Doç.Dr. Alper SİNAN Ölçme Aracında Aranan Özellikler
Kullanılan bir ölçme aracında aranacak bazı temel özellikler mevcuttur. Her ölçme aracının bu özellikleri asgari şekilde taşıması gerekmektedir. Aksi halde kullanılan ölçme aracı, ulaşılmak istenilen bilgiyi elde etmeye uygun olmayacaktır. Bu özellikler ana başlıklar altında aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Güvenirlik
• Geçerlik
• Kullanışlılık
GÜVENİRLİK
Bir ölçme aracında elde edilen sonuçlarda, rasgele (tesadüfi) hatalar ne kadar az ise o ölçme aracı o kadar güvenilirdir. Güvenirlik, ölçme araçlarından elde edilecek sonuçlara itimat etmek, sonuçların tutarlığı ve zaman içinde tekrarlanabilirliği açısından önemli bir kavramdır.
Güvenirliği 4 alt başlık altında incelemek gerekmektedir.
1. Duyarlılık
Duyarlılık bir ölçme aracının hassasiyet ile ilgilidir. Ölçme aracı ne kadar hassas birimler ile ölçme yapıyorsa o kadar duyarlıdır denir.
Örnek 1: Aynı konu ile ilgili bilgi seviyesini ölçmek için kullanılan, biri 10 soruluk, diğeri 20 soruluk testten 20soruluk olan daha hassas punlama yapacağından daha duyarlıdır.
Örnek 2: Uzunluk ölçmek için kullanılan, en küçük birimi mm. olan bir cetvel, en küçük birimi cm. olan diğer cetvele göre daha duyarlıdır.
Bir ölçme aracının duyarlılık anlamında güvenirliğini kontrol etmek için özel bir güvenirlik katsayısı veya yöntem bulunmamaktadır.
2. Kararlılık
Kararlılık anlamında güvenirlik, bir ölçme aracının her tekrarlanışında benzer sonucu verme yeteneğidir. Yani, eğer bir test bir gruba uygulanırsa ve uygun bir zaman diliminde hiçbir
değişiklik yapılmadan bu test tekrar uygulanırsa benzer sonuçların elde edilmesi gerektiği anlamına gelmektedir. Kararlılığın ölçme araçlarında test edilmesi için kullanılan yöntem Test- tekrar test yöntemi olarak adlandırılır.
Test- Tekrar test yöntemi:
Test-tekrar test yönteminde, bir test araştırmaya katılan belirli bir gruba uygulanır. Bir süre sonra, bu test bir kez daha aynı gruba uygulanır. Bu iki testten elde edilen puanlar arasındaki korelasyon katsayısı, güvenirlik katsayısı olarak adlandırılır. Bu kararlılık anlamında güvenirliği ölçmek için kullanılan en basit yöntemdir. Bu iki uygulama sonucunda elde edilen korelasyon ne kadar yüksek olursa bu testin güvenirliği de o kadar yüksektir.
3. Tutarlık
Tutarlılık anlamında güvenirlik, farklı ölçme araçları ile yapılan ölçümlerde benzer sonuçların elde edilmesi yeteneğidir. Yani, aynı gruba aynı özelliği ölçmekte kullanılan iki farklı test uygulandığı zaman benzer sonuçların elde edilmesidir. Tutarlığın ölçme araçlarında test edilmesi için kullanılan yöntem Paralel testler yöntemi olarak adlandırılır.
Paralel (Eşdeğer) Testler yöntemi:
Paralel testler yöntemi, araştırmacılar tarafından değerlendirme için aynı bilgiyi ölçen iki farklı testin kullanılmasıdır. Bu yöntem ile testin kararlılık anlamında güvenirliğine bakılır.
Bu paralel testin güvenilirliği tahmin etmede kullanılması için, test maddelerin zorluğu ve içeriği eşdeğer olmalıdır. Uygulama aşaması, her iki testin aynı anda veya çok kısa bir zaman diliminde bir gruba uygulanması ve iki testten alınan puanlar arasındaki korelasyonun hesaplanarak bu korelasyonun güvenilirlik tahmini olarak kullanılmasından oluşmaktadır.
4. İç Tutarlık
İç tutarlık anlamında güvenirlik, aynı özelliği ölçen farklı test maddelerinden elde edilen sonuçların benzer olmasıdır. Yani, bir gruba uygulanan bir testteki farklı maddelerden benzer sonuçların elde edilmesidir. Yani testin kendi içindeki soruları arsında tutarlık
kontrolüdür. İç tutarlığın ölçme araçlarında test edilmesi için kullanılan yöntemlerden biri Testi yarılama yöntemi olarak adlandırılır.
Testi Yarılma (Eğdeğer Yarılar) Yöntemi:
Test-tekrar test ve paralel testler yaklaşımlarında olduğu gibi iki test kullanmaya gerek kalmadan puan güvenirliğini tahmin etmek için alternatif bir yöntem olarak testi yarılama yöntemi önerilmektedir. Bu yöntem iç tutarlık anlamında güvenirliği ölçmek için kullanılır. Bu yöntemde testin tümü bir gruba uygulanır. Daha sonra puanlama aşamasında uygulanan test iki
yarıya ayrılır. Araştırmaya katılan bireylerin, testin iki farklı yarısından alacağı puanlar hesaplanır. İki yarıdan hesaplanan puanlar arasındaki korelasyon, r1.yarı,2.yarı ile gösterilir. Bu korelasyon testin yarılama güvenirlik katsayısı olarak değerlendirilir.
İç tutarlılık için kullanılan alternatif yöntemler:
İç tutarlık kontrolü için korelasyon katsayısından bağımsız, kendi hesaplama yöntemleri olan bazı farklı katsayılar ile yapılan kontroller mevcuttur. Bunlar:
KR-20 güvenirlik tahmini: Puanlama 0,1 (Doğru, Yanlış) şeklinde yapılabiliyorsa ve madde güçlük endeksleri biliniyorsa hesaplanır.
KR-21 güvenirlik tahmini: Puanlama 0,1 (Doğru, Yanlış) şeklinde yapılabiliyorsa ve madde güçlük endeksleri bilinmiyorsa, testin aritmetik ortalaması kullanılarak hesaplanır.
Cronbach Alfa (𝛼) güvenirliği: Puanlama 0,1 (Doğru, Yanlış) şeklinde yapılamıyorsa kullanılır. (tutum, ilgi ölçekleri vs.)
GEÇERLİK
Bir testin ölçmek istediğini ne ölçüde ölçtüğü, geçerlik olarak adlandırılır. Başka bir ifadeyle, bir testin amacını gerçekleştirme derecesine testin geçerliği denir. Eğer bir test geçerli değilse, o test üzerinden elde edilen veriler, amacına uygun sonuçlar vermez.
Örnek: Matematik sınavının, öğrencilerin matematik bilgilerini ölçmeye uygun hazırlanması gerekir, sınav sonuçlarını etkileyecek başka faktörlerin etkisi mümkün olduğunca aza indirilmesi gerekir.
Geçerlik türleri temel olarak dört grup altında ele alınmaktadır.
1 Kapsam Geçerliği
Kapsam geçerliği, ölçme aracının ölçülecek değişkene göre olması gereken tüm içeriği uygun şekilde karşılayıp karşılamadığına bakar. Örneğin, İstatistiği dersinde, kapsam geçerliği yüksek olan bir test, bu ders içeriğinde anlatılan tüm konuları dengeli bir şekilde ölçen maddelerden oluşmuş olmalıdır. Kapsam geçerliği belirlenirken, öncelikle alan uzmanlarından test ile ölçülmek istenen konuların dağılımının yer aldığı belirtke tablosu olarak adlandırılan bir tablo ile test maddelerinin karşılaştırmaları ve kapsama derecesini belirtmeleri istenir
2 Ölçüt Dayanaklı Geçerlik
Ölçüt dayanaklı geçerlik, üzerinde çalışılan ve geçerliği belirsiz olan, yeni ve daha kullanışlı olduğu öne sürülen bir ölçme aracının, güvenirliği ve geçerliği iyi olduğu ispatlanmış bir ölçme aracıyla yakın sonuçlar verip vermediğine göre yorumlanması temeline dayanmaktadır. Burada geçerliği ispatlanmış olan bir test, ölçüt olarak kabul edilerek, geçerliği tartışılan ve aynı değişkeni ölçmeyi amaçlayan yeni önerilen bir testten alınan puanlar arasındaki korelasyon katsayısı ölçüt dayanaklı geçerliği vermektedir.
Ölçüt dayanaklı geçerlik uygunluk geçerliği ve kestirim (yordama) geçerliği olarak ikiye ayrılmaktadır.
a. Uygunluk Geçerliği
Uygunluk geçerliği, yeni geliştirilecek bir testin veya ölçme aracının, aynı şeyi ölçmek için geçerliği daha önceden ispatlanmış olan başka bir test veya ölçme aracıyla uygun olma derecesi olarak tanımlanır. Örneğin, bir ölçme ve değerlendirme uzmanı, yeni geliştirdiği bir test ile geçerliği daha önceden ispatlanmış olan bir testi bir gruba uyguladığında, her iki testten elde edilen puanlar arası korelasyonu hesaplanır ve yüksek bulunursa, yeni geliştirdiği test için uygunluk geçerliği yeterlidir şeklinde yorum yapabilir.
b. Yordama (Kestirim) Geçerliği
Yordama geçerliği ise bir ölçme aracının gelecekteki performansı ve başarıyı kestirme derecesidir. Örneğin, öğrencilerin yüksek lisansa kabulünde aldıkları puanlar ile yüksek lisans derslerindeki akademik başarı puanları arasında hesaplanan korelasyon katsayısı, yüksek lisansa öğrenci kabulünde yapılan sınavın yordama geçerliğini verir. Bu korelasyon katsayısı ne kadar 1’e yakınsa testin yordama geçerliği o kadar yüksektir şeklinde yorumlanır.
B Testi A Testi C Testi
Uygunluk Yordama
3 Yapı Geçerliği
Sosyal bilimler alanında ve özellikle psikometri alanında, kapsam ve ölçüt dayanaklı geçerlik yöntemleri karmaşık latent (gizli) yapıların çoğunda yeterli değildir. Bu tür karmaşık yapıların örnekleri arasında zeka, kişilik, yaratıcılık, empati düzeyi, yetenek ve ruh hali bulunur.
Bu yapılar birbirleriyle ilişkili olabileceği düşünülen başka alt yapıların birleşimi ile oluşur.
Ölçülen özellik bu şekilde alt yapılardan oluşuyorsa o özelliği ölçmekte kullanılacak ölçme aracı da her bir alt yapı için uygun maddeler barındıracaktır. Bir bütün içindeki alt yapılar birbirleri ile ilişkili ise, bu yapıları ölçmekte kullanılacak madde gruplarının da birbirleriyle ilişkili olması beklenir.
4 Görünüş Geçerliği
Bir testin, ölçmek istediği özelliği hangi derecede ölçüyor göründüğüdür. Örneğin, kapağında eğitim istatistiği yazan bir testin eğer içindeki sorular da eğitim istatistiği soruları ise testin görünüş geçerliği vardır.
Güvenirliği ve Geçerliği Etkileyen Faktörler
Güvenirlik ve geçerlik kavramları birbiriyle oldukça yakın ilişkili olan kavramlardır. Geçerlik kavramı, güvenirliği bir ölçme aracında olmazsa olmaz şart olarak görmektedir. Fakat, bunun tersi doğru değildir. Güvenirliği ve geçerliği etkileyen faktörler aşağıda verilmiştir.
a) Eğer bir ölçme aracında maddelerin sayısı artırılırsa, bu ölçme aracının duyarlılığı artacağından güvenirliği de artar.
b) Ölçme aracında yer alan maddelerin anlaşılır olması ölçme aracının hem güvenirliğini hem de geçerliğini artırmaktadır.
c) Ölçme aracının uygulanma süresinin gereğinden uzun veya kısa olması güvenirliği düşürmektedir.
d) Güvenirliği düşük olan bir ölçme aracının geçerliğinin de düşük olması beklenir.
e) Sabit ve sistematik hatalar geçerliği düşürmektedir.
f) Herbir maddenin araştırma çerçevesinde ölçülmek istenen değişkeni ölçmesi, ölçme aracının geçerliğini artırır.
g) Her türlü hatırlatma, ip ucu, önceden bilgilendirme gibi işlemler geçerliği düşürür.
KULLANIŞLILIK
Kullanışlılık ölçme aracının kolay uygulanabilir, ekonomik, kısa süreli olması le ilgili bir kavramdır. Geçerlik ve güvenirliği sağlayan testlerin aynı zamanda kullanışlı olması da aranan bir özelliktir.
