De¤erli Meslektafllar›m›z,
Pediatrik hepatoloji, geçti¤imiz son üç dekatta dünya çap›nda, büyük geliflmelere sahne olmufltur. Bu süreç içerisinde teknolojik ve moleküler tan› yöntemlerindeki geliflmeler, farkl›
tedavilerin yan› s›ra belirli konularda özelleflmeleri ve çeflitli çal›flma gruplar›n›n oluflmas›n›
sa¤lam›flt›r. Ülkemiz çocuk hepatoloji disiplini ise 1970'lerde karaci¤er biyopsisi, kar›n ponksiyonu gibi tan›ya yönelik giriflimler ve medikal tedavi uygulamalar› ile bafllam›flt›r. O y›llarda akut veya kronik karaci¤er yetmezli¤i olan çocuklar radikal tedavi flans›ndan yoksundu. Kronik hepatit B'li hastalar tan› konulup evlerine gönderilirken, fulminan hepatitli çocuklar kendi kaderlerinde izleniyordu. ‹lerleyen y›llarda endoskopik giriflimlerin artmas› ve kazan›lan deneyimlere paralel olarak özofagus varis tedavileri gündeme geldi. Böylece kanamas› olan çocuklar›m›z daha etkin tedavi olanaklar›na kavufltu. Son 20 y›lda karaci¤er yetmezli¤inin tek radikal çözümü olan karaci¤er naklinin yan› s›ra, son 5 y›lda modern portal hipertansiyon cerrahi teknikleri de ülkemiz çocuklar›na uygulanabilir hale gelmifltir. Karaci¤er nakil uygulamas› her geçen y›l artarak yayg›nlaflm›fl ve günümüzde 13 ayr› merkezde çocuk karaci¤er nakil programlar› oluflturulmufltur.
Kadavra nakillerine canl› vericili ve split nakiller gibi genifl cerrahi ekipleri gerektiren programlar da eklenmifltir. Bu süreçte teknolojik ilerlemeler ve laboratuvar yöntemlerindeki geliflmeler yeni hastal›klar›n da tan›nmas›na olanak sa¤lam›flt›r.
Çocuk Gastroenterolojisinin 1990 y›l›nda yan dal olarak kabul edilmesinden bu yana, ülkemizde çocuk hepatoloji disiplini giderek yayg›nlaflarak, ciddi bilgi ve deneyim birikimi oluflmufltur.
Bu birikimin ülkemiz pediatrik hepatoloji prati¤ine ›fl›k tutmas› amac›yla 1. Çocuk Hepatoloji Güz Okulu düzenlenmifltir. Bu kitab›n yaz›l› metinleri, uzun süredir kendi dilimizde gereksinim duyulan yaz›l› bir kayna¤a dönüfltürülmüfltür.
1. Çocuk Hepatoloji Güz Okulu Kurs Kitab›nda yazar olarak görev alan tüm akademisyen arkadafllar›m›za ve uzmanlar›m›za, çocuk hepatolojisine böyle bir yaz›l› kayna¤›n kazand›r›lmas›ndaki katk›lar› için en içten duygular›m›zla teflekkür ederiz. Kitab›n elden geldi¤ince az hatal› ve düzgün olmas› için ola¤anüstü çaba harcayan Ali Raif ‹laç Sanayii A.fi. yetkililerine ve kitab›n bas›lmas›nda maddi ve manevi sa¤lad›klar› her türlü destek için Ali Raif ‹laç Sanayii A.fi.’ne teflekkür ederiz.
Doç. Dr. Çi¤dem Ar›kan Prof. Dr. Sema Aydo¤du
Önsöz
-1-
Türkiye'de çocuk gastroenteroloji, hepatoloji ve beslenme disiplininin dünü bugünü
Dr. Raflit Vural Ya¤c›
Y›l 1977. Çocuk sa¤l›¤› ve hastal›klar› uzmanl›k e¤itimini Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi’nde yaparken, klini¤imize yeni yatm›fl bir hastan›n benzer görüntülerini Nelson'da gördü¤ümü hat›rlad›m. Vakit kaybetmeden akflam evde Nelson'u kar›flt›rd›m ve arad›¤›m o resmi buldum.
Resmin alt›nda tipik Çölyak hastal›¤› görüntüsü oldu¤u yaz›yordu. Ertesi gün vizitte hastay›
servis sorumlum olan Prof. Dr. Binnaz Ege'ye olas› Çölyak hastas› diye sundum. Hakl›
olabilece¤imi belirterek, beni hasta ile birlikte o zamanlar yeni doçent olmufl Prof. Dr. Özden Uzunalimo¤lu'na gönderdi. Tan›s› Çölyak hastal›¤› olarak kesinleflen bu hasta, bana ö¤rencilik hayat›mda çok severek gitti¤im Gastroenteroloji stajlar›n› hat›rlatt›. O dönemde yan dallar yeni idi ve Çocuk Gastroenteroloji henüz yoktu. Hepatosplenomegalili tüm olgulara "Onkoloji Anabilim Dal›" ile "Hematoloji Bilim Dal›", ikterli olanlara ise "Enfeksiyon Bilim Dal›" bakard›.
Y›l 1979. Birkaç ay sonra uzmanl›k s›nav›na girece¤im. Ayn› klinikte rahmetli hocam›z ve klinik baflkan›m›z Prof. Dr. Bahtiyar Demira¤'›n yazmakta oldu¤u "Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar›"
kitab›n›n "Sosyal Pediatri" bölümünün yaz›lmas›nda kendisine yard›mc› oluyorum. Bir seferinde uzman olunca ne yapaca¤›m› sordu. Elbette ki o dönemler henüz asistan olan ben için oldukça zor bir soruydu. Bahtiyar Hoca'm s›k›nt›m› anlay›nca hangi yan dal ile ilgilenmek istedi¤imi ve gönlümden geçen bölümün ne oldu¤unu sordu. Neonatoloji dedim hemen. Bana o bölümde birçok ö¤retim üyesinin oldu¤unu, kitap yazarken "Çocuk Gastroenteroloji" diye yeni bir yandal oldu¤unu, bunu iyi düflünmem gerekti¤ini söyledi.
Y›l 1981. Ayn› klinikte 14 ay baflasistan olarak çal›flt›ktan sonra yafl s›n›r› nedeni ile askerlik görevime bafll›yorum. O s›ralarda hasta olan baflkan›m›z Prof. Dr. Bahtiyar Demira¤'› askerli¤imin henüz bafl›nda kaybettik. 13 ay ‹zmir'de kalaca¤›m ‹zmir askeri hastanesine atan›yorum. Niyetim görevim bitince geri dönmek. Hocam›n Gastroenteroloji fikrini unutmufl de¤ilim. Ancak üniversiteler flimdi oldu¤u gibi kar›fl›k. YÖK kurulmufl mecburi hizmetler ve rotasyonlar ç›km›fl.
Askerli¤in sonuna do¤ru Ankara'dan baflasistan ihtiyac› oldu¤u söylenerek ancak kadro garantisi verilmeden geri gelmem söyleniyor. Yine o günlerde benim gibi ayn› s›k›nt›y› yaflayan Ege Üniversitesi T›p Fakültesinden hocam Prof. Dr. Sabiha Özgür'den baflasistan olarak geri dönme teklifi al›yorum. Ancak içimde müthifl bir Gastroenteroloji yan dal heyecan› var. Önerimi açt›¤›mda kabul etmiyor. Prof. Dr. Baha Taneli Hoca'mla görüflüp eriflkin Gastroenteroloji Baflkan› Prof. Dr. Nam›k Kemal Mentefl Hoca'ya gidiyorum. ‹ste¤ime çok seviniyor. Ama sorun flu; Türkiye'de henüz böyle bir yandal yok, e¤itimi kim verecek? Nas›l olacak? Önce 2 y›l asistan gibi eriflkin Gastroenterolojide çal›fl›p daha sonra çocuk klini¤ine geçmem, bu dönem içerisinde çocuk olgular›nda konsültasyonunu üstlenmem konusunda karar veriliyor. 26 ay asistan olarak çal›flt›ktan sonra tüm endoskopileri ve biyopsileri de ö¤renmifl olarak çocuk klini¤ine geri dönüyorum. Ama içim rahat de¤il çünkü çocukta neonatal kolestazlar, malabsorbsiyonlar gibi
-3-
çok daha farkl› ve zengin konular var. Çareyi yurt d›fl›na gitmekte buluyorum. Hocam Prof. Dr.
Baha Taneli'nin onay› ile yaz›flt›¤›m ABD Tulane Üniversitesinden 2 y›ll›k burs alarak, 1988- 1990 y›llar›n› "Çocuk ve Eriflkin Gastroenteroloji"de geçiriyorum. O dönem Tulane Üniversitesinde eriflkin Gastroenterolojinin Baflkan› Prof. Dr. Atila Ertan Hoca'n›n da destekleri ile laboratuvar baz›nda araflt›rma ile de ilgilenip, 4-5 çal›flmay› ayn› anda yürütmenin ve bunlar›n yay›na haz›rlanmas›n›n keyfini yafl›yorum. Haz›rlad›¤›m yandal tezi sonras› 1989'da s›nava girerek ülkemizin ilk "Çocuk Gastroenteroloji Uzman›" oluyorum. ABD'de 1 y›l daha çal›fl›p geri geldi¤imde son 5 y›l›n› dolu dolu Gastroenteroloji ile geçirmifl bir uzman olarak Ege de kald›¤›m›z yerden yola koyuluyorum. 1991'de yard›mc› doçentli¤e atan›yorum. Baha Hoca'm›n baflkanl›¤›nda Bilim dal›m›z› kuruyoruz.
Çocuk Gastroenteroloji’sinin ülkemizdeki geliflimini düflünüyorum. Prof. Dr. Ender Pehlivano¤lu arkadafl›m›z Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› uzmanl›k e¤itiminin bir k›sm›n› ABD'de çal›flarak geçirdikten sonra Ege Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk klini¤ine geri dönmüfltü. 1987 sonunda Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› uzmanl›k s›nav›na girdikten k›sa bir süre sonra 1988 bafl›nda Marmara Üniversitesi T›p Fakültesine geçerek çal›flmalar›n› orada devam etme karar› alm›flt›.
Ayn› dönemlerde ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi Çocuk Klini¤i’nden Prof. Dr. Güngör Tümay baflkanl›¤›nda kurulan Çocuk Gastroenterolojisi bilim dal›, çocuk uzmanl›k e¤itimini tamamlam›fl olan Pof. Dr. Fügen Çullu Çoku¤rafl’› Fransa'ya, Alagille'nin çal›flt›¤› hastaneye gönderilmiflti. Dönüflte ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi ekibine kat›larak 1991 y›l›nda ülkemizin ikinci Çocuk Gastroenterolo¤u olarak yandal s›nav› ile belgesini ald›. Daha sonra ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi grubundan Prof. Dr. Tufan Kutlu ve Prof. Dr. Tülay Erkan Fransa'daki e¤itimleri sonras› gruba kat›lan di¤er arkadafllar›m›z oldu. Ayn› dönemlerde Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi'nde bulunan Hematoloji ve Hepatoloji ünitesi , 1994'de Prof. Dr. Nurten Koçak baflkanl›¤›nda Gastroenteroloji ünitesi olarak hizmete bafllad›. Bu bilim dal›n›n ilk Çocuk Gastroenteroloji uzmanlar› 1994'te Prof. Dr. Hasan Özen ve Prof. Dr. Figen Gürakar, 1995'te Prof. Dr. Aysel Yüce oldu. 1990’l› y›llar›n ilk yar›s›nda Prof. Dr. Semra Sökücü Hoca'm›z o zamanki ad› ile Çapa T›p Fakültesi’nde, Prof. Dr. Nurten Girgin Hoca'm›z ise Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi'nde, Çocuk Gastroenteroloji Bilim Dallar›n›
kurdular. ‹stanbul Üniversitesi Çapa T›p Fakültesi’nden Dr. Berna Elkabes ve ard›ndan Prof. Dr. Özlem Durmaz, Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi'nden Pof. Dr. Aydan Kansu ve Prof. Dr. Buket Dalg›ç arkadafllar›m›z 1995 y›l›nda e¤itimlerini tamamlay›p Çocuk Gastroenteroloji ailesine kat›ld›lar. 1993 y›l›nda Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi'nde Prof. Dr. Turgut Özeke Hocam›z taraf›ndan kurulan bilim dal›m›z›n ilk uzman› 1996 y›l›nda Prof. Dr. Tanju Özkan oldu.
Ayn› y›llarda Ege Üniversitesi T›p Fakültesi'nden önce Prof. Dr. Sema Aydo¤du (1995) ve sonra s›ras›yla Prof. Dr. Erhun Kas›rga (1996 ) ve Prof. Dr. Ayfle Selimo¤lu (1998) aileye kat›ld›lar.
Y›l 2009. Yaklafl›k 20 y›l›n ard›ndan Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme ailemiz 6's› emekli olan üzere toplam 42 ö¤retim üyesine sahip. E¤itimdeki arkadafllar›m›z ile hemen hemen 90 kifliye ulaflm›fl durumday›z. Ailede çekirde¤i oluflturan T›p fakülteleri d›fl›nda bugün eski ve yeni pek çok fakültemizde ve SSYB e¤itim hastanelerinin ço¤unda sembolik bile olsa Çocuk Gastroenteroloji uzman› bulunmaktad›r. Çocuk hastanelerine veya ilgili hekimlere baflvuran çocuklar›n yak›nmalar› aç›s›ndan her zaman ilk 3'te yer alan Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme Bilim Dal› ülkemizde nerededir ve nereye gitmektedir? Bu sorunun cevab› bu ortamda zor olmasa gerek. Gerek tan› ve gerekse de giriflimsel tedavide önemli bir yeri olan endoskopi laboratuvarlar›n›n ve di¤er alt yap›lar›n tam olarak oluflturmadan çal›fl›lan merkezlerin oldu¤u bir gerçek.
Derne¤imizin bu konuda yeni yetiflen arkadafllar›m›za destek olmak amac› ile oluflturdu¤u teorik kurs ve e¤itim toplant›lar› seviyenin eflitlenmesi konusunda k›smen yarar sa¤lamaktad›r.
Ancak hastay› yaflayarak, tüm giriflimleri yerinde görerek ve pratik ederek yetiflmenin yeri farkl›d›r. Bu nedenle bu merkezlerde çal›flan arkadafllar›n gözlemci olarak zaman zaman geliflmifl merkezlere rotasyon fleklinde yönlendirilmelerinde büyük yarar vard›r. Ço¤u konuda oldu¤u gibi bilimde de çok seslilik her zaman daha iyidir. Bunu hiçbir zaman unutmayal›m.
Hastaya yaklafl›m, anamnez ve hastan›n tan›ya ve tedaviye yönelik yönetiminin bilimsel oldu¤u kadar pratik yönleri de vard›r. Bunlar›n ezbere de¤il yaflayarak gerçeklefltirilmesi önemlidir.
Bu da iflin sanatsal yönüdür. Özellikle genç arkadafllar›n bunu görebilmelerini dilerim.
1. Çocuk Hepatoloji Güz Okulu'na gelen siz genç arkadafllar›ma hofl geldiniz diyor ve alaca¤›n›z e¤itimin yararl› olmas›n› diliyorum. Sizleri ev sahibi olarak sevgi ve sayg› ile kucakl›yorum.
-5-
