Toplumsal Roller
Öğrencilerin sosyoloji konuları arasında sıklıkla birbirine karıştırdıkları iki kavram, “rol”
ve “statü”dür. Sosyoloji açısından nasıl ki “kurum” ve “grup” kavramlarını birbiri yerine kullanamıyorsak, aynı şekilde statü ve rol kavramlarını da birbiri yerine kullanamayız.
Çünkü kurumların temel unsuru davranış örüntüsüdür, grubun temel unsuru ise sosyal kişidir. Sosyal statü sosyal yapı içindeki herhangi bir kişi, sınıf ya da bir kategorinin pozisyonunu gösterir. Sosyal statü toplumdaki geçerli sosyal değer ölçütlerinin kullanılmasıyla ulaşılan kavramsal bir inşa, bir değerlendirmedir. Statü bize başkalarıyla karşılaştırıldığında kişinin sosyal yerinin neresi olduğu hakkında bilgi verir. Oysa sosyal rol bize kişinin ne yaptığı hakkında ipuçları verir.
Rol, bireyin sosyal devinimleriyle ilgili işlevsel ve dinamik bir kavramdır. Diğerlerinin kişiye yüklediği bir değerlendirme değildir. Sosyal rol bireyin statüsünün ölçülmesinde kullanılan sayısız ölçütlerden biridir. Servet, soy, cinsiyet, yaş ve diğer statü ölçütlerinin yanı sıra kişinin toplumdaki işlevsel yararlılığı da statüsünün belirlenmesinde dikkate alınır. Sosyal rollerin bir süre için oynanıp sonra bırakıldığını düşünemeyiz. Herkes pek çok role sahiptir ve bu rollerin hepsi de kişinin düşünce ve eylemlerinin derinliklerine kök salmış ve orada birbirleriyle kenetlenmişlerdir. Birey hem bir aktör hem de toplumun temel gruplarının bir üyesidir. Sosyalizasyon sürecinde tüm temel sosyal rolleri kendiliğinden öğrenmiştir. Bireyden yaşamı boyunca toplumun bir üyesi olarak kendi rolünü oynaması beklenir. Örneğin bir erkek bir ailede baba, işyerinde satıcı, takımda kaptan, okul aile birliğinde üye, siyasal bir partide aday olabilir. Bu erkek her yerde aynı kişidir, ancak topluluğunun ailevi, ekonomik, dini ve siyasal gruplarında bir takım kurumsallaşmış roller oynamaktadır. Ancak hangi gruba katılırsa katılsın aynı temel kişilik olmasına karşılık her grupta beklenildiği ve genellikle de yaptığı gibi biraz farklı davranır. Örneğin bir kişinin camideki davranışı ile bir spor karşılaşmasındaki davranışı arasında şüphesiz ki ciddi farklılıklar bulunmaktadır. Bu unsurlar sosyal kişinin örüntüleşmiş toplumsal rolünü oynamasında etkili olurlar. Kişi, çeşitli grup ve birliklerde pek çok farklı alt rolleri oynamasına karşın, sosyal aktör olarak yine de tek kişidir. Yapısal ve analitik olarak rollerin toplamı sosyal kişiliği oluşturur. Sosyal kişilik birey olarak tek başına pek çok işlevi yerine getiren eylem içindeki bir yapıdır. Bu bakış açısından kişi, oynadığı tüm rollerin bileşimi olan, bir toplam genelleşmiş role sahiptir (Fichter, 1994:104).
