4. KESME TEKNİĞİ
4.1 Kesmenin Tanımı, Amacı
Parçaları, malzemelerden istenen ölçülerde, çeşitli metotlarla ayırma işlemine kesme denir. Yapılacak olan iş parçası ölçülür, kesilir ve şekillendirilir. Metallerin istenilen ölçülerde iş parçasına dönüştürülmesi, işlemin kesme kısmını oluşturur.
4.2 Kesme Çeşitleri
Metaller genel olarak talaş kaldırarak, talaş kaldırmadan ve ergiterek kesilebilir. Parçadan talaş kaldırarak kesme işlemi el testereleri, keskiler ve kesme makineleri ile talaş kaldırmadan kesme işlemi ise makaslar ile yapılır.
4.2.1. Talaşlı Kesme
Üretimde kullanılan iş parçalarının kesilme şekillerinden biri de çeşitli metotlar ile talaş kaldırılarak yapılan kesme işlemidir.
Talaşlı kesme Çeşitleri
El testeresi
Boru keskisi
Şerit testere makinesi
Tepsi testere makinesi
Kollu profil kesme makinesi
Disk zımpara makinesi
Hidrolik testere.
Bunlardan el testeresi ve boru keskisi insan gücü ile kesme yaparken; diğerleri çalışma gücünü motordan alır.
4.2.1.1. El Testeresi ile Kesme
El testeresi, kesici kısım olan testere laması ve bunun bağlandığı koldan oluşan kesme takımıdır.
Şekil 4.1 El Testeresi
El testeresi, parça üzerinde ileri doğru uygun basma kuvveti ile itilirken, testere dişlerinin metalden parçacıklar koparması sağlanır. Testere geri çekilirken, basma kuvveti uygulanmaz. Bu işlem, iş parçası koparılıncaya kadar aynı kesme doğrultusunda ileri geri hareketle devam eder. El testeresi ile çapı fazla büyük olmayan içi dolu yuvarlak, kare, dikdörtgen, lama malzemelerin yanı sıra sanayi borularının kesimi de yapılır.
El testeresi ile kesme yaparken testere açısının yüksek olması; dişlerin kolayca körelmesine ya da kırılmasına yol açar. İnce parçaları keserken sık dişli (küçük adımlı) testereler kullanılmalıdır. İnce
arasına alınarak kesilme işlemi yapılmalıdır. Boyu uzun parçaların kesilmesinde lama, testere koluna 90° açılı bağlanmalıdır.
Şekil 4.2 Testere ile Kesme
Şekil 4.3 Testere ile Kesme Yöntemleri
4.2.1.1.1. Testere Lamasını Testere Koluna Doğru Olarak Bağlama
Tam olarak kesme işleminin gerçekleşebilmesi için testere lamasının uygun takılması gerekir.
Lamanın kesici dişleri, kesme yönüne (karşıya) bakacak şekilde takılmalıdır. Lamanın uygun biçimde takılmasından sonra, gergi somunu ile lamanın gerdirilmesi gerekir.
Şekil 4.4 Testere Kolu ve Laması
4.2.1.1.2. Testere Kolları
Testere lamasının gergiler yardımı ile dik ve yatay olmak üzere farklı pozisyonlarda sıkılmasına yarayan aparattır.
Şekil 4.5 Testere Kolları 4.2.1.13 Testere Lamaları
Şekil 4.6 Testere Laması
Testere lamaları iki tarafına veya bir tarafına diş açılmış ve diş bölgeleri sertleştirilmiş kesici aparatlardır. Testere laması kesilecek malzemenin cinsine göre seçilmelidir.
4.2.1.1.3. Testere Dişleri
Testere dişlerinin kabalığı ve inceliği bir parmaktaki (1˝) diş sayısı ile kısacası testerenin adımı ile ifade edilir.
Şekil 4.7 Testere Dişlerinin Biçimi
Testere dişlerini kama açısı 50˚ ve boşluk açısı 40˚ dir. Dişlere ayrıca bir talaş açısı verilmesi gerekmez.
Testere lamasının serbestçe kesmesi için dişler çapraz yapılır. Yani bir sağa, bir sola bükülür ya da dalgalı yapılırlar.
4.2.1.1.4 Testereleme Kuralları
Ses ve titreşimi önlemek için parça mümkün olduğu kadar kısa bağlanmalıdır.
Testere laması takılırken, kesme işlemini gerçekleşmesi için kesici dişler ileri bakmalıdır.
Lama, testere koluna aşırı gergin bağlanmamalıdır.
Şekil 4.8 Testerenin Takılması
Şekil 4.9 Testerenin Ağızlanması
Şekil 4.10 Testere ile Kesme
Başparmağın ucu ile testereye kılavuzluk yapacak kanal açılmalıdır.
Testere 5 – 10˚ açıyla tutulmalıdır.
Eğri kesmeyi engellemek için testere, markalama çizgilerine paralel sürülmelidir.
Tüm dişlerin kesme yapması için testere, boydan boya sürülmelidir.
Makine ile kesme işleminde soğutma sıvısı kullanılmalıdır.
Kesme işlemi biterken hız ve kesme kuvveti azaltılmalıdır.
Kalınlığı az parçalar, geniş yüzeylerden kesilmelidir.
Uygun kesme hızında kesme yapılmalıdır (dakikada 45 – 60 doğrusal hareket).
İş parçası, belirtilen ölçüde markalanır.
Testere lamasının dişleri ileri gelecek şekilde takılır ve gergin hale getirilir.
Şekil 4.11 Testere Laması Diş ve Kesme Yönü
İş parçası, kesme yapacak kişinin tam karşısında olur ve mümkün olduğu kadar mengeneye kısa bağlanır.
İş parçası mengene yüzeyine paralel kısa ve düzgün bağlanır.
Şekil 4.12 İş Parçasının Mengeneye Bağlanması
Kesme başlangıç noktası başparmak yardımı ile izlenir.
Şekil 4.13 Kesme Başlangıç Noktası
Testere, ileri doğru hareket ettirilirken testere koluna baskı kuvveti uygulanır, geri çekilirken uygulanan baskı kuvveti kaldırılır. Testere bu esnada kesilen parçaya dik tutulur.
Kesme işlemi sırasında testere lamasının bütün boyu kullanılır.
Testere, kesme işlemi sırasında hafifçe öne doğru eğik tutulur.
Kesme işlemi yapan kişi, iş parçasını karşısına alır, bacakları öne doğru açılmış vaziyette ve yere sağlam basacak şekilde olur, sadece kollar ileri geri hareket eder.
Şekil 4.14 İş Parçası Karşısında Duruş ve Kesme İşlemi
Kesme işlemi sırasında ortaya çıkan çapaklar çıplak el ile alınmamalı, mutlaka eldiven takılmalıdır. Bu tür parça temizlikleri kıl fırça ile yapılmalıdır.
Talaşlar üflenerek masadan uzaklaştırılmamalıdır. Talaş tozları göze kaçabilir.
Sanayi boruları ezilmeyecek şekilde, boru mengenesi veya ara parça ile mengeneye bağlanır.
Kesinlikle kurallara uygun çalışılır.
Şekil 4.15 Sanayi Borularının Mengeneye Bağlanması
Kesme normal bir hızda yapılmalıdır. Hızlı kesmede testere laması kırılabilir, düzgün kesmenin kontrolü zorlaşır, testere laması çabuk yıpranır ve yaralanmalar olabilir. Yavaş kesmede ise zaman sarfiyatı artar.
4.2.1.2. Kesme makineleri ile kesme işlemi Kesme Makine Çeşitleri
Tepsi testere makinesi
Hidrolik testere makinesi
Şerit testere makinesi
Kollu profil kesme makinesi
Disk zımpara makinesi 4.2.1.2.1 Tepsi Testere Makinesi
Boru ve profillerin kesilmesini sağlayan ve gücünü motordan alan makinedir. Mile bağlı tepsi şeklindeki kesici bıçağı ile dairesel hareket yaparak kesme işlemi yapar.
Şekil 4.16 Tepsi (Daire) Testere Makinesi 4.2.1.2.2 Hidrolik Testere Makinesi
Bu testereler hidrolik sistemi yardımı ile çalışır ve kesme gücünü motordan alır. Testere dişlerine tek yönlü diş açılarak alaşımlı çeliklerden imal edilir ve testere dişleri makineye ileri konumda bağlanır.
İçi dolu malzemelerin kesilmesinde kullanılır.
Şekil 4.17 Hidrolik Testere Makinesi
4.2.1.2.3 Şerit Testere Makinesi
İçi dolu malzeme ile profillerin kesilmesinde kullanılır Gücünü motordan alır ve dönerek kesme işlemi yapar. Bu tip makineler yatay ve düşey konumlu olarak imal edilir.
Şekil 4.18 Şerit Testere Makinesi ve Şerit Bıçağı 4.2.1.2.4 Kollu Profil Kesme Makinesi
Alüminyum, pirinç ve bakır gibi yumuşak malzemelerden imal edilen profil boruların kesilmesinde kullanılan makinelerdir.
Şekil 4.19 Kollu Profil Kesme Makinesi ve Bıçağı 4.2.1.2.5 Disk Zımpara Makinesi
İş parçalarının yüzey temizliğinde ve kesme taşı takılarak da profil boruların kesilmesinde kullanılan elektrikli ve hava basıncı ile çalışan zımpara taşlarıdır Yüksek devirde çalışan bu makinelerde kesme işlemi sırasında parça boru mengenesine bağlanır.
Şekil 4.20 Disk Zımpara Makinesi ve Kesme Taşı
4.2.2 Talaşsız Kesme
Sac ve levha halindeki malzemelerin istenilen ölçüde talaş kaldırmadan kesilmesi işlemidir. Talaş kaldırmadan kesme işlemleri makaslar ve keskilerle yapılabilir.
4.2.2.1 El Keskisi ile Kesme
El keskileri, soğuk olarak parçaların koparılarak şekillendirilmesinde kullanılan el aletleridir. Saplı keskiler ise parçaların sıcak kesilmesinde kullanılır. Keskiler şekillerine göre düz, tırnak ve ay keski olarak adlandırılır. Yapılacak işin şekli ve amacına göre uygun keski seçilir.
Düz Keski İle Kesme
Düz keski ile kesme işlemi yaparken, gözler iş parçasındaki kesilme noktasına bakmalı, keski avuçlanarak tutulmalı ve çekiç ile keski başına dik gelecek şekilde vurularak kesme işlemi yapılır.
Tırnak Keski ile Kesme
İşin kullanım amacına uygun olarak, dar alan oluklarının açılmasında kullanılır.
Ay Keski ile Kesme
Ay keski, kama yuvası ve kanal açma işlemlerinde kullanılan el aletlerindendir.
Şekil 4.21 Keski Çeşitleri
Şekil 4.22 Keski İle Çalışma Şekli
Güvenlik önlemleri mutlaka alınmalıdır.
Keski ile kesme sırasında karşınızda kimsenin bulunmaması gerekir. Gerekirse paravan kullanılmalıdır.
Çekici elinize vurabilirsiniz, Çekiç tutan kol bir mile bağlıymış gibi düzgün hareket etmelidir.
Darbe sonucu keski başları ve keski zamanla uçları bozulur. Bu tür keskiler düzeltilmeden ve bilenmeden kullanılmamalıdır.
Şekil 4.23 Tırnak Keski İle Çalışma
4.2.2.2 El Makası ile Kesme
El makasları, ince sac parçaların kesilmesinde kullanılan el aletleridir. El makasları ile genellikle 1 mm ve daha ince olan küçük sac parçaların kesimi yapılır.
4.2.2.2.1 El Makaslarının Çeşitleri
El makasları şekillerine göre sınıflandırılır. El makasları kesilecek işin şekline göre değişik ebatlarda bulunmaktadır. Bunlar genel olarak düz, kavisli ve açılı şekillerde olabilir.
El Makaslarının İşin Amacına Uygun Sınıflandırılması
Şekil 4.24 Kesme şekillerine göre makas çeşitleri
Düz ve eğri ağızlı olmak üzere iki çeşittirler. Eğri ağızlı makaslar saçların yuvarlak olarak kesilmesinde kullanılırlar.
Şekil 4.25 El Makaslarının Çeşitleri
İnce saç, teneke ve tellerin kesilmesinde kullanılırlar. Bu makaslarla istenilen profilde saçlar kesilebilir El Makası İle Kesmede Dikkat Edilecek Hususlar
Kesilecek iş parçası markalanmalıdır.
Kesilecek şekle uygun makas seçilmelidir.
Makas bıçağı parçaya yerleştirildiğinde çeneler arasındaki açı 20 dereceden küçük olmalıdır.
Şekil 4.26 Parça Makas Ağzına Dik Tutulur
Makas çeneleri, parçanın yüzeyine dik gelecek şekilde yerleştirilmelidir.
Kesilecek iş parçası makas bıçaklarına yerleştirilir, parça mengene ya da el ile sıkıca tutulur, makasa kesme kuvveti uygulanarak düzgün kesme işlemi yapılmalıdır.
Kesme işlemi sırasında markalama çizgileri görülecek şekilde kesilmelidir.
Şekil 4.27 Parçayı Kesme Şekli
Kesme işlemi sırasında makas ağızları tam kapanmamalıdır. Makas ağızı tekrar açılıp kesme işlemine devam edilmelidir. Aksi durumda makasın bıçakları tam kapandığında parça üzerinde yırtılmalar olabilir.
El makasları ile uzun parça kesiminde, elin rahat hareket edebilmesi için, iş parçasının kesilen kısımları birbirinden ayrılmalıdır. (Kesilen parça aşağı doğru eğilmeli)
Markalama çizgilerinin birleştiği köşelerde kesme işlemi durdurulmalı ve köşe çizgi geçilmemelidir.
Dar açılı bir köşeden kesme işlemi yapılmak isteniyorsa, makas tam köşeye yerleştirilmemeli, yan tarafından kesmeye başlanmalıdır.
Dairesel kesmelerde kesme işlemi makas ağzı ile kısa kısa yapılmalıdır.
Şekil 4.28 El Makası İle Dairesel ve Düz Kesme
Parçanın iç kısmında kesme işlemi yapılacaksa, önce bir delik açılmalı ve kesmeye buradan başlanmalıdır.
Şekil 4.29 İçi Boşaltılacak Parça Şekli
Yumuşak sac ve tenekelerin doğrultulmasında ağaç tokmak kullanılmalıdır.
Malzemenin yüzü parlak olursa, çizecek ile kesilecek yer belirtilir. Eğer saç siyah ise, tebeşir sürüldükten sonra çizilir. Makas sağ elle tutulur ve makas kolu aşağıya doğru bastırılarak sıkılır. Kalın saçların kesilmesinde fazla kuvvet gerekeceği için kolları uzun makaslar tercih edilmelidir. Makasların ağız açıları şekilde görüldüğü gibidir.
Şekil 4.30 Makas Açıları
Kesme işlemine, herhangi bir sebeple makasta bir arıza meydana gelmiş ise giderilmelidir.
Ağızları keskinliklerini kaybetmişse bilenmelidir.
Göbek vidasının gevşememesi için yaylı rondelâ konmalıdır.
Her kullanımdan sonra temizlenip yerine konulmalıdır.
Parçaların kesilen kısımlarında meydana gelen çapakların ele batmamasına dikkat edilmelidir.
Saç parçaların köşeleri kesilirken, fırlayabilecek küçük parçalardan sakınılmalıdır.
Kesme esnasında, kesici ağızların arasına parmakların girmemesine dikkat edilmelidir.
4.2.2.3 Kol Makasları ile Kesmek
El makasları ile kesilemeyen kalın sac ve lamaların kesilmesinde kullanılan makaslardır. Genellikle 1 ile 5 mm et kalınlığı olan levha ve değişik ölçülerdeki lama parçaların kesilmesinde kullanılır. Kol makası ve kollu giyotin makas olarak çeşitlendirilebilir.
4.2.2.3.1 Kol Makaslarının Çeşitleri Bu makaslar üç çeşittir.
Yer tipi kollu makaslar: Saç ve levhalardan başka, çeşitli çubuk ve profil demirlerinin kesilmesinde kullanılır. Kare, lama, yuvarlak, dolu malzemeler ile köşebent, “T”ve“L” profil gibi malzemelerin kesildiği masa tipi kollu makaslara nazaran daha büyük olan ayaklı kollu
kazandırma ve ekonomik olmasından dolayı yaygın olarak kullanılır. Ancak seri kesme işlerinde kullanılmaz.
Şekil 4.31 Yer Tipi Kollu Makas
Şekil 4.32 Ayaklı Kollu Makas
Masa tipi kollu makas: Yer tipi kollu makasa nazaran daha düzgün kesme işlemi yapar.
Burada, masa üzerine yatırılmış olan saç levha, bir cetvel boyunca kesen üst kesici sayesinde düzgün olarak kesilmiş olur.
Şekil 4.33 Masa Tipi Kollu Makas
Giyotin makas: Bu makaslar bir çeşit paralel ağızlı makaslardır. Bunlarda üst kesici ağız iki kızak arasında aşağı yukarı hareket ettirilir. Makas ağzının bu hareketi, pedalın kumanda ettiği yine kollu bir tertibat ile sağlanır.
Şekil 4.34 Giyotin Makas
El makasları ile kesilemeyen ve en çok 12 mm kalınlığa kadar saçlar giyotin makasla kesilir. Profil malzemeler de bu makaslarla kolaylıkla kesilebilir.
Makaslarda iki ağız vardır. Üst ağız mafsallı iticiye bağlıdır. Alttaki ağız sabit olarak gövdeye tespit edilmiştir. Üst ağız ile alt ağız arasında 12˚ lik bir açı vardır. Bu sayede az bir kuvvet harcanmasıyla kesme işlemi yapılabilir.
Devamlı kullanılma sonucunda, kolun kızağı aşınır. Mafsallar ve bunları tutan cıvatalar bozulmuşsa, bu durumda çalışılmamalıdır. Bozulan yerler onarılmalıdır. Aksi halde aşınma ve bozulmalardan dolayı ince saçları kesmek mümkün olmaz. Parçaların kesilen kısımlarındaki keskin çapakların ele batmasından korunmak için, parçalar eldivenle tutulmalıdır. Kesme işi sona erince, makasın kolunu yukarı kaldırıp, aşağı düşmemesi için mandalı takılmalıdır. Makasta çalışırken, kesici ağızların arasına el ve parmakların girmemesi için çok dikkat edilmelidir. Makaslarda kolu gövdeye bağlayan milin iki yanındaki helis yayların işler durumda olduğu kontrol edilmelidir. Bu yaylar kolu devamlı olarak yukarıya kaldırmaya çalıştığı için, kolun düşüp kazaya sebep olması ihtimalini ortadan kaldırır.
Kollu makas bıçakları, takım çeliğinden çeşitli ebatlarda yapılıp ısıl işleminden sonra gerekli açılarda taşlanır. Taşlanan bu bıçaklar kollu makaslara vidalı olarak takılır.
Makas bıçaklarının kesme eğim açısı 12 derece olmalıdır.
Makas bıçakları üst üste bindirmemelidir. Bıçak ağızları bozulur.
Makas bıçak boşluğu, kesilecek parça kalınlığının % 5 kadardır.Makas ağız boşluğu, kesilecek parça kalınlığına uygun olmalıdır.
Hatalı Şekil 4.35 Bıçak Boşluğu
İki bıçak arasındaki boşluk büyük olursa kesilen parçada çapak oluşur.
Malzemenin kesilmesi işlemi sırasında parçanın, yukarı doğru kalkmasını önlemek için elle ya da özel bir araçla baskı kuvveti uygulanmalıdır.
Baskı kuvveti kesilecek parça kalınlığına göre ayarlanmalıdır.
Baskı parçası yok ise, parçaya uygun kuvvetle basılmalıdır
levhaların giyotin makasta kesilmesi uygundur.
Makas bıçak ağızlarında kopma, bozulma ve ezilme var ise bıçaklar bilenmeden kullanılmamalıdır.
Makas kolunun düşmemesi için önlem alınmalıdır.
Şekil 4.36 Parça El İle Sıkı Tutulmalıdır
Parçaları tutarken mutlaka eldiven takılmalıdır. Kollu makas ile kesme işlemi sırasında, kolun iniş ve kalkışında etrafınızda başka birileri olmamalıdır.
Makas ile kesim yaptığımız zeminde yağ ve benzeri artık maddeler bulunmamalı ve zemin temiz olmalıdır.
Kesme işlemi sırasında markalama çizgisi görülmelidir.
Kesilecek kısım uzun ise, makas kolu yukarı kaldırılarak parça ileri sürülmelidir (Makasın ağzına doğru).
Kesme işlemi sırasında kesinlikle bir başka iş düşünülmemeli ve el şakası yapılmamalıdır.
Kollu makasın hareket eden bağlantı ve mil yerleri zaman zaman yağlanmalıdır.
4.3.3. El İle Boru Malzemeleri Kesme
Boruların el ile kesilmesinde el testeresi ve boru keskisi kullanılır. Boruların değişik araçlar kullanılarak kesilmesi mümkündür. Büyük çaplı olan borular eritilerek kesilirken daha küçük çapta olan borular testerelerle ve boru kesme aparatlarıyla kesilebilir.
4.3.3.1. Boru Keskileri
Yumuşak metallerden üretilen küçük çaplı ve et kalınlığı ince boruların kesilmesinde kullanılan kesici el aletleridir. Boru keskileri tek veya üç bıçaklı olarak iki ayrı tipte imal edilir. Kesici bıçaklar parçaya dik olarak yerleştirilir ve vidalı kısmı sıkılarak normal bir kuvvet uygulanır.
Şekil 4.37 Borunun Boru Mengenesinde Kesilmesi
Kesmeyi çabuklaştırmak için kolun aşırı sıkılması hem bıçakları zorlar, hem de boru üzerinde bıçakların döndürülmesini zorlaştırarak boru mengenesinin kasılmasına neden olur.
El testeresi ile borular kesilirken borular boru mengenesine bağlanmalıdır (Borularda ezilme oluşmamalı).
Şekil 4.38 El Testeresi İle Borunun Kesilmesi
