u n d e k i Etkileri

Kumag ozellikleri Serilme Dayanim Agmma Direnci Pilling Direnci Dokiim

Giyimdeki boyutsal stabilite

:(lrivma direnci Katlama k a l l a l i ~ Dugiik gramaj

: Cok az yada onemsiz degiaim

-

^:olumsuz degigirn

+ +

: onemli'ol@ide olumlu degigim

+

^:olurnlu degigim

*: Lif tipine gore degigmektedir.

3.1.9.Karqim Yontemleri

Bu lifler qegitli oranlarda birbirleriyle kan@rrllii;lnda kumag ozelliklerinde olumlu ya da olumsuz bazl dea- gikliklere yo1 a p r . Yunle kanglm durumunda ozelliklerin nasil deaj;igece@ Tablo.2'de verilmi@ir.

Liflerin kangtlnlmasinda gu yontemler kullanllir.

-Lif Harmanlamasl:

st

giysilik kumadarda en ~ o k uygulanan bu yontemde lifler tops formuna getirildikten sonra topslann birlegtirilmesiyle kanghnlir. Harman- da yer alan liflerin boyutsal ve fiziksel ozelliklerinin ola- bildiance birbirleriyle uyugmasina ozen gosterilir.

-Karqzk ~ ~ l i k l e r i n Kullanzlmasz: Bu yontemle deggik

(4)

sistemler ve harmanlarla uretilmig ipliklerin karigimi kumagin dokunmas~ aninda gergeklegir. 0 r n e g n % 100yiin kamgarn iplik ile poliester filament iplik birlikte dokunabilir. Cozgii olarak poliester filament iplik kullanlhrsa atlu olarak da % 100 yiin ya da yiinlpolies- ter kangimi kamgarn iplik kullanilabilir.

-0rgii. Karqzm1ar~:Bu yontem genellikle ozel efektler yaratilmak istenildiande uygulanir. Cozgii ya da atlu iplikleri k u m a ~ iginde belirli oranlarda yeralacak bigimde duzenlenirler. De@gik harman kompozisyonuna sahip iplikler gozgii ya da atluda 1: 1,2:2, 1:3, 1:5 gibi iplik oranlan kullan~larak karigtinhr. 0 r n e g n "stretch ozelli@ vermek igin elastomerik ozellikli filament iplikler kumaga belli oranda h g t J n l i r . Benzer gekilde keten iplikler de gorse1 efekt igin kullandabilir.

3.2.fplik ~zellikleri

Kaliteli ust giysilik kumaglarda kullanilan iplikler geleneksel olarak kamgarn eBrme sistemiyle elde edilirler. Lifler optimum paralellegtirmeye uij;radiklari igin dokum, bigimsel stabilite, lurigma direnci ozellikleri iyi, duzgiin ve homojen yapida olurlar. ~ r e t i m aga- masindaki cer pasajl ve tarama iglemi says1 arttikga uretim maliyeti ile birlikte iplik kalitesi de artacaktir.

Yunle harmanlanacak lifleri istenilen @pel uzunlukla- nna doniigturme iglemi, keserek ya da gekerek-kopart- ma ile yapdir.

st

giysilik kumaglar igin lusa lif (pa- n u k ) iplikgilik tekniklerini uygulama Migmalanndan istenilen sonuglar alinamamigtJr. Open-end teknia ve diger konvensiyonel olmayan egrrne teknikleri ile de yeterli lif paralelizasyonu ve performansina ulagilama- m@r.

st

giysilik kumaglarda kullanilan en yaygn iplik numaralan 25 Tex ve 27,8 Tex (Nm40 ve Nm36)'dir.

Kamgarn sisteminde iplikler genellikle Nm4'e kargi ge- len adimlar ile earilirler. 17,9 Tex'den (Nm56) daha in- ce iplikler ozel durumlarda kullan~lirlar. Kalin ipliklerde numara araliB50 Tex'e (Nm20) dek uzanir ve genelde katlanmig iplikler kullan~hr.

~ ~ l i k l e r e genelde tek yonlu, Z yonunde bukum veri- lir, ancak ozel efektler ve krep kumaglar igin her iki yonde (Z ve S) bukum uygulanir. Bukiim miktannin ipli@n pek gok fiziksel ozelli@ ve mukavemeti uzerinde etkisi vardir, dolayslyla lif tipi ve boyutlanna gore en uygun bijkiim katsaysl segilmelidir. Duzgiin iplik elde etmek i ~ i n uygulanan biikum katsaylar~ ozel durum- lar d ~ g ~ n d a 70-85 dolaylnda segilir.

Katlanan ipliklere verilecek katlama biikiim oranla-

n

da k u m a e n istenilen goriinum, tutum ve kalite gii- vencesi gozonund8 bulundurularak segilir. Flanel tipi 1

yumugak tutumlu kumaglar igin gevgek biikumlu iplikler, normal tutum igin standart bukumlu (Biik. katsayl-

si, 110-130), pilling direncini artirmak igin yiiksek bukumlu, ince yazlik ya da tropik kumaglar igin de yine yiiksek bukumlu ipliklerin kullan~lmas~ gerekir. 0zel amaglar igin gegitli fantazi iplikler ya da ozel bukumlu iplikler de kullanilmaktadir.

3.3.Kuma~ Yapis1 ve 0rgi.isii

st

giyimlik kumaglann kalitesini belirleyen en onemli faktorler dokuma orgiisu ve s~kliklaridir. 0rgii ve sikli@n iplik ozelliklerini de gozonunde bulundura- rak uyumlu bir gekilde segilmesi kumagi yapisal agidan o l d u a kadar goriinum agisindan da daha gosterigli lu- lacaktir.

Dimi orgiiler,adeta ust giysilik kumaglarla ozdegleg- mig bir 6rgii grubu olarak bilinirler. Bunlardan 4'lu sift yiizlii dimi ( ~ 2 1 2 ) en gok kullanilan temel orgiidur.

Sag yonlu (Z yonu) bu orgiiyle S bukumlu katli ipliklerin kullanilmasi, dimi efektinin daha belirgin bigimde elde edilmesini saglar.

Rolativ Doku Yogunlu&u I%]

Kumag ijzellikleri GO 70 80 !I0 I00

Gerilme dayanim~ I

Aglnma direnci

1

Y~rtllma dayanmu

Kmgma direnci burugma toparlanmas~

Biqimsel stabilite

Dinklenme ozelligi

Pilling dkenci

Hava ge~irgenli@/ nem iletirni

Dokum

Dikig dayanlml

Cekme ozellikleri

$'ekil1. Relatif Doku Yo&nlu@mdaki degigim ile kumag~n mekanik ozelliklerindeki degigme egilimi sraslndaki iligki.

(5)

Cok saylda deagik dimi turevleri bu kumaglara uy- gulanabilir ve sivri uqlu, lunk, p p r a z duzenlemeli, ba- Ilk sirb ve dik dimi turevleri kumagin kullanim yerine ba@mli olarak sonsuz deagik biqimde geligtirilebilir.

Dimi orgiiniin yanisira, bezaya@ ve bezayaa tiirevi orgiiler de bu kumaglarda belirli olqude kullanihr.

~ r g i i , sikl~klan da belirleyen bir faktordur. Eger or-

@ gerea iplikler birbiileriyle sik kesigme yapiyorlarsa birim uzunlukta yer alabilecek iplik saylsi azalacak, or-

@nun uzun yiizmeler yapmasi halinde sikllk artabile- cektir. 0rgii bu gekilde sikli@ belirleyen onemli bir faktor olarak ve olugturdugu kesigmeler nedeniyle kumagin iq ve yiizey dokusunu belirleyerek diger mekanik ozellikleri de etkiler.

Kumagin pekqok iglevsel ozellia rolativ doku yomn- lugu tarafmdan etkilenir. Bir kumagta elde edilebile- cek maksimum set (doku y o b n l u m ) iplik numarasi ve s~kliklara bag11 olarak belirlenir. Rolativ doku yogun- l u a n u n onemli kumag ozelliklerine etkileri qekil l'de gorulmektedir.

st

giysilik kumaglarda wksek doku yo@nluklannin kullanilmasi istenmez, qiinku bu kumagin lungma toparlanmasini ters yonde etkileyecek- tir. A@r giyim kogullari iqin, ornean pantalonluk, maksimum rolativ doku yo@nlu@ kullanilarak iyi dokum ve aginma direnci elde edilebilir. Ceketlik kumaglarda ve gtinluk bayan elbiselerinde kullanim kogullari bu denli a@r o l m a d i ~ iqin dugiik doku yomnluklan kulla- nilirken, t a h m elbiseliklerde ikisinin arasinda optimum bir deger seqilir.

3.4.Kurnaein Mekanik ozellikleri

Kumaglarin dayaniklihk, uzayabilirlik, tutum, qek- mezlik, utu tutma ve burugmazlik gibi kalite ozellikleri kumagin mekanik ozellikleri olarak nitelenir. Bu ozelliklerin bazilan, ornegn dayaniklilik kumagm kullanimi sirasinda dig etkenler nedeniyle farkli durumlarda aniden yada zamanla ortaya qikan ylpranma biqiminde ve kumagin iq yapisinda beliren deagim ve bozulmalar sonucunda ortaya qikacak farkliliklar ile ilgilidir. Diger yandan yumugaklik, dokum, tutum gibi kavramlar kumagin yapisal ve mekanik ozellikleriyle iplik yiizeyinin mekanik ve yapisal ozelliklerini etkiledig karmagik olaylan nice1 olarak tanimlar.

Bir kumag~n qozgii ya da a t h yonundeki kopma dayanimi, yap1 elemani olan ipliklerin dayaniklili@ ile belirlenir. Fakat buna ek olarak kumag yapisindan yani slkllktan kaynaklanan diger faktorler de vardlr. Ku- maglann yiik altinda uzayabilme yetenea de bu faktorler tarafmdan belirlenir. Yuzey suitunme katsaylsi ipligin surtiinme katsaylsma ek olarak luvrim ve kumag yapisindan da etkilenir.

st

giysilik kumaglar iqin qok onemli olan ylitilma mukavemeti de or@ yapisi ve ip-

lik karakteristikleri tarafmdan belirlenir. Gevgek ve seyrek dokuma konstriiksiyonlan ipliklerin hareketine ya da gruplagmalalrna daha uygun ortam sagladlklann- dan iplikler ylrtma kuwetine demetler halinde kargi koyabilirler ve sonu$ olarak ylrtilma dayammi yuksek olur. Aginma direnci de buyiik olqude kumag geometri- sinden, iplik ozelliklerinden ve doku yapisindan etkilenir. En onemli faktorler hvrim miktan ve h v n m d z n dolayl kumag yiizeyinde olugan tepeciklerin yiiksekliB- dir. Bu tepeciklerin kumag duzleminin digina tagma miktan; orgirye, iplik numaralanna, h v n m a ve kumag ortme faktoiiine baglidir. Kumagin d o k u m l u l u ~ uzerinde de ealme ve kayma rijitliklerinin etkisi buyiik- tur. iplik karakteristikleri ve ipliklerin kumag iqindeki yerlegim duzeni kumagin d o k u m l u l u ~ n ~ bu@k olqiide belirler. Kumaglarin burugmazh@ biiyiik olqude or- gii turunden etkilenir. Doku iqerisindeki ipliklerin ko- lay toparlanabilme ozgiir1uii;iine sahip olmasi burug- mazlibn arttirilmasi iqin en onemli faktordur. Kumag uzerindeki pilling olugumuna da lif ve iplik karakteiis- tikleri ile doku iqinde serbest bulunan iplik yiizmeleii- nin uzunlugu etki eder.

st

giyim tumaglan iqin qok onemli olan tutum de- gerlerinin subjektif degerlendirmeden kurtarilarak

~tanda~tlagtirilmasi ve analizi konusunda en onemli qa- ligma Kawabata ve arkadaglarinca yapilmi@r [Kawa- bata, 19801. Erkek ve bayan giysilik kumaglarda, duz- girnluk, luvr~labilirlik, katrlik, dokiimluluk, dolgunluk ve yumugaklik ve @zey gorunumu temel kriterler ola- rak seqilmigtir. Tutumla ilgili mekanik ozellikler 6 gru- ba ayr~larak olqiilmekte ve sonuqlar deagik tip kumaglar iqin standart grafikler uzeiinde gosterilmektedir.

3.5.Giysilerden Kaynaklanan ozellikler 3.5.l.Psikolojik Degerlendirme ve Konfor Anlayqi

Tekstil kumaglannin degerlendirilmesi alglama ye- teneklerimiz ve kullandibm~z dilde varolan sonsuz sa- yldaki kavramlann kullanim~ aracili@yla gerqeklegtiri- lir ve ifade edilir.

Ilk qaglarda insanlar korunmak amacinin yanisira dinsel inanqlarin, sihir giiqlerinin ve kigisel degerlerin dogrultusunda giysiler giyer ya da giymezlerdi. Ancak giinumuzde, giyinmenin ana amacl belki ortiinmek ve korunmak fakat bu gerqeklegirken giysi seqimlerinde goz onune alinmasi gereken moda yaptinmlari, qevre- nin dikkat ve begenisini toplama istea ya da kigisel ne- denler gibi diger etkenler de vardir. Yalun ylllarda in- sanlann giyimden bekledikleri, s o a k ortamlarda viicu- du sicak tutmak olmug ve bu anlaylg yerlegmigtir. Cok kath yiinlu iq qamagirlari ve diger giysilerle bu gereksi- nim giderilmigtir [Collier, 19701. Ancak giinumuzde

(6)

amag yalnizca islnmak deal, ortama uygun konforu saglayacak rahat ve de gik giysiler kullanmaktir.

Bir kumagin konfor davranigini tanimlamak olduk- tpgiigtiir, a n d bazi fiziksel ozelliklerin yardimiyla;

bir giysi formuna donugturuldii$$nde belirli gevre ko- gullannda konfor aqisindan uygun nitelikli olabilecek bir kumagl belirli yontemlerle tahmin etmek olasldir Fahmy, 19751.

Cok genig bir aralikta yer alan malzeme ozellikleri (birbirleriyle baii;lmli ya da baii;lmsiz) konfor davranigini etkileyen unsurlardir. Yalnizca kumagin fiziksel dav- ranigiyla kalmaylp; giysinin bedensel uygunluw, gi- yen kiginin sistem olarak giysinin renk, stil ve oitama uygunluw konusunda kigisel dugunce uyumu saglaya- bilmig olmasi da konforu etkileyen onemli etkenlerden- dir.

Psikolojik konfor degerlendirmesi yaparken gozonune alinmasi gereken bagllca noktalar; Giysi gorunum faktoderi ile stil ve beden uyumundan hognutluk; Giy- si iginde d i g m a ve yagama kolayli$; Konforu hisset- mede kumag rengi ya da renklerdeki uyumun onemi;

iplik hacimlilik Cizellignin kumag temas konforuna etkisi olarak gruplandiillabilir [Hollies, 19771. Kumagln is11 konforunu etkileyen sicak ya da s o w k tutum ozellikleri, kumagtaki statik elektrik birikimi, kumagin nem alma yetenea, is1 ve nem ge~irgenlik ozellikleri bu gruplar kapsaminda incelenir.

3.5.2. Tiiketici fstekleri, Bakim ve Temizleme Tekstil kumaglan hangi yontemleri kullanarak agar- tdmlg, boya-bash ve bitim iglemlerinden ge~irilmig olursa olsun, istenilen amaca uygun kullanimi sagla- malidir. Her tip kumag ya da giysinin her kogulda kullanimi mumkiin olmad@ gibi gerekli de dealdir. Ust giyimde olmasi gereken bazi ozelliklere tuketici ve uretici tercihleri apsindan yaklagi1diii;lnda farkllllklar da ortaya gkabilmektedir. 0 r n e a n bir tuketicinin cekette su iticilik ozelli@ talebini uretici gereksiz gordum igin uygulamayabilir, bazen de ureticinin s u n d u w agiri parlablmig ust giysilik kumay tuketici cazip bulmaya- bilir.

st

giysilerde aranilan tuketici tercihini saglaya- cak temel ozellikler, renk hash$, tutum ve dokum, ki- ngma direnci, boyutsal stabilite ve anti-pilling ozellia saydabilir.

Tekstil lifleri ve bunlari iglemede kullanilan teknik- lerin gegitlili@ arttikga, bu giysileri tanimlamak ve ba- h m gereklerini belirlemek daha da zorlagmigtir. Bume- denle giysilerin kullanimi boyunca uygun temizlik iglemlerinin uygulanmasini saglamak amaciyla, bakim, ylkama ve temizleme kogullarini belirleyen sembolik Ya dahsatanimlaylci deyimler i ~ e r e n etiketlerin var 01- mas1 gerekir. Kumagtaki lif i ~ e r i a n i n , varsa ticari ismi-

mi, kalite igaretlerini, garantisini, balum ve koruma ko- gullai~ni belii-ten etiketlerin varli$ hem tiiketicide gii- vence yaratacak hem de dogru balum uygulamasini saglayarak kumag pei-formansini ve omriinu arhracak- br. Temizleme yontemi, ylkanabilirse su sicakli$, ku- rutma yontemi ve utuleme sicakl1ii;l ust giysiler igin bilinmesi gerekli balum kogullarindan bazilaridw.

Estetik kalite agisindan tuketici tercihleri moda ire kulture bag11 olarak ulkeler hatta bolgeler arasinda de- Bgimler gosterdia igin mutlak degerler koymak mumkun degldir. Ancak kumagtaki renk can1iliii;l renk uyumu, varsa motif ve desenin netli@ ve boyutlail, kumag uzerindeki diziligi ve k u m a ~ i n yuzey duzgiin1uij;ii estetik degerlendirme i g n onemli kriterlerdendir.

4.SONuC

Tekstil k u m a ~ l a n iginde ozel bir yeri olan ust giysilik kuma~larin kalite peiformansi goruldu@ gibi pek gok faktor tarafindan etkilenmektedir-Kumagm fiziksel performansinin yanisira estetik performans1 ve bu- nunla birlikte giysi formuna donugturu1duij;iinde tuketici agisindan konfor durumu da gozonune alinmak zo- rundadir. Bu kumaglarin tasarlmlnda istenilen desenin ka$da aktar~labilmesi kadar, kumagtan beklenen fiziksel iglevlerin de yerine getirilebilmesi ve hatta tuketicinin tatmini gok yonlii bir problemdir. Estetik ve fiziksel tasarim birbiriyle silu slhya bag11 olmak zorun- dadir. DoBudan kumag geometrisi ve mekanig ile ilgili fiziksel tasarimin getirdia istekler Co&nlukla estetik tasarimi hsit1adiii;l ve kumag konforunu da etkiledia igin kalite performanen1 belirlemede optimum gozum gerekmektedir.

KAYNAKCA

- COLLIER, A.M.; A Handbook oC Textiles, Pergamon Press Ltd., Exeter, 1970.

- FAHMY, S.M.A. & SLATER, K.; The Use of a n Acoustic Test to Predict Fabric Comfort Properties, Clothing Comfort edited by HOLLIES, N.R.S. & GOLDMAN, R.F., Ann Arbor Science, Michi- gan, 1977.

- HOLLIES, N.R.S., Psychological Scaling in Comfort Assessment;

Clolhing Comfort edited by HOLLIES, N.R.S. & GOLDMAN, R.F., Ann Arbor Science, Michigan, 1977

- KAWABATA, S.;The Standardization and Anal-vsis of Hand Evalu- ation, Osaka Tiger Printing Co. Ltd., Osaka, 1980. - KAYIHAN, H.; Ust Giysilik Kuma$larda Kaliteyi Etkileyen Faktorler, Bitirme bdevi, Uludag ~niversitesi, Tekstil MiihendisliB Boliimii, 1991

- KIENBAUM, M.; Construction and Design of Worsted Fabric for Formal Men's and Women's Outerwear, ITS Int. Textile Bulletin, Weaving, 1982,Znd Quarter, 91-118

- NOWELL, F.; The Textile Institute and Industry, 1974, Vol:12, 1.1-1

- OZEK, Z.; Dokurnanln Fiziksel Esaslan, Yiiksek Lisans Ders Not- Ian, ~ l u d a g ~niversitcsi, Bursa, 1991

- SAKARYA, M.; Ph.D Thesis, UMTST, Manchester, 1969 - SAWHNEY, A.P.S., Textile Research Journal, 1974, Vol:44,50G