Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/ Tandoğan Ankara 1

Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara

¹ Kod: ISG_TGE_17

SOLUNUM SİSTEMİNİN KORUNMASI

GENEL AÇIKLAMA

Bu bilgilendirme notu İSG Yönetim Danışmanlığı İş Güvenliği Temel Eğitim Seti’nin bir parçası olan “Solunum Sisteminin Korunması” konulu eğitim kapsamında hazırlanmıştır.

Eğitimin CD üzerinde kayıtlı ya da uzaktan eğitim şeklinde internet üzerinden erişimli biçimlerini temin etmek, diğer eğitim, faaliyet ve yayınlarımıza dair bilgi edinmek için www.isg-yonetim.com adresini ziyaret edebilirsiniz.

Güvenli ve sağlıklı günler dileriz.

Saygılarımızla,

Mesut DEMİRTAŞ İş Geliştirme Yöneticisi İSG Yönetim Danışmanlığı mesutdemirtas@isg-yonetim.com

BAŞLIKLAR

SOLUNUM SİSTEMİNİN KORUNMASI

Giriş... 2

Neden Solunum Donanımı Takarız? ... 2

Solunum Donanımı Takmadan Önce…... 2

Temel Solunum Donanımı Güvenliği ... 3

Solunum Donanımı Çeşitleri ... 3

Hava Sağlayıcı Donanım ... 4

Solunum Donanımı Verimliliği... 4

Kullanmadan Önce İnceleyin ... 5

Uygunluk Kontrolü ... 5

Temizleme ... 6

Saklama ... 6

Bitirirken… ... 6

Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara

²

SOLUNUM SİSTEMİNİN KORUNMASI

Giriş

Bu bölümde; solunum koruyucu gereçlerin seçimi, tıbbi değerlendirmeler, donanım uyumluluk testi, solunum koruyucu donanımın kullanımı, değiştirilmesi ve temizlenmesi, bu donanımın uygun bir şekilde saklanması ya da atılmasına ilişkin gereklilikler konu başlıkları üzerinde durulmaktadır.

Neden Solunum Donanımı Takarız?

Neden bir solunum koruyucu donanım kullanılmalı? İçinizden arabalar hakkında az çok bilgisi olan kişilerin de bildiği gibi, arabanın motoruna giren hava bir hava filtresi aracılığıyla içeri girer ki bu da motora bir koruma sağlar. Bu filtre motorun iç kısmını toza ve kire karşı korur; bu sayede motorun ömrü uzar. Tıpkı arabalarımızı koruduğumuz gibi, biz de bazı durumlarda akciğerlerimizin içini bulunduğumuz ortamdaki atmosfer kirliliğine karşı koruma gereksinimi duyarız. İhtiyacımız olan havayı solumak için ya ortamdan alınan havayı filtreleyen ya da temiz bir hava kaynağından bize hava desteği sağlayan bir solunum koruyucu donanım kullanırız. Atmosferik tehlikeler toz, duman, buhar, zehirli gazlar ya da oksijen yetersizliği şeklinde baş gösterebilir. Tüm gaz, buhar ya da dumanlar bir solunum koruyucu donanım kullanmamızı gerektirmez; yalnızca havadaki karışımın, havada bulunan yabancı madde miktarının ya da havadaki tanımlanamayan maddelerin olası bir zararlı etkiye yol açabilecek kadar yüksek olduğu durumlarda bir solunum koruyucu donanım kullanırız.

Solunum Donanımı Takmadan Önce…

Bir solunum koruyucu donanımı giyme yetkinliğine sahip olabilmeniz için kullanmakla görevlendirildiğiniz her bir donanım türü için uygun bir şekilde eğitilmiş olmalısınız. Saç, sakal, bıyık gibi, donanımın tam oturmasına ve en yüksek düzeyde koruma sağlamasına engel olacak vücut tüylerinizi temizlemelisiniz. Bu kıl topluluklarına uzun favoriler de dâhildir. Sıcağa karşı aşırı duyarlılığınız olmamalı ve yıllık olarak yapılan bir solunum koruyucu donanım uyumluluk testini geçmelisiniz. Aynı zamanda, yapılacak olan bir tıbbi değerlendirmeyi de geçmiş olmalı ve lens ya da gözlük gibi aracıları kullanmaksızın görme gücüne sahip olmalısınız ki bu sayede tüm yüzünüzü kaplayacak şekilde yerleştirilen koruyucu donanımı kullanmanız mümkün olsun. Bununla birlikte, şirket tarafından kendi kişisel koruyucu donanımınızda kullanılmak üzere, görme bozukluğunuza göre ayarlanmış ön camlar tedarik edilebilir.

Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara

³

Temel Solunum Donanımı Güvenliği

Uygun bir şekilde seçildikleri ve kullanıldıkları takdirde solunum koruyucu donanım, atmosferik tehlikelere karşı etkili bir koruma yöntemidir. Bununla birlikte, eğer bir koruyucu donanım uygun bir şekilde kullanılmaz ve/veya temizlenmezse size karşı bir tehlike olarak ortaya çıkabilir. İşlevinden ötürü, bir solunum koruyucu donanım kullanılırken nefes almak ve vermek için ilave bir gayrete ihtiyaç vardır. Bir koruyucu donanımı kullanırken güvenliğinizi garantilemek için kullanım, bakım, temizleme ve saklama sırasında, üretici firma tarafından belirtilen tüm talimatları ve solunum koruyucu donanımınla ilgili tüm sınırlamaları okuyun ve uygulayın. Çalıştığınız şirket belirli atmosferik kirliliklere karşı etkinliği belgelenmiş solunum koruyucu donanımı kullanmalıdır. Söz konusu belgeleme ve donanımın onaylanması işçi sağlığı ve iş güvenliği düzenlemelerinden ve denetiminden sorumlu kamu kurum ve kuruluşlarınca gerçekleştirilir. Donanımın ya da donanım paketinin üzerinde resmi makamlarca onaylandığına dair bir etiket ya da ibare olmalıdır. Söz konusu etiket ya da ibare ilgili donanımın sizi hangi tehlikeye karşı koruyacak şekilde tasarlandığını ve sizi ne oranda koruyacağını göstermelidir. Donanımınızın karşı koruma sağlamak üzere tasarlanmadığı tehlikeli maddelerin bulunduğu atmosfer koşullarında bu donanımı kullanmayın. Örneğin, sizi toz parçacıklarına karşı korumak üzere tasarlanmış bir solunum aygıtı gazlara, buharlara ya da duman içindeki küçük katı parçacıklara karşı etkili olmayacaktır.

Solunum Donanımı Çeşitleri

İki temel tür solunum koruyucu donanım vardır: hava temizleyiciler ve hava desteği sağlayanlar. Hava temizleyici solunum aygıtları filtrelere, kartuşlara ya da nötralizasyon (etkisizleştirme) kutularına sahiptir. Bu sayede dışarıdan gelen kirli havayı, kirli hava solunum aygıtının iç kısmına geçmeden önce hava saflaştırıcı maddeden geçirerek içerisindeki kirleticileri ortadan kaldırır. Bu size filtre edilmiş bir hava kaynağı sağlar.

Parçacıklar için tasarlanmış solunum koruma aygıtları havada bulunan toz, duman gibi parçacıkları yakalar ama gaz ve buharlara karşı koruma sağlamaz. Bu aygıt içindeki filtrenin parçacıkları yakalaması ve zamanla filtreyi oluşturan liflerin bu parçacıklara tıkanması nedeniyle, nefes almakta zorluk çekmeye başladığınız an bu filtreleri yenileriyle değiştirmelisiniz. Gaz ve buharlar için tasarlanmış solunum koruyucu aygıtlar havada tehlikeli gazların ve buharların mevcut olması durumunda kullanılır. Bu tür koruyucu donanım, tehlikeli gaz ve buharları ortadan kaldırmak için kartuş ya da nötralizasyon (etkisizleştirme) kutuları denen kimyasal filtreler kullanır. Bu donanım havada uçuşan parçacıklara karşı koruma sağlamaz ve yalnızca filtrelerin üzerinde gösterilen belirli türde gazlara karşı koruma sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu nötralizasyon kutuları yalnızca filtrelerin emme kapasiteleri tüketilmedikçe ya da tamamen kullanılmadıkça koruma sağlayabilir. Bu kartuşların ve nötralizasyon (etkisizleştirme) kutularının birçoğu

“kullanım ömrü göstergesi” denen bir ölçüm aracına sahiptir. Kartuşun belirli bir gaza önceden saptanmış bir süre boyunca maruz kalması durumunda filtrenin üzerindeki küçük

Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara

⁴ etiket zaman içinde renk değiştirir. Göstergenin renk değiştirmeye başlaması bölgeyi terk etme ve yeni bir kartuş takma zamanının geldiğini gösterir. Kartuşun değiştirilmesi gerektiğine ilişkin bir başka işaret ise solunum sisteminize girmemesi gereken hava kirleticinin kokusunu almaya başlamanızdır.

Hava Sağlayıcı Donanım

Hava destek sistemine sahip olan solunum koruyucu donanım çevrenizdeki havadan farklı bir kaynaktan kullanıcıya direkt olarak temiz hava sağlar. Bu tip solunum koruyucu aygıtlar dışarıdan temiz, güvenli havayı taşımak için bir hortum kullanır. Bu hortum ya basınçlı bir hava deposuna ya da kullanıcının sırtına asılmış bir hava tankına bağlıdır.

Hava destekli solunum koruyucu donanımın birçok değişik türü bulunmaktadır. Bazılarının regülâtörleri vardır ki bu sayede hava yalnızca siz nefes aldığınız zaman tedarik edilir; bu daha çok dalgıçların su altında kullandıkları solunum sistemlerine benzer. Diğer türlerde ise solunum koruyucu donanımın maske kısmına doğru düzenli bir hava akımı vardır.

Solunum Donanımı Verimliliği

İşçi sağlığı ve iş güvenliğiyle ilgili kamu kuruluşlarının, herhangi bir güç kaynağına bağlı olmayan, ortamdaki havayı temizleme esasına göre çalışan ve parçacık tesirli solunum koruyucu aygıtları test etme ve onaylama süreçlerine ilişkin bir takım düzenlemeleri bulunmaktadır. Filtre verimliliğine ilişkin üç seviye vardır: %95 verimlilik, %99 verimlilik ve %99.97 verimlilik Daha yüksek bir yüzde derecesi filtrede daha düşük oranda bir sızıntının meydana gelmesi anlamına gelir.

Bunun yanı sıra, her bir filtre yağ ve petrol ürünlerine ve bunlardan çıkan buharlara karşı etkinliklerine göre işaretlenmelidir. Yağ, petrol parçacıkları ve petrol ürünlerinin dumanları içinde kullanıma uygun olmayan donanıma “UD”, yağ, petrol ve petrol ürünlerine dayanıklı donanıma “D”, yağ, petrol ve petrol ürünlerini geçirmeyen donanıma

“G” işareti konmalıdır. Örneğin UD–95 şeklinde işaretlenen bir solunum koruyucu donanımın filtresi UD tipinde olup %95 oranında verimli iş görüyor demektir. Eğer yağlayıcı maddeler, kesme sıvıları ya da gliserin gibi yağ ve petrol ürünü parçacıklar atmosferde mevcutsa o zaman D ya da G serisi filtreler kullanmalısınız. Eğer yağ ve petrol ürünü parçacıklar atmosferde mevcutsa ve eldeki solunum koruyucu birden fazla vardiyada kullanılacaksa o zaman yalnızca bir G tipi filtre kullanmalısınız. Filtre seri kodlarını hatırlamanızda yardımcı olması için şu kılavuzdan faydalanın:

UD - yağ, petrol ve petrol ürünleri parçacıklarına karşı dayanıklı değil, D - yağ, petrol ve petrol ürünleri parçacıklarına karşı dayanıklı, G - yağ, petrol ve petrol ürünleri parçacıklarını geçirmez

Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara

⁵

Kullanmadan Önce İnceleyin

Bir solunum aygıtıyla işe başlamadan önce donanımı her yönden denetlediğinize emin olun. Çatlaklar, yarıklar, yırtıklar gibi hasarlara ve yıpranmalara karşı kontrol edin. Eğer solunum aygıtınız yüzü kaplayacak şekilde tasarlanmışsa ön camın ya da görüş penceresinin bulanık, aşırı derecede çizik ya da görüşü engelleyici şekilde hasarlı olup olmadığını kontrol edin.

Uygunluk Kontrolü

Solunum aygıtını başınıza geçirdikten sonra donanımla yüzünüz arasında tam bir birleşme sağlandığını ve donanımın yüzünüze tam oturduğu kesinleştirmek için bir uyum kontrolü yapın.

İki tür uyum kontrolü vardır: pozitif basınç testi ve negatif basınç testi. Pozitif basınç testi söz konusu olduğunda, verilen nefesin dış atmosfere atılmasını sağlayan hava tahliye sübabını yavaşça kapatın ve maskenin içinde doğru nefes vermeye devam edin.

Yüzünüzde ve donanımın ciltle temas ettiği noktalarda hafif bir basınç hissediyorsanız ve dışarıya hava sızdığına dair herhangi bir kanıt yoksa donanımın yüze tam olarak oturduğu ve tatmin edici bir uyumun sağlandığı söylenebilir. Birçok solunum aygıtı için bu tip bir sızıntı testi ilk önce hava tahliye sübabının koruyucu kapağının açılmasını, daha sonra sübabın kapatılmasını ve test işlemi bitince sübabın tekrar açılarak koruyucu kapağın yerine takılmasını gerektirir.

Negatif basınç testi solunum aygıtına bağlı kartuş ya da nötralizasyon (etkisizleştirme) kutusu türünde filtrenin iç kısmındaki hava giriş noktalarına giden havanın kesilmesiyle başlar; bunu filtrenin dış kısmını elinizin iç kısmıyla kapayarak yapabilirsiniz. Kapadıkta sonra filtreleri tıkanmış bir halde bir süre tutun. Maskenin içindeki hava azalmaya başlarken 10 saniye için nefesinizi tutun. Bazı filtrelerin iç tasarımı elinizin iç kısmıyla tamamen kapatılmaya uygun olmayabilir. Bu durumda filtreyi ince, lâteksten bir eldivenle tıkayabiliriniz. Eğer filtreler kapalıyken maskenin içindeki hava azalmaya devam ediyor ve dışarıdaki havanın başka bir yoldan içeri sızdığına dair herhangi bir kanıt tespit edilemiyorsa o zaman solunum aygıtının sağladığı yalıtım ve güvenlik tatmin edici bir düzeyde demektir.

Eğer her iki uyum testi sırasında herhangi bir hava sızıntısı tespit edildiyse solunum aygıtını çıkartın, maskeyi başa sabitleyen bantları yeniden ayarlayın ve tekrar uyum testlerini gerçekleştirin. Sızıntı yapan bir solunum aygıtı sizi korumayacaktır.

Mebusevleri M. Anıt C. Şafak A. 8/11 06510 Tandoğan Ankara

⁶

Temizleme

Solunum aygıtınızı temizlemek için tüm filtreleri, kartuşları veya nötralizasyon (etkisizleştirme) kutularını donanımından ayırın. Hortum, konuşma diyaframlarını gibi üretici firma tarafından, kullanılmaları tavsiye edilen tüm ek birimleri çıkartarak maskenin yüz kısmındaki parçaları sökün. Hatalı parçaları atın ya da tamir edin. Bileşenleri ılık suda ve aşındırıcı olmayan, arındırılmış bir temizleyici ile ya da üretici firmanın tavsiye ettiği temizleyiciyle temizleyin. Kirlerin çıkarılması için sert bir fırça kullanılabilir. Bileşenleri temiz, ılık ve tercihen akıp giden bir suyun altında yıkayın. Temizlik yapılırken aşırıya kaçılmamalıdır; deterjanlar ya da arındırıcı maddeler gibi, aygıtın yüze temas eden kısımlarında kalıntıları kalabilen maddeler çeşitli cilt sorunlarına, tahrişlerine yol açabilir.

Bunun yanı sıra, bazı arındırıcı maddeler uygun bir şekilde temizlenerek aygıtın üzerinden tamamen çıkarılmadıkları takdirde özellikle metal kısımlar gibi aşınabilen, çürüyebilen parçaların paslanmasına yol açabilir. Tüm parçalar hava yoluyla ya da temiz, kuru bir bezle silinerek kurutulmalıdır. Kurulama işleminden sonra aygıt parçalarını tekrar bir araya getirin, filtreleri, kartuşları ya da nötralizasyon (etkisizleştirme) kutularını yenileriyle değiştirin. Tüm parçalar birleştirildikten sonra hepsinin yerli yerinde olup olmadığını kontrol edin. Son adımda solunum aygıtı tüm bileşenlerin olması gerektiği gibi çalışıp çalışmadığını kontrol edilmesi amacıyla test edilir.

Saklama

Solunum donanımının uygun bir şekilde saklanması uygun bir şekilde kullanılması ve temizlenmesi kadar önemlidir. Temiz, kuru bir ortamda, herhangi bir hasara, zarara uğramayacağı bir konumda saklayın. Isıdan, güneş ışığından, kimyasallardan uzak bir noktada saklayın; bu koşullardan herhangi biri solunum aygıtınıza zarar verebilir.

Donanımı baş bantlarından asmayın; bu bantların zayıflamasına neden olabilir. Solunum donanımını muhafaza etmenin en iyi yolu onu plastik bir torba içine koymak ve üzerini de mühürlemektir. Solunum aygıtınızı maske üzerindeki bileşenlerin eğilip bükülmeyecekleri, biçimlerini kaybetmeyecekleri, yıpranmayacakları bir şekilde saklayın. Eğer kullan-at tipinde solunum donanımı kullanıyorsanız bir kullandığınızı bir daha kullanmayın; bu tip donanım yalnızca tek seferlik kullanımlar için tasarlanmıştır. Eğer kullan-at tipi donanımı gün içinde birkaç saatten daha fazla bir süre için kullanıyorsanız belli aralıklarla yeni bir tanesini kullanın. Molalar ve yemek zamanları yeni bir tane kullan-at tipi solunum koruyucu donanım edinmek için uygun zamanlardır. Kullandığınız donanımı da uygun bir şekilde attığınızdan emin olun.

Bitirirken…

Solunum yollarınızın korunması yönelik son bir söz... Bu program dâhilinde sözü edilen solunum koruyucu aygıtlar siz çalışanları korumak amacıyla tasarlanmıştır. Tüm solunum aygıtı güvenlik kurallarına uyun ve solunum aygıtınızın bakımını, temizliğini ihmal etmeyin. Bu sayede o da sizin güvenliğinizi en üst düzeyde sağlayacaktır.