15
May›s 2003 B‹L‹MveTEKN‹K
Kendi Kendilerine
At›f Yapan Bilimciler
‹statistikleri kabartmak için kendi maka-lelerine at›f yapan araflt›rmac›lar›n say›s›n›n artt›¤›, ama bu takti¤in umulan sonuçlar› ver-medi¤i bildirildi. Norveç’te bu konuda yap›lan bir araflt›rmaya göre, en az at›f alan makale-leler, genellikle yazarlar›n›n daha önceki ça-l›flmalar›na at›fta bulundu¤u eserler.
Norveç Araflt›rma ve Yüksek Ö¤renim Ça-l›flmalar› Enstitüsü’nden Dag W.Aksnes, Nor-veçli biliminsanlar›nca 1981 ve 1996 y›llar› aras›nda kaleme al›nm›fl, 20 bilimsel disiplini kapsayan 47.000 makaleyi incelemifl. Bunla-r›n beflte birinde yazaBunla-r›n daha önceki çal›flma-lar›na at›f görülmüfl. Norveçli araflt›rmac›lar aras›nda kendi eserlerine at›f yapanlar›n ba-fl›nda, %31 oran›yla kimyac›lar ve astrofizik-çiler geliyor. Onlar› fizikastrofizik-çiler (%26), molekü-ler biyologlar (%22), yerbilimcimolekü-ler (%21), nö-rologlar (%18) ve t›p doktorlar› (%17) izli-yor.
Hong Kong ve Quebec (Kanada) Üniversi-teleri araflt›rmac›lar›nca yap›lan çal›flmalar da bu adetin dünya çap›nda yay›lmakta oldu¤u-nu ortaya koyuyor.
Science, 4 Nisan 2003
Dünyada belli bafll› kömür üreticisi ülkelerde cereyan etmekte olan yeralt› kömür yang›nlar› ge-zegenimizin ve üzerinde yaflayanlar›n sa¤l›¤› için, çok az kimsenin fark›nda oldu¤u büyük bir tehdit olarak de¤erlendiriliyor.
Yer alt› kömür yang›nlar›, baflta Çin, Endonez-ya ve Hindistan ve ABD olmak üzere birçok ülke-de sürmekte. Uzmanlar, yaln›zca Çin’ülke-deki yeralt› yang›nlar›n›n y›lda 200 milyon ton kömür tüketti-¤ini vurguluyorlar.
Yang›nlar, oksijen ve günefl ›fl›¤›n›n uygun ko-flullarda bir araya gelmesiyle kendili¤inden ç›kabil-di¤i gibi ço¤u kez insanlarca da bafllat›labiliyor. Örne¤in, terk edilmifl madenlerde y›¤›l› kömür at›klar›, ya da henüz kaz›lmam›fl, yüzeye yak›n kö-mür damarlar›, tarla açmak için orman ya da çal›
yak›lmas› gibi insan faaliyetleri sonucu atefl al›yor.
Bir kez tutufltu mu, kömür yang›nlar› ony›llar, hatta yüzy›llar boyu sürebiliyor ve atmosfere yo¤un miktarda sera gaz› ve is parçac›klar› sal›m›na yol aç›yor. Bu sal›m-lar›n de¤eri henüz belirlenmemifl olsa da, global ya da yerel iklim de¤iflimi, hava kir-lili¤i ve insan sa¤l›¤› üzerinde büyük etki-leri oldu¤u aç›k. Yang›nlar›n sa¤l›k üzerin-deki etkisi genellikle solunum yolu hasta-l›klar› olarak ortaya ç›k›yor. Ancak, etkiler yaln›zca atmosfer yoluyla oluflmuyor. Yan-g›nlarla ortaya ç›kan arsenik, c›va ve se-lenyum gibi toksik elementler yeraltu su-lar›na, akarsulara ve topra¤a s›zarak kirlenmeleri-ne yol aç›yor. Ayr›ca atefllerin yol açt›¤› s›cakl›k da toprak üstündeki bitkileri öldürüyor, hatta or-man yang›nlar›na yol açabiliyor. Yeralt›ndaki yan-g›nlar topra¤›n da çökmesine yol açt›¤›ndan, yü-zeydeki yap›lar ve altyap› tesisleri için de önemli bir tehlike oluflturuyorlar.
Yang›nlarla mücadele kolay de¤il. Bir kere çok yüksek s›cakl›klar söz konusu oldu¤u için, söndürme araç ve malzemeleri yanan ocaklara fazla sokulam›-yor. Ancak, kum, çimento, kül, su ve köpük kar›fl›-m›ndan oluflan bir s›v› betonun yanan ocak ve damar-lar›n etraf›na püskürtülerek ateflin oksijenle temas›-n›n kesilmesi, etkili bir yöntem olarak öneriliyor.
Science, 14 fiubat 2003
Nobel Ödül kategorilerine dahil edilmeyen matematikçiler için Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi’nce konan
Abel Ödülü’nün birin-cisini, Frans›z mate-matikçi Jean-Pierre
Serre kazand›.
826.000 dolar tuta-r›ndaki ödül, Paris’te-ki College de Fran-ce’da profesör olan 77 yafl›ndaki Serre’ye topoloji, cebirsel ge-ometri ve say› kuram›-na yapt›¤› katk›lardan ötürü verildi. Her y›l verilecek olan ödül,
26 yafl›ndayken sefalet ve açl›k içinde ölen ün-lü Norveçli matematikçi Niels Henrik Abel’in an›s›na konmufl bulunuyor.
Science, 11 Nisan 2003
Buz Ça¤lar› ve
Sarmal Kollar
‹srailli bir bilimadam›na göre gezegenimizin içine girdi¤i buzul ça¤lar›, Gü-nefl Sistemi’nin gökada-m›z Samanyolu’nun sar-mal kollar› içinden yapt›-¤› geçifllerden kaynakla-n›yor olabilir. Toronto (Kanada) ve Kudüs’teki ‹brani (Hebrew) Üniversi-tesi’nden Nir Shaviv, Dünya’ya ulaflan kozmik ›fl›nlar›n ak›s›ndaki de¤iflim-lerle son bir milyar y›l içinde-ki buzul ça¤lar› aras›nda yak›n bir ilinti belirlemifl.
Gökadalar›n sarmal kollar› sabit de¤il; gökada çevresinde yol alan yo¤un-luk dalgalar›n›n biçimlendirdi¤i de¤iflken yap›lar. Bu dalgalar›n geçerek s›k›flt›rd›¤› gökada bölgele-rinde çok say›da büyük kütleli y›ld›z olufluyor ve bunlar k›sa sürede süpernova patlamalar›yla yok oluyorlar. Bu patlamalarsa, kozmik ›fl›nlar (›fl›¤a yak›n h›zlarla gelip dünyam›z› bombard›man eden
proton ve di¤er yüklü parçac›klar) için temel bir kaynak. Böyle olunca da Dünyam›z›n, Günefl Sis-temi’yle birlikte büyük bir sarmal kolun içinden geçerken, süpernova patlamalar›n›n s›kl›¤› ne-deniyle daha çok kozmik ›fl›na hedef olmas›
ge-rekir.
Shaviv, geçmifl zamanlarda Dünya’ya düflen kozmik ›fl›n miktar›n› hesaplayabilmek için 42 demir meteoriti üzerine düflen kozmik ›fl›n ak›s›n› incelemifl. Sonuçta, kozmik ›fl›n ak›s›n›n, 143 milyon y›ll›k periyodlarla de¤iflti¤i gözlenmifl. Buysa, hem buzul ça¤lar›n› gösteren jeolojik kay›tlarla, hem de Günefl’in Sa-manyolu’nun sarmal kollar› içindeki yeri ko-nusundaki hesaplarla ör-tüflüyor. Güneflimiz, flimdi gökadan›n görece küçük Ori-on kolu içinde bulunuyor. Dola-y›s›yla günümüzdeki kozmik ›fl›n ak›-s›, büyük bir kol içinde alaca¤›m›z›n yar›s› ka-dar. Shaviv’in modeli, Dünya’m›z›n büyük bir bu-zul ça¤›ndan ç›km›fl oldu¤unu gösteriyor. Mode-lin öngörüleri ayr›ca son birkaç y›ld›r küresel s›-cakl›k de¤erleriyle de uyum gösteriyor.
NASA Bas›n Bülteni, 24 Temmuz 2002
