1. BÖLÜM
GELİŞİM VE ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ
Psikolojinin Tanımı
Psikoloji, davranışlarımızı ve onun arkasında yer alan iç dünyamızı anlamaya yardımcı olan bilim dalıdır.
Psikoloji bireyin
• Kendi davranışlarını daha iyi anlamasına ve davranışlarının nedenleri konusunda daha bilinçli olmasına,
• Başkalarının davranışları ve nedenleri konularında bilinçlenmesine ve ilişkilerinde daha gerçekçi ve daha yapıcı kararlar almasına,
• Sürekli değişen çevre koşullarına daha kolay uyum yapabilmesine, insanlar arası ilişkilerini daha ustalıkla düzenleyebilmesine ve karşılaştığı güçlükleri çözümleyebilmesine yardım eder.
Psikoloji, çevre, insan ve davranışlar arasındaki etkileşimi incelemeye çalışır. Bu etkileşimin temel yapılarından biri kişinin kendisidir.
Davranışlar, belli çevresel koşullar içinde oluşan olaylardır. Psikoloji tanımının temel kavramı olan “davranış” olgusu insan‐çevre etkileşiminin ürünüdür.
• İnsanın çevresiyle etkileşiminde ikinci yapı taşı, çevredir.
• Psikolojide çevre kavramı çoğu kez uyarıcı ile eş anlamlı kullanılır. Fakat, çevre uyarıcıdan daha geniş kapsamlı bir kavramdır.
• Organizmanın alıcı sinir uçlarına etki edebilen her türlü enerji değişikliğine uyarıcı denir.
• İnsanın çevresiyle etkileşiminde üçüncü öge, kişi‐çevre etkileşiminin ürünü olan davranışlardır.
• Davranış, bir organizmada yer alan ve organizma tarafından yapılan her türlü eylem anlamına gelmektedir.
• Davranım, davranışın küçük bir birimidir.
• Davranış, bir çok davranım dizisinden oluşmuş bir örüntüyü ifade eder. Gözlenebilir, ölçülebilir ve yordanabilir.
Davranışlar üç grupta ele alınabilir. Bunlar
1. Sinir sistemi etkinlikleri ve fizyolojik süreçler: Gözlenmesinde çeşitli araç ve teknikler kullanılır. Örn. Kızma ve terleme.
2. Dolaylı olarak gözlenebilen davranışlar: Düşünme, problem çözme, akıl yürütme vb. davranışlar olup, doğrudan gözlenemez. Eğitimdeki davranışlar bu alana girer. Vize ve final sınav sonuçları davranılın tam karşılığı değildir.
3. Doğrudan gözlenebilen davranışlar: Jest ve mimikler. Psikoloji bu davranışları inceler.
Bu sınıflamanın yanı sıra eğitimde davranışlar A. Bilişsel
B. Duyuşsal
C. Psiko‐motor olarak üç grupta ele alınır.
Gelişim ve Öğrenme Psikolojisine Giriş Eğitim Psikolojisi – Gelişim, Öğrenme, Öğretim
Pegem Akademi | Tüm Hakları Saklıdır.
Psikolojinin Tarihçesi ve Özellikleri
Psikoloji, diğer bilim alanlarına göre yeni bir bilim alanıdır. 18.
yüzyıla kadar felsefenin kapsamı içinde ele alınmış, bilimsel anlayışa uygun ilk psikoloji çalışmalarının Almanya’da, 1879’da Wilhelm Wundt tarafından başlatılmasıyla, felsefeden kopuş gerçekleşmiştir.
Psikolojinin özellikleri:
• Psikoloji, olgusaldır. Nesnel gerçeklere dayanır.
• Psikoloji, tekil olaylarla değil, genellemelere ulaştıran verilerin toplanması ve analizi yoluyla çalışır.
• Psikoloji bulguları görelidir. Mutlak doğru yoktur. Bir süre sonra, yeni bulgular doğrultusunda değişebilir.
• Psikoloji sistemlidir.
• Psikoloji, kayıtlı ve birikimlidir. Bilinenler, daha sonraki bulguların temelini oluşturur.
Psikolojinin Ekolleri
1. Yapısalcılık
• Wilhelm Wundt, 1879’da bir deneysel psikoloji laboratuvarı kurmuş ve bazı psikolojik konuların bilimsel yöntemlerle incelenebileceğini göstermiştir.
• Bilincin bu ögeleri, saf duyumlardır. Psikolojinin konusu bilinç, amacı ise, bilince ait ögeleri belirlemek ve çözümlemek olmalıdır. Bilinç ögelerinin birleşimi ve kurallarının incelenmesi için de, “içe bakış” yöntemini kullanmıştır.
• Sezgileri, duyguları ve düşünceleri ön plana çıkarır.
Psikolojinin Ekolleri
2. Davranışçı Yaklaşım
• J. B. Watson öncüsüdür.
• Davranışçı görüş, psikolojinin sadece gözlenebilir davranışları incelemesi gerektiğini savunmuştur.
• Amacı, çevredeki uyarıcı koşullarla, ortaya çıkan davranış arasındaki ilişkiyi incelemektir.
• Davranışları uyaran‐tepki zinciri içinde açıklar.
• Öğrenme sürecini çevredeki ödüllendirme koşullarına bağlar.
• Klasik ve edimsel koşullanma.
Psikolojinin Ekolleri
3: Psiko‐analitik yaklaşım
• S. Freud
• Freud’un çalışmaları, davranış bozukluklarının tedavisine yöneliktir.
• Her bireyin kendi geçmişini inceleyen “vaka çalışması”
yöntemi kullanılır.
• İnsanın doğuştan saldırgan olduğuna inanan Freud’a göre, insan, iki temel içgüdünün etkisinde davranmaktadır: Cinsellik ve saldırganlık.
• Toplum tarafından hoş karşılanmayan bu duygular bilinçaltına itilirler.
Psikolojinin Ekolleri
4: Nöro‐Biyolojik yaklaşım
• W. James ve J. Dewey
• Bu ekol, Darwin’in evrim kuramından etkilenmiştir.
• Temel olarak zihnin ve davranışın işlevleri üzerinde durur.
• Bu psikologlara göre, havanın nemindeki ve ısısındaki değişmeler gibi, çevresel değişiklikler vücuttaki nöro‐kimyasal olayları etkiler ve davranışta nöro‐kimyasal değişiklikler ortaya çıkar.
Psikolojinin Ekolleri
5: İnsancıl (hümanist) yaklaşım
• İnsanı, özgür bir varlık olarak ele alırlar.
• İnsanın seçme özgürlüğünü sürekli kendini gerçekleştirme yönünde kullandığı kabul edilir.
• Bireyin temel doğasını, kişinin tüm potansiyelini gerçekleştirmek, geliştirmek ve yaşamını anlamlandırmak çabasının oluşturduğuna inanılır
• Her bireyin tek ve benzersiz olduğu ve değerli olduğu inancı esastır.
• Kişilerin kendilerini algılamalarının ve benimsediği değerlerinin, davranışları üzerindeki rolü üzerinde durur.
Psikolojinin Ekolleri
6: Bilişsel yaklaşım
• Davranışların daha çok zihinsel süreçlerle belirlendiğini savunurlar.
• Gestalt psikolojisi, bilişsel psikolojinin öncülüğünü yapmıştır.
• Bu yaklaşım, öncekilerin parçacı yaklaşımını eleştirmektedir.
• “Bütün, kendini oluşturan parçaların toplamından daha fazla ve başka bir şeydir” Örn: İnsan (İnsan, sistemler, organlar…)
• Bilişsel psikologlar insanı edilgen bir varlık olarak değil,
uyarıcıları seçerek algılayan, işleyen, anlamlandıran etken bir sistem olarak görürler.
• Gözlenen ve doğrudan gözlenemeyen davranışları birlikte ele alır.
Hangi Ekol Doğrudur?
Soru:
• Sıralanan yaklaşımların “hangisi daha iyidir?” ya da “hangisi daha doğrudur?”
Cevap:
• Her birinin daha iyi açıklayabildiği bir yön olduğunu düşünmek daha doğru olacaktır.
İnsan Anlayışı Yaklaşımları
1: İnsan Kötüdür Anlayışı
• İnsan doğuştan bencil, saldırgan, cinsel dürtülerin güdümünde, olumsuz eğilimlere sahiptir.
• Kökeni dinlere dayalı bu yaklaşım, insanı dürtüler demeti olarak gören Freud’un psiko‐analitik görüşlerinde tekrar ortaya çıkmıştır.
• Kötü eğilimlerin erken yaşlarda ceza eğitimi ile yok edileceğine inanılır.
İnsan Anlayışı Yaklaşımları
2: “Tabula rasa” bakışı
• Yeni doğmuş çocuk ne iyidir, ne kötü.
• Sosyal çevresi tarafından her yönde biçimlendirilebilir.
• İngiliz davranışçılarının geliştirdikleri bu yaklaşım, toplumun sosyal normlarına uyum davranışı kazandırmak için, sosyal olarak istenmeyen davranışların bastırılmasını öngörür.
• Çocuk kendine başına bir şey öğrenmez veya ne öğreneceğini bilemez, bu nedenle onlara bilenler öğretsin. Eğitimin tanımına uygun yaklaşımdır.
• Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim.
İnsan Anlayışı Yaklaşımları
3: Kendini gerçekleştirme anlayışı
• J.J. Rousseau’nun savunduğu “asil yabani” anlayışı, insanın doğuştan masum olduğunu, kötülüklerin toplumun etkisiyle oluştuğunu kabul eder.
• Birey öğrenen, öğrenme sürecine etkin katılan, algılayan, belleğini işleten ve düşünen bir varlıktır.
Psikolojinin Alt Dalları
Psikolojinin Alt Dalları
1: Deneysel Psikoloji
• Davranışı anlamak, açıklamak ve kontrol edebilmek için araştırmalarında deneysel yöntem ve çoğunlukla laboratuvar ortamı kullanırlar.
• Algı, güdü, öğrenme, bellek vb.
• Örn: Öğretim yöntemi ile akademik başarı arasında ilişki var mıdır?
Psikolojinin Alt Dalları
2: Sosyal Psikoloji
• İnsanın sosyal ortamdaki veya sosyal uyarıcılar karşısındaki davranışlarını inceleme konusu yaparlar.
• Kişilerin birbirlerini algılamasında rol oynayan tutumlar, değerler, normlar, kişisel çekim, ikna, itaat, uyum, boyun eğme, etkileşim gibi konularda çalışılır.
• Sosyal psikolojinin sosyolojiden temel farkı, inceleme birimi olarak bireyi alması, birey davranışlarının sosyal ortamdan nasıl etkilendiğini ve bireylerin sosyal ortamı nasıl değiştirmeye çalıştıklarını incelemesidir.
Psikolojinin Alt Dalları
3: Psikometrik Psikoloji
• Davranışın ölçülmesi ve değerlendirilmesi, istatistik yöntemlerin psikolojiye uygulanması, davranışın açıklanmasında ve yorumlanmasında yararlanılabilecek matematiksel modellerin geliştirilmesi gibi konularla ilgilidir.
• Test ve ölçek geliştirme bu alanın işidir.
Psikolojinin Alt Dalları
4: Uygulamalı Psikoloji
• Psikolojinin davranışa ilişkin bulgularının, endüstri, iletişim, eğitim, sağlık gibi toplumsal yaşamın çeşitli alanlarında karşılaşılan problemlerin çözümünde de yararlı olabileceği düşüncesinden kaynaklanmıştır.
Psikolojinin Alt Dalları
4.1: Klinik Psikolojisi
• Psikolojinin en yaygın ve en eski alanlarından biridir.
• Bireye düşünsel, duygusal ve davranışsal düzeyde yardımcı olarak, çevresiyle daha uyumlu bir ilişki kurmasını sağlamak klinik psikolojinin amaçları içine girer.
• Bir yandan kişiliğin gelişmesi ve bunu etkileyen etmenler ile, davranış bozuklukları üzerinde araştırmalar yapar.
• Kişiliğin nasıl oluştuğunu, yapılaşmasını etkileyen değişkenleri, bireylerin kendilerine özgü davranış, düşünce ve duygu biçimlerini inceler.
• Psikiyatri ve eğitimle iç içedir.
Psikolojinin Alt Dalları
4.2: Danışmanlık Psikolojisi
• Her düzeydeki eğitim kurumunda öğrencilerin bireysel ve eğitim‐öğretime ilişkin sorunlarıyla ilgilenir.
• Psikoloji biliminin bulguları çerçevesinde okul ortamını ve eğitim sürecini en etkin düzeye getirmeyi amaçlar.
Psikolojinin Alt Dalları
4.3: Endüstri ve Örgüt Psikolojisi
• Endüstri ve işletmelerde kişilerin birbirleriyle, işletmeyle, teknoloji ve araç‐gereçle etkileşimi konularıyla ilgilidir.
• İşletmelerin verimli çalışabilmeleri için gerekli ve daha çok insan yanıyla ilgili olan yönleri araştırır, ilgili ilkeleri belirlemeye çalışır.
Psikolojinin Alt Dalları
5: Eğitim Psikolojisi
• Eğitim ile psikolojinin birleştiği alanı ifade eder.
• Eğitim psikolojisi, insanların gelişim özelliklerini ve öğrenme ilkelerini inceleyerek, eğitim ortamlarını etkili bir biçimde düzenlemeyi ve eğitim‐öğretimi verimli biçimde gerçekleştirmeyi amaç edinen uygulamalı bir bilim dalıdır.
5.1. Gelişim Psikolojisi
• İnsan davranışında, doğumdan ölüme kadar, tüm yaşamı boyunca gözlenen biyolojik ve psikolojik değişiklikleri inceler.
5.2. Öğrenme Psikolojisi
• Öğretmenin öğrencilere öğretim hedefleri doğrultusunda etkili öğrenme yaşantıları sağlayabilmesi için, her şeyden önce öğrencinin nasıl öğrendiğini kavraması gerekir.
Betimsel Araştırma Teknikleri
1: Doğal Gözlem
• En eski bilgi toplama tekniklerindendir. Doğal gözlemde insan davranışı doğal ortamında, araştırıcının herhangi bir müdahalesi olmaksızın gözlenir.
2: Sistematik Gözlem
• İnsan davranışı, araştırmacının ilgilendiği belli bir konuda ve belirlediği koşullar altında gözlenir.
Davranışlar bir elemeden geçirilerek, sadece konuyla ilişkili davranışlar gözlenir.
3: Katılımlı gözlem:
4: Dışardan gözlem:
Betimsel Araştırma Teknikleri
5: Testler
• Testler, kişilik özellikleri, genel ve özel yetenekler, ilgi ve tutumlar, belli bir konudaki bilgi ya da belli davranış ve özellikleri ölçmek için kullanılan araçlardır. Her test bir davranış listesidir.
6: Anket
• Kişilerin belli konulardaki duygu, düşünce ve tutumlarını saptamak amacıyla hazırlanmış yazılı soru listeleridir.
7: Olay incelemesi
• Bireyin geçmişi, ailesi ve çevresindeki kişilerle ilişkileri, sorunları gibi konularda bireyin kendisinden ve diğer kaynaklardan derinlemesine ve ayrıntılı bilgi toplama yöntemidir. Böylece durumun analiz edilerek değerlendirilmesi amaçlanır.
Deneysel Yöntemler
• Bir deneyde, incelenmek üzere değişikliğe uğratılan, düzenlenen veya ayarlanan değişkene “Bağımsız değişken”
denir.
• Bağımsız değişken sonuç üzerinde etkili olan (ETKİLEYEN) ve böylece NEDEN durumundaki değişkendir.
• Bağımsız değişken üzerinde oluşturulan değişiklik veya ayarlamanın sonucunda değişen ve etkilenen değişkene ise
“bağımlı değişken” denir.
• Çünkü, diğer değişkene (bağımsız değişkene) bağımlı olarak etkilenmiş ve değişmiştir.
• Böylece bağımlı değişken, bir deneyde ETKİLENEN ve deneyde SONUÇ olarak gözlenen değişkendir.
• Deneyin başlangıcında araştırmacı, karıştırıcı etkide bulunabilecek değişkenleri belirler, bunların etkisini kontrol altında tutmaya çalışır. Kontrol değişkenleri….
İstatistiksel Yöntemler
Korelasyon, iki bazen de daha çok sayıda değişken arasındaki ilişkiyi betimlemek amacıyla başvurulan tekniktir.
Korelasyon katsayısı, iki değişken arasındaki ilişkinin derecesini gösteren sayısal değer olarak tanımlanabilir.
Korelasyon katsayısı aralarında ilişki aranan değişkenlerin benzerlik derecelerine göre yüksek veya düşük, olumlu (+) veya olumsuz (‐) olur.
Korelasyon katsayısı +1.00 ile ‐1.00 arasında değer alır.
Bu katsayı ‐1.00’a doğru yaklaştıkça iki değişken arasındaki ilişkinin derecesi düşük; +1.00’a doğru yaklaştıkça, iki değişken arasındaki ilişkinin derecesi yüksektir.
İstatistiksel Yöntemler
Bireyler x y
.A 10 8
B 9 7
C 8 6
D 7 5
E 6 4
8 7 6 5 4 2
6 7 8 9 10
y
x
r = 1.00
R = 1.00 (Mükemmel ve olumlu bir ilişki vardır.)
0
İstatistiksel Yöntemler
Bireyler x y
.A 10 2
B 9 3
C 8 4
D 7 5
E 6 6
6 5 4 3 2
6 7 8 9 10
y
r = - 1.00
R = - 1.00 (Mükemmel, ancak olumsuz ve ters bir ilişki vardır.)
KORELASYON
6 5 4 3 2
6 7 8 9 10
y
6 5 4 3 2
6 7 8 9 10
6 5 4 3 2
