Siyasal Sistemler, Hükümet Sistemleri-1

Siyasal Sistemler, Hükümet

Sistemleri-1

Geçen Haftanın Özeti

 Plüralist Devlet?

 Kapitalist devlet?

 Leviathan Devlet?

 Patriarkal Devlet?

Rol ayrımına göre

 Minimal Devlet

 Kalkınmacı Devlet

 Sosyal Demokrat Devlet

 Kamusallaştırılmış Devlet

 Totaliter Devlet

 Hükümetle aynı şey mi?

 Anayasal hükümet?

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemleri

 Devlet soyut bir kurumdur. Devletler egemenlik haklarını içlerinde barındırdıkları kurum ve kişiler aracılığıyla kullanırlar

 Yasa yapmak, yasaları uygulamak, toplumun refahını sağlamak, iç dış güvenliği sağlamak vb. görevleri bulunur.

 Devletlerdeki siyasal sistemler:

 Yönetenlerin yönetim yetkisini kimden ve nasıl alacakları?

 Bu tür görevlerin kimler tarafından yapılacağı?

 Bu kurumlar arasındaki ilişkilerin nasıl olacağı?

 Nasıl denetlenecekleri?

 Vatandaşların bu kurum ve kişiler üzerindeki hak ve yetkileri?

 Gibi soruların cevaplarını siyasi sistemlerin yapıları belirlemektedir.

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemleri

 Bu kurumların başında hemen her ülkede yer alan yasama ve yürütme organları bulunmaktadır.

 Parlamento hem yasa yapacak hem de devlet başkanı ve bakanlar kurulundan oluşan icra gücünü denetleyecektir

 İcra gücü de yasalardan aldığı yetkiye dayanarak yönetme işini yürütecektir

 Bunların yanında mutlaka bir de yargı olacaktır

 Dolayısıyla temel olarak tüm siyasal sistemlerde var olan üç önemli yönetim organı:

 Yasama-Yasaları yapan

 Yürütme-Yasaların uygulanmasını sağlayan

 Yargı- Uymayanları yargılayan

Siyasal Sistem – Siyasi Kurumlar

 Devletin siyasi kurumları: parlamento, devlet başkanı,, bakanlar kurulu gibi organlardan oluşur.

 Hükümet Ģekli veya hükümet sistemi: Bu siyasi organlar arasındaki ilişki ve işbölümünün yapısının nasıl olduğu

 Başkanlık sistemi, parlamenter sistem, yarı başkanlık sistemi, hükümet sistemini gösteren kavramlardır.

 Bu sistemlerin her birinde egemenliğin hangi organlar tarafından nasıl kullanılacağının ve her bir organa düşen rolün genel çerçevesi belirlenir

Siyasal Sistem

 Siyasi sistem hükümet sistemi ve hükümet şeklinden daha fazlasını kapsamaktadır

 Siyasal sistem: Bir ülkede yöneten ve yönetilenler arasındaki ilişkilerin türü, niteliği, kaynağı ve dayanağı anlatılmaktadır.

 Hükümet sisteminde, egemenliği kullanan organlar ve

aralarındaki ilişki söz konusu iken; siyasal sistem bir bütün olarak bu organlar ile halk arasındaki ilişkiyi düzenler

Siyasal Sistem

 Siyasi rejimler halkın itaati için meşruiyet ararlar. Bunun için meşruiyetlerine bir dayanak bulmaya çalışırlar.

 Kurulacak ilişkinin türü ve niteliği siyasi kurumlar ve rejimin özelliklerini de belirleyecektir

 Dolayısıyla siyasal sistem, siyasi yapının bütününü

kapsamaktadır. Bu alanın nasıl oluştuğu ve işlediğini anlatır

SİYASAL SİSTEM DESTEK

TALEPLER

YASALAR KARARLAR

ÇEVRE (DİĞER TOPLUMSAL, EKONOMİK SİSTEMLER VE ULUSLAR ARASI SİSTEM

Siyasal Sistem

 Siyasi iktidarı kim kullanacak

 İktidar hakkını nerden alacak

 Bu iktidarı kullananlarla yönetilenlerin ilişkisi nasıl olacak

 Karşılıklı hakları ve yetkileri ne olacak

Her siyasal sistem yukarıdaki sorulara verdiği cevaplara göre şekillenir

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemi (Şekli)

 Siyasal sistem

 Özetle „kim yönetiyor‟ sorusuna indirgenebilir

 İktidar tek elde ve yönetilenlerin müdahale imkanı yoksa

“monokratik” bir iktidar yapısı. Monarşi veya diktatörlük olarak karşımıza çıkar

 İktidar toplumun geniş katmanları arasında dağılmışsa

“demokratik” iktidar yapısı

Güç tek elde Güç en fazla dağıtılmış

Siyasi rejimler (Geniş bir yelpaze)

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemi (Şekli)

 Tarih boyunca insanlık farklı siyasal sistemlerle karşılaşmış

 Monokratik ve demokratik iktidar örgütlenmeleri de farklı şekillerde olmuş

 Siyasal sistem

 Bir ülkenin sosyo-ekonomik yapısı

 Bir ülkenin tarihi

 Bir ülkenin gelenekleri

 Kültürü

 Gelişmişlik düzeyi vb.

faktörlerden etkilenir.

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemi (Şekli)

 Örnek: Osmanlı da monarşi İngiltere de

 Ya padişah, ya kral kendi ülkesinin kaderini belirleyen olmuş

 Bu duruma „mutlak monarşi‟ denir

 Ancak İngiltere 17. yy. sonra parlamentonun kurumsal kimlik kazanmasıyla „meşruti monarşi‟ ye dönmüştür

 Yani monarkın gücü şarta bağlanmış. Gücünü parlamento ile paylaşmak durumunda kalmış

 Osmanlı da bu durumun yolu 19. yy doğru açılmış (Senedi İttifak, Tanzimat ve Islahat Fermanları, I. Ve II. Meşrutiyetler)

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemi (Şekli)

 Diktatörlük veya tiranlık: iktidarın tek elde toplanmasının diğer örneği

 Farklı siyasi rejimler içinden çıkabilir, kendini cumhuriyet olarak niteleyen rejimler diktatörün yönetiminde olabilir

 Monarşiden farkı: iktidarın ele geçirilişi ve meşruiyet kaynağı

 Monarşi‟de veraset ile bu yetkiyi devralır, gelenek, hak etme, hatta onun mülkü, meşruiyetin kaynağı

 Diktatör, iktidarı zor kullanarak, entrika ile hatta demokratik seçimle (Hitler) alabilir

 Meşruiyet kaynağını farklı unsurlara dayandırabilir (ideoloji, din , karizma vb.)

 Günümüzde bazı diktatörlerin yerini oğullarının alması. Sözde seçimle işbaşına geliyorlar

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemi (Şekli)

 Yönetim fiilen bir azınlığın elinde de olabilir.

 İktidarı elinde tutan grubun onu ele geçirme şekli ve meşruiyet kaynağına göre farklı isim alır

 Aristokrasi: İktidarda olan grup toplum içinde ayrıcalıklı bir grubun üyesi iseler. En iyilerin yönetimi demek. Soylular tarafından yürütülen rejim. Günümüzde örneği yok. Fransız devrimcileri yıktıkları rejimi bu isimle adlandırmış

 OligarĢi: Bir grubun güce dayalı yönetimi. Aristokratlar içinden sıyrılan bir grup olabilir veya siyasi bir grubun iktidarı sonra ele geçirmesiyle ortaya çıkabilir

Siyasal Sistem – Hükümet Sistemi (Şekli)

 Özetle „kim yönetiyor‟ sorusunun cevabını sayılarla veriyoruz.

 İktidar kimin elinde olabilir: Tek, az, çok

 Bu sayılara göre siyasi sistemler üç grupta toplanabilir

TEKĠN

YÖNETĠMĠ

AZINLIĞIN YÖNETĠMĠ

ÇOĞUNLUĞU N YÖNETĠMĠ

TİRANLIK OLİGARŞİ DEMOKRASİ

DESPOTLUK ARİSTOKRASİ

MONARŞİ TİMOKRASİ

DİKTATÖRLÜK

Siyasal Sistem

PLATON’A GÖRE

 Yönetim biçimleri konusunda 2500 yıldır önemli bir değişiklik yok

 Dolayısıyla Antik Yunan‟da yapılan tasnifler hala büyük ölçüde geçerli

 İsim babaları Yunanlı filozoflar

 Bu filozoflardan ilki Platon/Eflatun

PLATON’A GÖRE

 Kurulu tüm devletler (yönetim sistemleri) bozuktur kötüdür.

 Adaleti içeren gerçek devlet ideal bilgisine (episteme) sahip olanların (filozofların) yönettiği devlettir- Böyle bir devlet kurulmamıştır.

 Diğer tüm modeller bunu taklit etmeye çalışır

 Kendi ideal modeline en yaklaşık olandan başlar:

 Partiarşi

 Monarşi

 Timokrasi

 Oligarşi

 Demokrasi

 Tiranlık

PLATON- DEVLET MODELLERİ

 PatriarĢi: İdeal devlete en yakın devlet tarzıdır. Özel mülkiyet ve zenginliğin baş göstermediği, herkesin “civcivler gibi” en yaşlı etrafında toplandığı gelenek ve ataların sözleri dışında yazılı yasalara ihtiyaç duyulmayan yalın bir devlet tarzıdır. Nüfus artışı ve toplum yapısının giderek karmaşıklaşması nedeniyle bu tür bir yönetim tarzı kaybolmuş ve tekrar dönülemez hale gelmiştir. Aynı zamanda erkek egemen yönetim sistemi anlamına da gelmektedir.

PLATON- DEVLET MODELLERİ

 MonarĢi veya Aristokrasi: Patriarşi tarzı yönetimin ortadan kalkmasıyla kurulmuş yönetim tarzıdır. Nüfusun kalabalıklaşmasıyla geleneklerin ihtiyaçları karşılamaması nedeniyle yazılı yasalar yürürlüğe konulmuştur. Bu tür yönetimde eğer yönetim tek bir aile Ģefindeyse MonarĢi, bir grup aile Ģeflerinin yönetimiyse Aristokrasi ortaya çıkacaktır.

 Platon bu yönetim tarzına sıcak bakar çünkü ideal devlet modelinde de şeklen bu yönetim tarzına benzerlik vardır. Ancak Platon daha çok yönetimin tekliğinden yani Monarşiden yanadır.

PLATON- DEVLET MODELLERİ

 Timokrasi: Monarşi veya Aristokrasi tarzı yönetimin bozulmasıyla ortaya çıkan bir yönetim tarzıdır. Monark veya aristokratların bilgelik ve doğruluktan daha ziyade şan ve şöhrete önem vermesi, şan ve ün peşinde koşan askerlerin yönetimi ele geçirmesiyle kurulmuş olan yönetimdir.

 Bu tür yöneticiler sadece kendi menfaatlerini önemser ve yönetilenler üzerinde şiddet yoluyla kendi zenginliklerini artırmayı amaçlarlar.

 Platona göre bu durum çoğunlukla monarşik yöneticiler öldükten sonra yerine geçen oğulları eliyle kurulur.

PLATON- DEVLET MODELLERİ

 OligarĢi: Zenginliğin tek geçerli değer olduğu timokrasilerde zaman içerisinde yönetim sadece belirli bir zenginlik düzeyine sahip olanlar arasında yapılacak bir faaliyet haline gelir ve toplumdaki diğer kesimler (ör. yoksullar ve diğer halk) yönetimden dışlanır.

 Platon‟a göre oligarşi en kötü yönetim tarzıdır. Demokrasiden nefret etmesine karşın oligarşiye göre daha tercih edilir bir yönetim tarzı olduğunu ileri sürer.

 Zenginleşme hırsıyla her alana el atan oligarklar zaman içerisinde toplumdaki zengin yoksul uçurumunu daha derinleştirir ve artan sınıf mücadelesi sonucunda yoksullar oligarşiyi devirerek demokrasiyi kurarlar.

PLATON- DEVLET MODELLERİ

 Demokrasi: Platon, kitlelerin tiranlığı olarak adlandırdığı demokrasiden nefret eder.

 Farklı insanların yönetimi dışarıdan tatlı görünebilir ama başka başka menfaatlerin çatışması birliği bozar kaosa yol açar.

 Eşitlik esasına dayandığı için adil değildir, çünkü siyaset bilip bilmediğine ve yeteneklerine bakılmaksızın herkes her işe talip olur ve kurayla iş başına gelir. Gerçek eşitlik demokrasinin öngördüğü gibi sayısal eşitlik değil kişilere erdemlerine ve yeteneklerine göre yapılacak bir paylaşımdır. Demokraside bilgelik önemsenmez. Hiyerarşi yıkılır toplumsal işbölümü zarar Görür. İç çatışmalar çıkar.

 Gemicilikten anlamayan birisine gemi emanet edilemeyeceği ve hekimlikten anlamayan birisine hasta emanet edilemeyeceği gibi iş bilmeyen yöneticide devleti tehlikeye atar.

PLATON- DEVLET MODELLERİ

 Tiranlık: Demokrasinin yarattığı aşırılık ve kaos ortamında menfaatlerini korumaya çalışan zenginler yeniden oligarşiyi kurmaya çalışacak, buna karşılık halk onlara karşı mücadele versin diye içlerinden birisine olağanüstü yetkiler vererek tiranlık sisteminin ortaya çıkmasına yol açacaklardır. Tiran oluşturacağı orduyla devleti savaşa sürükleyerek yıpratacak ve halkı ağır vergiler vb. yöntemlerle ezecektir.

 Tiranlıktan sonra muhtemelen yeniden yönetime el koyan bir azınlık (monark ya da aristokrat) yönetimlerin dolaşımını yeniden başlatacaktır.

 Platon, tiranlıktan sonra bir yönetim tarzı belirtmemekle beraber eğer tiranlar ıslah edilebilirse ideal devlete geçişin çok hızlı olabileceğini savunmuştur. Bu kapsamda Sicilya adasında hüküm süren tiran I. Ve II. Dionysios‟a felsefe öğretip onları filozof krala dönüştürmeyi denemiştir.

ARİSTO’YA GÖRE

 Plato‟yu tekrarlamakla beraber iki ilkeyi göz önünde tutarak sınıflandırma yapar

 İlki adalettir. Yönetim hukuk kurallarına uyuyor mu?

 İkincisi: İlke olarak yönetim ortak iyiliği amaçlamalıdır. Yani amaç ilkesi

ARİSTO’YA GÖRE

KĠM YÖNETĠR

TEK KĠġĠ AZINLIK ÇOĞUNLUK

KĠMLER ĠSTĠFADE EDER

BELĠRLĠ BĠR GRUP

TİRANLIK OLİGARŞİ DEMOKRASİ

HERKES MONARŞİ ARİSTOKRASİ POLİTEİA

• Monarşi: Ortak iyiliği isteyen tekin yönetimi

• Aristokrasi: Ortak iyiliği amaçlayan azınlığın yönetimi

• Politeia: Ortak iyiliği amaçlayan çoğunluğun yönetimi

• Tiranlık: Tekin çıkarını amaçlayan tekin yönetimi

• Oligarşi: Zenginlerin çıkarını amaçlayan tekin yönetimi

• Demokrasi: Yoksulların çıkarını amaçlayan çoğunluğun yönetimi

ARİSTO’YA GÖRE

 Aristo‟nun getirdiği orijinal yönetim biçimi politeia‟dır.

Demokrasi ile oligarşinin bir karışımıdır. Bu yönetim

yurttaşların, bütün toplumun iyiliğini amaçlayan ve yasalara uygun yönetimidir.

Cumhuriyet ve Demokrasi

 Farklıdır

 Bir yönetim cumhuriyet olduğunu söyleyip, egemenliği halktan aldığını savunsa bile demokrasi olmayabilir. Çin, Suriye, İran

 Demokratik yönetimin cumhuriyet olması da şart değildir.

İngiltere, Hollanda, İsveç gibi birçok ülkede meşruti monarşi vardır

 Demokrasi ve cumhuriyet birbirinin gerekli şartları değildir

Cumhuriyet ve Demokrasi

 Demokrasi özgürlükçü bir tutumu temsil etmektedir

 Cumhuriyetçiler ise sınırsız özgürlüklerin devletin dayandığı esaslara, dolayısıyla cumhuriyete zarar verebileceğini söyler

 Nitekim ülkemiz ve Fransa gibi cumhuriyetçi geleneğin güçlü olduğu ülkelerde demokrasinin cumhuriyete zara verdiği yönünde görüşlere rastlanmaktadır.

 Cumhuriyeti temel alanlar, demokrasinin kendisini yıkmak isteyen farklı görüş ve ideolojilere müsamaha göstermesi durumunda cumhuriyetin ortadan kaybolması riski nedeniyle cumhuriyetçi idealler uğruna demokrasiden vazgeçilebileceği

 Demokrasiyi savunanlar ise her görüşün siyasi platformda seslendirilmesinden yana ve açık toplumu savunuyor.

 Hiçbir fikre önyargılı yaklaşmamalı tüm fikirlerin kamusal alanda siyasal mücadeleye katılmasına izin verilmelidir.

Cumhuriyet ve Demokrasi

 Temel fark geldikleri gelenek.

 Demokrasi Antik Yunan‟ın yarattığı ve insanlığa armağan ettiği, halkın yönetici güç olması anlayışı

 Cumhuriyet ise Roma İmparatorluğunun ürettiği farklı yönetim anlayışı

 Res publica, halka dair işler

 Temel farklılık

 Cumhuriyet, medeni erdemin önemini vurgulamakla

beraber, halktan kaynaklanan olumsuzlukların cumhuriyeti yoldan çıkartabileceğini söyler.

 Halk yoldan çıkabilir ve güvenilmezdir

Cumhuriyet ve Demokrasi

 Halka düşen yönetmek değil bu işi yapabilecek önderleri seçmektir

 Cumhuriyetin kabul edemeyeceği şey , özel grup çıkarlarının kamunun genel çıkarlarının yanında meşru çıkar olarak onay görmesidir.

 Cumhuriyet, kamunun genel çıkarları adına demokrasinin vücut bulduğu özel çıkarların rekabetini ve özgüce kendini ifade etmesini ret eder.

Cumhuriyet ve Demokrasi

 Regis Debray (68 kuşağı):

 Cumhuriyet total bir anlayıştır

 Özgürlükleri frenler

 Toplum içinde ortak değerlere uygun davranmayı, farklılıkların önüne çıkarır

 Cumhuriyet ile demokrasi uyuşmaz

 Örnek (s. 134)

 Türkiye‟de cumhuriyete bağlılık yaygın olarak kurucu ilkelere (laiklik, eşitlik, çağdaşlık vs.) ve toplumun bu standartlara uygun davranması olarak kabul edilmekte, demokrasi ise bireysel özgürlüğe inanmak ve özgürlüklerin sınır tanımadan kendisini ifade etmesi olarak

algılanmaktadır.

 Birincisi toplumu ön plana çıkarıp erdemli ve aktif bir vatandaşlığa

vurgu yaparken, diğeri bireysel çıkarlar, özgürlükler ve tercihlere vurgu yapmaktadır.

DEMOKRATİK SİSTEMLER

 Demokrasi ve demokratik sistemler için farklılar söz konusudur

 Anlamları dünya görüşüne, inançlara, tecrübelere ve kullanıldıkları döneme göre değişebilir

 Soğuk savaş döneminde SSCB ve sosyalist ülkeler batılı demokrasileri „burjuva demokrasisi‟ olarak adlandırmış. Gerçek demokrasinin sosyalist rejimlerde „halk demokrasisi‟ olduğunu iddia etmişlerdir.

 Batılı ülkeler ise demokrasinin ancak liberal ilkeler içinde var olabileceğini söylemiştir

 Soğuk savaş sonrası bunlar anlamını yitirmiş ve evrensel bir demokrasi anlayışına ulaşılmıştır. Siyasal sistemler buna göre sınıflandırılmıştır

DEMOKRATİK SİSTEMLER

 Demokrasi bir temsil kurumunun varlığını zorunlu kılmaktadır.

 Demokratik sistemlerde birbirinden farklı hükümet şekillerinin altında temsil kurumu rol oynamaktadır.

 Halk bazı insanları seçerek onlara kendilerini temsil yetkisi vermektedir

 Temsilciler halk adına karar almakta ve uygulamaktadır

 Dolayısıyla demokrasi hemen her yerde karşımıza temsili demokrasi olarak çıkar

DEMOKRATİK SİSTEMLER

 Temsili demokrasi varlığını yönetilenler ile yönetenler arasındaki ilişki ve uzlaşmaya borçludur.

 Yönetilenler siyasi otoritenin koyduğu yasalara uymak zorundadır.

 Konulan kurallara uyulması yönetenin meşruiyetinin zımnen onaylanması anlamına gelmektedir.

 İhlaller kamu düzenini bozacağından yöneten kurallara uymayanlara karşı yaptırım uygulama yetkisine sahiptir

 Ancak yöneticiler de anayasa ile sınırlıdır. Her istediğini yapamaz

 Anayasa toplum ile yöneticiler arasında zımni mutabakattır

ANAYASA

 Bir devletin anayasası siyasi iktidarın görev ve yetkilerinin sınırlarını çizer.

 Devlet örgütlenmesinin dayandığı temel ilkeleri ve yetkilerin nasıl kullanılacağını belirler.

 Liberal demokratik sistemlerde anayasaların taşıdığı önem onların Anayasal Demokrasi olarak isimlendirilmelerini sağlamıştır

 Devlet karşısında bireyin hakkını koruyacak en önemli belgedir

 Siyaset kurumunun uymak zorunda olduğu kurallar bütünüdür

 Bu nedenle anayasaların değiştirilmesi diğer kanunlara göre zordur

ANAYASA TÜRLERİ

1. Yazılı Anayasa

2. Yazılı olmayan geleneksel anayasa

3. Yumuşak anayasa: değiştirilesi kolay

4. Katı sert anayasa: değiştirilmesi için belirli özel şartlar vardır (çoğunluk aranması vb.), halkoylaması vb. şartlar

aranırideğiştirilemeyen maddeler içerir.

5. Çerçeve anayasa: temel hükümleri barındıran kısa ve öz bir anayasa türüdür. (Ör: ABD anayasası: insanlar eşit

yaratılmışlardır, yaşama hakları vardır, özgürlük hakları vardır, mutluluğu arama ve erişme hakkı vardır)

6. Kazuistik anayasa: Oldukça ayrıntılı hüküm ve düzenlemelerin yer aldığı anayasalardır(1982 Anayasası)

LİBERAL DEMOKRASİ

 Liberal demokrasilerde devletin rolü son derece sınırlıdır

 Toplumsal ve ekonomik alana müdahale etmez veya son derece sınırlı kalır

 Kendiliğinden düzen fikri esas alınır

 Liberaller toplumun ve piyasanın kendi iç dinamikleri doğrultusunda hareket etmesinin insan özgürlüğü için zorunlu olduğunu savunur ve yapılan her müdahaleyi özgürlüğe yapılan bir müdahale olarak değerlendirir.

 Liberal demokrasiler kapitalist bir ekonomiye sahiptir

LİBERAL DEMOKRASİ

 Liberal demokrasilerde özel mülkiyet esastır.

 Özel mülkiyetin sınırlandırılmasının tek şartı tekel ve tröst oluşturmaktır

 Liberal demokrasilerde temsilin önemi

 Temsilcilerin belirlenmesi için özgür seçim

 Seçilenlere kendileri adına yasa koyma ve kendilerini yönetme yetkisi verirler

 Herkese eşit oy hakkı (genel oy ilkesi)

LİBERAL DEMOKRASİ

 Seçimlerin kararlaştırılan belirli dönemlerle yinelenmesi

 Seçimle gelen yönetici seçimle işbaşından uzaklaştırılır. Siyaset dışı aktörlerin müdahalesiyle değil

 Gizli oy açık sayım

 Referandum (genelde anayasa değişikliği için). Anayasa

konusunda özellikle toplumun tamamı tarafından bir onay ve rıza aranır

 İdealde toplumun tamamını etkileyecek birtakım kanunlarda da referandum olması faydalıdır. Ancak ancak uygulanması çok zor

 İsviçre kantonları buna örnek (doğrudan demokrasiye en yakın örnek)

LİBERAL DEMOKRASİ

 Demokrasilerde siyasi mücadele siyasi partilerle yapılır

 Liberal demokrasilerde siyasi partilere çok önem verilir

 Örgütlenme özgürlüğünün bir yansımasıdır. Tekil bireyler yerine örgütlü oluşumların kamuoyuna etkisini sağlamak için örgütlenme özgürlüğünün önündeki engeller kaldırılmıştır.

 Aynı zamanda seçmen görüşlerini alarak ona göre parti politikalarına yön verilir

 Siyasi partilerde de çoğulculuk

 Parti faaliyetleri başkasının özgürlüğüne müdahale etmediği sürece engellenmez

 Gerçek liberal demokrasilerde parti kapatma olmaz. Kapatma mercii seçim sandıklarıdır

 NoT: En liberal demokrat ülkelerde bile antidemokratik uygulamalar ve insan hakkı ihlalleri yaĢanır. Özgürlük, demokrasi ve insan hakkı gibi değerler ucu açık çizgi gibidir (AĠHM Ģikayetleri, kötü emsal olmama).

LİBERAL DEMOKRASİ

 Liberal demokrasilerin bir diğer önemli unsuru kamuoyunun sesinin kesilmemesidir.

 Haberleşme, düşünce, fikir ve basın özgürlüğü liberal demokrasilerin havası ve suyudur.

 Kamuoyunun özgür şekilde yaratılması için bu özgürlükler garanti altına alınmalıdır

 Siyasiler kamuoyunu yönlendirmek veya maniple etmek isteyebilirler ancak buna karşın kamuoyunun da fikirlerini dile getirilmesine fırsat tanınmalıdır.

LİBERAL DEMOKRASİ

 Liberal demokrasilerde kuvvetler ayrılığı ilkesi vardır

 Devletin üç temel işlevi olan yasama yürütme ve yargının farklı organlar eliyle yürütülmesidir.

 Her organ diğerinden bağımsızdır ve kendi işlevini yerine getirir

 Böylelikle toplumsal otoritenin farklı bileşenleri arasında güç dengesi sağlanmış olur

 Locke ve Montesquieu‟nun fikirlerine dayanır

 Her ikisi de bu üç gücün aynı elde toplanmasının iktidara sınırsız bir güç vereceğini savunur

 Özünde iktidar sahiplerinin hukuksuz uygulamalarını engellemek ve bir başka güçle sınırlandırmak vardır

 Demokratik anlayış zaten gücün tek bir elde toplanmasından ziyade parçalanmasını gerektirir

DEMOKRATİK HÜKÜMET SİSTEMLERİ

DEMOKRATİK HÜKÜMET SİSTEMLERİ Parlamenter Sistem

Başkanlık Sitemi Yarı Başkanlık Sistemi

DEMOKRATİK HÜKÜMET SİSTEMLERİ

 Liberal demokratik olarak temayüz eden sitemlerin farklı görüntüleri vardır

 ABD, başkanlık; İngiltere parlamenter sistem; Fransa, yarı başkanlık sistemi

 Siyasal sitem ve hükümet sistemi ayrımı tekrar düşünelim

 Farklı sistemler için temel kriter: Yasama ve yürütme organı arasındaki iliĢkidir. Yargı her durumda bağımsızdır

1.Parlamenter Sistem

SEÇMENLER

PARLAMENTO BAŞBAKAN

BAKANLAR

1.Parlamenter Sistem

 Yürütme yetkisi devlet başkanı ve bakanlar kurulu arasında bölünmüştür

 Devletin ve hükümetin başı farklıdır

 Cumhuriyetlerde ve monarşilerde de görülür. Bu anlamda farklı isimler alır.

 Genellikle devlet başkanının rolü semboliktir

 Devlet başkanı ülkesine göre ya meclis tarafından ya da halk tarafından seçilir

 Yürütme işlevi temel olarak başbakan ve bakanlar kurulu aracılığıyla yerine getirilir

 Başbakan meclis içinden çıkmalıdır. Parlamentonun ülke yönetimindeki ağırlığı bu şekilde gerçekleştirilir.

 Yürütmenin fiili başı parlamentonun fiili desteği ve güvenine muhtaçtır

 Bakanlar kurulu çoğunluğu meclis üyelerinden oluşur

1. Parlamenter Sistem

 Başkanlık sistemine göre daha yumuşak bir kuvvetler ayrılığı

 Yasam yürütme arasında işbirliği mekanizmaları bulunmaktadır.

 Yürütme organı görevine başlamak için yasama organından güvenoyu almak zorunda.

 Her an güvensizlik oyu yoluyla düşebilir

 Devlet başkanı da belli durumlarda fesh edebilir

 Devlet Başkanı siyasi olarak sorumsuz

 Ne meclis ne de başka organca görevden alınamaz

1. Parlamenter Sistem

 Devlet başkanlığı makamının yetkileri çoğunlukla sembolik yetkilerdir

 Asıl siyasi sorumluluk hükümetin başı olan başbakandadır.

 Bakanlar kurulu da parlamentoya karşı sorumludur

 Yürütme yasama ayrı gibi görünse de uygulamada yakın işbirliği vardır

 Dolayısıyla seçimden zaferle çıkan partinin hem yasama hem de yürütmeyi elinde bulundurma imkanı vardır

BAŞKANLIK SİSTEMİ

SEÇMENLER

YASAMA ORGANI BAŞKAN

HÜKÜMET

2.Başkanlık Sitemi

 Yürütmenin başı başkan

 Doğrudan halk tarafından seçilir

 Bu sistemde meclisinde halk tarafından seçildiği unutulmamalı

 Parlamentonun güven oyuna ihtiyaç yok

 Yürütme ve yasama arasında kesin ayrılık

 Devlet-hükümet başı ayrımı yok

 Parlamentonun güvensizlik oyu yok

 Başkan çok istisnai durumlar dışında (vatana ihanet, zimmet, vs.) yürütmenin başında

 Başkan yasama organını feshedemez, süresini kısaltamaz

2.Başkanlık Sitemi

 Kuvvetler ayrılığı çok katı biçimde uygulanır

 Yasama yürütme arasındaki farklılık sadece işlevsel değildir

 Organik açıdan da ayrılmıştır

 Kabine meclis dışından oluşturulur

 Hükümet üyeleri başkana doğrudan bağlı adeta profesyonel yöneticidir

 Kabine üyeleri ve üst düzey bürokratları başkan kendisi atar veya görevden alır

2.Başkanlık Sitemi

 Bu sistemin günümüzde en yetkin örneği ABD

 Sisteme yönelik çözümlemeler genelde ABD örneği üzerinden yapılır

 Yürütme yetkisi ABD başkanına, yasama yetkisi Senato ve Temsilciler meclisinden oluşan Kongre‟ye ait. Yargı yetkisi yüksek mahkeme ve alt mahkemeler

 Başkan 4 yıl için seçilir. En fazla 2 defa seçilebilir

 Seçimlerin 4 yılda bir yapılması zorunludur

2.Başkanlık Sitemi

 Yürütmeyi bütünüyle başkan temsil eder

 Başkanın Kongre karşısında tek üstünlüğü gönderilen yasaları veto etme hakkı olmasıdır

 Başkanın veto ettiği bir yasayı Kongre ancak 3/2 çoğunlukla çıkarabilir

 Bazı Latin Amerika ülkelerinde de başkanlık sitemi vardır ancak başkanın yetkilerini çok genişlettikleri için sistemin temel özelliklerini yozlaştırmaktadır

2.Başkanlık Sitemi

 Parlamenter sisteme karşı avantajları

 Siyasi istikrar sağlaması. Bu istikrar başkanın ve hükümetin görev süresine ilişkindir, rejimin istikrarı değil.

 Güvensizlik oyu ile düşürülme tehlikesi yok. (Bu durumun liberal demokrasilerde bir emniyet supabı rolü gördüğü unutulmamalı)

 Görevde olduğu sürece parlamento içi dengeleri gözetme endişesi yok.

 Parlamento üyelerinin de başkanı düşürmek gibi bir çabası görülmez

 Dolayısıyla genellikle hükümet krizleri yaşanmaz

 Başkan meclise karşı sorumlu olmadığı için inisiyatif kullanarak daha etkin kararlar alabilir

 Demokratik ilkelere daha uygun olduğu iddia edilir. Yürütme ve yasama arasındaki net ayrımdan dolayı

2.Başkanlık Sitemi

 Parlamenter sisteme karĢı dezavantajları

 Başkanın elindeki yetkileri toplum çıkarlarına ve özgürlüklere aykırı kullanma ihtimali

 Sistemin esnekliğini yitirmesi

 Ancak özellikle liberal demokratik ülkelerde siyasi otoritenin faaliyetlerinin sürekli olarak sivil toplum tarafından denetlendiği unutulmamalıdır.

 Başkan siyasi kararlarında seçmene karşı sorumlu.

 Hukuka aykırı eylemlerinde ise zaten yargıya hesap vermek durumundadır

 Hem yürütme hem de yasamanın halk tarafından seçilmiş olması ayrı ayrı meşruiyet iddiasında bulunma imkanı verdiğinden uyuşmazlık halinde sistemin kilitlenmesine yol açabilir.

 Demokrasisi gelişmiş ülkelerde genellikle sıkıntı görülmez ama kırılgan demokrasilerde rejim değişikliğine kadar gidebilir.

YARI BAŞKANLIK SİSTEMİ

SEÇMENLER

YASAMA ORGANI BAŞKAN

BAŞBAKAN

HÜKÜMET

3. Yarı Başkanlık Sitemi



Parlamenter ve başkanlık sisteminin her ikisinden özellikler almıştır



Günümüzdeki en iyi örneği Fransa



Zaten sistemi siyaset kurumuna armağan eden 5.

Cumhuriyet Anayasası ile Fransa olmuştur



Yürütme 2 başlıdır



Ancak Devlet Başkanı sembolik olmaktan daha ötedir



Devlet Başkanı ve Hükümet yürütme yetkisini ortaklaşa

kullanır

3. Yarı Başkanlık Sitemi



Yürütmeye ait bir yetkinin kullanımı her iki tarafın anlaşmasına bağlıdır



Devlet başkanının sembolikten daha fazla yetkiye sahip olması doğrudan halk tarafından seçilmesidir



Cumhurbaşkanının yetkileri çok geniş



Başbakanı atama konusunda da geniş yetki alanı



Başbakanı atadıktan sonra onun önerisi ile bakanları atar



Üst düzey yöneticilerin çoğu cumhurbaşkanı tarafından atanır



Meclisi dağıtma yetkisine sahiptir

3. Yarı Başkanlık Sitemi



Tek başına bazı kararlar alabilir, bazen de karşı imzaya gerek vardır. Bazı kararların konuyla ilgili bakan

tarafından imzalanması gerekir (siyasi sorumsuzluktan dolayı)



Bu durumda sorumluluk cumhurbaşkanı ile ilgili bakana geçer



Bakanlar kurulunun gerçek başı cumhurbaşkanı



Yazılı vekalet vermedikçe başbakan başkanlık yapamaz



CB katılmadığı toplantılar anayasal geçerliliğe sahip

değildir

3. Yarı Başkanlık Sitemi

 YBS diğer iki sistem göre daha sorunludur

 Siyasi sorumlu olan başbakan ve bakanlar CB‟na tabi olan bir görüntü çizer

 İki taraf arasında yetki sorunu nedeniyle sistemin kilitlenme ihtimali fazladır

 Ayrıca parlamentodan çıkacak hükümet ile CB‟nin siyasi görüşlerinin farklı olması durumunda gerginlik çıkacaktır

 Avantajı: devlet başkanın otoriter eğilimlere girmesinin önünün alınması

 NOT: Hükümet sistemleri sorunları çözecek „her derde deva‟

formüller sunmaz. Önemli olan siyasi otoritenin eylemlerinde hukuk kuralları içinde kalması ve gücünü vatandaşların haklarını ihlal için kullanmaması