DOKUMA TEKNOLOJİSİ

DOKUMA TEKNOLOJİSİ

Dokuma nedir ?

 Dokuma; atkı, çözgü ipliklerinin dikey açı

yapacak şekilde, birbirinin altından, üstünden

geçirilmesiyle ortaya çıkan düz yüzeyli

üründür. Dokuma tezgahlarında çözgü

denilen yan yana duran ipliklerin gücü

(nire)denilen araçlarla bir kısmının yukarı

kaldırılması, diğer kısmının aşağı çekilmesi

suretiyle açılan aralıktan ki bu aralığa ağızlık

denir, mekik yardımıyla atkı denilen ipliklerin

geçirilmesiyle oluşturulan düz yüzeylerdir.

Çözgü Oluşturma

 İpliklerin dokuma tezgahlarında çalışabilmesi

için gereken bazı özellikler vardır. Bunlar

ipliğin kullanım alanına, makinenin çalışma

prensiplerine göre değişiklik gösterir.



Örneğin çözgü olarak kullanılacak ipliklerde yüksek

mukavemet aranırken, havajetli makinede çalışılacak

bir atkı ipliğinin düzgünlüğü önem kazanır. İplik

dokumaya hazırlanırken şu aşamalardan geçer:

 Bobin

 Çözgü

 Haşıl

 Atkı

 Tahar

BOBİN

 İplik ring dairesinden makaralara sarılı olarak

gelmişse dokumada kullanılabilmesi için

öncelikle bobinlere aktarılması gerekir.

ÇÖZGÜ

 Dokumacılıkta kumaşı oluşturan iki iplik

sisteminden kumaşın boyuna doğru yani kenarına

paralel olarak yönlenmiş olanlar.Çözgü iplikleri,

atkı iplikleriyle dik açılıdır. Bu iki iplik birlikte

kumaşın dokusunu oluşturur.Dokuma tezgahına

getirilmeden önce sarıldıkları bobinlere çözgü

levendi denir. Paralel ve konik sarım olmak üzere

iki farklı çözgü hazırlama sistemi vardır:

HAŞIL

 Haşıl tek kat çözgü ipliklerine mukavemet

kazandırmak amacıyla yapılan kimyasal

işlemdir. Dokuma işlemi sırasında Çözgü

iplikleri gücü,lamel tarak ve bazı kısımlarda

sürtünme ve gerilmeye maruz kalır. Bu

sebepten mukavemeti azalır ve kopmalar

meydana gelir. Bu kopmaları önlemek

amacıyla da çözgü ipliklerine haşıl işlemi

uygulanır. 

Haşıl işlemi sayesinde tek kat pamuklu çözgü ipliklerinin;

 Lif uçları birbirine yapıştırılarak

mukavemetinin artırılması sağlanır.

 İpliklere bir miktar kayganlık vererek sürtünmesi önlenir.

 İpliklerin boncuklaşması önlenir.

 İpliğin dolgunluğu artar.

ATKI

 Atkı dokumacılıkta kumaşı oluşturan iki iplik

sisteminden kumaşın enine doğru yerleşenleri

tanımlar. Atkı iplikleri, çözgü iplikleriyle dik

açılıdır. Mekikli dokuma tezgahlarında mekik

içine yerleştirilen atkı masurasının sarılma

işlemine atkı hazırlama denir. 

Tahar

 Hazırlanan çözgü levendi dokuma makinesine yerleştirildikten sonra dokunabilir hale gelmesi için temel bazı işlemlerden geçirilir.

Armürlü tezgahtarda çözgü iplikleri

dokunması istenen kumaşa uygun olarak

hazırlanmış olan tahar raporuna göre tek tek

gücülerden ardından taraktan geçirilerek

kumaş sarma tertibatına sabitlenir.

TARAK

 Çözgü ipliklerinin kumaşa düzgün dağılımını

sağlayan, kumaşın enini ve sıklığını belirleyen

tarak aynı zamanda arka arkaya atılan atkı

ipliklerini kumaşa doğru iterek sabitleyen

elemandır. 

 Taraklar metal çerçeve içine yerleştirilmiş

ince metal plakalardan oluşur. İnce metal

plakaların arasındaki boşluğa tarak dişi adı

verilir. İpek gibi çözgü sıklığı yüksek kaliteler

için kullanılan taraklar 1 santimdeki , yün gibi

kalın ipliklerin kullanıldığı kalitelerde ise 10

santimdeki diş adedine göre

numaralandırılırlar.14 numaralı tarak denince

1santimde 14 tarak dişi olduğunu 60

numaralı tarak dendiğinde 10 santimde 60

tarak dişi olduğunu anlaşılır.

Dokuma Sonrası Yapılan İşlemler

 Boyama

Kumaşlarda boyama işlemi uygun şartlarda

tekstil lif molekülleri ile gerçek bağlar yapan çok

karmaşık organik ve kimyasal maddelerle

gerçekleştirilir. Tekstil maddeleri elyaftan kumaş

haline gelene kadar geçirdiği çeşitli aşamalarda

şu yöntemlerle boyanabilirler:

 İnsan yapısı elyaflar düzeden çekilmeden önce; çözeltide veya eriyikte boyama

 Elyaf halinde boyama

 Tarak bandı (tops)halinde boyamİplik eğrildikten sonra iplik halinde boyama

 Kumaş oluşturulduktan sonra metraj halinde boyama

 Hazır konfeksiyonlu ürün halinde boyama

 Rengin materyale aktarılması üç değişik yöntemle yapılır:

1-Çektirme metodu:Tekstil mamulünün uzunca bir süre boyar madde, yardımcı maddeler ve sudan oluşan bir banyoda tutulması yöntemidir.

2-Emdirme metodu: Tekstil mamulünün kısa bir sürede boyar maddeyle hazırlanmış

karışımdan belirli bir sıcaklıkta geçirilip fiske edilmesi işlemidir.

3-Elyaf çekim eriyiğinde boyama metodu

Apre işlemleri

 Tekstil materyalinin ön terbiye ve

renklendirme işlemleri sonrası terbiye

işletmesini terk etmeden önce, gördükleri

mekanik ve kimyasal tüm işlemlere bitim

işlemleri veya apre işlemleri denir. 

 Tekstil ürününe, renklendirme sonrası yapılan apre işlemlerinde amaç; tutumunu, görünümünü değiştirmek ve geliştirmektir.

Kimyasal ve mekanik yollarla uygulanan apre

işlemlerinin tamamı her ürüne

uygulanmamaktadır.

 Apre işlemleri yapılırken bazı kriterler göz

önünde bulundurulur.Bunlar; ürünün formu,

elyafın cinsi, kullanım amacı, kalıcılık

derecesi, ürünün incelik ve kalınlığıdır.

  Örneğin sentetik liflerde görülen statik

elektriklenme, doğal liflerde meydana gelmez.

Bu nedenle statik elektriklenmeyi önleyici

apre, sadece sentetik esaslı liflerden üretilen mamullere uygulanabilir. Kimyasal ve

mekanik yollarla apre işlemi yapılırken elyaf

cinsi göz önünde bulundurulur.

1-Kimyasal apre işlemleri

 Tekstil ürününün bir süre kimyasal

malzemeyle işlemden geçirilerek apre

maddesinin ürüne aktarılmasına kimyasal

apre denir.Apre maddesi, bir sıvı içerisinde

çözündürüldükten sonra emdirme ya da

çektirme metoduyla çalışan bir apre

makinesinde materyale aktarılır. Apre

maddelerinin tekstil materyaline

aktarılmasının hızlı olmasından dolayı

kimyasal apreler, kumaş formundaki

ürünlere, apre fulardında yapılmaktadır.

2-Protein Esaslı

 Tesbit: Özellikle yünlü kumaşlara

uygulanmaktadır. Yüksek sıcaklıktaki su

içerisinden gergin, enine açık bir vaziyette

kumaşın geçirilerek boyut stabilitesi

kazandırılması işlemidir.Yünlü kumaşlarda ve

pul tabakası bulunan diğer hayvansal liflerde

meydana gelen keçeleşme, (kumaşın en ve

boy yönünde kısalması) isteğini, en aza

indirmek için yapılmaktadır. Diğer bir ismi

krablama olan bu işlem, ön terbiye işlemleri

sırasında da yapılmaktadır.- 

3-Sentetik Esaslı

 Fikse : Sentetik mamüle yüksek sıcaklık

altında şekil ve biçim vermek işlemine, fikse denir.Sentetik mamüller terbiye işlemleri

esnasında boyut değişimine uğrar. Fikse

işlemi terbiye öncesi ve sonrasında yapılabilir.

Terbiye öncesi yapılan fikse işlemiyle

mamülde görülebilecek boyut değişimleri azaltılır. Terbiye sonrası yapılan fikse

işlemiyle de mamülün istenilen boyutlara

getirilmesi sağlanır.

Dokuma Kumaşlara Uygulanan Kalite Testleri

 Üretilen kumaşın kullanım amacına uygun

performansa sahip olup olmadığının

anlaşılması için laboratuar ortamında çeşitli

kimyasal ve fiziksel testler yapılır. Bu sayede

kumaş bir sonraki üretim aşamasına

girmeden kullanıma uygunluğu kanıtlanır

veya uygunsuzluğu halinde oluşabilecek zarar

minimuma indirilir.

 Yıkama testi, sürtünme testi, dikiş açma testi, renk haslığı testi,nem iticilik veya emicilik testleri, yanma testi bunlardan bazılarıdır.

Laboratuarlarda bu testler için üretilmiş özel

makineler kullanılır. Kabul edilebilir haslık

dereceleri uluslar arası geçerliliğe sahip

kurumlarca belirlenmiştir.