Eski İstanbul'da donanma geceleri

Birindfafrin

_SON

L Ü K K i .

ESKİ İSTANBVLDA:

;

Onanma geceleri

Culûs ve velâdet donanmaları - Kanadil encüm adil ve fevanisfj

Süreyya mesiller- Muharriri şehir Piyerlotinin kumandanı olduğu

Vautour şefi esi - Donanmacıhkta pek namlı olanlar: Valde

Paşa - Sadi Bey - Fuat Paşa - Operatör Cemil Paşa

Ya*au: Serme d M uhtar A lus

TE® ayranım» gübi, do- îi-ajn .iıa’ıar -ua iki karneydi: Cülûa donanması, villâ- d el t donanıma sı . Hünkârın tak ta çıkışının yıL dönümüne rast­ layan cülus do namması rumî a, yı tak ih eder vr 19 A ğustosa» hıiç şaşmaz, do ğuşuna rastla yan viltâdat do.,

nanması ise ka*, meri ayı güder, her

yıl

Abdüihamidin tahta çıkıfı ve , dlolaşa, tâ Fındıklıdan YemkÖye saltanat sürmeğe başlayışı, dün

yaya gelişinden ve yaşayışından daha akdem tutulup daha caf­ caflı geçiştirilir, öbürü bunun yanmlda hayli sönük kalırdı

Hanedana mensub şehzadeler, sultanlar, s ar1 .ıym göz bebeği e- kâbir, bendegân yarışa çıkarlar; rütbeli, mevkili kişiler araya ka tıkarlar; solda sıfır olan kimseler de hulûs çakmak için topal eşek­ le kervarta karışırlardı.

Miladından beş altı gün evvel hazırlıklara başlanır. Kasırların, krnalklarin, köşklerin, yalıların heps inde şat çat ç a t! . . . Pat pat p a t !... Dülgerler keresteden tak S)atr, havaleler kurar; (Padışa hım şevketinle, satvetinle bin yaişa) levhalarını çakar; Osma niye ve Mecrdiy2 nisanlarının koca ikoca timsalleri dikilip kan­ dillerle süslenir; sıra sıra bay­ raklar dalgalandırılr.

Parasız pulsuz takım da, ka­ rarınca, (kolları sıvarlardı. Hiç değilse evnin cumbasına tek bay­ rağı, kapısının üstüne (Padişa­ hım çok yaşa) yazılı mıhlı mum sandağini, etrafına sekiz on fe neri asarlardı.

gün gelip çattı mı, gaze- talerin baş sayfalarını sey. redin:

Büyük büyük armalar, tuğra lar alitında boydan boya çerçe­ veler, içlerinde dualar, kıt'alar, beyitler. Tabı şairanesi mücer. rep kimesnel erin sütun sütun manzumeleri:

Meclisi maarif azasından fti- lâmn, Yanya vilâyeti sabık mek- tubî muavini fal,anın, Kerkük sancağı esbak tahrirat müdürü feşmekânm, Saliha Sultanın ağa. va/tmdan bilmem ne ağanın, Flo- rinalr Nazımın, Kesriyeli Sıtkmin (Katsaîdi tebrikiye) leri. Meselâ:

«Bir şaha malikiz ki tecelliî kudreti Hayran eder eazımtı erbabı hikmeti Cari zülâli marifeti her me-malike Asarı feyiz ve himmetinin yok nihayeti f i )

KiiîmiVt.m vezni, kafiyesi düz­ günce, kimi baştan asaya acemi harcı mısralar; pohpohlar...

ğk rtıik o akşam donanma, hazırlıklar tamam. Bir de bakarrsnn, kalıbsız fisinin altın­ da yazma mendil, kan ter içinde, toz toprağa batmış, traşı bir par. rnalk, bumburuşuk elbiseli, potin kundura!ı bîr «dam kapıya dam ­ lar.

Kim olduğu kılık kıyafetinden bediîdir: Ceride muhbirli.

Adımını atmasile iskemle is­ temesi bîr olur. Zira Boğaziçin. de bulunuyorsa, yalıları dolaşa­

lı)

nin 16 Şaban 25.1322 Teşrinievvel 1901

katibi i nüsftasiıutan aynen.

kadar yayan gelmiştir. Anadolu yakasında olur uluyorsa gene köşjkuL(ri sıralaya sıra la ya, tâ Çamjiucalardan Kozyatağına ka­ dar taban tepmiştir.

Bitik halde iskemleye çöker. Ölmüşlerin canı için su ister (A man bardakla ¿nardakla değil, tesıti'Ie getirin; kana kana içeyim) der. Sanki deşti Kerbelâdân kur tülmüş gibi, teatiyi dikip hepsini betirîr. (O o o h !) dedikten sonra 60 lık paketten ısigarayı sarıp bir 'iki nefes tellendirir teUlendirmez, cebinden bir kartvizit çıkarır. Kartta şu

yazılı-«Saibafı» gazetesi heyeti tah- rftr iyesinden K.

Bu yorgun, argın adamcağıza, avaîd olarak mecidiyeyi toka et­ tin ma, yapacağın (şehri âyin) in tafsilâttım ertesi sabahki «Sa­ bah» ta cku.

Ger'-k selâmlık ve gerekse ha. rem cihetleri önünde (gözleri kamaştıran lâyiiad ve lâyuhsa kanadili eııiüm adil ve fevanisi süreyya m e s.!) iler; (Taka zafer ni'taJkların fevkinde şule fişan o- Tan t efl’ ajbl narnyei muhtelifedem püskürmeler, çarhı felekler, ça nak nueih tabi arı, semapervaz ha­ vaî fişekleri). Bîr mecidiyeyi d a ­ ha gözden çıkardın mı( tâbesa- baıh ehviyei lâtife terennüm eden inceŞaiz&ar, bando mızıka) 1ar; (züvvann sligara, limonata, şer. bf(t, dondurmalarla iza z) kılın­ dığı.

Konaklar, yalılar, köşkler a- j tasma sıkışmış nohud oda, b a k -' la â'ifailı evlerin sahihleri, yani topal) eşekle kervana karışan zü-

j

i

(Sana ubudiyete lâvıık ve emsa­ line İcat ender kat faik) senHk- lennt gazetenin Vîr V«narc'ğına koydbruıo yâr ve ağyara karşı caka «wtartardı.

rtesi gün çıkan bütün İs. )anbul gazeteleri (cü'lûsu meyameni menus) veya (V ilâ- deti pür meymenet) hava^isleri- 1e dokuydu. En başta (Şuunatı umutmıiye) serlevhası altınd'a:

Haimıldiye Hicaz şimendiferi, nıin M »an - Şam kısmı resmikü- şadı. İnşası muıkıtezayi iradei se- «viye olan (Dilsizler, âmâlar mek tebi.) nin Acıbademde vaz’ ı esas resmi. Şişlide, Etfal bas taban eli âl’lîsılnıd'e 25 nefer sübyana yapı­ lan hitam cemiyeti- H>*r>isbaın»i

umumide sülüs anı müddetini ik- mla'I etmiş 62 salısın sebillerinin tslbljlye edildiği. Ermeni patrik, handsinde âyin! ruhanî ve duaya

padşahînm yâd ve ifası..,. Bunlardan sonra sıra, şenlik­ lerini tafsilâtında'. Kodamanlar ylatrvıl Yıldızdan, Yenimahalle Ve S “Tencebey yokuşundan has­ lar. Ardımdan, kâşanelerin kâin

bulunduğu Ni­ şantaşı, Teşviki­ ye, Cüır.ujsuyu, ,fındıklı, Beşiık- Sas; sonra İstan. bul tarafı; daha ¿onra Boğaziçi, Anadolu yaka­ sı...

Dedik ya, ga­ zetede oku da geç, işit te inan­ ma. Bu yazılan­ ların yansı şişir me, yarısı dta tarnamüe mar­

tavaldır, Bin. lerce fener, kan­ dil nerede?. . M evcini, bir itki yüzü geçmez. Saz, mızıku ne aırayiDir. Sivrisinek gibi vızıldayan fonograf bile kurulup pencereye konmamış; toru>nfıaır:ın Bonmarşe mallı, beş meeid'iyelik körüklü ça!gı«ı b ’lta çalınmamış. Limona­ ta, şerbet, dondurma ne arayor. Bir maşrahack su isteyenleri bile (yclk!) deyip savmışlar...

Düyunu umumiye, Osma.niîlı Bankası1, Anadolu ve Rumeli de. tır.llıyolu şirketi filân gibi mües- spırjljeırânı de donanmaya iştirak­ leri gazetelerde çıkaduruıdu B/irkaç yıjîl, en göze çarpacak yerde, aıyrı bir başlık altında şu haber de verîleee-k.t'i:

«F rama sefareti maiyetine memur (V autour) istasyoneri gündüz serapa bayraklarla do., natddığı gibi geceleyin elektrik

Eski İstanbnlda (onanma gecesi

(Baştaraft S inci sayfada) ziyalarile gayet parlak bir suret te tezyin edilmiş ve sefine ku­ mandanı muharriri şehir M ösyö Pierre Lotinin zatı şevketismatı hazreti şehriyariye fartı muha. leseti eseri olarak vapurun iki direği arasına gayet büyük sülüs hatla ve elektrik lâmbalarile ya . pımtş (Padişahım çok yaşa) lev-hai gurrası enzan ibtihact tenvir eylem ekte bulunmuştu. M ezkûr levhai duaiyenin manzarai dilâ-rast pek parlahtı.n ( * )

onanmacn!ıkta pek namlı-lar, en üste gelenler sayılı gibiydi: Bebekte Mısır HidKinin aıuıesi VaLde Paşa; Bostancıda Nafia nezareti muhasebecisi Sa­ di B ey; Feneryolunda Müşir Fu-

ad Paşa; en sonraları da opera­ tör Cemil Paşa.

VaCide Paşanın saihil! sarayın­ da, hiç mübalâğasız binlerce fe. ner. Rıhtımın önünde tahtadan dan telâ gibi oyulmuş, arabesk nıa(kı#'ı sdi|tun.lar, talklar, kemer- | Ser. Bir tarafta incesaz, bir ta­

rafta orkestra. Karşıki dubalar, da dağlar gibi fişek. Gelen gide­ ne ikram, izzet g ırla ...

Sadi Bey tabiat sahibi, işıce zevkli bir zattı. Has bahçelerle omuz öpüşünü bahçesinin kapı­ şıma tadanlar, sarmaşık'! ar, çi. çeklerle bezenmiş talkliar kurar, içerideki tarhlara renk renk kar­ puz fenerler dizer, çamların dal­ lanma rengârenk kandiller ta. - kardı».

zevk, rindmeşreb amma lâubaliliğe hiç gelmez. Buyuran /başile beraber. Alaturka, ala­

franga çalgıları dinlesin. Yiye­ cek içecek bol; envai emre am a. de, amma ve lâkin (zükûr ile I;

---(•) 20 Aristo* 1320 tarihli ve 3670 numaralı «İkdamı gazetesinden aynen.

inas) yefediğere karışmayacak. Bahçeyi, haremli ve selâmlıktı olarak tellerle ikiye bölerdi. Fa kat kim dinliyor? Gene de orta­ lık çorbaya döneydi.

Adam cağız her. nedense göz­ den düşüp bu işten elini ayağım çekince, bir iki yıida.nberi onun­ la atbaşı gitmeğe çalışan Fuad Paşa, rekoru kırdı.

Feneryolıuıdaki bahçesinin or- tasında, Yenicami minaresi ka. dair ahşab bir kule; tepesinde elektrik projektörü. Etrafı, or­ talığı gündüze çevirip durur.

Istanbulda projektörü bilen, gören yok. Kadıköyü, Haydarpa­

şa vapuıf|arını geçelim, Çanak, kalede lengereııdaz, dııbJeri mid­ ye'tarlası haline ge’rrm yatalak zırhlılarda da namevcud.

Arzullahı vâsia bahçe, duvar parmaklıklarına kadar mahaia- küKlah olurdu. Takım takım in. cesıa(z, bando, orkestra; hrl'i'â davul a tm a , orta oyıuıt», tiyatro, ıkaralgöz, hokkabaz... Baraka» lardan boyuna lüpe konan kona­ na. Ne yok k i: Limonata, şerbet,

gaiztoz, dondurma, lokum, bon. bon, pasta, pandispanya. Yiye- biiMiğim, iç içebildiğin kadar. Telkrar tekrar; beş kere, on ke­ r e ...

• Devrin son zamanlarında ope. raltör Cemil Paşanın Çiftehavuz- lardlslkii emsalsiz parkında yap­ tığı birkaç donanıma, zariflik ve

ten’lT U l, 'k cihet T e io ana kadar görülmüşlerin hepsini bastırdı.

+

Donanma gecelerinin ertesi sabah, o bahçelerin halini gör. meyin. Biitün tarhlar karm'aka- 'rıştk, çiçekler yoluk, ağaç dal­ la n kırıık. Yerler çöp’lukten fark_ stz: S ’ieıara izmaritleri, fıstık im ­ dik kabuklan, mısır koçanlar', hattâ boş sardalye k u tu lan ...

Sermed Muhtar Alus

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi