da Bu

YYO. Ve!. Fak. Derg. 1996, 7{1-2): 62-66

Van'da Tüketime Sunul an Pil iç Bu t ve

Et lerin in Hij yenik Kalitesi Üzeri ne Bi r

Emrullah SAGUN' Yakup Can SANCAK' Kamil EKIcl¹ Hüsamettin DURMAl²

'Yü"üncüY,1 Oniver~ile~i, Veteriner r"külle8i, Besin Hijyeni"" Teknoloii"'i Anabilim Dilli, VIl", TOI1KIYE 2Yüzünci.i Yıl Onivers~esi, Sağlık Bilimleri EnstitosU, Van, TÜRKIYE

Geliş tarihi: 24 Haziran 1996

A Study on the Hygienic Quality of Chicken Breast and Thigh Consumed in Van

Summary: Twenly chickan thighs and breasts consumed in Van were examined in respect of general colony, mi~roorganisms of colilorm group, E coli, total st<ıphylococci, coa~ulaS<.: posiliva s\aphyloı::occi and lecal strcploı::oı::ö. In the eXilmined samples, the genera~ colony number in thi~hs WilS 1.4xl0 Igr. and in breast 1.0xl07Igr., microorga~sms of eeliform group in thighs were 96x10 Igr., in breasts lAxl0 IgL, E.coli in thighs were 7.2xıo2lgr., in bressls 1.3ırl0 I<JL, lotal staph~o=i in Ihighs was 1_3~104'gr. in breasts 2.9Xl04'gr., coagulosc posıive staphylococci in thighs was 3.6xı02lg1., in breats 5.OxlO"tgr., le~al streptococci in Ihighs was 1.3xl04'gr. and in breasts was 2.>;10 Igr. As a result, it was deıermined Ihal the hyglenic qua[ity ol the examined samples was nol satisfactory, nevertheless they did nol conlain microorganisms al alevel cııuslng foad poisoning.

Key Words: Chicken Ihigh, chicken breast, hygienic qualily.

Özet: Van'da çeşitli :ıalış yerl6rinde lükeıime sunulan 20 piliç bul ve 20 piliç göğüs olmak Uzere toplam 40 numune genel koloni, kolilorm grubu mikroorganlzmalar, E.coli, toplam slafilokek, koagulaz poz~iı statilekok ve !ekal streptokaktar yönünden incelendi.

Incelenen Örneklerde ortalama olıırak genel koloni sayı!ı; bullarda 1.4~106,gr., gOğuslerde 1.0xl07'gr., ko~rıorm grubu mıkroorgamzmalar; bullarda 9.6~10<'ıgl.> g1l90slerde 1.4x10 Igr .. E.coli: buııarda 7.2xlo<'lgı., g1l9üslerde, 1.3x10 tgr., toplam 5t~filokok; bullaıda 1.3xı04/gr., göğüslerde 2.9xl0~ıgr., koagulaz goziırı st~filokok; buıtarda 3.6xl02'gr., .göğüslerde 5.Oxıo~ıgr.:. lekal S\reptokQk: s;;ıyısı ise: bullarda 1.3~104tgr, g~uslerde 2.0~10 Igr. oıarak bulundu.Sonuç olarak. ıncelenen örneklenn hqyeııık kalitelerinin iyi olmadlQı, ancak gıda zehir1enmesine sebep olabilecek <lOzeylerde de mikroorganizma içermedikteri tesp~ edildi.

Anahtar Kollmolor: Tavuk budu, tavuk gO\)sO, hijyonik kahta.

Giriş

Tavuk, hemen hemen her bölge şartlarında yetişebilen, kısa zamanda 'yüksek canlı ağırlık sağlayabiıen. el verimi bakımından ekonomik olan bir hayvandır. Bu özelliğinden dolayı dunya ülkelerinin protein açığının kapatılmasında giderek önem ka2anmaktadır (1S,29).

Kırmızı ellerle kıyaslandığında tavuk eti daha çok protein, daha az yağ içermektedir, karbonhidrat

bakımından da kırmızı etlerden daha fakirdir. Bu

özelliğinden dolayı özel beslenme rejimierinde

aranılan bir besin maddesidir (11). Kırmızı etlerdeki protein oranı yaklaşık %18 olmasına rağmen. kanatlı etıerindeki protein oranı ise yaklaşık %22,S'dir.

Tavuk etleri aynı zamanda iyi bir B kompleks vitamin

kaynağı olup özellikle riboflavin ve niasin bakımından

zengindir (9,1S,29). Bunların yanısıra tavuk eti esansiyel amino asitlerin tamamını uygun oranlarda ve yeterli miktarda kapsamakla birlikte sindirilme

oranı da yüksektir (23,26,29),

Tavuk eti, tatmin edici bir lezzeti, besleyici

özelliği ve daha da önemlisi ucuz olması nedeniyle

ınsanlar tarafından sıkça ve bolca tüketllir (11).

Bunun için tavuk etinin kaliteli olarak üretilmesi, tüketiciye lJlaşıneaya kadar kalitesinin iyi bir şekilde korunması gerekir (11,15).

Bu etler piyasaya taze (şoksuz) veya donmuş (şaklu) olarak sunulur. Her iki durumda da uygun bir

şekilde ambalajlanması ve kalitesinde değişiklik

olmadan tüketiciye ulaştırtıması gerekir (11 l. Taze ya da dondurulduktan sonra belli bir sOre depolanarak piyasaya arzedilen tavuk etlerinin kalitesi üzerine pek çOk faktör etki etmektedir. Bunlar iki ana gruba

ayrılarak incelenebilir:

1. Kesim öncesi faktörler; barınakların temizlik

şartlarına uygunluğu, hayvanların beslendikleri yemin, içtikleri suyun kontaminasyon durumu, kesimhaneye nakledildikleri koşullar ve genel sağlık durumları şeklinde sıralanabilir.

2. Kesim sonrası faktörler; kesim esnasında

uygulanan presesler (tüy yolma, iç organların çıkartılması, parçalama vs.), kesimden sonra gövdelerin sogutulması, ambalajlanması, dondurulması, tüketiciye ulaşıncaya kadar ki muhafaza koşuııarı dahil işleme leknolojsinin IOm

aşamalarıdır. Kesim öncesi herhangi bir faktörün yerine getirilmemesi, kesim sonrası faktörleri de etkilemektedir. Bu faktörlerden bir veya bir kaçının aksaması ellerin kolaylıkla kokuşmasına, acılaşmasına ve bozulmasına neden olabilmektedir (8,12,14,17,18,33).

Son yıllarda hem dünyada hem de ülkemizde

tavuk eli üretiminde ve IOketiminde önemli artışlar olmuştur (8,29). Buna ra!}men ülkemizdeki kişi

Y Y.O. Vet. Fak. Derg. 1996. 7(1_2): 62-66

başına tavuk eti tüketimi A.B.D. ve Avrupa Toplulu~u Olkeleıiyle kıyaslandı{ıında oldukça düşük

seviyelerdedir. Kişi başına tavuk eli IUketimi en fazla A.B.D.'de olup 30 kg./yıl'dır. Bu oran Avrupa

Toplulu{ıu Alkelerinde ortalama 16 Kglyıl, ülkemizde ise 6 kglyıl'dır (15).

Ülkemizde tavuk eti Oretimi artmış, ancak kesim, Işleme, depolama ve satış yer1erinin hijyenik

koşullarının iyileştirilmesinde istenilen seviyede ilerleme olmamıştır (34). Etler, daha önceden kendilerinin ıaşıdıkları mikroorganizmalara ilaveten

işlenmeleri esnasında hava, su, kesim yerlerinin

tabanından sıçramalar, işçilerin elleri, giysileri ve ele temas eden her mrtü araç ve gereçlerden gelen mikroorganlzmalarla da bulaşırlar (6,12,31,33).

Gıdalarda kolifomı grubu mikroorganizmaların

ve fekal streptokokların bulunması direkt veya endlrekl bır fekal bulaşmanın belirtisidir (14,32) .. Besin maddeleri, hijyen şartlarına uyulmadı{ıı için,

sıklıkla fekal bulaşmaya maruz kalırlar. Hijyen Indeksi mikroorganizma olarak kabul edilen E.

colj'nin (1) b821 serotipleri enteroloksin ürelerek besin zehjrlenmelerine sebebiyet verebilirler (10. 25.

27, 32). Bazı E.coli suşlarının 4 "C'de Qreyerek ısıya dayanıklı toksin Orettigi bildirilmiştir (22).

Stafilokokıar, insanların burun epitelinde ve

epidemıis tabakasında yaşarlar. Insanların derisinde ve ellerinde de bol miktarda bulunurlar. Besin maddelerine bulaşması da hapşırmakla ve besin maddelerinin elle Işlenmesi esnasında deri ve ellerden olmakladır. Koagulaz pozitif stafilokoklar

gıdalarda enterotoksin oluşturarak besin zehirlenmelerine sebep olabilmektedirler (21,32).

Dünyanın hemen hemen her ülkesinde gıda kaynaklı hastalıkların büyük munıugunu stafilokoklara baglı gıda zehirlenmeleriteşkil etmektedir (5,21).

Paketlenmiş plliçlerin yüzey mjkroflorası

üzerine yapııan bir araştırmada en az ve en çqk olmak Ozere genel koloni sayısı; 1.36x103- 2.5x104/cm2, E.coli; 0.1x101-O.6x1 01lem2, koagulaz pozitif stafilokok; O.1x101-1.2x101/cm2, fekal streptokok; 0.1x101.1.0x10 1/cm2olarak bulunmuştur (33). Kundakçı ve Yücel (19), tavuk kark.aslarının

boyun. g~os ve but bölgelerindeki kolifomı bakteri sayılarını sırasıyla; 1.0x103/cm2, 2x102cm2 ve 3xl02/cm2 olarak saptamışlardır. Gökalp ve ark..

(11) yaptıkları bir araştırmada, tavuk gövde ellerinde ortalama genel koloni sayısını 4x105_{/gr, koriform} grubu bakteri sayısını 8.5x10 3/gr., S. aureus sayısını 8xı04/gr. olarak tesbit etmişlefdir. Yine aynı çalışmada gooos ve but etıerinde ortalama olarak sırasıyla genel koloni sayısını; 3.0xl08/gr, 3.2xl09/gr., kolifomı bakteri sayısını; 1.2x104/gL, 1.7xl05/gr. olarak bulmuşlardiL Anar ve ark.. (2) tavuk butlarında yapııkıarı bir araştırmada, koliform

grubu bakteri sayısını en az 6x101/gr., en çok 3xl05/gr., ortalama 1.9x105/gr. bulduklarını ve örneklerinin %17.5'inde kolifomı grubu bakteriye rasUamadıklannı bildirmişlerdir. Incelenen örneklerin

%32.35'inde E.coli Tip i lesbil elmişlerdir. Aynı çalışmada bulunan toplam stafilokok sayısı en az, en çok ve ortalama olmak Ozere 1.0x103/gr., 3x105/gr., 4.5x1a4/gr, koa.Qulaz pozitif stafilokok sa~ısı ise sırasıyla 1.5x10Zlgr., 1.0x105'gr. ve 1.lxl0 Igr. dır (2).

Bu çalışmada, Van'da toketime sunulan piliç but ve göQOs ellerindeki genel koloni sayısı, koliform grubu bakteriler, E.coli, fekal slreptokok ve Staphylococcus aureus'un tesbit edilmesi amaçlandI.

Materyal ve Metot

M~

Van'da çeşitli satıŞ yerlerinde tııkelime

sunulan 20 adet piliç but ve 20 adet de gö{ıüs eli materyalolarak kullanılmıştır.

Molol

Genel koloni sayısının belirlenmesinde, Piste Coont Agar (PCA) kullanıldı. Ekimler yapıkhktan

sonra petriler 30t1 "C'de 72 saat inkObe edildi (13).

Kolifomı grubu mikroorganizmaların sayımı

için, Violel Red Bile Agar (VRBA) kullanıldı. Ekjm

yapılchktan sonra petriler 31t1°C'de 24 saat inkübe edildi. Inkubasyon sonucunda tipik koyu kırmızı kotoniler kotifomı grubu mikroorganizma olarak degerlendirildi (20).

E.coli sayısının belirlenmesinde, VRBA'da üreyen tipik ko:onilerden seçilen 5 koloni alınıp

tüplerde bulunan E.C. mediuma inokule edildi.

Inokule edilen tOpler 44.5±2~C'de inkübe edildi.

Inkubasyon sonucunda üreme ve gaz oluşumu

yönünden deQer1endlrildi (7). E.coli sayısı, pozitif tüp

sayısı ile kotitorm grubu mikroorganizma

sayılarından elde edilen çarpımın tap sayısına böıünmesiyle belirlendi.

Fekal streptokokların sayımında, Slanetz and Barthley besi yeri kullanıldı. Ekimler yapıldıktan

sonra pelriler 37t1~C'de 48 saat inkubasyona bırakıldı. Inkubasyon sonucunda tipik kırmızı kOioniler sayıldı (23).

Toplam Stafilokokların sayımında, Mannitol Salt Agar (MSA) kullanıldı. Ekımıer yapıldıktan sonra 3711"C'de 36-48 saat sonucunda oluşan tipik koloniler sayıldı (30).

Staphylococ:cus aureus sayısının tesbiti için MSA'dan seçilen etrafı parlak sarı haleli şüpheli

kolonilere koagu!az testi uygulandı ve koagulaz pozitif olanlar S. aureus Olarak kabul edildi (JO).

63

V,V O. Vet Fak OBrg. 1996, 1(1-2): 62-66

Bulgular

Araştırmada elde edilen bulgular Tablo 1. ve Tablo Zde gösterilmiştir. Analize alınan but örneklerinin 11 (%55) tanesinde koliform grubu mikroorganizmaya, 15 (%75) tanesinde E.coli'ye, i (%5) tanesinde stafilokoklara, 5 (%25) tanesinde koagulaz pozitif stafi!okoklara, 7 (%35) tanesinde fekal streptokoklara, Incelenen göQas örneklerinin

ise, 4 (%20) tanesinde koliform grubu

mikrlJOfganizmaya, 7 (%35) tanesinde E. coll'ye, 5 (%25) tanesinde stafilokoklara, 7 (%35) tanesinde koagulaz pozitif slafilokoklara, 2 ("1010) tanesinde de fekal streptokoklara hiç rasllanmamışlır.

Tablo 1. Incelenen bul örneklerinin analiz sonuçları

Tablo 2. Incelenen gO{ıOS örneklerinin analiz sonuçları

"

Tablo 3. Incelenen bui örneklerinin % sıklık da~ılımı

Mikroorganizma Genel Koliform E.coli

sa ısıfgr kolOni

n % n % n %

O

-

C.lxl0 -C.9x10

- - - -

1.0xtO -9.9x10

-

1.0x10 -9.9x1

-

1.0x10 -9.9xl0

-

1.0x1 -9.9xl 6 30

- ^-

I.Cx10 -9.9x10 7 35

- -

tOxlQ -9.9-10 6 30

- -

I.CxtO -9.9xl0 1 5

- -

64

Bu çalışma sonucunda, incelenen bUi ve gO{ıOs örneklerindeki ortalama genel kolonl sayısı

sırasıyla; IAxIOB'gr, I.Oxl07/gr .• koliform grubu mikroorganizma sayısı~ 9.6xl02Igr.'3 l.4xIOJ_/gr"

E.coli sayısı: 7.2xl0"~r., 1.3x10 Igr., toplam statilokok sayısı; 1.3x104/gr., 2.9xı04/gr., koagulaz pozitif stafilokok sayısı; 3.Bxı02/gr., 5.0xıO"'/gr., feka! streplokok sayısı ise; 1.3xı04/gr., 2xl05/gr. dır.

Alınan sonuçlar inceıend~lnde g~os

örneklerinin hijyenik kalitelerinin bul örneklerinden daha köto oldu~u göze çarpmaktadır. Bu çalışmada elde edilen bulgular diCler araştırıcıların elde etliCli bulgularla genelde bir paralellik arzetmektedir (2,11,19,33).

Stafilokok Koagulaz Pozitif Fekal Statilokok Streolokok

n % n % n %

1 5 5 25 7 35

- - - -

-

-

6 30 6 30 2 10

8 40 4 20 6 30

5 25

-

- ^{- -}

- - -

- - -

Y.V.O. Vel fak. Defg. 1996, 7(1-2): 62-66

Tablo 4. Incelenen gögüs örneklerinin % sıklık dağılımı Mikroorganizma Genel Koliform E.coli

s~vısı-/a~. kolani

"

"

"

O

-

²⁰

O.lx10 -O.9x10

- - -

1.0x1c)T:9.9x10

- ^{1 5 2 10}

1.0x1 -9.9xl

-

^{30 3 15}

1.0x10 -9.9xl0

-

40

35

1.0x10⁴-9.9x1

- ^{1 5 1 5}

1.0x10 -9.9x10 5

25 - -

1.0xl -9.9-10 11

55 - -

1.0x10 -9.9xlOT

4 20 - -

Saunders (28), piliçlerdeki toplam aerob bakteri sayısının maksimum 1.0xl0S/gr.

olabileceğini, Jay (16), etıerdeki toplam kolani sayısının 1.0xl0S/gr.-1.0x107/gr. arasında

olabileceğini bildirmektedir. Bautista (3), kanatlı ürünlerindeki genel kolani sayısının 1.0x10⁶/gr.'ın üzerinde olmasının kötcr kalite ve depolamanm belirtisi olabileceğini bildirmektedir. Bu çalışmada,

incelenen but örneklerinin %35'inin, göğüs örneklerinin de %7S'inin 1.0xı06/gr.'ın üzerinde mikroorganizma içerdigı belirlenmiştir. Saunders (28), koliform mikroorganizmaların tavuklarda maksimum lO/gr. olabil~ini bildirmiştir. Bu

araştırmada, inceledi{jimiz but örneklerinin Oft,4S'inde,

göğüs örneklerinin de %80'inde bu sınırın üzerinde koliform gn.ıbu mikroorganizmaya rastıanmıştır. Hem indikatör mikroorganizma olarak kabul edilen (1,14), hem de insanlar için patojen suşları bulunan E.

ooli'nin besın maddelerinde bulunmaması gerekir (16,27). E.ecli'nin insanlarda gıda zehirlenmesi meydana getirebilmesi için 106/gr..108/9r. olması gerekir (LS). Incelediğimiz örneklerin hiç birisinde bu miktarda E. coli tesbit edilmemiştir.

Koagulaz ~Zitif stafilokoklann tavuk ellerinde en fazla 1.0xl0 /gr. olabileceği bildirilmektedir (28).

Incelenen but ve 9OO0S örneklerinin sırasıyla %50 ve

%3S'inin, bu degerin Ozerinde koagulaz pozitif stafilokak içerdikleri saptanmıştır. Koagulaz pozitif stafilokokların gıda zehirlenmesi semptomlarını oluşturabilmesi için besin maddesinde 5.0x10S/gr._

1.0xı06/gr. olması gerekır (16). Inceledigimiz

ömeklerin hiç birisinde bu sayıda mikroorganizmaya

rastlanmamıştır.

Slreptokoklann besin zehirlenmesi oluşturabilmesi için, gıdanın 1 gramında bir kaç yaz milyonla bir kaç milyar arasında mikroorganizma olması gerekir (16). Analize aldığımız örneklerin hiçbirisinde belirtilen sayıda mikroorganizmaya

rastlanmamıştır.

Son yıllarda tavuk eti Oretimi ve tüketiminde bir

artış görülmesine rağmen kesim, işleme. depolama ve satış yerlerinin hijyenik şartlannda yelerince gelişme olmamıştır. En yOksek bakteriyel

Stafilokok Koagulaz Pozitif

i

Statilokok Strenlokok

"

"

"

5 25

35 2 10

- -

-

30 -

4 20 4 20 4 20

7

35 3 15

30

1 5 -

30

3

-

- - 1 5

- - -

kontaminasyon, taşıma, haşlama, yolma ve soğutma esnasında my ve ayaklardan olmaktadır (15,17). Bu dönemlerdeki bakteriyel kanıaminasyonu azaltmak

için, yolunan toyIer ve kesilen ayaklar hemen

uzaklaştırılmalı, haşlama suları ve ekipmanının ve tüy yolucuların temizliğine çok dikkat edilmelidir (17).

Kanatlı eti üretiminin yapıldıg1 yerterde etlerin elle

teması asgariye indirilmelidlr (5). Bu işletmelerde çalışan işçiler hijyen konusunda bilinçlendirilmeli, her yaştaki üretici ve toketiciler dogru Işleme, sanitasyon ve pişirme prosedürleri açısından eOitilmelidir (17). Kanatlı ellerinin satışa sunulduğu yerlerde soğuk zincir iyi korunmalı, gövde ve parça etler temizlenmesi kolay, rekontaminasyona karşı korunakıl vitrinlerde tüketiciye arzedilmelidir. Uygun olmayan ortamlarda muhafaza ve satışlar kesinlikle önlenmelidir (15).

Sonuç olarak; incelenen ömeklerin hijyenik kalitelerinin iyi olmadığı, ancak gıda zehirlenmesine sebep olabilecek dozeylerde de mikroorganizma içermedikleri tesbit edilmiştir.

Kaynaklar

1. Alperden,l. (1985): Gıdalarda Mikrobiyolojik Kalite Kanlrolü, Kükem Derg., 8, 2: 101.

2. Anar, Ş., Çarlı, T., Şen, A., Eyigör, A.(1992):

Burscı'da TOketime Sunulan Piliç Bullanndan Staphylococcus aureus ve Escherichia cali tip i ızolasyonu Üzerine Bir Çalışma. U.Q. Vel. fak. Derg., 2, 11: 135-141.

3. Bautısla, DA, Viiiancaurt. J.P., Clanı:e, RA, Renwick. S., Griffiths. MW. (1995): Rapid Assessment ol the Microbiological Quality of Poullry Carcasses Using ATP Biolumincscence. J. Food. Pro!., 58, 5: 551-55-4.

4. Blank. G., Powell, C. (1995): Microbiological and Hydraulic Evalualion of Immef$ion Chilling lor Poultry. J.

Foo

5.Chang T.C., Huang S.H. (1995): Evalualion of Caagulase Activity and Protein A PrOOuction for the Identillcation of Staphylococo.ıs aurcus. J. Food. Pm!., 58, 8: 858-862.

6. Çetin, E.T., Aktan G. (ıgSS): Hastalık Vek{öfij Olarak EUer, Kiikem Der9., 8, 2:

e-a.

65

yy Ü. Vet. Fa"-. Derg. 1996. 7(1_2): 62-66

7.Difoo Marmal (1984): Oehydrated Cullure Media and Reagents lor Microbiology 10 th. Ed., Delroid Michigan USA.

8.Dinçer. 8. (1985): Et Ürünl"'rinln Teknolojisinde Mikrobiyolojik Kontrol ... e SanitasVOn. Kakem Derg., 8, 2:

134-135.

9. Dinçer, B. (1991): Et Bilimi ... e Teknolojisi. Teksır

No: 25, Ankara.

10.0oyle, M.P. (1991): Escherichia CQli 0157: H7 and its Signifieance in Foods. ını' J. Food Microbioı 12: 289- 302.

II.GÖkalp, H.Y .. Yelim. H .. Kaya, M. (1987): Ticari

KUNlu~larda Dondurularak Muhafaza Edilen Ta ... uk Ellerinin Kokuşma Düzeyleri ve Bakteriyalojik Durumları

Üzerine Bir Araştırma. EI ... e Balık Endüstrisi Oerg .. 8, 51: 13-22.

12.GÖktan, D. (1989): Gıdalann Mikrobiyal Ekolojisi.

Et Mıkrobiyolojisi, Cilt i. 107-141.

13.Harrigan. W.F., Mc Cance M.E. (1976):

LaboratOf)' Methods in Food and Dairy Microbiology, Revised ed. Academic Press. london.

14.Hayes, P.R. (1985): Food Microblology and Hygieno. Elsevier Applied Science Publishers ltd.

England.

15.1nal, T. (1992): Besin Hijyeni. Hayvansal Gıdalann SaQllk Kontrolu. FinalOiset. Istanbul.

16.Jay, J.M. (1970): Modern Food Microbiology, Reinhold Book Corporation. london.

17.Kotula, L.K., Pandye, Y. (1995): Bacterial Contamination ol Sroiler Chickens Before Scalding. J.

Food. Prol., 58,12: 1326-1329.

18.Kundakçl, A. (1981): Kanatlı Ellerin Teknolojisi. i.

Kesim ... e Temizleme. Gıda, 6 (6): 21-24.

19.Kundakçı, A., Yücel, A. (1991): Soğuk Koşullarda

Depolanan ve Satışa Sunulan Piliç Ellerinin Mikroflorası

ve Kalitesi, Bursa II. Uluslararası Gıda Sempozyumu, 191- 200.

2O.Marth. E.H. (1978): Standart Methods for the Exarninatioo of Oairy Products. American PUblic Health Associallon. Ine. 95-105.

66

21.Minor, T.E., Marth, E.H. (1976): Staphy\OOOCCi and Thelr SIgnlfieance in Foods. Else ... ier Scientific Publishlng Company. Amstardam. The Netl"lerlands.

22.0Isvik, O., Kapporud. G. (1982): Enterotoxin Production in Milk at 22 and 4"C by E.coli and Yef3inia enterocolilica. Appl. Environ. Microbiol., 43: 997-1000.

23.0xoid Manuel (1982): The Oxold Manuel of Culture Media. Ingredients and Other laboratory Services. 5th ed. Oxoid ltd. Baslngtoke, Hampshire.

24.Ozen. N. (1986): Tavukçuluk, Yetiştirme, Islah, Besleme. Hastalıklar, Et ve Yumurta Teknolojisi, On Dokuz Mayıs Onl .... Yay., Yay No: 11, Samsun.

25.Palumbo, A.S .. Call, J.E., SchullZ, F.J., William8.

A.C. (1995): Minimum and Maximum Tempofatura8 for Grawth and Veroloxin Produclion by Hemorriıagic Stralns of Escherichia 0011. J. Food. Prot., 58, 4: 352-356.

26.Poner. N.N. (1$84): Food Science. Avi Publishing Company, Weıtport, Connecticul.

27.Rajkowski, K.T., Marmer, B.S. (1995): Growth of E.ooli 0157: H7 el Flud.uating Incubalion Tempofatures J.

Food. Prol., 58, 12: 1307-1313.

28.Saunders, G.C. (1983): Microbiologleal Standarts for FoodstlIffs. Food legistatıon Surveys, No: 9, British Food Manufacturing Industries Research Association.

29.Soyutemiz, G.E. (1993): Tavuk Etinin Besin DeQcri ve DiQcr Et Yerine Geçen Maddelerle Karşılaşlırılması, U.O. Veteriner Fak. Derg •. 2. 12: 89-95.

3O.T.0.K.I.B. (1983): Gıda Maddeleri Muayene ve Analiz Yöntemleri Kitabı, Yay. No: 65, Merkez Ikmal MOdOrl0QO, Basımevi, Ankara.

31.0nıütOrk, A. (1985): Senitasyon Indeksleri. KOkem Dcrg .. 8, 2: 102-106.

32.Yıldınm, Y. (1987): Et Mikrobiyolojisi, Hijyen ve Kimyası, U.Ü. Basımevi.

33.Yurtyeri, A. (1980): Paketlenmi, Piliçlerin YOzey Mikroilorası Ozerinde Araştırmalar. Vet. Hek. Der. Oerg., 50, 1-2: 45-63.

34.YDceI, A. (1988): Piyasada Satılan Piliç Ka~aslannın Mikrobiyolojik Kontrolü. U.O. Besımevi.