93 TESKON / TES-QÛ2
MMO, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplanüda çıkan sonuçlardan ve basım hatalanndan sorumlu değildir.
Yapılarda Tesisat İşletme Projesi ve Maliyeti
RÜKNETTİN KÜÇÜKÇAU ISISANA.Ş.
Barbaros Buiv. Marmara Apt, 38/1 BALMUMCU-İSTANBUL
MAKlNA MÜHENDİSLERİ ODASI İZMİR ŞUBESİ, ALİ ÇETİNKAYA BULVARİ NO: 12 KAT: 1 ALSANCAK- İZMİR
BİLDİRİ
YAPILARDA TESİSAT İŞLETME PROJESİ VE MALİYETİ
Rüknettin KÜÇUKÇALI
ÖZET
Isıtma sistemlerinin seçimlerinde ilk yatırım maliyetlerin den daha Önemli olan işletme maliyetleridir.
Kalorifer kağanlarının yakıt tüketimleri küçük kabanlarda kazan bedeli mertebesinde, 250.000.Koal/h den büyük kazanlarda ise kazan bedelinin katları mertebelerine ulaşmaktadır.İyi bir ısıtma sisteminin işletme maliyetinin % 30 - % 50 daha aE olabileceği düşünülürse?kazan kuruluş maliyetinin tamamını bir yıla yakın sürelerde bile amorti etmek mümkün olabilmektedir, Ayrıaa servis»yedek parça?tamir ve bakım maliyetleri ve ekonomik ömür faktörleri kazan ve sistem seçerken mutlaka dikkate al m m a l ıdır.
Bir ısıtma sistemi seçimi yapılıyorsa öncelikle işletme projesi acını verebileceğimiz bir maliyet hesabı yapılmalıdır, Anoak?bu hesabın sonunda,kul lanılacak yakıt cinsi,kazan tipi, kontrol sistemi gibi konularda karar verilmelidir.
Bu yazıda detaylı bir hesap yöntemi ile yıllık sistem maliyetinin bulunması anlatılmıştır.Bu yöntem uygulanarak yapılan değerlendirmede,yi 11ık maliyetler açısından ana ölenin yakıt maliyeti olduğu^hatta yatırım maliyetlerinden bile fazla yer tuttuğu görülmüştür.Ayrıca yakıt maliyetlerinin oluşmasında*
yakıt fiyatından çok sistemin ve yakıtın iyiliğinin rol oynadigi görülmüştür.Yıllık yüksek işletme verimine sahip sistemlerin pahalı yakıt kullansa bile daha ucuz olabilecili ortaya çıkmıştır.
1.GİRİŞ
Isıtma sistemi seçiminde günümün yakıt fiyatları dolayısı ileF
işletme maliyetleri önemli bir rol oynar.Bu bildiride farklı yakıt ve kazan alternatiflerinin degerlendirilmesinde,işletme maliyetlerinin hesabı için Reckragel1© dayanarak ayrıntılı bir yöntem anlatılmıştır.
Isıtma sistemi maliyeti üç ana bölümden oluşur.
1- Yatırımın geri ödeme (amortisman) maliyeti 2- Yakıt maliyeti
3- Bakım ve işletme maliyeti
Bu maliyetlerin incelenmesi sonucu?tek başına kazan fiyatının toplam yıllık maliyeti belirlemede esas unsur olmadığı ortaya çıkmaktadır.Burada esas önemli faktör,sistemin toplam yıllık
29
verimi diye isimlendirebilecegiraiz verimdir,Bu verim değerit
kağanın ısıl verimiFsistemin tasarımı,kullanılan otomatik kontrol sistemi,yakıtın temiglifi ve yanma özellikleri gibi çok sayıda parametreyi içermektedir * Verimi yüksek olan bir sistemde daha pahalı yakıt yakılea bile yıllık maliyet daha düşük o lab i 1 inektedir *
2.AMORTİSMAN MALİYETİ
Isıtma sistemi ilk yatırım maliyeti M isefyıllık yatırım (amortisman) maliyeti,
M (TL/ yıl) Kİ — a
olarak bulunur.Burada a amortisman maliyeti faktörü olup, l / ( l i n
1
olarak veril ir.Burada
i-Yıllık enflasyon oranı n-Cîhaz 5m rydür,
3.YAKIT MALİYETİ
Yukarıdaki üç maliyet içinde en önemli olanı budur.Bu maliyetin hesabı aşağıdaki adımlardan oluşur.
3.1.YILLIK ISI İHTİYACI
Gögönüne alınan binanın DİN 4701fe göre hesaplanan saatlik norm leı kaybı QN ile gösteri 1 irse,yi11ık ısı kaybı:
Qa^ bv.QN (kwh/yı1)veya (Kcal/yıl)
şeklinde bulunabi1 ir.Burada bv tam yükte çalışma halinde yıllık ısı ihtiyacının kaç saatte karşılanaoagını gösterir.
bv^ f.24 G/âtmax (Saat/yıl)
olarak tarif edi1 ir.Burada
G-Hesaplanan yer için Derece Gün değeridir.
6traaK-îç sıeakl ıkla ,dış hesap sıcaklığı arasmraki farktır.
f=Bütün verimsiziiklerî göz önüne alan bîr faktördür.
f=f0.fl.f2.f3.f4,f5.f6.f7.f8.f9,fl0 olarak tarif edilir.
fO^DIN 4701fe göre hesap yapıldı ise değeri =1,07
fl~Güneşten ve iç kaynaklardan olan ısı kazançları faktörüdür.
degeri-0?78 alınabilir,
f2sEnfiltrasyon eş zaman faktörüdür-Hesap DİN 4701fe göre yapıldı İ8e,f2sl,0 alınabilir,
f3=IsitiOilÄrin (radyatörlerin) iyiliği ile ilgili faktör f3-0,85-1,00
f£-Kısmen ısıtılan odaların (yatak odası gibi) etkisi f4^0,70 - Ö?95
f5-Oda sıcaklığının hesap değerine göre değiştirilmesi f5=0,80 (3°C indirme),f5*lF20 <3°C artırma)
fe-Isı izolasyonunun etkisi fé=0,90 - lF0 f7=0tomatîk kontrol sisteminin iyiliği,
Orta kalite kontrol,f7=1,05 - 1,15 îyi bir sistem kontrolüff7=0f80 - 0,85 f8~Ka£an duman yüzeylerinin kirlenme faktörü
Kömür için, f8=l?40 Sıvı yakıt için,f8-l,20 Doğal ga£ için? f8=l?00
£9-~Kullanma zaman faktörü,Tablo i'den alınıcak
f10=Kireçlenme faktorü?Ö£el önlem alınmış kasanlarda flO-1,00 normal kazanlarda f10-1,10 3,2.YILLIK YAKIT İHTİYACI
Yıllık yakıt ihtiyacı ka^an ve sistem verimleri dolayısı ile yıllık ısı ihtiyacından büyüktür.Yi 11ık brüt ısı ihtiyacı,
0a
Ga'~ "-""<n"S" (kg/yıl) veya (m3/yıl)
İK>B?V
olarak bulunabi1 ir.Bu ifadelerdeki verim değerleri sırası ile aşağıda tariflenmişt ir.
İK : Kasan anma ısıl verimi olup,imalatçı kataloglarından alınabilir.
^lv : Dağıtım ısı kayıplarıdır.Boruların izolasyon durumuna göre değeri 0,94-0,98 arasında alınabilir.
^B : Durma kayıplarını gözönüne alır.Kazanın durması sırasında hava sirkülasyonu nedeni ile soğuk hava kabanda ısıtılarak baaadan dışarı atılır.Bu kayıp,
1 Cb/bk- 1)
Şeklinde tarif edi1 ir.Burada,
q: Durma sırasındaki ısı kaybı yüzdesif Büyük modern kazanlarda % İ~2 Modern küçük kabanlarda % 2-3 Boylerli kazanlarda % 3-4 Kötü durumdaki eski kazanlarda % é-8
b ılsıtma mevsimi boyunca kazanın çalıştırıldığı saat sayısıdır.
Isıtma mevsimi 250 gün ise ve kazan 2â saat çalıştırı1iyorsaf
b^ 250 x 2â =6000 saat
bk:Kazanın yıl boyunca fiilen çalıştığı zamandır,
31
bv ON
b k s
lV Qk
olârak bulunabi1 ir.Burada Qk kazanın anma gücü,ON sistemin anma ısı kaybıdır.
VB değerini yükseltmek için bazı önlemler alınabilir,
1. Baca kapama cihazı kullanarak bu kayıp teorik olarak sıfıra indirilebi lir.
2. Düşük sıcaklık ısıtması yapılabi1 ir.90/70 (80°C) sıcak su sistemi yerine,55/45 (50°C) sistem kullanıIdıiında bu kayıp yarıya düşer,
3. Gtce kasanı 8 saat tamamen durdurarak veya ateşi kısarak b deleri azal tilabilir.Bu yolla yapılacak yakıt tasarrufu yapının ağır veya hafif olmasına ballıdır.
Hafif yapılarda kazanç « % 10-15 Ağır yapılarda kazanç - % 5-10
Bazı kazan tipleri için fikir vermek üzere, /7a ~İK . ^B değeri Tablo 2fde verilmiştir.
Yıllık yakıt ihtiyacı ise.»
Ba^ Qar/Hu
olarak bulunabi1 ir.Burada Hu yakıtın alt ısıl değeridir 3.3.YILLIK YAKIT MALİYETİ
Yıllık yakıt maliyeti, K2^ Ba # P (TL/yıl)
olarak bulunur.Burada P kilogram veya metreküp başına yakıt fiyatıdır,
â. BAKIM VE İŞLETME MALİYETLERİ
İkinci ana gider grubu budur.Buradaki maliyet faktörlerinin hesabını matematiksel olarak ifade etmek güçtür,Bu maliyet faktörleri tek tek değerlendirilmelidir.
Değerlendirmeye esas olacak bakım ve işletme maliyet faktörleri;
1- İşletmeci İşçi ücretleri 2. İşletme enerji giderleri
a)Brülör fan motoru b) Isı tıcı
e)DiIer cihazların enerji tüketimi 3. Normal;, bak im giderleri
a)İşçilik
â. Arıza bakım giderleri 5. Baca temizliği
6, Depo temizliği b)Maİzerae
7* Yakıt taşıma giderleri 8. Kül atma giderleri g Kazan temizliği 10.Diğer giderler
İşletme enerji giderleri,K=bk.We.Pe olarak hesaplanabilir.Burada, We : CihaEin anma elektrik gücü <kW)
Pe : Elektrik fiyatıdır.CTL/kWh)
Bakım ve işletme maliyetleri toplamı yakıt maliyetinin yüzdesi cinsinden ifade edilirse bu değer Reaknagel•de,
Kömürle ısıtmada % 10-15 Gazla ısıtmada % 7-10 Sıvı yakıtla ısıtmada % 8-12 olarak veri İmiştir*
5.TOPLAM İŞLETME MALİYETİ
Buna göre ısıtma sisteminin toplam işletme maliyeti, Yıllık Amortisman Maliyeti "
Yıllık Yakıt Maliyeti
Yıllık Bakıra ve İşletme Mal iyet i -
Toplam « şeklinde bulunur.
Yukarıdaki hesaplar bir föy şeklinde get irilerek,seki 1 1, olarak sunulmuştur.Bu föy hesaplanmak istenen sistem için doldurularak, sistemin toplam yıllık maliyeti bulunabilir.
6.ÖRNEK HESAP
Verilen yöntemin kullanımına Örnek teşkil etmek ü^ere?İstanbul için 210.000Koal/h ısı kaybı hesaplanan bir binanın kömür,fuel*
oil ve doğal gazla ısıtılması yıllık maliyeti şekil l'deki föy doldurularak bulunmuştur,
Bu örnekte kazan güçleri 250.000 Kcal/h olmak üzere kömürde yarı si 1indirik,fuel-oi1'de radyasyon tipi çelik ve doğal gazda döküm kazan esas alınmıştir » Yat irim maliyeti için 1992 Bayındırlık Bakanlığı Birim fiyatları % 44 artırılarak al inmiş,yakı t için Kasım 1992 fiyatları kul lanı İmiş ; diğer değerlerde ise Reoknagel'e başvurulmuştur.İşletme maliyetleri ise yaklaşık olacak takdiren alinmiştir,
7.SONUÇ
Hesap sonuçlarına göre yakıt maliyetleri toplam maliyette en ) Önemli paya sahiptir,
Ayrıca tek başına yakıt fiyatı,yakı tların karşılaştırılması
33
açısından önemli değildir.Yakıtın hangi mükemmellikte yakıldığı, sistemde uygulanan kontrol sisteminin iyi 1 iği,yakı t m
özelliklerine bağlı kaçınılmaz işletme ve bakım giderleri;kısâöa sistemin toplara yıllık verimi gerçek yakıt maliyetini
oluşturmaktadır*Bu açıdan doğal gazın önemli avantajları olduğu açıkça görülmektedir.
KAYNAKLAR
Taschenbuch für Heizung Höhmann\198é/87
Klima Technik; Recknagel, Sprenger,
ÖZGEÇMİŞ
1950 yılında doğdu.1972 yılında İ.T.Ü. Makina Fakültesinden Mak.Yük,Müh, unvanı ile mezun oldu. Sungurlar ve Tokar
firmalarında mühendis ve şantiye şefi olarak görev yaptıktan
sonra 1975 yılında Isısan A*p. Firmasını kurdu. Halen bu firmanın yöneticisi olarak görev yapmaktadır.
Tablo 1. Kullanma Zaman Faktörü, fa 1
!Yapı cinsi lOkul
Ißüro IVilla 1 Apartman 1 Hastane
Yapının Kullanma Süresi (saat) 1
12 9 15 16 24
IKul lanma Zaman Faktörü Hafta sonu çalışma
1 1 1 1 1
0,91 0,87 0,94 0,95 1 ,00
IHafta 1 1 1 1 1
sonu kapamaİ 0
0
,87 ! ,84 1
1
| 1
Tablo 2. Ortalama Kazan Yıllık Kullanım Verimi,
Kazan Gücü
KW
< 50 50-120 120-350 350-1200
Kömür 74-76 78-79 82 83
1 Fuel-oil I 1 1 1 81-83 1 1 84-86 1 1 86 1 1 86 1
Doğal Gaz 1 Atmosferik 1Üfleraeli 1 82-84 I 83-85 ! 85-87 1 86-88 1 88 1 - 1 88 I - 1
"ta
+
