KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI YAYINLARI: 679
D oç.D r. HALUK İPEKTEN
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI YAYINLARI: 679
n â ’ î l !
Hayatı - Sanatı ve
Şiirlerinden Seçmeler
Doç. J>r. Haîûk İPEKTEN
TÜRK BÜYÜKLERİ D İZ İS İ: 15
K apak D ü zen i: Saim ONAN
İ Ç İ N D E K İ L E R
Ö nsöz... 5
Nâ'ilî’nin Haj^atı ... 7
Nâ'ilî’nin S a n a tı... 11
Kaynaklar... 16
Şiirlerinden Seçm eler... 18
Açıklam alar... 138
Ö N S Ö Z
N a ilin in yaşadığı X VII. yüzyıl, Osmanh Devleti’nin ülke içinde karışıklıklar ve ayaklanm alar, dışarıda hazı yenilgilerle karşılaştığı ve bocaladığı bir devirdir. Bm ia karşı Türk edebiyatı hu yüzyılda en p arlak ve gelişmiş devrini yaşamıştır. K aside ve gazelde, mesnevide, n ihâî
de, sanatlı nesirde, seyahat edebiyatı ve bilim alanında Nef'î, Şeyhülislam Yahya, Neşâtî, Nev'îzâde Atâyî, Azmî- zââe Hâletî, Nergisi, Evliya Ç elebi ve K âtip Ç elebi gibi büyük şair ve yazarlar yetişmiştir. Bunların arasında Nâ’ilî’nin hem yüzyıl şiirinde, hem de bütün Türk ed ebi
yatında önem li bir yeri vardır. Devrinde p e k ço k şairin öncüsü olmuştur.
Nâ’ilî yüzyıl şiirine hâkim olafı Sebk-i Hindî üslûbu
nun tem silcisi olmuştur. Şiirinin dili bir hayli süslü ve ağırdır; anlaşılm ası oldu kça güçtür. M ailıyi anlayabil
m ek ve sevebilm ek için hazırlıklı olm ak ve ç ab a harca
m ak gereklidir. Bazen ağır olan dili çözt^se bile şiirine anlam verm ek yine güçlük gösterir. Bu durum da heyte tasavvuf yönünden yaklaşm ak gerekir. Bu sebep lerle şiir
lerinden örn ekler verilirken, özellikle ilk şiirlerde beyit- ler bugünkü dille n esre çevrildikten sonra, daha iyi an
laşılabilm eleri için p e k ç o k yerde açıklam alar yapm ak ve tasavvufî anlamlarını ayrıntılarıyla anlatm ak yoluna gidilmiştir. Nâ'ilınin bütün şiirlerini bu gözle oku m ak ve değerlendirm elidir.
NÂ’ÎLÎ'NİN HAYATI
Tanzimat döneminde Encümen-i Şu’arâ şairlerinden Manastırlı Nâ'ilî'nin yetişmesinden sonra Nâ'ilî-i Kadîm diye anılmaya başlayan Nâ’ilî, X V II. yüzyıl Türk edebi- yatmın büyük şairlerindendir. Bu yüzyıl şiirini etkisi altına alan Sebk-i Hindî üslûbumın başlıca temsilcisidir.
Nâ’ilî’nin hayatı hakkmda bilinenler çok azdır. Tez- kirecilerin verdücleri bilgi çok kısa ve yetersizdir. Bıun- îara kendi kasidelerinden çıkanlan birkaç bilgi kırın
tısı da eklenerek şairin hayatı hakkında şu bilgiler elde edilmiştir ;
Nâ'ilî îstanbulludur. Asıl adı Mustafa’dır. Babası Mâden kalemi kâtiplerinden Pîıi Halife'dir. Bu yüzden kaynaklarda Pîrîzâde Mustafa Çelebi olarak geçer. Do
ğum yılı belli olmamaikla birlikte, kasidelerinin incelen
mesinden 1608-1611 yıllan arasında doğmuş olduğu an
laşılıyor. Ne derecede bir öğrenim gördüğü de belli de
ğildir. Fakat, şiirlerinin şöylece bir gözden geçirilmesi bile, çok iyi yetişmiş, ileri düzeyde bir bilgi, kükür ve olgunluk sahibi olduğunu anlamaya yeterlidir. Kaynak
larda Efendi değil de Çelebi diye anılmasından medre
seyi bitirmec^ği kesindir. Herhalde devrinin tanınmış hocalarmdan ders almış, iyi Arapça ve Farsça öğrenmiş ve daha çok da kendi kendini yetiştirmiş olacaktır.
Genç yaşında babasımn da çalıştığı Mâden kalemine memur olarak girmiş ve derece derece yükselerek ka-
îernde baş halife olmuştur. Şairin yetişmesinde bütün hayatını geçirdiği bu kalemin de etkili olduğu kuşku
suzdur.
Nâ’ilî'nin bu kalemdeki kâtipliğinden başka bir ge*
liri olmadığı, böylece ancak orta halli, hatta kendi dü
şüncesine göre «fakr u zaruret» içinde bir memur ha
yatı yaşadığı anlaşılıyor. Bu yüzden de hemen bütün ka
sidelerinde yaşadığı hayattan yakmmalarmı ve durumu
nu düzeltecek bir koruyucu aradığını görüyoruz. Haya- tmı bir düzene sokabilmek için padişahtan başlayarak sadrâzam, seyhülislam, vezir, defterdar gibi devletin ileri gelenlerine kasideler sunmuş, onların yardımlanm beklemiştir. Şairin bir süre sadrâzam Sâlih Paşa ile Def
terdar Mehmed Paşaya yakınlaştığı ve onlardan yar
dım gördüğü, bu paşalara sunduğu kasidelerinden anla
şılıyor. Ama bu yardımlar geçici olmuş, şair bir süre sonra yine korumasız kalmış ve memuriyetinin geliriyle yetinmek zorunda kalmıştır.
Nâ’ilî, zor da olsa bu beğenmediği hayat düzeyini sürdürmeye çalışırken, hayatınm sonlarında daha da kötü bir duruma düşmüş. Sadrâzam Fazıl Ahmed Paşa tarafından İstanbul’dan uzaklaştırılmıştır. Paşa, sadare
te geldikten sonra kısa bir süre içinde, bilinmeyen bir sebeple, belki de tezkire sahibi Safâyî’nin dediği gibi kendisini çekemeyen düşmıanlarının etkisiyle 1661 ekim- aralık ayları arasında, sadaretini kutlarken kendini o kadar aşırı sözlerle öğmüş olan şairi Edirne’ye sürdür
müştür.
Ömrünün son yıllarmı doğup büyüdüğü İstanbul'
gu «şitâ’iyye» kasidesinde bu acılarını dile getirmiştir.
Padişaha ve Uyvar Kalesinin alınmasından sonra zafer şenlikleri içinde Edirne'ye döndüğünde Fâzıl Ahmed Pa- şa’ya kasideler sunarak bağışlanması için uğraşmış ve sonunda 1665 temmuz - ağustos aylannda İstanbul'a dönmeyi başarmıştır. Bu sırada sadrâzama sunduğu bir kasidesinde, eski sıkıntılı hayatı ile o günlerdeki mutlu günlerini karşılaştırdıktan sonra, artık bir koruyucu bulduğunu, bu kadar iyiliği kimseden görmediğini söy
lediğine göre Nâ'iîî'nin bağışlanmaktan başka Fâzıl Ah- med Paşanın ilgisini ve yardımlarını da gördüğü ve bun
dan pek sevinçli olduğu anlaşılıyor.
Nâ’ilî 55-60 yaşlarında 1666 (1077) yılında îstan- bul’da ölmüştür. Ölümü için devri şairleri şu tarihleri söylemişlerdir:
Nâ’il-i cennet ola Nâ’iH-1 nâdire-fen (1077) Nâ’ilî olan şefâ’at nâ’ili (1077)
Bihişti Nâ’ilîye eyleye mekân Mevlâ (1077)
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Mü'elHfleri adlı ese
rinde mezarının İstanburda Fındıklı semtinde Sünbüİ Dede dergahı yanında olduğunu, yolun genişletilmesi sı
rasında Beyoğlu mezarlığına taşındığını söylemiştir. Son
radan Beyoğlu mezarlığı da kaldırıldığından Nâ'ilî'nin mezarı ortadan kaybolmuştur.
Nâ'ilî, kaynakların dediklerine gÖre ufak tefek, za
yıf, hastalıklı bir insandır. Birçok şiirinde hastalığın
dan, zayıflığmdan ve çektiği acılardan yakınmıştır. Bu
nun şiirlerindeki karamsar dünya görüşünün sebeple
rinden biri olduğu düşimülebilir. Anlaşıldığına göre orta halli bir memur ailesinin üstüne titrenilerek büyütülen bu İstanbul çocuğu narin, duygusal, çabuk incinen bir
insandır. Şiiriyle ün kazanmış ve bunun -karşılığında daha yüksek bir memuriyet ve daha iyi bir hayata eriş
meyi beklemiştir. Bunu elde edemeyince de kırılıp küs
müş ve karamsarlığa düşmüştür. Oldukça ağır kelime
lerle düşmanlanndan söz etmesi, zamanı şairlerini kö
tülemesi, herkesten şüphelenen titiz bir insan olduğunu, çevresindekileri, dostlannı danittığmı gösteriyor. Bu yüzden îstajıbul’dan uzaklaştınimasma sebep olacak ka
dar düşman da kazanmış olabilir.
Nâ'ilî Halvetiye tarikatındandır. Kaynaklarda bu konuda bilgi yoksa da Halveti şeyhi Saçh İbrahim Efen- di’ye ölüm tarihi söylemesi, «halvetileriz» redifli gazeli ve bu tarikatın bir kolu olan, İbrahim Gülşenî’nin kur
duğu Gülşeniyye tarikatı ile ilgili gazeli bunu gösteriyor.
Şairin şiirlerinde kullandığı mahlası Nâ'ili'dir. Ede
biyat tarihimizde Nâ’ilî üzerinde ilk çalışmayı yapan Müstecâbîzâde îsm.et Bey, 1253 yılında Kahire’de bası
lan Nâ'ilî divanının sonuna yanhşlıkla giren Tarzî’nin beş gazeline bakarak şairin önce Tarzî m'ahlasını kul
landığını, daha sonra Nâ’ilî m'ahlasını aldığını söylemiş
tir. Bu gazeller aynı devir şairlerinden Tarzî nin Nâ’ilî’ye söylediği nazirelerdir ve şairde bir mahlas değişikliği ol
mamıştır.
NÂ’İLÎ'NÎN SANATI
Nâ'ilî'nin tfâk eseri divanıdır. Şiirlerini hayatında bir divan halinde toplayıp tertiplemiştir. Bunu tezkireci Safâyî’nin sözlerinden öğreniyoruz. Ayrıca Ali Kemâl, 1918 (1336) yılında Peyâm-ı Sabah gazetesinde yazdığı
«Üstâd Nâ’ili» adlı ma-kalesinde, sahhaflar çarşısından aldığı 1070 tarihli ve Âsim adındaki bir hattatın yazdığı mükemmel ve basılmış nüshadan üç kat fazla şiirin bu
lunduğu bir divan yazmasından söz etmiştir. Bunlardan Nâ’ilî’nin ölümünden en az sekiz - on yıl Önce divanını tertiplediği anlaşılmaktadır.
Nâ'ilî Divanı 1837 (1253) yılında Mısır’da Bulak matbaasnıda basılmıştır. Bu baskıda kasideler, rubâ'î ve k ıt’alar, tarihler, şarkılar ve kardeşinin ölümüne yaz
dığı mersiye yoktur; yalnız gazeller ve müseddesler alın
mıştır. Üstelik gazeller de eksiktir. -Divanın ikinci bas
kısı Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yapılmıştır (Nâ’
ilî-i Kadîm Divânı. Hazırlayan : Dr. Halûk İpekten. İs
tanbul 1970, 505 s.). 31 yazma arasından seçilen sekiz nüshanın karşılaştırılmasıyla hazırlanan bu baskıda 4413 beyit tutan 2 münâcât, 10 na’t, 29 övgü kasidesi,
I terci bend şeklinde mersiye, 1 terkîb bend, 4 müsed
des, 1 tahmis, 390 gazel, 1 müstezâd, 18 kıt’a, 8 rubâî, II şarkı ve 6 tarih vardır. Divanın başmdaki dinî şiir
ler ve övgüler, birkaçı dışında kaside nazım şekliyle ya
zılmıştır. Nâ’ilî Sultan IV. Murad'a 4, Sadrâzam Kemân-
keş Kara Mustafa Paşa, Hezârpâre Ahjned Paşa, Sultan- zâde Mehmed Paşa, Sofu Mehmed paşalara birer, Sâiih Paşa'ya 3, Fâzıl Ahmed Paşaya 4, Defterdar Meîımed Paşa'ya 3, Ahmed Paşa'ya 2, Şeyhülislam Yahya Efendi ve Mehmed Emin Sun’izâde ile îsmâil Paşa, Yusuf Paşa, Mehmed Paşa, Ruznâmeci İbrahim Efendi, Reisülküt- tap Şâmizâde Mehmed Efendiye l ’er kaside söylemiş
tir. Divandaki gazeller Nâ'ilî'nin asıl ününü sağlayan şiirlerdir. Gazelleri genellikle beş beyitlidir : 390 gazelin 245'i beş, 60 gazel altı ve 51 gazel de daha çok beyitli
dir. Hemen bütün gazellerde tasavvufî aşk işlenmiştir- Kâ'ilî'nin tasavvufu gerçek mutasavvıf şairlerde olduğu gibi kendini açıkça göstermez, derinlerde gizlidir. Bımu ortaya çıkarıp beyti anlamak için üzerinde düşünüp araş
tırmak gerekir.
Divandaki gazellerden sonra en önemli şiirler mer
siye, müseddesler ve şarkılardır. Terci bend şeklindeki mersiyesini şair genç yaşta ölen erkek kardeşi için yaz
mıştır. Feleğe sitemle başlayan ve sevgi, acı, isyan duy- gularmı dile getiren bu mersiye şairlerin yakınlan için söyledikleri mersiyelerin en tanınmışlarmdandır. Dört müseddesinden üçü Nâ’ilî’nin bütün şiirlerinin özeti gi
bidir : Aşamadığı ihtirasları, acıları, umutsuzluklan, dünyaya bağhhğı, .tasavvufta ilerleyememenin üzüntüsü bu şiirlerde anlatılmıştır. Hayatının sonlarında yazdığı anlaşılan dördüncü müseddeste yıkılmış, bezgin, hiçbir umudu kalmamış bir insanın ruh hali v ard ır: Artık her- şeyden vazgeçmiş, düşmanlarını bağışlamış ve çektiği o kadar acıdan sonra büyük bir ruh olgunluğuna erişmiş- tir. Şarkılar, çapraz kafiyeli asıl şarkı türünün ilk ör
Yaşadığı devirden başlayarak Nâ'ilî’den söz eden bütün kaynaklar, şiirde yeni bir çığır açtığını, daha ön
ce görülmeyen bir üslûp getirdiğini söylemekte birleş
mişlerdir. Aslında bütün X V ÎI. yüzyıl ş^airleri yeni bir şiir anlayışı içindedirler. Bu yüzyıl şiiri XVI. yüzyıl şiirinden farklıdır. Bu fark Nâ'ilî’nin şiirinde dalıa da belirgindir. Yüzyılın şiirinde genellikle incelik ve neza
ket vardır. Anlam derin, hayaller geniş, renkli ve abart
malıdır. Yabancı kelimeler, uztm tamlamalar şiMn an
laşılmasını zorlaştırmıştır. Bu özellikler İran'dan gelen ve XV II. yüzyıl Türk şiirini etkisi altma alan Sebk-i Hindî denilen bir üslûbun getirdiği yeniliklerdir.
Sebk-i Hindî, Hind tarzı ya da Hind üslûbu denilen bir söyl^iş biçimidir. Bu üslûp, İran'da Safâvîler dev
rindeki ağır dinî baskıdan bunalan ve daha serbestçe yazabilmek için Hindistan'a giden şairlerce ortaya çıka
rılmıştır, Hind şiirinin de etkisiyle olgunlaşmış ve îran' dan çok Hindistan, Afganistan ve Türk edebiyatında be^
nimsenip kullanılmıştır. Üslûbun jâizlerce şairi içinde en tanınmışları Urfî, Feyzî-i Hindî, Tâlib, Kelîm, Sâib ve Şevket'tir. Türk şiirinde ise Hind üslûbunun en bü
yük temsilcisi Nâ’ilî olmuştur. Üslûbun bütün özellik
leri yalnız onun şiirinde görülebilir.
Hind üslûbunda şiirin konusu değişmiştir. Nâ'ilî’de de konu dış ortam yerine insanın iç dünyasıdır. Bunım sonucu olarak da söz güzelliğindei] çok anlam derinliği
ne önem verilmiş; acıları, sevinçleri, umut ve umutsuz
lukları., ihtirasları iie insan ruhu derinliğine deşilip Qn<
îatılmıştır. Mâ'ilî fazla sözden, söz sanatlarından kaçın
mış, şiirini kısa, dolgun, eskilerin deyimiyle «veciz» ve '‘münakkah" söylemiştir. Şiirde muhayyile ön plana çık
mıştır; Nâ'ilî’nin geniş bir hayal gücü vardır. Hayaller
soyut kavramlar üzerine kurolmuş, bunlar somut icav- ramlarla birleştirilmiş ve zengin, renkli ve inoe hayaller yaratılmıştır. Buna karşılık soyut kavramların okuyu
cunun zihninde canlandırılması ve sonuç olarak şairin ha
yallerinin incelik ve derinliğinin anlaşılması güç olmuş
tur.
Şiirin konusu insanın iç dünyasına kaydırılmca, in
san ruhunun ıstıraplan. şiire girmiştir. Nâ'ili, ıstırabı yalnız Hind üslûbunun başlıca özelliklerinden olduğu için şiire sokmamıştır. Çünkü ıstırap şairin hayatında da vardır: Zajrıf ve hastalıklı bünyesi, mesleğinde ka
lem halifeliğinden ileri gidememesi, büyük şair olduğu halde değerinin bilinmediğine inanması onun şiirinde ıs
tırabı ve karamsar dünya görüşünü hâkim unsur yap
mıştır.
Mübâlağa da Nâ'ilî’nin şiirinin başlıca özelliklerin- dendir. Anlam derinliğinde, hayallerde, acılarda, hatta incelik ve nezakette hep mübâlağa vardır. Bunun dere
cesinin arrcması da şiirin anlaşılmasını zorlaştırmıştır.
Şiirde anlamın sözden, hayalin gerçekten üstün tu
tulması, şiir ıkcaıusunun dış dünyadan insan rulıuna kaydırılması, o zamana kadar kullanılan alışılmış maz
munları yetersiz: kılmış ve yeni mazmunlar arayıp bul
mak gereği duyulmuştur. Bazı mazmunlar değiştirilip geliştirilmiş, bunlara yeni mazmunlar, yeni hayaller de eklenmiştir. Nâ’ilî’nin şiirinde de önceki yüzyıllarda kuî- lanıhnamış yeni mazmunlar, yeni benzetmeler görül
mektedir.
dır. Âşık “Tann'ya kavuşana yolunda ilerleyen” "derviş”, meyhane "tekke”, meyhaneci "şeyh” ve sunulan şamp da "aşk şarabı”dır. Nâ'ilî tasavvufu gazelleri ve müsed
deslerinde işlemiştir. Birçok 'beytini tasavvufî anlamları dışında düşünmek ve anlamaya çalışmak çoğu kere mümkün değildir. Şiirlerindeki tasavvuf düşüncesi de
rinlerdedir; şiirin potasında eritilmiştir. Bu >nizden Nâ'ilî'nin şiirini anlayabilmek için tasavvufun anlamını ve. terimlerini b.ürnek ve beyitler üzerinde durup düşün
mek gerekir. Nâ’ilî dünyaya bağlılığı ve vazgeçemediği arzulan sebebiyle iyi bir mutasavvıf olamamış, bundan kendisi de yakınmış, aynca bu yüzden de acı çekmiştir.
Nâ’ilî'nin şürinin dil özellikleri d e Hind üslûbunun dil özellikleridir. Dili süslü ve ağdalıdır. Buna karşı in
ce, nazik ve zariftir. Ahengi bozan pürüzlü sesler<ien, kulağa hoş gelmeyen kelimelerden 'kaçınmıştır. Yabancı kelimeler ve uzun, zincirleme tamlamıalan çoktur. Bu da şiirinin anlaşılmasmı zorlaştırmıştır. Ama bunun ya- nmda yalnız şarkılarında görülen çok sade bir dili var
dır. Halkın günlük konuşmasın-da kullandığı köHme ve deyimlerle söylenmiş şarkılarmda şair saf ve temiz bir Türkçe ile de şür söylenebileceğini göstermiştir.
Ana Kaynaklar;
Rıza, Tezkire-i Rıza. İstanbul 1316. s. 95.
Safâyî, Tezkire. Süleymaniye Ktp. Es'ad Ef, 2549. 272a Asım, Zeyl-i Ziibdetü’l-eş'âr. İstanbul Üni. Ktp. TY 2501. s. 64.
BursaJı Belîğ, Nuhbetü'l-âsâr li Zeyl-i Zübdetü’î-eş'âr. İstanbul Üni. Ktp. TY 1182. 38a.
Güftî, Teşrîfâtü’ş-şu’arâ, İstanbul Üıü. Ktp. TY 1533. 43 b.
Mııcîb, Tezkire. İstanbul Üni. Ktp, TY 3913. 20 b.
Şeyhî Mehmed, Veskâyî-î Fudalâ. Beyâzıt G. Ktp: 3261.
Evliya Çelebi, Seyahatname c. 1. s. 670.
Kitap ve Makaleler:
Ali Keşmâl, Üstâd Nâ’ilî. Peyâm-ı Sabah. Edebî nüsha, sayı 31-32.
10 Mart - 8 Nisan 1336.
Bursalı M. Tahir, Osnvanlı Müellifleri, c. 2. İstanbul 1333 Faik Reşâd, Eslâf, c. 2 (Müstecâbîzâde İsmet Bey’in makalesi,
s. 111-118). İstanbul 1312.
Gibb, F.J.W., A History of Ottoman Poetry. c. 3. London 1904.
Gölpınarlı Abdülbaki, Nâ'ilî-i Kadîm. Hayatı - Sanatı - Şiirleri.
İstanbul 1953.
İpekten HaJCık, îsJâm Ans. Nâ’ilî mad.
K A Y N A K L A R
tstanbul Kitaplıklan TürJsçe Yazma Divanlar Kataloğu. c. 3. îs- tatıbui ts.
Kutluk İbrahim, Nâ'ilî-i Kadîm. Hayatı ve Karakteri. Ülkü Mec.
3'. Seri, sayı 34. 1949.
Kutluk İbrahim, Nâ'ilî-i Kadîm. Hayatı ve Eserleri. îstanbııl 1962.
Kutluk İbrahim, Nâ'ilM Kadîm’in Sanatı ve Kişiliği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı. Belteten 1963. Ankara 1964.
Meıızel, Tlı., Encylopedie de Tîslam. Nâ’ilî mad. Leiden 1925.
Muallim Naci, Nâ’ilî-i Kadîm-. Mecm:ua-i Mtıallim. Sene 2. s. 217.
1306.
Muallim Naci, Esâmi. Nâ’ilî-i î^dîm . İstanbul 1308.
Müstecâbîzâde İsmet, Nâ^lî. Mektep Mec. c.2.. Sayı 22. 1312.
Müstecâbîzâde İsmet, Hazine-i Fünûn. Nâ’ilî. c.2., 1312.
Müstecâbîzâck: İsmet, Nâ'ilî-i Kadîm. İstanbul 1318.
ŞİİRLERİNDEN SEÇMELER
Kasîde Iter-sitâyiş-i Veör-i a'zaıU’-ı Dilîr Kara Mustafa Paşa
1. Müjde ey sadr-ı vezâret kim o dâverdir gelen Sadr-ı a'zaım ya'ni serdâr-ı muzafferdir gelen 2. Müjde ey eyvân-ı dîvânhâne-i hâkân-ı Rûm
Payeni teşrife bir gâzî ddlâverdir gelen 3. Müjde ey bâlâ-yı zerrîn-Jtürsî-i hürşîd ü mâh
Safder-i nüh-bârgâh-ı heft-çâderdir gelen 4. Sür yüzün ey pâytaiıt-ı saltanat dâmânma
Âsaf-ı sâhib-kırân-ı heft^kişverdir gelen 5. Zîr-i pây-ı rahş edip ey çarh kat-ı pâye kıl
Revnak-efzâ-ja serîr-i hân u kayserdir gelen 6. Azmin etmiş seyf-i meslûl-i yed-i nusret Hudâ
B ir şecâ'^t-pîşe hasm-endîşe safderdir gelen 7. Hamle-i pür-zûm hasmm zehresin çâk eylemiş
Âteş'efşân-ı saf-ı a’dâ bir ejderdir gelen 8. Sedd-i ye'cûc eylemiş erkân-ı rafza himmetin
Şehr-i dârü’l-mülk-i Rûma bir Sikenderdir gelen
Yiğit Sadrâzam Kara Mustafa Paşa'nın Övgüsü Hakkında Kaside
1. Ey sadâret makamı, müjdeler olsun o âdil vezir, yani zafer kazanmış başkomutan, sadrâzam geliyor.
2. Ey O'Smanlı sultamnın divan kurduğu yüce bina, sultan sarayı, müjdeler olsun, dereceni yüceltmeye bir gazi yiğit geliyor
3. Ey güneş ve aym altmdan tahtmm tepesi, müjdeler olsun, yedi göğün dokuz sarayını geçip gelen sadrâ
zam geliyor.
4. Ey saltanatm başkenti, eteğine yüzünü sür, yedi ül
kenin en bahtlı, en yüce sultanmın sadrâzamı ge
l i y o r ,
5. Ey felek, yüceliğini onun atının ayağmın altına atıp sona erdir. S u lta la rın ve imparatorların tahtiannı süsleyen sadrâzam geliyor
6. Tanrı, yardmımın elindeki sıyrılmış kılıcı, kesin ka
rarı haline getirdiği, y i^ t yaradıbşh, düşmanı dü
şündüren, saflar yaran sadrâzam geliyor.
7. Güçlü atılışı düşmanm ödünü koparan, düşman saf
larına ateşler yağdıran bir ejderha geliyor
8. Emeğini, çabasını Rafızî büyüklerüıe karşı Ye’cüc şeddi haline getirmiş bir İskender, Osmanlı ülkesi
nin başkentine, geliyor
9. Pâdişeh-kevkeb vezîr ü âsaf-ı Dârâ-serîı-
Mihr-i meh-peyker meh^i hurşîd-gevherdir gelen 10. Sâzkâr-ı dîn ü devlet kârsâz-ı memleket
Ma’delet-perver hidîvni dâd-güsterdir gelen 11. Nazm-ı devlet nakd-ı rif'at dûdmân-ı ma'delet
Âsaf-ı ekrem Nizâmülmülk-i ekberdir gelen 12. FîsebiUllah guzât-ı dîne olmuş pîşvâ
Ya'ni ol fermânber-i şer'-i mutahhardır gelen 13. Sulh-fermâ-yı şeh-i İran ki kalb-i pâkine
Nazm-ı ahvâl-i re’âyâ emn-i kişverdir gelen 14. Eyleyip kasd-ı cedel gâhî dedikçe ol muhil
Vermeyip sulha rızâ âhır mukadderdir gelen 15. Bir bir âyân-ı vilâyet derdi şâhım aç gözün
Mustafâ Pâşâ-yı gâzî gibi bir erdir gelen
16. Ey diJîr-i Kahramân^kevkeb ki havfmdan müdâm Hâtır-ı a'dâya hevl-i rûz-ı mahşerdir gelen
17. Havf-ı şimşîr-i celâlinle kef-i cellâdda Bârgâh-ı kalırma bî-pâ vü bî-serdir gelen 18. Tab'-ı çâlâkin ki olmuş hâmil-i sırr-ı Kazâ
9. Padişah bahtlı vezir, Dârâ tahtlı vezir; ay yü^lü güneş, güneş cevîıerli ay geliyor^.
10. Dine ve devlete lâyık, ülkenin bütün işlerini yürii' ten, dürüst, adaletli vezir geliyor.
11. Devletin düzenleyicisi, yücelik zenginliği, a d a le t in
ocağı, büyük vezir Âsaf, yüce Nizâmülmülk g^l^‘
yor w.
12. Allah yolunda, karşılık beklemeden, d in gazilerine öncü olan, yani tertemiz, şeriatin her emrini y e r in e
getiren o büyük vezir geliyor.
Î3. Tertemiz yüreğinde Müslüman, Hıristiyan bütün balkm işlerini düzenlemek, ülkenin güvenliğini sağ
lamaktan başka bir düşüncesi olmayan; bunun de îran şahmı anlaşmaya zorlayan sadrâzam geliyor- 14. Bazaiı anlaşmaları bozan o dönek şah, sulha razı ol
mayıp, ne yapalım, sonunda takdir edilen başımıza gelir diyerek savaşa niyet edince ...
15. ... ülkesinin bÜ3âikleri ayrı ayn «Şahım gözünü aç, üstümüze gelen Mustafa Paşa gibi bir gazi yiğittir»
derlerdi.
16. Ey Kahraman yaradılışh, senin korkundan düşma- nm gönlüne hep kıyamet gününün korkusu gelir 17. Senin şiddet kılıcmm korkusuyla, celladm elinde
kahrmtn huzuruioa gelenler hep bitkin ve perişan
dırlar.
i 8. Kazâ-yı İiâM’nin sırlarma sahip olan çevik yaradıîı- şınm sır dolu ağzma gelen hep gizli sırlardır.
19. Zamandan, l^htİM^mdan yakınanlar, aşıklann gönül
leri gibi, kedCT içinde huzuruna başvururlar.
20. Yüz sürüp dâmâruna arz-ı tazallüm Icılmadaiî Fehm eder mi yâr-ı iz anın M muğberdir gelen 21. Makdemin bir başka iyd olmajkla halk-ı âleme
Hâtıra şevk-i neşât-ı iyd-i ekberdir gelen 22. Şaha nat’-ı kârzâr-ı fitneden çekdirdin el
Kur’a-i fâünde şimdi nakş-ı diğerdir gelen 23. Dest-i ta’zîminde bir vefk-i rızâ elçisinin
İ ’tizâr-ı sulh için tûmâr-ı mahzardır gelen 24. Sulh-ı nâçâra rızâ gösterdi gördü üstüne
B ir senin gibi kavî hasm-ı tüvângerdir gelen 25. Hâba vardı dîde-i bahtı meğer kim yâdına
Zahmet-i renc-^i gubâr-ı sa;ff-ı leşkerdir gelen 26. Gördü kim râh-ı gazâde hizmet-i derg^ır\a
Peyk-i tevfîk-i Îlâhî gibi yaverdir gelen 27. Gördü kim el sy.ndugunca tire bismillah ile
Her taraftan na’re-i Allahu ekberdir gelen 28. Kıldı tesîîm-i memâlik çekdi başm hırkaya
Yâdına şimdi hemân tarz-ı kalenderdir g^en 29. Erdi söz pâyâna şimdi hâtıra ey Nâ’ilî
20. Huzuruna gücenik, Idiskün gelenler, yüz sürüp dert
lerini söylemeden, anlayışının derecesini hemen an
larlar.
21. Dönüşün îıalka bir başka bayram olduğu için he
men hatırlarma kurban bayramınm neşesi, coşkun
luğu gelir
22. Şaha fitne savaş alanmdan el çektirdin. Falma bakı- İmca şimdi başka başka durumlar görünüyor.
23. Şimdi, bir boyun eğip de herşeye râzı olma ^çisi
nin saygılı elinde gelen, banş isteyip özür dilemek için hazırlanıp imzalanmış dilekçedir
24. Şah baktı ki üstüne senin gibi sağlam, güçlü bir düş
man geliyor, çaresizlikle banş yapmaya razı oldu.
25. Şahın bahtmm gözü, hatırına asker saflarının çıkar
dığı toz bulutunım verdiği acılar, sıkıntılar gelince ikapandı, uykuya daldı.
26. Baktı *ki savaş yolunda, senin am inde çaiışıp gay
ret göstermeye Tann yardımımn habercisi gibi bir yardımcı geliyor...
27. Bismillah çekerek kılıcına el attığında her yönden Alldıuekber sadalan geliyor...
28. Ülkesini teslim edip, başmı hırkasının içine çekti.
Şimdi, aklına hep dünyadan elini eteğini çekip der
viş ohnak geliyor.
29. Söz artık sonıma geldi. Ey Nâ'ilî, şimdi hatırımıza kabul edihnek şerefine nail olacak dualar geliyor.
30. Çünkü, güzel vasıfJanm anlatamamanm utancıyla düşüncemin yüzü, taze kalemimin dilindeki sözlerin utancıyla kızarıyor.
31. Kur an-endâz-ı Kazâya kvh-i tak^^r üzre tâ Gâh nakş'i sulh u gâhî şekl-i âherdir gelen 32. Tâ ki fermân-ı şehinşâh-ı kader-menşûrdan
Sadr-ı dîvâna vücûdun gibi serverdir gelen 33. Hak vücûdım muslıh-ı her m ır-i duşvâr eylesin
Emr-i dîne tâ ki Hakdan avn-ı yâver^r gelen 34. Zâtun olsun haşredek kâ'im ki anınla müdâm
Çârsû-yı rüzgâra revnak u ferdir gelen
31. Kaza-yı İlahî’nm çekilen kurasında, kader sahifesi üzerinde bazen banş şekli, bazen de başka şekiller ortaya çıkar.
32. Kader gibi hükmeden padişahın emriyle sadaret ma
kamına gelen senin gibi ulu bir baştır.
33. Tanrı varlığmı her güç işin düzelticisi yapsın. Din işlerini düzeltmeye Tann'dan gelen yardım ve yar
dımcısın sen,
34. Saygıdeğer kişiliğin kıyamete kadar dimdik dursun.
Çünkü dünya çarşısına onunla aydınlık ve parlaklık geliyor.
Mersiye-i tercî bend berây-ı birâder-i höd ba’d ez-vefât
1. Ey rûzgâr-ı kîn&-ver ü çarhnı kîne-îıâh Bîdâd-kerden oldu o maazlûm-ı bîgünâh.
2. Senden ne vech ile alınır intikâınımız Ey baht-ı kîne-lıû felekti bî-müriivvet âh 3. Pîr-i hamîde-kâmet ik m şefkat etmeyip
Kıydın o nevcıvâna edip kâmetin dütâh 4. Bilsin siyâh-derûn idiğin cümle kâ'inât
Etsin kebûd iken nemedin dûd-ı dil siyâh 5. Bir şemmedir bu vakıadan hâl-i Kerbelâ
Kerrûbiyân-ı arş bu zulme yeter güvâh 6. Tut dâmen4 sipihri hemân rûz-ı rusta-bîz
Mazlûm-ı bîgünâh idiğinde yok iştibâh 7. Bu mâcerâya şerha-dil olsun yegân yagân
Tâ haşr kabrin üzre nümûdâr olan giyâh
Kendi kardeşim hakkında, ölümünden sonra söylenmiş terci bend şeklindeki mersiye
1. Ey kinci felek, kin tutan b ^ t î O günahsız zavallı senin zalimliğinin, acımasızlığınm kurbanı oldu.
2. Ey kindar baht, ins-aniyetsiz dönek felekl Senden in- 'tikamımızı nasıl, ne şekilde alacağız?
3. Beli bükülmüş, iki büklüm olmuş bir ihtiyarken, hiç acımayıp, boyunu iki kat ederek O' gencecik insana, nasıl kıydın?
4. Ey felek! Gönlümün ateşinin dumanı elbiseni mavi renkli iken kapkara etsin d^, cümle âlem ne kadar kötü kalpli olduğunu anlasın
5. Kerbelânın acıklı durumu bu olay m yanmda hiç kalır. Arşm melekleri bu zülme, bu kötülüğe tanık
tırlar
6. Kıyamet gününde hemen feleğin eteğine yapış, ada
let iste. Günahsız yere zulüm görmüş olduğunda hiç kuşku yok.
7. Bu maceraya, tâ kıyamet gününe kadar, mezarmm üstünde biten otlar tek tek ağlayarak yüreklerini parçalasmlar.
8. Ah, ey canımla bir olan kardeşim! Ah, dertli gönlü
mün hayatının mayası olan kardeşim!
9. Yâ Rab ne merg olur ki za'£-ı mizâcı yok Yâ Rab ne der d olıır ki hergiz ilâcı yok 10. Derviş idin ki husrev-i mülk-i kemâl idin
Sultân idin ki ârzû-yı taht u tâcı yok 11. Teslim*i nakd-ı cân ile oldu işin tamâm
Düşdü yolun o kişreve kim gayrı bâcı yok 12. Nakd-ı hayâta eylemedin hergiz i'tlbâr
Dünyâ metâ'ımn nazarında revâcı yok 13. Sen mâhdan cüdâ bize bu âlem-i ferâh
B ir teng ü târ hücreye benzer sirâcı yok 14. Asim eğerçi hâk idi ammâ aceb bu kim
Hâk-i siyahla hîç zerin imtizâcı yok 15. Döndü vücûdun ol zer-i kâmil-^ayâra kim
Hergiz mihekk-i tecrübeye ihtiyâcı yok
9. Yârabbi! Bu nasıl bir ölümdür ki, sağlığında hiçbir bozukluk yoktu. Yârabbi! Bu hiçbir çaresi olmayan nasıl bir hastalıktır?
10. Olgunluk ülkesinin sultanı olan bir derviş idin. Taht ve taç istemeyen bir sultandın.
11. Yolun öyle bir ülkeye düştü ki, başka türlü bir ver
gisi yoktu. Can parasının tümünü vererek ancak işi
ni hallettin.
12. Hayat parasına asla önem vermedin. Dünya malı
nın senin gözünde hiçbir değeri, geçerliliği yoktu.
13. Sen ay yüzlüden ayrı bu geniş, feralı dünya bize mumu olmayan dar, sıkmtılı bir hücre gibi gelir.
14. Her ne kadar senin de asim topraktandı ama, şaşı
lacak şey, kara toprakla altın hiç uyuşup kaynaş
mıyor.
15. Vücudun sararıp tam ayar Öyle bir -altına döndü ki, mihenk taşma vurup ayarını ölçmeye hiç gerek yok.
16. Ah, ey canımla bir olan kardeşim! Ah, dertli gönlü
mün hayatmın mayası olan kardeşim!
17. Bir lahza ıldm bu bezm-i fenâda dem eyledin Tayy*! bisât-ı kârgeh-i âlem eyledin
18. Koydu biribirine bu mâtem felekleri Kasd-ı harâb-kârî-i nüh-târem eyledin 19. Etdin salâ-yı nevha tarabgâh-ı âleme
Tecdide resm ü kâ'ide-i mâtem eyledin 20. Gösterdin ol mehin bize eksikliğin tamâm
Ey çarh-i bîvefâ-yı sitem ger kem eyledin 21. Âh ey sürûr-ı sîne vü ey nûr-ı dîde âh
Rûz-ı neşâtmıız şeb-i târ-ı gam eyledin 22. Ahbâbma eğerçi verip gam adûları
Çarh-ı nifâk-pîşe gibi hurrem eyledin 23. Tâk u rivâk-ı arşa tezelzül verip tamâm
Çarhm da Nâ'ilî gibi kaddân ham eyledin 24. Ey vây ey b'irâder4 bâ-cân-berâberim
17. Bu, ölümlü bir toplantı olan dünyada kısa bir an ge
çirdin. Sonra bu yeryüzünden göçüp gittin.
18. Bu yas gökleri birbirine kattı. Sanki dokuz gökkub- besini yıkıp perişan etmek istedin
19. Bu sevinç, coşk'unluk dünyasına ağlayıp inlemeyi çağıııp getirdin. Yas tutmanın usul ve kaidesini ye- nile3âp değiştirdin.
20. Ey zâlim, vefasız felek! O ay yüzlünün eksikliğinin ne olduğunu bize tastamam gösterdin; çok kötü bir iş ettin.
21. Ah, ey gönlümüzün sevinci, ey gözümün nuru olan kardeşim! Bizim neşeli gönljimüzü karanlık gam ge
cesine çevirdin.
22. Ölümünle dostlaırmı ne kadar üzdünse de düşman
larını, ara bozucu alçak felek gibi o kadar sevin
dirdin.
23. Arşın kemerini, kubbesini baştanbaşa sarsıp, Nâ’ilî gibi feleğin de boyunu iki büklüm yaptın.
24. Ah, ey canımla bir olan kardeşim! Ah, dertli gönlü
mün hayatınm mayası olan kardeşim!
31
Müseddes der-ahvâl-i höd 1
1. Olmadı bâzgûn ,kadeh-i ser-nigûnumtız Hûnâb-ı hasret oldu mey-i la'l-gûnumuz 2. Tîh-ri belâda ücaldı dil-i bî-sükûnumuz
Yok râh-ı vuslata bir reh-nümûnumuz 3. Çıktı beyaza naJcş^ı dil-i zû-fünûnumuz
Oldu netîoe-bahş-ı nedâmet cünûnumuz
4. Ettik mıikârenet nice sâhib-tarîkate Olduk karın mecâlis-i ehl-i şerî’ate 5. Dest-i taleb erişmedi dâmân-ı vahdete
Düştük bu ıztırâb ile vâdî-i hayrete 6. Bildik ki himmet olmayıcask ehl-i hâlden
Esrâr-ı Hak bilinmez imiş kîl u kâlden
Kendi Durumtmmz Hakkında Müseddes 1
î. Başaşağı olmuş, boş kadehimiz tersine çevrilip dol
madı. Yakut renkli şarabımız aynlık acısmın kanlı gözyaşları oldu.
2. Kararsızlık içinde çırpman gönlümüz bela çölünde kaldı. Sevgiliye kavuşma yolunda bir yol gösterici
miz yok.
3. Hünerli, marifetli gönlümüzün resmi beyaza çekil
di, ortaya çıktı. Deliliğimiz pişmanlıkla sonuçlandı.
4. Nice tarikat ehliyle yakınlık kurduk. Nice şeriat eh
linin toplantılarına katıldık.
5. Yine de arzumuzım eli vahdetin eteğine erişip ya
kalayamadı. Bu acıyla hayret vadisine düşüp kal
dık
6. Sonunda, bir yol gösterici, bir mürşidin yardımı ol' mayınca Tanrı sırlannm dedikodu ile bilinemeyece
ğini anlayabildik
7. Yak bizde feyz âlem-i m a’nâyı bilmeğe B ir himmet olsa hâlet-d ııkbâyı bilmeğe 8. Cehd eylesek ne fâ'ide Mevlâyı bilmeğe
Âdem gerek hakîkat-ı eşyâyı bilmeğe 9. Her şahsa aşikâr değil âlem-i şuhûd Ey âşinâ-yı mes’ele^i vahdet-i vücûd
10. Gam çekm^iz bilimnez ise ger me'âdımız Mesdûd imiş ne çâre reh-1 îctihâdmuz 11. Var âsitân-ı pîre hele istinâdmıız
Hükm-i Kazâya zerre kadar yok inâdımız 12. Ukbâda cây-ı râhatmıız emr-i zülcelâl
Yâ dûzah-ı firâk ede yâ cemıet-1 visâl
7. Bizde mânâ âlemini bilmeye ilahı feyz, olgunluk yok.
Bari ahıret dünyasım anlamaya bir yardım eden olsa.
8. Tann'yı anlamaya ne İcadar çalışıp uğraşsak bir ya
ra n olmuyor, Eşyanm ^rçeğini öğrenmek için ol
gun insaa olmaık gerek.
9. Ey, tek varlık, vahdet-i vücud konularmı bilen kişi!
Bu görülen madde âlemi her kişiye apaçık belli değil.
10. Sonımıuz, ne dacağımız biHımıezse de yine gam çek
meyiz. Düşünüp, uğraşıp da sonuca varma yolumuz kesilmiş; elimizden ne gelir?
11. Yalnız pirimizin eşiğine dayanıp güveniyoruz. Ka- za-yı İlahînin buyruklarına zerre kadar itirazımız yok.
12. Yüce Tann'mn buyruğuyla ahıretteki yerimiz ayrı
lık cehennemi de, kavuşma cenneti de olsa en rahat yerimizdir.
13. Ey bâde-i hevesten olan neşve-yâb-ı aşk Ser-kûçe-i ümîdde mest-i harâb-ı aşk 14. Hakkâ ki eylemiş seni £art«ı şitâb-ı aşk
Gümkerde-râh-ı vâdî4 pür-pîç ü tâb-ı aşk 15. Râh-ı heveste âşıka bir pîşvâ geıek
Tenhâ-rev-i fezâ-yı gama rehnümâ gerek
16. Ey Nâ'ilî günâha gelir halk âleme Hırmân imiş netîce'i âmâlimiz deme 17. Maksûd ise vusûl şehinşâh-ı akdeme
Düş hâk-i pây-ı hazret-i sultân-ı ekreme Î8. Eyle gubâr-ı pâymı tercih cennete
Sür rûy-ı izânnı pây-ı şefâ’ate
13. Ey arzu şarabından içip, aşık neşelisi olan, umudun sokak başında aşktan sarhoş v-e perişan olan,
14. Doğrusu, aşka koşa koşa gidişin sana aşkın kıvrım kıvrım vadisinde yolunu kaybettirmiş.
15. Arzu yoiımda aşıka mutlal^ bir önder gerekir. Uç*
suz bucaksız gam çölünde yalnız başına yürüyenin bir yoî göstericisi olmalı.
16. Ey Nâ’iîi! İnsanlar dünyaya günah işlemeye gelir
ler. Sen de, dünyadaki bütün isteklerimizin sonucu ayrılıkmış, deyip günaha girme.
17. Amaç, Öncesi olmayan şahlar şahına ulaşıp, kavuş
maksa, en ulu, en cömert sultan hazretleıünin aya- ğmın toprağına düşüp yalvar.
ÎS. Onun ayağının tozunu cennete tercih et, özür dile
yen yüzünü şefaat ayağına sü r‘^®\
Müseddes
1. Firâşım seng^i hârâ pûşişim şevk-i katâd olsun Yerim Beytül-hazen kârım figân-ı girye-zâd olsun 2. Ten-i mecruhuma ıta'n-ı adû z^ m -ı ziyâd olsun
Edenler gönlümü âzurde mesrûrü'l-fu'âd olsun 3. Yıkanlar hâtır-ı nâşâdımı yâ Rab şâd olsun
Benimçin nâmurâd olsun diyenler bermurâd olsun
4. Sipihr-i kîne-cûdân bîvefâlık resm-i adîdir Felekten bî-niyâz olmak dahi bir özge vâdîdir 5. Verâ-yı kâm-cûyân-ı mahabbet nâmurâdîdir
Gönül bu matla’m memnûn-ı ma'nâ-yı müfâdıdır 6. Yıkanlar hâtır-ı nâşâdımı yâ Rab şâd olsun
İVUiseddes
1. Yatağım katı mermer taşiiidan, yorganım Icevm di
kenleri olsun. Evim Hz. Yaıkub'un hüzünler evi, bü
tün işim, gözyaşlarmu arttıran feryat ve figan etmek olsun.
2. Düşmanların kınaması yaralı vücudumda gittikçe azan, çoğalan yaralar açsm. Gönlümü incitenlerin yü
rekleri raudu olsun.
3. Tanrım! Kederli gönlümü Jaranlar sevinsin, mutkı olsunlar. Benim için umutlsun boşa çıksm, acı ^ k - sin diyenler, dileklerine ersinler.
4. Kinci felekten vefasızbJc olağan bir davramştır. Fe
leğe yalvarıp yakarmamak da bir başka yoldur 5. Aşkta zevk arayanlar sonunda istediklerini bula
maz, umutsuzluğa düşerler. Gönlüm bu matla'm söylemek istediği anlamdan memnundur:
6. Tanrım! Kederli gönlümü fcıraailar sevinsin, mutlu olsunlar. Benim için umutlan boşa çıksm, a>:ı çek
sin diyenler, dileklerine ersinler.
7. Mürûr-ı dehr ile dilşâd olup ahbâb kârımdan Adû pür-derd ü dâğ olsun cefâ-ı ihtiyârımdan 8. Bu beyti istimâ etsin geçenler rehgüzârımdadi
Bu amlansın zebân-ı sebze-i hâk>i mezarımdan 9. Yıkanlar hâtır-ı nâşâdımı yâ Rab şâd olsım
Benimçin nâmurâd olsun diyenler bermıu’âd olsun
10. Ne mümkündür bula ey Nâ'ilî hükmi kazâ tağyir Bozulmak mümtenî(^ ser-nüvişt-i hâme-i takdir n . Bu ma'nâdan derun-şâdım ki bir dem etmeyip te'hîr
Edip sertiz ü bürrân tîşe-i âzân bî-taksîr 12. Yıkanlar hâtır-ı nâşâdımı yâ Rab şâd olsun
Benimçin nâmurâd olsun diyenler bermurâd olsun
7. Zaman ilerledikçe, ileride dostlarım bu işimden mutlu olsunlar. Düşmanlarım kendi isteğimle cefa çektiğimden dertlensinler, gönülleri dağlansm.
8. Mezarımın bulunduğu yoldan geçenler bu beyti işit
sinler; mezar toprağımda yeşeren otların dilinden bunu anlasm lar:
9. Tanrım! Kederli gönlümü kıranlar sevinsin, mutlu olsunlar. Beioim için, umutlan boşa çıksm, acı çek
sin diyenler, dileklerine ersinler.
10. Ey Nâ’ilî! Îlâhî Kazanın buyruğunu değiştirmek mümkün mü? Takdirin alınyazımızı yazan kalemi
nin yazdıMarmı bozup değiştirmek, olmayacak bir iş.
11. Bunu söylemekten öyle yürekten sevinçliyim ki; bir an bile gecikmeden incitme kazmasını kusursuz bi
leyip, ucunu sivriltip,
12. Kederli gönlümü kıranlar sevinsin, mutlu olsunlar.
Benim için, umutİ£irı boşa çıksm, acı çeksin diyen
ler, dileklerine ersinler. Tanrım.
Gazeller 1
1. Yem-i âteş-hurûş-ı dilde oldxıkça sükûn peydâ Eder her dâğ-ı hasret tende hir girdâh-ı hûn peydâ 2. Bu âlem pây-tâ-ser kûh kûh-ı mihnet ü gamdır
Eder her tîşekâr-ı ârzû bir Bîsütûn peydâ 3. Girân etsin ko diller târ târ-ı zülfün olsun tek
Ruhun bağında nice nrnşk-i bîd-i semigûn peydâ 4. Leb-i şûh-ı nigâh-^ı çeşmin oldukça terennüm-sâz
Eder her cünbiş-i müjgânı bir nakş-ı füsûn peydâ 5. Bu lu'betgâhda ey Nâ'ilî bilmeikdedir hikmet
Ne zîr-i hırkadandır heft-tâs-ı nîlgûn peydâ
M efâ’îlün m efâ’îlün mejâ'îlün tnefaîlün
Gazeller 1
1. Gönlün ateş dalgalarıyla coşan denizi dumidııkça, her özlem yarası bedende bir kan girdabı meydana getirir
2. Bu dünya baştanbaşa dert ve gam sıradağlarıyla do
ludur. Üstelik her arzu kazmacısı da yeni bir Bîsütûn dağı meydana getirir
3. Sevgilim, bırak gönüller saçİarmı tel tel ağırlaştır
sınlar. Yeter ki, yanağmm bahçesinde başaşağı bir
çok salkiTOSöğüt meydana gelsin
4. Gözünün bakışının şuh dudağı şarkı söylemeye baş
ladıkça, kirpiklerinm her hareketi sihirli bir şekil (beste) ortaya çıkarır
5. Ey Nâıli! Bu dünya panayırında asıl bilgi, hikmet, bu yedi mavi renkli gökkulbbesiııin hangi hırkanın altmdan çıktığım, nasıl meydana geldiğini bilmek-
tir^""'.
î, Bîgâne-i mahabbetin olmaz gam-âşinâ Ey dâğ-ı derdin eylemeyen merhem-âşinâ 2. Kuyun ki Ka'be-i dil ü cândır olur mu hiç
Leb-teşne4 zülâl-i gamın zemzem-âşinâ 3. Sûr-ı safâ-yı vuslata olmaz firîfte
Halvet-güzîn-i hicrin olan mâtem-âşinâ 4. Bigânedir nigâhı gibi lutfu da dile
Olmuş o şûh ile tutalım âlem âşinâ 5. Ermez mi Nâ'ilî denı-i subh-ı hidâyete
Olmaz mı goncazâr-ı emel şebnem-âşinâ
M efûlü fâ'ilâtü m efâ ’îlü failü n
1. Ey derdinin yarasına çare bulmayan, açtığı yaraya merhem sürüp iyileştirmeyen sevgili! Gama tamyan, gam çekmesini bilen aşkınm yabancısı olmaz; senin aşkmı kazanır'^*.
2. Yüzün, gönüllerin ve canların çevresinde döndükle»
ri Ka'be'dir. Hiç gammm temiz, saf suyıma dudağı susamış olan Zemzem suyunu ister m i? ^ .
3. Ey sevgili! Senin ayrılığınla yalnız kalıp oturan, böylece gama, kedere alışmış kimse, kavuşma eğ>
lencesinin neşesine aldanmaz
4. O, herkese yüz veren, herkesle ilgilenen şuh sevgili ile bütün dünya dost da olsa, bakışı gibi lutfu, iyi
liği de bizim göniümüze yabancıdır'^.
5. Nâ'ilî, aydınlık Hak yolunun sabahmm o anma er
meyecek nıi? Onun istek goncalığını hiç çiğ danesi düşüp nemlendirmeyecek mî?
1. Şâdîni vuslat niçin tahmîi-i nâz eyler bana Rind-i şâdî-düşmanım ben gam niyâz eyler bana 2. Nâ-ümîd ol hasta-i cân-.der-gulûyum kim Kazâ
Baht'i bîmârı tabîb-i çâre-sâz eyler bana 3. B ir dıil-i bîtâb ile bin gamzeye âmâdeyim
Ey diyen hükm-i Kazadan ihtirâz eyler bana 4. Babt'i pür-âzânn eylerse telâfisin yine
îltifât-ı gamze-i hâtır-nevâz eyler bana 5. Eylemem mazmûnuna Cibrîli mahrem Nâ'dlî
Gamzeler kim fitneden ifşâ-yı râz eyler bana
F â ’ilâtün f â ’ilâtün fâ ’ilâtün f â ’ilün
1. Sevgiliye kavuşmanın sevinci, mutluluğu neden ba
na gam yükünü yükler? Ben neşenin düşmanı bit rindim; gam, ne okır beni çek, diye bana yalvarı
yor
2. Ben canı boğazmıa kadsu: gelmiş, yaşama umudu hiç kalmamış bir hastayım. Üst^ik, Kazâ-yı İlâhî hasta bahtımı bana derdime çare bulsun diye doktor ola
rak f öndermiş.
3. Ey, bana Kazâ-yı İlahînin hükmünden kaçtığımı söyleyeni Ben zayıf, güçsüz bir gcm ^e binlerce yan- bakış oklarma karşı koymaya hazırım
4. İncitici, kinci, kötü bahömm bana yaptıklarını, yi
ne, yalnozca sevgilinin gönül okşayıcı bakışları dü
zeltebilir
5. Ey Nâ'ilî! Sevgilinin yanbakışlarmm kanşıklık sı
rasında bana açtıkları sırrm anlamına Cebrâil'l bile ortak etmem
4
1. Edeli zevk-i tahayyür gamı tiryâk bana Oldu vâsûhtegî mâye-i idrâk bana 2. Dâmen-âlûdeliğim aşka ederdim ta'İîk
Verse alâyişe ruhsat nazar-ı bana 3. E'tdirir servet-i sermâye-i gayret bilirin
Teîef'i nakd-ı niyâz etmede imsâk bana 4. Havfım oldur sebeb-i renciş-i hicrânm olur
DiU şûrîde ile baht-ı hevesnâk bana 5. Eğer olmazsa perîşânî-i züIRln rûzî
Haşre-dek bâr-ı girândır bir avuç hâk bana 6. Kızarıp bâdeden oî çeşm-i siyah Nâ’iliyâ
Görünür câme-i surh ile gazabnâk bana
Fe'ilâtün f e ’ilâtün f e ’ilâtün fe ’ilürı
î. Hayretten duyduğum zevk bana gamı panzehir ya
palı, her anlayış mayası beni yeniden aşık edip, yak
tı (Her yeniden yanış, bana yeni bir anlayış maya
sı oldu)
2. Mürşidimin temiz bakışı eğer gösterişe izin versey
di, eteğimin bulaşıkhğjmn nedenini aşka bağlar
dım
3. Yalı^anp yakarma parasım bol bol harcayıp tüket- meme, namusluluk sennayesinîn servetinin engel olduğunu biliyorum’^.
4. Bu deli, divane gönlümle, bu istekli, aceleci bahtım, kavuşmayı isteyerek, senin aynlığını incitmeye se
bep olacaklar diye korkuyorum
5. Eğer saçının dağınıklığmı görmek bana kısmet ol
mazsa, bu bir avuç toprak bana kıyamet gününe ka
dar ağır bir yük olıır^^\
6. Ey Nâ’ilî! O kara göz içkinin etkisiyle kızarınca, ba
na kırrmzı elbiseleriyle öfke içinde görünür
1. Sen verirsin ariyet bu cân-ı mahzûnu bana Senden ayrılmak hemân öknektir ey hûnî bana 2. Gösterir sergeşte^hâl-i vâdî-i hayret henüz
Girdibâd-ı deşt ü salırâ rûh-ı Mecnûnu bana 3. Ben özümden bihaber mecnûn iken ver<^ hırâş
Akı edip şâkird-i nâkâbil Felâtûnu bana 4. İ ’tibâr lelme revâc-ı kâr içiın Bercîs-i çarh
Çeşmine derse sen öğrettin bu efsûnu bana 5. Nâ'ilî dâğım bu hasretten ki âhım gösterir
Reng'i hâkisterde pâ-ber-câ bu gerdûnu bana
F aîîâtiin f â ’ilâtün f â ’ilâtün fâ'ilün
1. Ey aşıklara eziyet eden zalim, katil sevgili! Bu hü
zünlü canı san 'bana Ödünç vermişsin. Senden ayrıl
mak benim için hemen (hemen hemen) ölmek de
mektir.
2. Çölün ve sahranın hortumları şimdi bana Mecnun'un ruhunu hayret vadisinde başı dönmüş bir halde do- laşıyormuş gibi gösterir
3. Ben gönlümle başbaşa, kendimden habersiz bir deli iken, akıl bana Eflâtun u yeteneksiz bir öğrenci ola
rak vermekle beni üzdü, incitti, zahmete soktu 4. Eğer gökyüzünün Müş-teri yıldızı gözüne “bu sihir
yapmayı bana sen Öğrettin” derse sakın inaruna; ka
zancını arttırmak, kendim tanıtmak, öğünmek için böyle söylüyor
5. Ey Nâ'ilî! Bu hasretten Öyle yaralıyım ki, çektiğim ah bu gökkubbeyi bana ayağı yere basmış olarak ve toprak renginde gösterir
1. Sîne gülzâr-ı muhabbet nâle bülbüldür bana Vakt-ı dâğ-efrûzî-i dil mevsim-i güldür bana 2. Cünbişinden dâğ-ber-dildir gazâlân-ı Huten
Nâfe-rîz-i >kâm-ı hâhiş kim o kâküldür bana 3. Hissedar eyler şemîminden dili hengâm-ı âh
Fikret'i zülftin ki her dem tâze sünbüldür bana 4. Zûr-ı bâzû-yı nigâhm dest-burd-ı işvedir
Çâk-riz-i ceyb ü dâmân-ı tahammüldür bana 5. Cürmüm ikrâr etdiren bismilgeh-i âşûbda
Haşyet-i cellâd-ı çeşm-i pür-tegâfüldür bana 6. Nâ’ilî i’câz-ı nutkumdur ki eyler ter-zebân
Hâme kim şem'-i şebistân-ı tahay3Üİdür bana
F ailâtü n failâtü n fâ'ilâîün fa ilim
1. Göğsüm sevgi gülbahçesi, ağlayıp inlemem de be
nim için bülbül sesi yerine geçer. Gönlümü yakıp dağladığım z a m l a r da benim için gül mevsimi olan ilkbahardır.
2. Benim arzu damağmıa misk kokulan saçan o saçın îıer hareketi, Huten ahularının gönüllerini yara
lar
3. Senin saçını düşündüğümde bana her an taze sün- bül kokuları verir? Mı çektiğim zamanlar kokusun
dan gönlümü de ortak eder; taze sünbül kokuları ta gönlüme kadar işler
4. Yanhakışmın koltmdaki güç, işvenin elinin gücünü kırar ve besnim tahammülümü yakasından eteğine kadar yırtıp paramparça eder.
5. Bu kanşık, gürültülü idam yerinde suçumu bir bir söyleten, o umursamaz göz celladının korkusu
dur
6. Ey Nâ'ilî! Muhayjdlemin yatak odasının mumu olan kaleminûn diliTil hep ıslak tutan sözümün mucize
sidir
1. Dâd-hâh-1 vuslat olsam baht düşmandır bana Deşt-i peymâ-yı gam olsam âh rehzendir bana 2. Olmadı mümkün kemend-i zülf-i yâra destres
Tengnâ-yı dehr gûyâ çâh-ı Bîjendir bana 3. Mest-i küstâh-ı elestim müdde'â mahşerde de
'Bâde-i sâf u cıvân-ı pâk-dâmendir bana 4. Bü’l-acöb nâkâm-ı aşkım nerm dil mahbûblar
Mûm iken ağyara baks'an s.en;k ü âhendir bana 5. Tavk-ı zinciri rızâ ber-gerdenim ey Nâ’ilî
Bu kuhen dârü’ş- şifâ mâdâm meskendir bana
F ailâîü n fâ'ilâtün jâ ’ilâtün f â ’ilün
1. Kavuşmaya yalvarıp adaletini, merhametim istesem bahtım bana -düşmanlık eder. Gam çölünü a ^ a y a uğraşsam ahım yolumu keser
2. Sevgiliniin saçınm teline elimi eriştirmek mümkün olmadı. Bu dünya hapishanesi bana »tıpkı Bîjen'in hapsedildiği kuyu gibidir
3. Tanrı’nm bütün ruhları biramya topladığı «elest»
toplantısından beri küstah bir sarhoşum. Kıyamet giinü de istediğim saf şarapla, t«niz, iffetli gençle
rin aşkıdır
\
4. Aşkta muradına erememiş garip bir aşığım. Yumıu- şak gönüllü güzeller, başkalarma karşı çok uysal iken, bana gelince taş ve demir gibi katı oluyorlar.
5. Ey Nâ'ilîl Bu dünya, bu eski tımarhane mad’fânki benim meskenkn olmuştur. O halde razılik zinciri
nin halkasmı -boynuma takmış olmam doğaldır.
1. Şarâb-1 nâb getirdikçe nîm-hâb sana Tutar elinde kadeh mâh u âfitâb sana 2. Hezâr pâre dile leblerinden et sâkî
Eğer düşerse nemek-rîzı-i kebâb sana 3. Muhaldir eser ol çeşm-d ser-girâna hemân
Hamîr-ıi mâye-i nâz olmasın şarâb sana 4. Bir olsa zehre-i Mirrîh ile dil-i Behrâm
Yine getirmeyeler bir nigâha tâb sana 5. Nigâh-ı mestin ile bildi âşinâ i(Mğin
Bakınca Nâ'ilî-i hânümân-harâb sana
Mefâ'ilün fe'ilâtün m efâ’iîün jeilü n
1. Saf şarap 5ana mahmurluk verdikçe, ay ve güneş sana hizmet eder, şakilik edip kadeh tutarlar.
2. Ey saki! Eğer kebaba tuz serpme işi sana düşerse, bin parça obnuş gönlüme dudaklarından tuz serp;
lezzet ver
3. Başı ağırlaşmış, sarhoş, kibirli gözü etkilemek im
kânsızdır. Sakın senin nazmın hamurunu şarap ma
yalamış olmasın!
4. Merih’in cesareti ile Behram’m gönlü birleşseler, yi
ne de sana bir kere bile bakmaya cesaret edemez- 1er
5. Evi barkı yıkıhnış, perişan N ailî, sana bakar bak
maz sarhoş bakışlarınla daha önce tamşık olduğu
nu ve bu yüzden perişan olduğunu anladı.
1. Clhânı etmeğe bir lahzada harâb sana Yeter o nergis-i mahmûr-u nîm-'hâb sana 2. Hazer gurûrdan ey âfitâb-ı behçet kini
Zamân ola gele her zerreden hicâb sana 3. Yeter harâbîni rindâna bir nigeh sâkî
Girân gelirse eğer câim-ı pür-şarâb sana 4. Düşerdi manzara-i çârtâk-ı nahvetten
Bu hüsn ile nazar etseydi âfıtâb sana 5. Nedir bu feyz-d sirâyet iki sâkiyâ vermiş
Lebin şarâba letâfet şarâb-ı nâb sana 6. Selâm-L Nâ’ilî-i zârdan mı incindin
Nedendir ey ham-ı dbrû bu pîç ü tâb sana
M efâ’ilün f e ’ilâîün mefâHlün f e ’ilün
1. Sana, bütan aşıkları lûr anda yıiap perişan etmek içdn o yan uykulu, nergise benzeyen mahmur gözün yeter.
2. Ey güzellik güneşi, boş yere gururlamnaıktan sakın.
Zaman olur, sana her zerreden utanç gelir
3. Ey şarap dağıtan güzel! Eğer sana şarap dolu kade
hi taşımak zor gelirse, ya da aşıkları kendinden ge
çirmek için şarap sunmak ağmna giderse, rindleri sarhoş ve perişan etmeye bir bakışm yeter.
4. Güneş sana bu güzellikle bir baksaydı, kıskanır, şa
şırır ve daha iyi görebilmek için, gururlanarak otur
duğu çardağımn penceresinden sanbar, yere düşer
di
5. Ey şarap sunan güzel! Bu geçiciliğin çokluğu, bol
luğu nedir? Şamp içerken dudağın şaraba lezzet ve kırmızılık, saf şamp da sana güzellik ve renk ver
miş.
6. Aşkmdan süreldi ^ lay ıp inleyen Nâ'ilî'ndn 'Selamm- dan mı incindin? Ey sevgiHnim fcaşmın eğrisi! Bu öfke, bu çatılma, bu kıvrım kıvnm bükülmeler nedir?
1. Döndürüp her gülü bir aıhker-ji sûzâna sabâ Dağlar yaktı dil-i bülbül-i nâlâna sabâ
2. Şâh-ı nevrûzdan oldu yine mülk-i çemene Gonca tûmânimı îsâlme pervane salbâ 3. NâşiMbâyî-i bülbül nola efzûn olsa
Söyledi derdiıni gûş-ı güle mestâne sabâ 4. Dokunur dillere yârm ser-i gîsûsundan
Turra-i sünbüîe gâhî ki unır şâne sabâ 5. Nâ'ilî sâha-i pür sünbül-i firdevse döner
Bûy-ı zülfün getirirse harem-i câne sabâ 10
Fe'ilâtün f e ’ilâtün feiîâ tü n f e ’ilün
10
1. Sabah rüzgârı bütüa gülleri alev alev yajıan bir ateş koıo rengine çevirip, ağlayıp, inleyen bülbülün gön
lünü yaktı, dağladı
2. Sabah rüzgârı yine gonca mektubunu Nevruz şahın
dan çimenlik ülkesine eriştirmek için postacı ol*
du
3. Sabah rüzgârı bülbülün derdini sarhoşlukla, yalpa- laya yalpalaya gidip gülün kulağına söyledi. Bu 3Ü2;- den bülbülün sabırsızhğı, huzursuzluğu artsa, heye- canından yerinde duramajnp daldan dala sıçrasa şa
şılır mı? .
4. Sabah rüzgârı sevgilinin alnındaki sümbül saçları
na tarak vurduğu zamanlar, omuzuna kadar dökü
len saçlarm uçlarında asılı olan gönüllere dokunur;
anlan dağıtıp perişan eder, üzer, kederlendirir.
5. Ey Nâ'ilî! Sabah rüzgârı sevgilmin saçlarının koku
sunu camnın ta içine getirirse, orasını cennet bah
çelerinin sümbül dolu alanına döndürür'^.
11
1. Ey tâb-ı hüsnün âfet-i nîrûy-ı âfitâb Haclet-pezîr^i reng-i ruhim rCıy-ı âfitâb 2. Feyz-âşinâ-yı dâğ-ı dil olmak muhâldir
Reng-i şikeste-i gül-i hodrû-yı âfi>tâb
3. Mâneoıd-i zerre mahv-a vücûd eyler uğrayan 01 mâhın oldu kûyı meğer gûy-ı âfitâb 4. Sahrâ-neverd-i âlem olaldan o hâl-veş
Bir nâfe hâsıl etmedi âhû-yı âfitâb
5. Aks'i ruhun o bâdeye bir kerre kim düşer Tâ haşr lây-ı hummu verir bûy-ı âfitâb 6. Ey nahl4 tâze uğrasa gülzâr-ı kûyıuıa
Gülbikı-firâz-ı dûzah olur cûy-ı âfitâb 7. Ey Nâ'ilî o turra ki çevgân-ı fitnedir
Pâmâl iken rubûdesidir gûy-ı âfitâb
1. Ey güzelliğiinin parlaklığı güneşin ışığının gücünü yok eden sevgili! Senin yanağının 'kırmızı rengi utanç
tan güneşin yüzünü kızartır.
2. Güneşin kendi kendine yetişmiş yaban gülünün so
luk rengi gönül yarasından feyz alamaz; kızaramaz.
Buna imkân yoktur
3. O ay yüzlü sevgilinin bulunduğu yer sanld güneşin ateşten topuna döndü. Buraya uğrayan zerre gibi varlığım yok eder'^*’.
4. Güneş ahusu dünyanın bütün çöllerini dolaşıp dur
duğu halde, sevgilinin yüzündeki ben gibi bir misk kokusu meydana getiremedi.
I
5. Ey sevgili! Senin yanağınm görüntüsü hangi şaraba bir kerecik düşse, bu şarabın alındığı küpün tortu
su ta kıyamet gününe kadar güneş kokar
6. Ey taze fidana benzeyen sevgili! Güneş ırmağı se
nin bulunduğun gül bahçesine benzeyen yerlere bir uğrayıp geçse cehennemde gül fidanları yetişti
11
rir(63)
7. Ey Nâ'ilî! Sevgihrdn alnına dökülen o büklüm bük
lüm saç bir fitne çevgantdır. Ayaklar altmda sürü
nürken bile güneş topunu yakalar
12
1. Semt-i hırmâna düşer te^e-leb-i cûy-ı taleb Tîh-i hayrette kalır germ-rev-i sûy-ı taleb 2. Sen hemân aşkta ol Kûhkene hem-vâdî
Tîşesiz kârın eder kuvvet-i bâzû-yı taleb 3. Neylesin bü'I-heves-i aşk olunca derkâr
Nigeh-i çeşm-i emel gûşe-i ebrû-yı taleb 4. VâdÎHİ aşkta girmez mi dahi dest-i dile Gûşeni dâmen-i nev-şâhid-i dilcû-yı taleb 5. Eyledi murg-ı dil-i NâıJî-i zân hevâ
Beste-i dâm-ı şik©nc-i ham-ı gîsû-yı taleb
Fe'ilâtün f e ’ilâtün f e ’iîâtün fe'ilün
r
12
!. ’İstök, arzu ımiağma dudağı susamış olan ayrılık semtine düşer. Arzu yönüne doğru aceleyle, koşa koşa giden yolunu şaşırır, hayret çölünde kalır 2. Sen yeter ki aşk işinde Ferhâd'a meslektaş ol, onun
yolundan git. Arzu bozusunun gücü işini kazmasız görür
3. Arzu gözünün bakışı ile istek kaşının köşesi birle- şip anlaşınca, aşk heveslisine artık yapacak bir şey kalmaz
4. Arzunun, avlanmak için gönüller arayan taze dilbe
rinin. eteğinin köşesi, aşk vadisinde hâlâ gönlün eli
ne geçmeyecek mi?^^^
•5. Aşk, ağlayıp inleyen Nâ’ilî'nin gönül kuşunu istek saçmm kıvrım kıvnm tuzağına bağladı, hapset-
13
1. Kâküllerkı Jci çîn-i cebîn üzre buldu tâb Gösterdi oezr ü meddini deryâ-yı ıztırâb 2. Dünyâya berk-i tîg-i nigâhiıtıla tâb ver
Düşsün sipâh-ı fitneye teblerze-i kıbâb 3. Âlem harâb olur nigehinden ki eylese
Sercûş-ı câm-ı işve şikest-i humâr-ı hâb 4. Deyr-i cihanda bir sanem-i şivekâr ile
Zünnâr-bend'i aşk olalı hâlimiz harâb 5. Fart4 hücûm-ı nâzdan ol şuha Nâ'üî
Reng-i şarâb-ı işve olur perdeci hicâb
M efû lü fa iîâ tü m efâ ’îîü f â ’ilün
13
1. Kaküllerin çatılmış alnma büklüm büklüm dökü
lünce, gönüldeki ıstırap denizi dalgalanmaya; coşup kabarmaya, yatışıp çekilmeye başladı.
2. Dünyayı yanbakış kılıcmm şimşeğiyle aydınlat, ha
reketlendir. Bakışınm kanşıklık çıkaran askerine de, gökkubbelerini sıtma nöbetine tutulmuş gibi tit
retmek düşsün.
3. Naz, işve kadehi köpük köpük coşup taşarak gözün uyku mahmurluğunu dağıtırsa yanbakışmdan bü
tün dünya harabeye döner
4. Bu dünya kilisesinde işveli bir güzelle aşk zünnarı- nı belimize bağlayalıdan beri halimiz harab ol
du™.
5. Ey Nâ'ilî! Nazmm hücumunun çokluğundan o şuh güzele işve şarabının rengi utanma perdesi olur; yü
zünü kızartır
14
1. Sümûm-ı bâdiye»i ye’s olur şemîm-i tarab Riyâz-ı bahtına olsa vezân neskri'i tarab 2. Garîb-i şehr ü diyâr-ı mahabbetin bir olur
Yanında jkülheıı-i gam giilşen-i na'îm-i tarab 3. O kıblegâh'i t^neenânm eyler olmağa nâz
Gedâ-yı kûyu tavâf-âver-i harîm-i tarab 4. Tegâfülüyle eder güft-gûy-ı nûrânî
Gamıyla ülfet eden olsa da necüm-i tarab 5. Olur mezâk-ı haikîkatte Nâ'ilî hemrenk
Humâr-ı dürd-i keder neşve4 amîm-i tarab
M efâ’îliin fe'ilâtün m efâ’îtün fe'iîün
14
î. Sevinç, neşe rüzgârı bahtımın bahçesine doğru esse, neşenin ıkoJcusu bile umutsuzluk çölünde esen samyelini andırır.
2. Aşik ülkesi ve sevgi şehrine yeni gelmiş bir yabancı için gam külhanıyla, neşenin, zevkin bütün nimet
lerinin bulunduğu gül bahçesi birdir.
3. O, bütün arzularm yöneldiği, bütün dileklerin kıb
lesi olan sevgÜinin bulunduğu yerlerde dolaşan di
lenci, neşe, mutluluk Kal>esinin çevresinde dolan
maya nazlanır
4. Sevgilinin derdine, gamına bir kere ahşan, cismiyle neşenin nedimi, yanından aynimayan sırdaşı bile olsa, ruhuyla onu bırakıp yine gizlice onun tegafü- îüyle görüşüp konuşur.
5. Ey Nâ*iH! G e r ç e ^ tadmı alanların dimağında, ke
der şarabının tortusunun verdiği başağnsıyîa, neşe
nin verdiği bütün coşkunluklar aynıdır.
15
1. Gül hâra düştii sln«-£igâr oMu andelîb B ir hâra baktı bir güle zâr oldu andelîb 2. Şehnâmehânlık eyledi keyhusrev-i güle
Destân-serâ-yı sebz ü bahâr oldu andelîb 3. Feryâda başladı yine her perri hârdan
Dîvânserây-ı gülde hezâr oldu andelîb 4. Gül gördü pâre pâre ciğer gonca gark-ı hûn
Memnûn-ı zahm-ı hançer-i hâr oldu andelîb 5. Ey Nâ’ilî vedâ-ı gül ü bâğ u râğ edip
Mehcûr-ı yâr u dâr u diyâr oldu andelîb
M efûlü F â’ilâtü m efâ ’îlii fa ilim
