Kitle iletişim araçlarındaki gelişmelerin uluslararası entegrasyona etkileri

Manara llct$in Dergisi,

ktt:3,

Te, n@ t993

KITLE

ILETI9IM

ARAqLARINDAKI GELISMELERN

ULUSLARARASI ENTEGRASYONA

ETKILERI

Aratcor.

Serdsr

KAYPAKOCLU

MARMARA UNIVERSITESI

lleti!im Fskiiltesi

ctRlg

Uluslararasl sistemde esas olan, devletlerin hukuksal diizenlemeleri

uygula-mayr agtk ya da iirtiilii (zrmnen) bigimde kabul etmelcridir. yani higbirdevletjn. olu-lumuna iadesiyle kaulmadrtr bir uluslararasr kuralla ba$anamayacagr sitylenebilir.

Diger yandan geli{cn tcknotojiye paralel olarak devletler arastnda giderek 6r,

tan

ili*ileri

diizenlemek igin. en azrMan belirli alar srda. ulusladisrii bir otorite.

do-laylsryla devletle D egcmenliklcrinden krsmen ya da Iarnamen fersgat euneled, qart-laftr ortaya g*ardrEr bir olgudur.

Ancak. Kuzey-Guney olarak ta ifade edilen, 9ok farkh sosyal. ckonomik ve

kiiltiirel yapdars rahip devletler vardu ki bu da. global diizeyde uluslariistii

kurumsal-latm$ bir iktidann ortaya _{C*masr gi.iglettirmektedir.} Bununla birlikre tEnzer ekono, mik ve kultiirel yapla& sahip iilkeler uasnda. iizellikle sanayileqmiq Ulkelerin.

bdl-Sesel eko[omik entegrasyonurun ba$n lalsuun yiiksek oldufr.r giizlemlenmektedir.

Awupa Topluluklan

iimelini

ele alrsak. lkinci Diinya Sava5r souasr ABD ve Soryetler

Birlili

gibi iki siiper giiciin egemen oldugu

b

odarnda. baa Avrupa

iil-kelerinin. kiilti.irel kirnliklerinin korunmasrnr ve dijnyadaki eski giiglii konumlannrn tekar kazan masrm amaglad*lan s(iylenebilir, Yani ATnin kurulmasrnrn temelinde politik nedenler yatmakt-adu. Ancak bu bir ekonomik enl,egrasyon giri{imidir. Bu-nunla birlikte, Bah Avrupa gibi bir yaprya $ahip toplumlanrr, merkezi kurumlarla yiinlendirilen ekonomik biitiinlelmesinin, otomatik olarak siyasal

birlile

varacalr

diiEi.iniilmekte idi.

Ikinci Diinya Savaqr sorrundan itibuen Arap devletlerinir en fazla dnem ver-dikleri konu "birlik" _{idi. Ancak "Biiytik Suriye" projesi. Birlegik Arap Cumhuriyeri} gibi zaman zaman ortaya atrlan arap

birliti

girilimleri ya hig uygulanmarnq, ya da

uzuD dmi{lii olamarnrltr. Burada ekonomik biitiinle{rneden ziyade' doirudan siyasal alanda biitiinlelme siiz konusudur. ancak bu iilkelerde soDug ba!arlslz olmultur'

Biz burada ulusluarast entegrasyon girililrlerini ekonornik ya da siyasal aqr-dan deEil. kiiltiircl aQldan. daha da dzcl

ol

ak. son teknolojik _{Seli$meler $rEmda.} kit-le ikit-letiriirn araglarurrn kiiltiirel etkilerini i[cclerneye 9ah:iacaltz. Ozellikle geliqrnrE

iilkelcrde karnuoyu. karar alna nrekaiizmalan tizerirrde ctkili olabilmcktedir ve kitle iletigirn araglart ilc kalrruoyunun y6nlcidiilcbilrncsi de bu agrdan dneln kazinnlaktldr'

ULUSLARARASI SISTEM

Ciiniimiizde artal

b;

Inzla _{Selilen lckrDlojiye} Paralel olarak. iilkeler arasrnda

ckonomik. siyasal, kiilliirel

ililkilcr

yoEunl:rimr! ve bu dururll, birgok alanda yeni

uluslararasr diizenlcmelere gidilmcsini zorunlu ktlmt;tu.

Aucak i9 hukuk diizenleriDde oldu!u iilgiide. uluslararasl sislcmdc hukuksal dijzrnlcnlclere girlnc vc burlan bir yaPtllllrlla s.rllarrta ba!larla konusutda bir otori-tcnin varlEl sdz koiusu tlelildir. Uluslararasl sislemdc csas olan dcvletlcri[ hukuk\al

d0zcntcmeleri uygulatnayr. aqrk ya da 6rliilii (znnDen) bigirrde kabul etrlelc dir. Di-Ecr bir deyille higbir devlctin olulumuna iadcsiyle kat madlEl bir uluslararasr kural-la bagkural-lanarnayacaEr sdylencbilir. Dcvletlerirr olulumuna katrldrEr kurallarr

uygula-mamasr sdz konusu oldugu durumda bile uluslararasl yaplu n nrekani,naslnln cay-drrrcrhlr yetersizdir. o olgiidc ki, zaman iraman uluslararasl hukuk kuallannm nieli_ Aibile tarturlmaktadr

Iginde bulundu!umuz

yiizy

batrndan itibarcn uluslararasl

organizasyorllai-da giirtilen arr$lal, uluslararall toplumda kururnsallErnll bir giictin onaya

_9*rra

ala-masr olarak yorumlanabilir.

A

cak bu durulnun devletlerle uluslararasr or8{nizas_ yonlar arasrnda gergek bir yetki dcgitimi Serirdiui sdylenelnez. Hana ziunan 2tanlan

devlcrlcrin mcvcut yapllallmadan faydalanarak etkilerini saglamlaltrlrra yoluna 8it-tikleri bile gitriilebiLnektedir.

Ancak uluslararasr orgiitlerin temelinde devletlcrill iradeleri bulunrnasl vc bunlarrn igerden iirgiitlcri y<iuleldirebihleleri' devletleritl iizgii{ iradelerine kurunr-salla{rnl$ hukuki diizenin snur koymall olgusunu dnlemez.

zla

devlet drgiite

gier

ginnez kurucu anlalmadaki temel nonnlara ve drgiitiiD nrevcut diizenlemeleri geliq-tinnek iizere alacaEr kararlala saygl _Sbstcnnek zoruDdadu. Bir kez ortaya

_9&t*tan

sonra uluslararasr drgiit iiyc devletler iizerillde belirli

bf

otorite kazanr'

Siyasal sistemi. bclirli bir diizenlemc alhnda. belirli bir gevrede bulunan ak-tdrler arasrndaki ili$kilerin toplamr diye lalrmlalsak uluslariua.st sistelnde iki dzellik

gtize garpar: aktiirlcrin iligkiye girebilecekleri herhangi bir dt| gevrenir olmarnasl ve sistemin itleyi!ini diizenleyebilecek bir otoritenin yoklugu.

Uluslararasl sistemin _eere€vesi: tarilr boyunca toplurnlar arasr ban$gr ya da gah$rna bigirnindeki

ililkiler.

er azrndan geri gekilmekle meydana gelen, geDi$leme

imkanl olan bir alalda !dz konusu oluyordu. Diinyanln cografi stuulanna dayanacak

dlgiide sistcmi gcnirilerncsi. toplurnlararasr iliqkilerin gelenckscl kurallannr hisscdilir dlqiide etkilcmiltir. Her ne kadar diiuyadaki kaynaklardan yararlanmiurn

la

ramlan-driul

sdylernek olanaksz isc dc itrsanlann dnlerindcki kaynr* aliullar$ fizik srturlafi belilerlni:itir denilebilir. Diinya aynl zalndnda cgemcn siyasal topluluklar tarafildan kaplaonUlu. yani yeryijziiniin srnrlannrn gizilulesi sadece ckonourik yansuialar

go-riilcn fizik bir olay delil aynr zamanda siyasal bir olaydr, dolaylslyla uluslararasr

sis-ternin globalbir durunra

geldiii

vc bu yrizdcn de kendi igiue kapandrlr sdylenebi-lir.(l )

Kurumsalla'mrt

iktidar:

bir sistcn sadecc igerdiii elemanlar ve gcvrcyle olan

ililkileri

ile tan nlaDrnaz. segilen bclli bir diizenleme biginriylc dc karakterize olur. Drizenlenre bigirni dendi!i zarnan iiyelerinin kendi aralannda ve Qcvreyle

ililki-lcrinde ortaya glkabilecek uyulmazlftlarr dnlcyebilecck. sisterni,r iqleyilini diizenlc, nlekle yiikiimlii bir ororite kastedilmektedir. Giiniimiizde bdyle bir otoritenir

ulusla-rarasl sistemdc ollnadrtr sdyleDebilir.

Ozelliklc 20. yUzyrl ortalanndan itibar'en uluslararasl organizasyonlarda bir altrl gOzlemlenmeklcdir. 1943-1985 ddnerniude hiikiirnctlerarasr drgiitler bir

diizitrc-den 337'yc yijksclmiltir. ki bunlann 82'si di.inya gapud4 225'i bdlgcscl alanda

faali-yet Sdslemrektedir.

Ay

diiDcrnde hiikiirnetlerarasr olnlayan oagauizasyonlann sayr,

sr isc 5 birre ula;rnr;1u'.(2) Birgok yazar, stiLrckli bir yaprya sahip ve iiye dcvletlerin

La-delcrinden bel;li sutrlar dahilinde de olsa bagnnsrz organizasyotrlalu ortaya

gtkma-sr ile. uluslararasr toplunrun zaten dnemli 6lQiide kurumsallattrlnu ilcri siinnektedir. 'The Uniting of Europr-: Political, Soci.rl and Econontic Forces" adh eserinde

Emst Haas Avrupa Kdmiir ve qclik ToplUlu[u _{dcneyimirri sisternlellinleyc}

ealrt-rnakta, Balr Avrupa gibi bir yaprya salip toplurnlarda ekononlik entcgrasyon eler rnerkezi kurumlarla y<inlcndiriliyorsa otornatik olarak siyasi bir birlige varacak

de-rnektedir.

Uluslararasr c[lcgrasyotun do!u;u ve geliqimine _{gerekli lartlarln} incelenlrre, si igin iletiriiln lr'orisi dc kullanrlmaktadr. Burada entegrasyonun geliqirni. bilgi ah1-verili saglayan vc deneyimle n toplanrnasDa imkan vcren iletilim n!lafi kavramryla

incelernnektedi-r. Bu yakla$nn _{Karl Deutch'iin QalumalaflIda dncrnli} yer tutmaklad[. Knrl Deutch tarafindan ydnlendirilen Princcton Universitt'srnden bir grup.

1950'liyrl-larda. gclitli entcgrasyon giriqinrlcrini inccleyerek (Birlelik

Krallk, Birlqik

Devlet-lcr. Avusturya-Macaristan. Avrupa Ekonomik Toplulugu, Birle$ik Arap Cumhuriyeti gibi), iki tip siyasal topluluk olduEunu ileri stirmtillerdir: temel ijnitelerinin otonomi-lerini siirdiirmesine izir veren gogulcu topluluk ve kendisini oluqturan iidteleri tek bir birlik halinde toplayan topluluk. Her iki tipte 6zgiin bir enlegrasyon girilimi sijz ko-nusudur.

Colutnbia ve Michigan Uoiversitelerinde profesiir olan Robert W. Cox ve

Ha-rold K. Jacobson igin uluslararasr drgijtler

igildeki

"karar ahna'yt incelemek, Eirg

ili5kileriniu dinarnilini araliz etmeklir. 70'li yrllann ba$lanida diinya gaprnda

drgilt-Ienrniq sekiz uzrnanltk kurunru arasrnda karqtlagttmah bir galt;ma yaprnr;lardu

Bu-na gtire. Giimr0k Tariteleri ve TicrLret Genel Andlalnasr (GATT). Uluslararast Para

Fonu. Uluslararast

Teleko

iinikasyon

Birlili

ve Uluslararasl Atorn EnerjisiAjan-sinrn [r)litikalarl en gtiglii devletler tarafindan bclirlenmekte ve konrol edilmekledir' Diler ddr<tiinde ise. -Uluslararasr _QaLqnra Orgiitii,

Birlclmil

Millctler EEitim' Bililn vc Kiiltiir Orgiitii (UNESCO) ve Ticaret ve Gelilme Uzeriue Korlerans (CNUCED)-sckreterlik ve uluslararAsr biirokasiye oldukga geni; bir hueket alant verilmiltir'

KAMUOYU

Kamuoyuna iligkin yaztlamr gok bol olmasr, bu kavramdan doEan

kanlftLk

ve belirsizliklcri ortadan kaldrnnami*tadr. Bununla birlikle "katnuoyu" kavralltrnltr

<inc.r-lille dernokasi ve libcralizm kavrarnlannl gaEngtrdrEmr ve otoriter ya d, lolali-tcr

rcjirnlcri

kaqrt' olduPu .bylencbilir.

Bir balka deyigle karnuoyunun oluliurnu toPlunrsal-kiiltiirel gcrseveye _Sbre

biiyiik dlEiide deEilir. Bu agtdan gclenekscl' krrsal toplumleLr ilc aaEda! sanayi

toP-lumlan arasrnda bir ayflm yapmak gerekmektcdir.

K

sal toPlunrlann ijzellikleri. taz-la kataz-laballk olmanrataz-lan, ya1 ve cinsiyet drlmda toplumsal .ollcrin gok farkhlaSmarnrl olmasr. insanlar arasr iligkilcrin bireysel ve biitiinsel nileligi. grubun sosyal baskrsl ve geleneklerin kattltlt olarak dzctlenebilir. Kulkusuz bu tip toPlulnlarda daha tazla ay-rrurlar yaprlabilir. Fakat sorunla! genellikle bieylerin kcndi yala r deneyilnleri ve

yiizytize iliykilcr slnrrlan igilrde kalmaktadr. Sanayileyli$ toPlumlffln Safllarr ise qok farkhdr. Biiyiik iDsai yoEunlugu, ileri derecede i$biiltimti ve farkllalma. kiqisel

ruitelikleriyle delil uzrnanla.gmr; rolleriyle ili5kiye giren insanlar arasrtrdaki parqalan-mrg ve lbnksiyoncl ililkiler, Dolay$ryla birey kendi ba;lra, kcndi Srubunun desteEi olmadan. yolgiistericilerden yoksun. dti!iincelerini olulturNak zoruldadr' Diler bir dcyille kitle iletbiminin nesncsi durumundadrr.(3)

Kamuoyu. bclirli

bi

konudaki kiEisel gdriiEler vc bunlain 9o!unlulu sonucr]

delildir. Bu _9e9it bir

gti

i$ l(rsrth bir refcrandum ya da anketler sonucu eldc edilebilir.

Giriiller

arasrnda aynm yap abilir: a- agftga dile _Seti.rilen gori\: bu bir

azu-lft

gitriilii degilse de, en azmdan srnrh kiqilerin giirii$iid0r (saoayiciler. basD. esnaf vs.). b- S<izle _{dile getirilen Siiriil,} dmegin siiylentiler. c- Genel scgim. referandum

ve-ya zorunluksuz kamuoyu sondajlan. d- referandum ya da mrunlu kamuoyu sondajt.

Kamuoyu gogu kez (a) ve (b)'deki tanrmlara uygulldur. Baa Sruplar (meslek

gruplafl, ticaret odalarl. sendikalar...) iletigim araglan saycsindc seslerini giiglti

ola-rak duyunna olanaEma sahiptirler. Bu seslerin tiimti _Ea$

yuku

tutarh olduklannda,

Diinya kamuoyu: diinya kamuoyu deniice _{akla gelen. ya da sdylenmek isre_}

nen, devlerlein slnrrlarmr aEan ve _{gegitli iilkelerin bireylerini kinli temel konularda}

birlcitiren bir "coDsensus"diir (oydaf ma).

.

Dilnyada btbirinden qok tarkl yaJann diizeyleri,

tarkl

,'tizgiirliik ,

anlayrlla-n buluanlayrlla-nmikladr. _EaEdaq uluslararasr _{politikada savaqlin krnayal. onlara karqr olan} ve dnlennlesfui arzulayan gbriil kadar yayBur _{balka bir Sdriiliin oldulunu sdylernek} zordur. Dinyanln neresinde olursa olsun. herkes bu konuda aynr bigirnAe ai;qtinm"k_

tcdir, Bu ytizdcr de bu konuda bir diiuya karnuoyuuun bulundr-rlu _{dii$iiniileb;lir.} An-cak irrsanhk. sadece felsefi diizeyde. ahlakibir varsayrm olarak savala kargrdu yani

soyut olaftk saval dii$ )anrdrr. Sotnut diizeye gegilince _{yani belirli bir .uuaq ,Oz ko_} nusu oldufunda, insanlar "ulusal kompartrmanlara" _{ayrrhni*ta. b<iliinmektc;ir. Tixk} halkrnrn _{goEurlugu belki Vietnanr savqrna karqr. fakat Krbrrrs savayndatr yana}

idi.

$u halde halkla.r kendi ulusal

g*arlari

ya da 'dcvlct grkarlan,il algrlamala nna gdre ayrntn yapnakta. sadcce kinri sava\laaa karll olmaktadf ve uluslararasr iliq_

kiler kolusundaki diinya karnuoyu. ashtrda ulusal kururnlarca oluqturulmaktadr.

.

Ulusal kamuoyu: kantuoyunun dr! politikada ijne

lli

oldugu, sistcmi ne

olusa olsun tiim tilkelerce kabul edilmig, bu yiizden de. kamuoyunun istenilen yc;n-lerde olultr.lulmasr iqin. habcr alrna ve yayma araglannrrr gelirli bigirnlcrde kullanrl_ mair ve denetlcnnlesi _{yollanna gidilrniEtir. Drl politikanD saptarmasrnda ya da yiirii_}

liihnesinde olulnlu etkiler daha gok drgiirlermiq gruplar ve kam citrdcrlcri tarafindan

olulturr-rlur. Buna kargrlk

b;

yrEu olerak halkln dU politikadaki iinemi bclli bir tuturn ve davranl! gdsterrnekte gok. tulum ve _{davran\lannln snrrlannr gdstemekte ortaya} qrkar.

Omclil

Trirkiyc _{ve yunaDistan'da halk Icbns sorununa}

geniq bir il-si gcrsterdi_

!inden. bu iki _{iilkcde karar vericilerin yapacaklalr tercihler belli srnrrlarr kolayhkla} a$anrayacakttr.

Karruoyunun

d{

fJolitikamn srnulanft gdstennek bakrmmdan ijncmli bir

po-tansiycl giig te$kil elrnesi. hiikiimerlerin karnuoyurru _{dilcdikleri ytinde olutturmak} igin geEitli yollara bagvurmalanna sel€p olmultur. Bu arnagla hemen ho yerJc rcsmi makanrlurn verdikleri bilgilcr

s&

bir denerir den gegmckredir, Kulkusuz bu bigim

dc verilen bilgilerde zorunlu bir laraf tuttna vardf. Bu taraftuhna genellikle. heberde lehte olan roktalar r dnentle ve aynnt an ile belirtiLnesi yani bu troktalanl

vurgu-Ianmasr buna karg

*

alelrte olan noktalarm hig verilmenresi, krsa verihresi veye

dlemsizmil _{Sibi gdsterilnresi ile} olur. Bu yiinlem gerellikle btaliter tilkelerde kulla_

nllmakradr.(5)

Bat demokasilcrinde lraber alma ve yayna araglan ajzel kkili ve kurumlann

elinde oldugundan, bunlarm araslldiLki rekabet nedeniyle. halka olaylann nitelikleri

ve gerglk nedenleri korusunda daha genit bilgi vennek miimkiin olabillnekedi. Bu_ nunla birlikte. bu iilkelerde haber venne vc duyurma araglarrnrr tam bir serbestlik

icrllde caLst*larurr iddiaet rek dc yatrll!tf. 6nce basur ve yayn araglafint ellerinde

i'"i",ra*r"

*runf irr," lendi grkularrtra dogrudJn yJ da dukyh

hr

larar getrrr'hilccek

habcrlcri. kcidi algrlamalarna g6rc yaymlayacrklln ya da hrg yayrnlan)ayscilklarrnr

tro"i-"i."t **"tit.

Ornegin ABDdc crr c&in basrn ve yayrn araglitnlrrn baz-rlatrnut

valrud crin elinde bulunnrast. yattsrtltasmt' bunlarrn verdikleri haberlerde

giistelnek-'"0i,.

_{Oi*.'t u" a"yitfe} bunlarrrt. <lrtrcgitt OrtadoEu gnt$masl karllsmda taratirz kal'

mirlari beklencbilir

nlil

Basrn yayrn kururnlarrnda. grkarlar drirrtda luhcrlc'rr lr ' tarrr. ve

trralsrz

bir

bi.urr,lc ucril,riuirrri engcllcycrl brllkir !lk(rllcr dc

hulunrn'*lidr'

Orrr!'!rrr JL'\ lclrlr ",t'".'Jioi

".

i"*"tt.f

irkrriu

rnr tchlihcyc 'okabilccck

t kr buttlirr sdbJclitil

kavrarn-i",Ao

u".o(t

"nir

hir brqirnde ;'rrunrlanrnaya

clvcrillidir)

kottularJd br\rrt )ayrn

,"..*""i,iuio

i," ftia ftah.iverihncrncktc u.:)a ntaksatL vc asrl'ru habtYl(r \'('rrlrrcklc "" J"

fj,

fltlf"i

-,,ltin

olduklil

bil!ileri i'r

ya Ja hu tr('dc0lc yayurlarnrnraktadrr'' HalLl

i,,,/,'tif*,i""n

*.,f,ir"rncsi vcya

bcllih!

bicirnd,r

\cnlfir(.i

igruhasrurc.lulrnuren.

..,;i;;''il";;i.;;r;'

i;;

"i"*,na'u

'."n,il,n"nl"r

attlaltn:tstna vanhna'r.lirvliurrra 'le

;;i";

;:;;;t';;,1;";naLtldrr.

Orne!irt

iilLcnri/dc

Johr)sol mckluhu div('anrlrn fr"i".,,in *itnfirt ttit razcle laralllldall yrrylrrl:rnrnit'r oliryrrrrn hiikiinl.l llL'Sr/L'lc

ya-;;i;;:,il;;'h,;

ir;

;';i"1nra rtc _{vrprtdrgi idaialdn} brrc sirrulnliiltur' Brrzr dururrrliuda

irrrn

u"u,n tn"nt"rtf*rnirt, kcnir ilgrlnnalarlna gorc ulusal grkarlara zarar

gclcbile-.i;;'"i;:;i;;. t;;;i

tu tiqi,,ta"

ita"

euiklcri hat*rlcri vavutlat'ad*la'

dl

giiriil-;;:i''.'.ti-.i'ij;t:i;t n"'Ne* iork

rrrnc' rn h'r1vaz''larrrr'Jan J:rnres Re +on.1bv lc,dc'

"t.i.i"i",

:t",,ig-ulirr

_{l'akisrarr'dan kalkan} uc

_i"k

₎ uk'cktcrt uqan uqirkllrla

iU))

sovverlcr

Birlicinin

askeri holgct.'rinilr

v(

o/rlliklc

furc u'lcrlllrn lologr'tllatllll

;;ti-l;;;;;

y;i;;i,

b"ri brlnrcrni ra!nrcn ugaklardan biri 1960 vrh'rdit

du!iiriildulii

1."

l'ra.t.

fit"

Ncw York Trmcr hu g..Yqcgi)ayullanrrn)rrtrr.''

Bugiin arlk bir iilkcnin

basml.

dyosu' lclcvizyonu sadece o iilkcnin hall(lrta

bilgi veren ulusal nitclikteki kr-rurnlar dclillcrdir' Uluslararirsr dort biiyiik ajans,diin'

vrdakr hrbcr dolasunrnda tckcl durumundadr: Francc-llcssc (Fransa)' Rcuter

(lngil

i"rli

es'".i""a

it"t!

ve Urrrled PrL-!! lrlcrrtirtional (ABD) Hcrbir ajan'srn yiizdcn

iJl"

,iU.a"

U*.f"r,

oulunrnakla vc h'rgiin

onilirr)r

I 5 tnilyon rlel7 rrrlyorr,arnst

t.irirnil*""nr"rn,*t",lr.

ancd< New Yoik. l'onJra' Pivis lcn Uqiincir DirnyJ

dlkclc-t',*

"oriai"f"t

n^u"tlcr. digcr irlkel$deki biirolardar) bu nlelrof$llere gtinderilcnlcr-J.,t.-,tf.a"iio r:rfoan.

Dohlnryh

h.'rn san'ryilclrni) iilkc kirDuo)laIr halrrrth iilk.'ler hrltkrttda cksrk ya

dl

t:rralI hilgilcndiriLncklc hcrl) dc bu habcr ajarlilJrrna abotle

"i""-ilft"f"i

n"uitf"ti

rtakkurda Lilg

sahibi olatrranlnkladI Haber filmi aqrsrndan da

i,.

i,t,riit

^ionun tekeli scjz konuildur:

Wisncws (hrgilterc) UPITN (lngilterc ve

pbiji

Ced

N"**

rABD). bulan DPA-Etes (Almurya). ABC Ncws (ABD) izlemkte-ait

tituntntu

geligekte olan iilkeleri[ tamamr, Batr Avrupantn ise yansr

ba!rrnl-dr.(6)

PROPAGANDA

Jacclues Ellul propagandayr "psikolojik bakrrndan biitiinlestirihnil ve belirli

bir dilz-en igcrsinde yaplaylu$ bir kitlcnirr eyleme katllm{s1lu saglAmak amacryla'

dr-giitlcnrnig bir grubun psikolojik ruaqladan yararlanarik uyguladrEl yc;nlemlerin

.

Psikolog ve sosyologlar genellikle propagandamn gok agrk bir tammlnr vcr-miyorlar. Amerikall sosyolog Banleft. '.uyelerine _belirli

_bi

_daviam

_benimsermek ign loplunrun tutum ve dawanqlaflnr etkileme giriqirrri" gibi basit bir agrklarna veri_

yor. Fransu psikolog Guy Durandin ,'propagandanrn amacr, hedef ahlan kitlenin al_

Sllai

ve deEer yarg arr e&ilenerek bazr davraullan harekeie _{gegilmektir,, diyor.} Propaganda terirni

art*

bir _{tartrrl[a konusudur. Tutumlan etkilemek ya da} davramllan harekete gegLmek giriqirninden gok. reklarn, kitle kijltiirii ya da koilektif

euforrnasyonla eqanlamL kullanrlan ptopaganda _{teriminin, Goebbels,in tarzryla, bi,} lingaltr giidiilere hitap ederek erkeklere bir losyonu berimsetrnek ya da

Atlanik

Otesi

televizyon dizileriyle amerikan tipi yaqam _{tarzrmn kabul ettirilmesi arasmdaki tarkla_}

nn gok ince ya da hayali olduEunu ifade

ettili

kabul edilmektedir.

_

"Siyasal Propaganda'\rrn yazal Jean_Marie Dornenach propagandamn _beq

kurah olduEunu ileri siiijyor:

Basitle$tirme ve tek di4man

kural:

dtilunccnin netve agrk bir bigirnde ita_ de cdilmesini saglayatl balitlegirme altrn kuraldf. _{Zekadan cok} iceijdiiler; hitaD er_

me gibi biiytik bir avantajr vardu. Sloganlarur krsahgr, tarrr!m; ve muhakeme ihJrna-lini ortrderr kaldur. Bir di*er basidcltiflne biqirni. irkilcnrnesi isten"n tirl"irin:jn",,_ rarc istckl('rinin l('k bir

kiti

risliiDdc

yo!u

lattr

rnasrdrr. Bdylccc poliuk tarklil.rl_

rnalar ve kigisel gekiqrnelcr smflandurlr. Soyut diiEijncclerin bir temsilci belirlenc_ rck kiSilcgtirilmcsi _{Jrropaeaudar)rr)} tutku. hayranlrlc liin gibi duygulann orlava crkma_ srnr

kolaylaltrr.

lginde bulurrulan rcrafrn urnutlannrn. ya da

-k'arlr

Llrafa

_idn;lrileu

kinin tek bir kiqide yolunlaqtrrlmasr, en temel ve en yaiarh basitieqtir,ne

iigi,nidir.

Abartma ve saptlrma

kurall:

propagandacrmn ideolojisine zarar verecek

tiim e[lbnnasyol yok saylu, sadece _{des&kleyici bilgiler tutulw. A].nntrlar yok olur.} diEerleri ise abartllu.

Ar

metinden ahntrlar yaprlarak rakibe, amacrna ters diiwu ni_

yetler atfedili. Sapturnalar propagandacr igitr vazgegilnrez bir aragtrr.

Siireklilik

kurah: hegeyde[ <ince kitlelerin balka fikirlerdcn erkilemelerini

<inlernek gcrekir. Bunun igin kabul efiirilmek islenen doklrin siirekli bir biginlde rek_

rarlannrahdlI.

Aktanm kurall: propagandacr etkilemek isledili kitleni0 cinceki inang ya da

iinyarg annl dikkate almahdrr. Kitlelcrin diiqtincelerine kaqr grkrlmamah, tam tersi,

ne omylatnal ve dnyargrlardan yararlanllrnahdlr.

Oybirligi

kurallt

propagandacr aynr zarnanda insanlafln dilerlerine benzc_ me erdilelednden yararlanrnaldu. Bunun baqlca araglan gdsteriler, defilelcr,

bay-raklar. iinilbrmalardt.

Gergekte bu tcknikler asulard1r kullanrlmaktadu, iletiqim arglatndaki gelig-meler, bunlann sadece etkilerini arftmnutf. Jacques Ellul "propaga[dabir fenorncn

ohrak qin'de, Sovyetler Birligfnde ya da ABD ve Cezayir'de temel olarak aymdt"

demektedir.

TUTUM

Geleneksel tanunlarrn helbiri "tutum"un biraz farkh bir yiiniinii vurgular' G.W.Allpor! "tutum, ya{antr ve deneyimler sonucu oluqan' ilgili oldugu biitiin nesne

r"

ao-tifotu tuty

Uit"yin davruuqlan iizednde ydnlendirici ya da dinamik bir e&iye

sahip ruhsal ve sinirsel bir hazrrLk durumudur" diyor'

L.Doob ise tutumu, "bireyin iginde yagadrlr toplumda dnemli olduEu

diitii-niilen drtiilii ve giidiileyici bir tepki" olarak tanrmlarnrttrr'

Bugiin iigiincii bir tanfn daha yaygrndu' Belirli bir nesne'-fikir ya da kigiye

kar!1 tutum:

b

i$sel ya da duygusal dgeled bulunan ve davram$al bir eEilim igeren oldukga kallcr bir sistemdir.

Bilitsel dEe tutum nesnesine iligkil inanqlardan oluiw' duygusal iige inanQla-ra baglanm{ heyJansal duygulardan olulur' Tutumlarla gergekler-arastno.u _-bT

u-rn

yupnr'uf

tin".

tazun.aktadr. BL bilim adaml ay ve lsomozomlar haklonda bir taktm

Lilgitere sahiptir' Fatnt bunlara karqr heyecansal bir duygusu yoktur' ayn iyi ya da

kotti oldulunu dtiqiinmez, kromozomlardan hoqlanf ya da neftet etrnez' Ama zehirli gazlar lrakkrrda

bildili

gerqekler vudu ve bunun hakknda aynca heyecansal

duygu-I'an uard,r. Gergekleri" tunrmlar arasrndaki ternel farkhl <' bir kez geliltikten sonra

tutumlarm deEiqikliEe kar$r daha direnqli olmalandr'

TUTUM

DEdI$IKLIdINE

BA$LICA ENGELLER

QoEu ara.ltumalann odak noktasr tutum d€giqiklilini artt[ma yollan

iizerin-a" onrogtui. Eg"i

tit"yler

tutumlarrm iletiqimin savundugu ydnde

t"!i*:t1t: ft

uturn

ar*utdoii

f-k

ozalrr, biiylece

ge

lim de azalacaktr' Bununla birlikte birgok gerilin azaltma yolunul da insanlara aglk olduEunu unutma$ak gerekir' Dolay$lyla

kigiDin etkileyici iletigime karEr nasrl direndiEi, kendisininki ile sunulan tutum

arasur-dal

q€hknriu yarattlgr gerilimi nasrl giderebildili konusuna giiz atmak

gerekmeke-dir:

lletiQimi giiriitme: birey kendi giiriiEnnden farkh iletfuimin sav rru giiriitnteye

gahqabilt. Bunu ba5arabiliEi dtgiide gerilimden kurtulur' Aocak hedef ya da dinlcyici

lenellikle uzrnan bir kaynakla karqr karqiyadr ve e&ileyici iletiqimler genellilJe' saf lantrksal telnelde reddedilebilmeleri giig olacak bigimde hazulantrld Dolayuyla farktr gdriilii reddetmenin mantkh bir gdziim yolu olnasma karlr, bu yolu segmek

pek kolay olnaz.

far-lon yarathgr _{bililsel gclilkiden kaynr*lanan gerilimi, ilerilim}

ka),nasrnrn

giiverilirli-!i

obnadrgmn ya da baqka aqrlardan olurnsuzluklan bulundugun; ka"rar veierek azal_

tabilir. Bu yiintem gok crkilidir, giinkii yalnlz-ca sunulan gcir0qien kaynaklatran lehdidi

ortadan _{kaldrnnakla kalmaz.}

_ay

_{ca aynl kar{tt giirait kaynaguuD gelecekte}

sunacalr bul0n ilctilirnlcri de zdyrf hale gctirir.

lletitimi

garpttma: insanlarllr bazcn uy-quladftlan diEer bir gclilki gidermc yolu

d{

kc di gdriirilcri ilc arasurdaki farkr azalracak bigimde iietiqirni gairrria ya aa

yanh; algrlamadr. F:[kh ilctilim bireyin gdrii;iine yakrn _{olduluirda. ge4ctre}

otau-!undan daha yak l olaak

alg

anrr. Buna _{benzclrinnc denir. Ileiirirn Aitltcyicirrinttn_} den Sok farkh oiduEurda. daha da tarkh olarak algdan(. Bu siirece _{zrth!tlnna dcnir.}

ManttEa biiriime: tutarszlftlai kaydrmanrn ya da manl .sallaqhrarak _{orta_} dan _{kaldrnnaml birgok yolu vardr. Ornclin ijliim cezalanna}

ka4r bir kiri.

te|irli

bn davada 6liim cezasma garptrrlan

b;

k\i

rgin. onun sugunuu gok

igr

oldugunu vc bu

sorucu hakkcttiEini ilcri siircbilir. Ancrk bu yrintern hucyil biliqscl sistenrlnde balka

tiirlii

tutarsrzl*la.ra yol agabilir.

Daha battan ileti$mi reddetm€: hu belki en gok kullaDrlan _!6ziiDr

yakliliir-mrdrr. Manlrksal olarak

ilctili

i giiriixneye ya da kaynaga saldrarlk zayrflatrnaya ealUnlak ycrine. bircylcr. herlrangi bir ncdenc dayanrnaksrzrn olu rcddedcbihnckrc-dir. Bir tiryakinin sigara igtneye kargr iyi ncdcnlere dayandu.rlmrg marrlftsal ilcri$irnc tipik bir tepkisi. ileri siiriilen

giiriiliir

sigarayr brrakmasrna yerecck kadar gfiglri oima_

dr!rnr sdylcrnektir.(7)

,

Tutum dcErfikji8ine diger cngcller olarak, iletilimin hedcft ula$rnasrrr zor, laltrrilr ara diiti$kenlcrc hi*lnak gcrck rDcklcdir:

H€defe _{ula$ma s{rrunu: nturn dcEiltirnreyle ilgili}

iqlerdc aah;an insanlann

eD _{yatamsal vc giig sorunlan. etkilcmck istediklcri insanlara ulaltnaktr.}

Reklamcrlnr,

politikacrlar. Qabalannu dncmli bir bdlbmirnt. nresajlannrn _{yoDeltildiklcri hcdcfe}

ulayna\nn giivcnccyc almaya _{aynnak zorundadr. Ozxlliklc f;olirika vc karnu} sorurr-lannda. _{inrallar etkilcyici ilctiqirnlcrlc}

Aok az ba5bala kalnak elilimirdediler.

Kolu

nc olrrrsa ohun. hcrhangi bir ileti5imirr

uh;abildili

olasr dinlryici yiizdesi oldukqa

diitik

olma elilimi[dedir.

lki

agamah

bilgiaklmr

_9o!u insan kamu sorunlanna

il\kin

prograrnlarr

scyrehnez ya da ntak.lcleri okunaz. Fakat bazrlar se)el'der ve okular. Bunlir

toplu-Iuk ya da gruplalnrn en _{etkiliki$ileri olmak elilinindedirler. Qevrelcrindcki insairla_}

nn tutumlan iize Ddeki etkileri sebebiylc onlan

"ka

dnderleii.' adr verilir. Ikna cdi_

ci matcryaliD bir bdliimti. bu iki alamah iletigim aracrhlr ilc insanlara ula$r.

Iletiqime _{hedefolmada segicilik: ilerilimler erkilemeyi amagladftlan}

insall-lara ula5arnamak eiilimirdedir gtir*ii qolunlukla. dcmokatlar bagka demokatlann 97

yapt*lan konulmalan. muhafazakarlar muhafaz akar insanla' tarafindan yapllall

ko-nuqmularr. aindur inrantar din lchindeki konu;malai dinlcrler' Bu' iletilimi dinleme

yaia

okurnada segiciliktir. Krsaca insanlar, inangliurna tcrs diirien bilgileri giireli

ola-rak daha az dinlemek ya da okurnak elilirnindcdirlcr'(8)

YU\l

ILETI$lM

ARA9LARI

Basrr. radyo. televizyon. kilap gibi "klasik olarak tannnlanabilccek

medya-larm kerdi arulatmdaki rekabct siirerkell. yaygtnlalp gcriitlenllelcri de devarn ctti' 1950-1975 arasr raclyo yayrn kapasiresi 3'e katland l950 yrLnda 23'ii Afrika'da

ol-mak iizere 50 0lkede radyo istasyonu yok ikcn' 1960d4 7'si Aiiika'da I

I

iilkede' 19?3'de isc 187 dcvlcLtcn sadece 2'sindc (Lichlenstein, SainrMirril) yayu istasyonu

yok idi. Aynr dtineNde radyo ahciimnn sayrsrndaki biiy0rnc yiizde 417 oldu Tele' vizyondaki geliqrne ctaha garPrcrdtt' 1950 yrl$da sadccc 5 iilkcdc diizcnli telcvizyon yuynlarr u*d,. i0 y,l *nra bu sayt 100'e

g*tr'

1980 yrlrnda ise 138 iilkcde (elcvizyon

yiuu

yrprt,ttoktaydr' Tclevizyon ahcr sayrsr ire yiizde 3235 anml$rr (1950-1975)'

Ayft

diinernde giinliik gaixle titnjlan

dii

yada yiizdc 77' kitaP ise (bir seuede yaym lanan kilap isrni) yiizde I I

I

attmrlhr'(g)

1964 Tokyo Olinrpiyat Oyu[larnrln Tclstar adlt uydu aractlllt ile

yayrnlan-rnasurdan sonra. geli;mi! iilkelcrde nredya alamndaki ycniliklcr birbirilri izledi Aynt

yrl video kascrlcr ortaya gfttr. 1970'li yrllarrn ba$larnrda isc kablolu yaylnlar ba:ladl-70'li yrllamr sorrlannda lclctbn' bilgisayar ve telcvi/'yon allcrla nln birlikte kullanrl-drlr yeni ileti;irn bigirnleri Sdriildii. l980li yrllaln ballarurda 'ycni medyahr" olaiak adlandr anlar csas olarak _{$unlardr: kablolu} yayn' uydu aracrhlr ile yayrn' urlctekst'

video kasct. vidco disk.

KATILOLU

YAYNLAR

Bu konuda bazr kavralnlara aglkhk getinnek Sereknlektedir'

Kollektifanten (antenne collectivel: leleviz,yon progr:unlanltr henzien dal-galar yoluyla alal ve daha soffa

bu

afi, SeDellilJe aynr bilrada' kablo tuacrLlr ile

da-gltar antendir.

Toplu yaylm agl (le r6s€au communautaire): bunun ilkindeD farlo' televiz'

yon programlanlt alan antenin tclevizyoo ahcllanna kablolar yoluyla yayllnl' semt

gibi daha geni$ bir alan igin s<iz konusudur.

Teledagrtm a$ { le re-seau de tdl6distribution): bu

ay

zarnanda dzel prog

:lill:ld-r\J"r

,."..\"2

israsyonun _{prograrnlarrrr alacaktardrr. Bdytecc sadecc}

datri

KallrL'lt gorunludcn deill. aynt zi,rnanda drha genil bir program agrndan yararlartntak

miimktin olabilmekredir.

,

.BaSlangr€rr kahlo lcttkesi. qok sayrd:r rulevizyorl pr6gl3lnnrrn

cqirli

ah.rre-rcr tirat utdan alr rna\rnl sll!la) all bir oflak alltcn olarir.k .uitulJu. Anahtarlanra ,,lana_ gr verc0 yrlorT _{yaplda kahlo tcbckc\i c gegiltnesi vc talnna}

yctenelinin katlanarak

aruna\"

saAlayan tihcr

oflik

uyfularn.sr sayesindc hcm

bcl;li

bir;;;"ut'

i"l

uti yuK _{\aylda e'lonnasyon da!rtrrahrrir. rrcrn dc atr.rne.}

getekc aracrh!r rlc kendicnfor_ masyoIlannr ]ayrmlryahrrir. b"i]rccc ilcrilinrin hcrn arrcrsr rr",n a"

"".i"r,i

orui,r" ceKtrr.

..,..,-

_{-.,f,t'l:tj'"'ihU.}

yr tdrz yaprd:r ychc,kcnin. bunun soDucunda da tablu r!,knoloJ,_ "n1n lTrt,lo:.11, qqq:rsrdr. Hcfl,/ci

dirirr

D vc ddtuk. ona vc yiiksck gircte h,rr tUrtii uyou lek ydlltU rtr!lt{fln rnod(llcndir.

:(,fl,

h ytllarr dogru fib(t optik killarrrlarak ya_

prhnrq kablo _1r'bekclcrin r evrer\cll()c!cfin;. _Uuntur,,i

_{."a"c. riL,u-i,,.y;;r-r;;;;,;,.}

rrnt. tctclon gortittnclcrini

_ilet

_{l.,klc kallnayacaklarr. aynr zarnanda.}

buffin vazrtr

nralzernc kullanau sayrsrz hizrncrlcrin dc rayy,csr olacjdarr

_{*yf""..U;f;l-.}

'-,

Sonug olarak lclcdr!rllndrn. sozciigiir gcrgek anlamryla _ilerir;irne

gcgilcbi-lccekrir.(10)

UYDU

ILE YAYIM

...-

lfju

11" faVtrn tu yti4/rl sorrlannda. ileli)iln alanrnda er dDerlli leknolojrk

yeniliktir denilcbilir. Uydularm medya olarak _{iqlevleri. telcvizyon siny"ff",lni,l arf.,"} uzaga aktannryla srlu.hdrr. Arcir_k

dilcr

rnedyalanrr _{i;lcvlerini cincmii 619iidc a.rt!r_}

maktadlr.

,

.llk uydul€r Score ( l95ti). Counier vc Eclros pasif uydulardr. yani zatc[ zavtl-_

larnrl olan siry:rlhri giiqlcndrm(d(,n yansr!,Aa.dr u" uzayaa

totil

J;;; k;;d,.

I voi oe _Sondcnl!'D I clstar tc onu r:rkip edt rr Rclay ilk akrif uydul$dr. Burrlar c ircien

dlrrcr lncl(anlzrnalan rle yerduki alrct istasyonlanrr ckiprnanlarrnr hafifleliyirlardr. Bunr-rnla birlikte gok alalrda ydriingcyc yerleqlirilmelerive asenhon olmalan. ancak

Bdriindtikleri vakit siuyalleri yansrtabilmeleri, bunlanlr dnemli hendikaplaiydr.

1963 ve 1964'de gdnderilen Syncom

l.

2 ve 3 uydulan yeni

tir

getiqrneyilra'berinae

getirdi- Diinyadan 36 bin hn. uzala ve _{ekvator gizgisi 0zerindc. diinyarun kendi hz ve}

ydniiyle aym hv ve ydnde ddnen bu yiizdcn de diinyanrn belirli bir yerine g<!re sabit ve

scr*ron olan jeostasyoner uydular. ona yijneltilerek bir kez ayarlanan bii anten tara frndan izlenebiliyordu. Bdylece yerdeki antenlere. _{uydulan takip etrnek igin komp_} leks-ve Sok pahah donanrmlar gerekmiyordu. Bu tip uydularla. baiit bir bireysel anten larafindan _{sit)yallerin dolrudan alnmasr rniimkij dii. 3}

9e$it uydu oldugu bigirninde

bir srntflandtnna yapmak klasiktil

Noktadan noktaya ileti$im uvdulani bunlar agu ve komplcks ycr istasyon, lafl arasmda sadece bir ara istasyon oluttururlar _{@leumeur_Bodorj} tipi). Bu sinyaller

daha sorua yerel vericilere kablo ya da dalgalarla g<indcrilir. 99

Dagltlm uydulan:

bullal

sinyallcri dolrudan yerel istasyoDlara-gd[derebr-fir. fufof,tyuiin"v"O

""ya Early Bird

(ABD

1965)

gibi uydular ile diinyadaki televiz-u.rn uour,rl"r, varr dogudan ollllullardtr' Uydularlll kkriu )aldrklarr 'inyallcr plt'u_ ur.ur.hoUo, ,lp,

",n ;*asyorllar olnaJan

klatik vcricilcr tarl[rntlan allnabrltnckledr' DoErudun Jayrm ul-,dularl: bunlar sinyalleri dolrudan bircyscl alcrlara

qiindcrebilurekLcdir. Do.irudan yaylln alallrasrna gegil yeni antenler vc ahctliurn-bu

i,ri""*

"t"tf,,"'t"t,"r

g-erckli krlmalta ancak

birkez gcrgcklc;tirildikte sonra iilke-f"r.

ti*ii

yryttt,r i"*y"onlarrn ytiklii altyapr masraflanrdar kcndilcrini kurtarabil-mckrcdir.

.TT]LI]TDKST

Tcletckst. nlevcut yayrn aEr iizerinden' yazr ya da gra{iklerdcn olu|ian

sayfa-lan. kullanrcllann islc!i ilc. bir SdriiDtii rernlinalirrc (relevizryoi ahcrsl) dalltma

siste-"ri

r".

r"ii"",.,

i,r."l",nck istedigi dergi yd da sayfuyr. kurnilrda ktavycsilya dr

rclc-;;;;.;G;

ii"

t"q".. Bu sayfalir. yayrncr rarafiinlao dtizcnlcnert' her an kulhnrlabi-hr' hcr tiirlu

I'il!ryi

iqerehilir'

eltgisayar

tc

reievizyon yayrm agrna

ball

lerminal olarak diircnlenrni! bi-r

tclc'r'rz-yu'i-ul,"t*t

.0,

konuru oldugunda videotcks; bilgisay{r' tclevizyon vc telclbn aErna balh sistcrrrtcr isc teletcl olarak tannnlanrr- Teletelde kullanlcl tnraflndan' telcfonda

b"l'irli bi, ttrnt,nu g"urilerck bilSisayar baglantlsr kuruluyor' 8L'rckli

i!'ret

ilhnurca te'

i.^rl-"itf""t*lfanyeitct<irnirtUetirltryorvcistcnil('t'ilsrnin.brjlijrnir.'orulu-r..

u.

rrl"

_-kour

torulnrla lslctlilcn bilFiyc ulalrhyor' Sotulrn sorul.lJ va

nllS'\aya-il;;;i;.il;l,il;irrivor.

Vidcor"ki i*e dalra basrt klavvt'vardrrnr ilc bslirtilcn

ba:ihklardan birini seqrrek yetiyor.

Diler

b;

deyi;le bilgisrryarlarla diyalog' srnrsz bir hizfirct irnkarrr ve bilgi edirrlnek

igil

birqok

kolaylk

sa!hyor'

VIDUOKASET, VIDEO DISK

Vidcokasetlcr. heniiz ticarilc!iP herkezin kullanrrnrna surlulrnadr!1 1970'li

',rr*rn

u.rirnitan. if"trtirn

lcknolojiii;irr

bir dcvrirni olarrk sunuhnutlur' l975

dc

iigiia"l"'lu

l,ri.,tto

iurupa do .;at,l'traya bailayan scs vc

_lbrii

lrild ka{crc,kdyrr

".'"",r

"r".f.t

i"t".*de

tcleiizyon yayrrtlarrndan da keyrt yaprlabiliyoldu llk

k(/

is)i:d; iiJriir"r;"

_{"td"o,Jtrkl",c} h"'iuz btrcyselka;tt rrnkanr yok Ancak bu s('rQck-l!\ririldiilriullan.kascllcrcorunlnqokdahadritirklu:lllyellcrlyrva)lostrrllnveto

'ulta"tiu

i""Jri"ft".rldaki

kulayhklarryla viJcodisklcrin

gok daha kullartt;lr

ol-Irtr*t

ro"i"""ttifit.

ViIre de vidcodisk vc kasetlerin dzgun kullanln alallarr vardtr yani birinin

dilcrini

piyasAdan silmesi sdz konusu

delildir'

UYDU

YAYINLARI

KOl-USUNDA HUKUKSAL SORUI-LAR

Uydular araclhEr ile lelekouriinikasyon. dcvletlerin ulusal smrlan dtesinc de geqen bn i'aaliycttir. biulusal yayrnlar siiz konusu oldulunda da bdyledir' zira verici

ie

ahcr istasyoirlar

b

tek devlel iilkesinde olsa bile uydulat zorunlu olarak o dcvlet

kesinin iitesindc. yani uzayda bulunacaktr.

Uydu yayurlal bir seri hukuksal sorun dogunnaktadr. Bunl{nrr baShcalarl _iunlardu:

Frekans bantlanntn paylagtml v€ tahsisi: radyo elcktrik frekanslan bandr

(tayfi) srnLrh dotal bir kayn:rktr. bu ncdcrrle de uzay ilctilimleritrc aynlacak frckiirs-l;rr tcspit vc kr.rllanrhqlarrrrt drizenlclnck ijrl planda gclel bir sorundur. Bu diizenlcrne

Uluslararasr Tclekomiinikasyon

Birli!i

tarafrndan yaprlnrakladu.

.leostasyoner u"vdu yairiingelerinin kullantmt: bu

liir

uydulafir bclirli bir iilkc iizlinde daimi bigimde konumlandrnlntalan nedcDiyle. dz_ellikle ekvator kilgc_ si [ilkclerincc

ilcri

siirllen ayrrcal* iddialarura ralmcn. uzay yctriin.seleri ozcriIrdc egcrnenlik _{ycrkilerinin kurulamayacagr ve} biitiiD _{dcvlerlcr taraillrd:ur higbir ayrrrrn} gcizctrneksizin. eyitlik $anlarr iqersinde kull.inrlabilecegi kabul cdihneklcdir. Joostlrs_

yoner uydulann yoriirlgesi dc surrh dolal kxynakiardandr ve sdu konusu y6riingc_

den yararlannlanln biqiln ve _$rllan da. _{Ulu{lariuasr Tclckomiinikasyon Konvansiyo}

Du ve _{TiiziiEii hiikitmlerinc brrakrllnrltrr.}

Uydu rayrn prol;ramlannln denetimi: jeostasyoncr uydulatur. ycryiiziinun yilkla$lk iigtc biril1i itrten yayrn yetenckleri gdz oniindc ruruldugunda, bu yay )larur yctkisiz olitrak ahmp da!(dnrasr 6zcllikle Iclif hi*lanna. _{prograrn yaprmcrlan ve} ya_

yln kuruluqlarura z:[ar vercbi]ccektir. Bu nedcnle

2l

mayrs lgT4larihli Uydular Ara_

crllr

ile Yayrtrlanan Program Ta$ryrcr ltaretlerin

Da!rlurua

llilkin

Konvansiyon. biiliin dcvlctlcrin yetkisiz kullannnr dnleyici tcdbirlcr ahna yiikiimiilrde olacaklannr hiihnc ballamaktidrr. Ancak uydularclan gclen vc gcncl olarak halk Lrratindln do!-rudan alrrrmnya _{y6nclik yaylrlar konvarrsiyon kapjnlnl dl$lnda} brrakrlmrqtrr.

Noktadan noktaya uydu yayn r sistcmiDde vc daErlnn uydulan sistemiDde tc_

levizyon i;nretlcri. verici irtasyonludan itibarcn belirli uzakl*lrn dteyc gidenrenrck_ tedir. daha uzak rnesafclerc ulalabilrrelcri igin kablold ya

da

ikro dalga rdle istas_ yonlal kurma zorunluluEu _{vardr ki bunlar bir} dc,vlcl tilkesi igirde bulunurlar. l)ola, yrsryla uydu ile izleyici arasurdaki iligki ulusal ydnetim tarafindar dii2rcnlenir. Arcak dolrudan uydu yayrrn sisrernindc. vcrici bir baSka iilkede bulunabilecek ve yayur progranllan doErudan kiliscl ahcrya ulalabileceklir. ALcr iilke ydnetinirin sdz konu_ su progranrlarrn kendi vatandallarua ulatmastrrr. gidcrek. hazulanrrasrnr denctlcrnc olanaEr yoktur.

Uydular aracrhlr ile dolrudan yaym olgusunda ortaya gtkan gergek uzlar_ mazl*. ulusal e8ernctrlik ilc haberleqrne iizgiirltiEij ilkeleri arasnldadf. Uydular ara_

crL!r uluslararasr dolrudan yayrnlar, Ulusl.rar-asr Telckorniinikasyon Biriigr

duz.,n-lcrncleri ile, tekrrik ve hukulsal agrdiur. ahcr devlctlcrir

dn

zalal ve leklik iqbitliklc-ri olmaksrzrn. goq hale getirilrniltir. Bu konuda haberlcqmc dzgiirliiliiniin mevcudi_

yeti kabul edilmekle birlikte. bu hak murlak Diteliklerle donatrhnrq gdriinmemcktedrr.

Bir devlet habcrlclme dzgiirliiliinii kullanrrken. bir balka devlet kendisilin kiiltiirel' sosyal, ekonomik vc politik dclc.lerine zarat verihnesini kabul ettneyebilecektir'(l

l)

KTTLE

ILE'II$IMI

VE KUI,TUREL

ETKI

Basln, radyo ya da ielcvizyon igirt olsun, yeni yaylm teknikleri slycsinde' krt-le ilcti;imi kavraniryla itirdc edilen. gok geni; bir alatra ulariabilrrre irnkanr ilc' kiiltirrcl mcsajlann iutan bir ctkisi oldulu ilcri siiriilmektcdir'

Riesrnan vc Mac Luhan gibi yazarlar, insanl'rrn tulurtr vc davrant;lartnr bI_

rincil Bruplar ve hatla ulusal toplulukltr tarirfindan gidelek d^ha az bir bigilnde

yiln-lcndirileccEi. yeryiizundeki tiitn insanlar larafildan payla lan bir global kiiltiirii <in-gdrnlekteydilcr.

Lnzarsleld. Schrarnn. Adorno. Rosenttrg ve daha birgok

y:t'u

dcgilik

yol-larla. radyo ve lelcvizyonun. nc yeni dijliinccler. nc de iizSUIr

klltiircl

alollrlar

yarilta-mayaca!lIlL lam tcrsinc qok genil bir kitleyi memnun etrne gcrckli!i sc('Lbiyle

sii-rckli ona diizcye gekilcn dcgcrlcr. diiriunceler, cstctik ahlaki ve sosyal temalar

y'ry-makta oldugunu ileri siirrnii;lcrdir.

Ed;ard Shils cstelik. enrcllcktiiel ve ahlaki standiutlara gore kiiltiir scviyelc' rini kabaca. iisl (superror. rcfined). orla onediocrc) ve briital olirak srnrtlandrrryor'

Ust kultiir ekorrorDik. sosyal vc siynsal analizlcri. t'elscfc rornan ve _{\iirdc buyiik}

escr-leri. bilimsel lcori vc alaltrmalalr. resenl. lEykel.

fiiizik

ve rllimiuideki rincmli galq-rnalan igcriyor.(12)

Kitlc ilcti;irrt araglarlrrn gok gcnil bir kitlcye ula$bbihnesiyle sallaia11 et-kinlik. hcrkczi lnenmun elnlc zorunlulu alhnda. durgun ve orla diizcyde bir kiilttinill ortaya _{CrkrDasurl scbcp} olmutlur. Yaymlafl rcklam gelirlcrinc baEL ticari

tclevizyon-lur.

tu

"gili,nitt "n g*prcr 0rncklerini vermekledirler, Zira iz'lcyici ankctleriye

saPta-nan. cng-enig kcsinri kcsinri kcl)dinc Qekeu prograrnlar finansntau aglsnrdan

rantabl-dr.

Kamu televizyollirl dit bu dururrrdan t'azla _{kagrnanamikta. Jnp0lcr} ollnlyall

ya-ynlara 9ok yer vercmcmeklcdir. Ayncir uydu yaytncrhlr ile ortaya glkal uluslararast rekabet. yayrrr rckellerinil ayncaltklarrnr krnrrltrr. Ozcl lelevizyon kurulu;lannda' olaylar, kainu televizyonuna oranla. tiim ydnleriyle "objektif" olarak vcrilebilece!i silylenebilirse dc. geniq bir kcsimi kazannrak igin dcmagojiye kaymalarl daha olasr

goriinmcktedit.(

l3)

Kollcktif yayur araglarltrln o(aya Qlkrnasnldan iincr kiiltiiriin yayrllnasl' ku-ruluqun yaratrcrlarrni genil bir inisyatifve ballnsrzhk sallayan zanaal yiintcmlcriylc

sollamyor. orta ve aqall kiiltiirel dil,reyler halk kesinrirdc sakl kahyor.

diir

birdeyil-le _{liiriimnliyorlardr. Modcn} gaga gelinceye kadar elitlerle kitlcler iuasrnda ne kiiltii-rel bir

ililki.

nc de bu iki kesiri arasnrda bollugu dolduacak ya da gdriintuyii

rebilecek bir orta snuf siiz konusu olmu$ur,(14)

K0lliiriiD endiislrilelmcsi ilc birlikle. iiriinlerin standartlarrrasr ve goEunluda hitap etrne arnacryla. orta diizlydcki kitlcyi hedef alarak kiiltiirel d0zeyin diilmesi ve

kitlenirr honrojenleqrneri olgulan oflaya grhnUlrr. Orta ve alt diizcydeki iiriiDlcrir

ilctiln

ve liikctilniyle. iisl diizcy k0ltiirlcri _{kcndinc Ackcn.} sosyal suriryc sahip bir cn-lellektiiel kesirr meydaDa gclm4rir.

.

.

Bugiin sanargr, oriiniinii satlrlr iEin dclil. gcniq bir kcsirne hitap

etnryi

dii{ri_

rerek iirertiEi igin racir olarak kabul ediLncklcdir. CerNl olar.ak ertelleiriiellc; parayr doEal bir sonuQ

dciil,

bir amag, kiilriir endijsrrisinin ula;rnak istedili bir son olarak gdrmcktedirler.(

l5)

Ancak sanayile;miq iilkclerdeki yeni geliqmeler, kitle kiiltiirii knvramt irze_

rirdeki Ianrinralarrn yenidcn giizden gcairilrrrcsini gcrcktinniltir.

Orcelikle. bclirli bir doygunlul dcreccsine gelmit izleyici kitlesi, yayrnlarda

bclirli bir seqirrr yapnra dururnunda

_ki

arak, prcgrarrrlara daha clcltircl yallalmakta

ve al4rlmrqrn dr|irnda giriqimlcre dirha agrk olnraktadrr.

kinci

olarak. _{rclcvizyon dmcgindc oldugu gibi.} yayrn kayrraklannrr

goEal-nrasl.")nmsrz fiiln killeyi hedeflcmek ycrinc bclirli bir azlllgr kazanmanrn daha ian_

tablolduguru ortaya grkarrrr;tr. Tek bir kanahn. izleyici kitlcsinin olrda birirri

kai?n-rnasr. oniki kanalur geri kalan onda dokuzu kazannraya qalemaslndai daha

kazauqh-dr.

.

U-gii|lcii _{olarak. rekllik gcliqrleler. izlcyici kitlcsindeki farkhltklarur ve} birey-sel tcrcihlcrin dikkatc alrnmasr yciniinde _{ilerlcmektedir. Dolrudan uydu yayrtnlan_}

nm..yctcrli

yatrlntlal

yapabilccck gljliriulil _{iilkclerin kultiirel empcryalizr;ini} yo-lunlqlracagr dii[riniilcbilir. Ancak dil cngclleri vc tarkl elilirnleri sahip izlcyiciiir_ lelcri. ti.irn diinyaya yaprlan yaylrlann, bi_iyi_ik gosreri progn rlan, ulusla.rarasi <jnenri olan olaylarla

slurl

kalilasl. farkh k0ltiirlcrc hitap eden ulusal ve biilgesel yayrrrlara

geni; bir alan brrakrnast daha olasr gdrtinrnekledir. Ayrrca, <izcllikle

AfOajq"t

yoy" gm kullanrlan kablolu TV. bdlgcler. nresleklcr. egirim diizeylcri _Sibi bclirli

iiiliiirel

ve_sosyal kalcgorilcri lrcdetleyen programlan ortayu grkannll ve bireylere gok sayr-di*iprograrnlar arasrndnn segim yapabilme olanaEr ttnnr]rtllr. Videokaset vc video disklerin ise bizi bireyscl kullanun bigirllerine yonclriLnrl

br

kirle ilclilimine gotii-rcce!i s<iylcnebilir.

Alcak _{farkhlartmant[ oldu!u dururnlrda bile. kitlc} ilctiliminin geoil bir ke, sillle hilap etmc amacr vardr. Bundan dolayr. iist kiilriire ydnclh ck yeririe. ',iiiketici-yi" rncrn[un ehnck. _{dikkatini Qcknek.} merakrm uyandrnnak igin. srk

s*

tiirn

imtar-lar kullanrlr. Di*cr bir dcyiqle ciddi ejilirnleri gcligtinnek yerinc. yiirrcysel motivas-yonlara ba5vurulur.(16)

Yirre dc yannnr kitle

iletililrlirin.

tiirn diinyaya yayln y:lpan programlar fiikat

ramlar vc yay rlann 9e!illiligine doymu!, dolayNryla da hcr tiirtii yerili-Ee a9* yaym

politkalannd ydnclineccgi sdylenebilir.

Sanayilclmi! iilkelerde. kitlc iletigimilirr kontbrnrizn (gelcncklere

baghl*'

tutuculuk) vc durgunluk yarattlgl sdylcnmcktedir. Bununla birliktc nrerkczilcslle elilirrrinin yaralrcl gruPlann gclitliligini engellemeyeccli de sdylencbili Toplum' kitlcleriu ktiltlire katrlinrnl dikkate ahnak zorunadlr. ancak bunu

b;

"kille kiiltiirn"

yaratirak gcrgckleltinnek z)rulda dcEildir. Farkh kiiltiirleri uyuntli\tanaya vc bir-birlerini tamamlamaya y6nelmek zorundadr.

Az gelilmi; tilkelcrde. sanayilcSlniS iilkelerle aynr geliirrtt gizgisrnr izlernc-rniq bir sosyal gcrgck s<iz konusu oldugundal kitle ilelirjiminin etkisi daha

ltkldrr'

Danicl Lcnrcr'ii gelirliofladogu iilkclcrinde yaplrEl gahlnlalar. kitlc ilclilirn

arnqlarr-nrn ulaqrr!r irrsanliudaki anr$n. keutlelme. okuma yaztna oranr. zihliycl dclitirni

Sr-bi dilcr deEilkcnlerlc paralcl gitrnekte oldulunu Siistermcktedir' Digcr bir dcyiEle

ht

yazar ycrti rlcdyalarrn. kendini balkasrnrrr ycrinc koyarak dtilunrttc yclcllcgirli (cm_

patik kiSilik) vc iizde;lcttinne vc yansrtma olgusu[u gcli;tirdi!inden dolayl gok

et-kin olduklannr ilcri siirrneklcdir.

Kitle ilctir;irn :foglur. treniiz nrodemlclnle alamasrna gcAnremil

li*at

bclirli bir kentlcgnre vc elitim diizeyine ulallnD bir kiiltlirde gok daha

clkili

olnaktadrr'

Moderll d0nya ilc <1olrudan ili;kilerin gok zor oldulu az

geli

niri iilkclcrde' ili$ki. kitle iletiSilD araqlan aracllgr ilc saElanmakladr. ADcak unutulnamasr gcrc-ke;. bu ilctilirnin, degillirihnek irteneD zihniyet taratindan

anll|hbilir

ve

yorumla-nabilir olmasrdr.

soNU9

GtiniiNiizde kamuoyunuD. iilkclcrin "karar alma" mekanianalarrna <iuenrli

etkisi olduEu gdzlclnlcnmektedir. Kitlc ilctilim araglaflnrn, 6z,clllkle sanayilcr;rnil iil-kelcrde, kaurrjoyunun olu|masrndaki ctkileri gtjzijniine alurdrllnda. it?-cllikle doEru-dan yayrrn uydularrnrn. uluslararasl entcgrasyon aglsnldan 6nelnioltaya glklnaktadr'

Artan bir lrrzla gclilen lcktolojiye paralel olarak iilkeler arasnrdakr ekono-mik. $iyasal ve kiilttirel iligkilerin yo[unlagmasryla uluslararasl orgn izasyonlann' dzellikle :0. yiizyll ortalirnndan itibarcn golaldrgr giizlernlenmcktedir. Avrupa Top-luluklarr gibi. gcligrnil iilkelcrir entcgrasyon giigirnlerinde ise. iiye devletlerin

eko-rnmik alanlardaki bazr yctkileriti ulusla istii bir otoriteye devrettikleri ve giderek

si-yasal

birlile

dolru ilerlcdikleri Sbriilnlektcdir.

y4a-yrq bigirni) dcvletlerin i9 butiinlii!iinde en dncDli dayaDaklar olduu ve diger y.rndan ise. kitle iletiqirn araglarrirr. toplumuD ydnelirnlcriniyaralntaktan gok yansltxgl

soy-lencbilir.

lletiti

rin hede[e ulirlna$nr zorlaltr{n ctkcnler ve ki$i11ut kendi gdriiliirdcn

fark!

ilcti;irne kargr direnme rnckanizmalanna ralrncn, killc

ilelilim

araEllnrdaki gcli;rnclerin, uluslarua:il e[tcgrasyonu olum]u yiindc clkilcycbileccli nrna belirlcyi-ci olamayaca!r ileri siirtilebilir.

DIPN.OTLAR

l.

Marcel Merle, Sociokrgie des Relations lnternalionales. Paris.l982. s.453. 2. Hiikiimetlcr ;r:rsr ardlarynralarla olu;turulmayal ttim uluslatatasl organizasyonlar. 3. Jean Stoetzcl, La Psfchologie Sociale, Paris. 1963. s. 261.

4. _{Altred Sauvy,_Kamuoyu, ecv. Siihcyl Ciirbaiikan. lstanbul.} lstanbul Rcklarn Ya-yrnlan. 197-1. s.8.

5. Mehmct CiinliitDl, Uluslararasr Politika, Ankara. S Yayrnlarl. 1979. s. 223. 6. Francis Ballc. M€dias et Soci6td. Paris. Monlclucsticn. 1980. s. 3116.

7. Jonalhan L. Frccdrnan. David O. Scius. J.

I{cnill

Carlsmith. Sosyal Psikoloji.qcv.

Ali

D,iinrnez. lslanbul. Ara Yayrncrhk, 1989. s.?9J.

8. Joualhan L. Freedrran. s.337.

9.

Kayn*:

Rapport de la Commission International€ d'lltudes des Problames da

la Communication. 1980.

10. Jose Frcshcs. Kablolu 'l'V. Qev. Mehrrrct Sclami $akiro-ilu, lstanbul. lletiqirn

ya-yrnlad. 1991. s.18.

I

l.

Mcsur Oncn. "Uydu Yayrnlan ve Hukuksal Sorunlar", Devler Ntedia

llitkileri

10. Seminer Tutanaklarr, IstaDbul. Hiiniyet Ofset. l9li8. s. 80.

12. Edward Slrils, "Mass Society and lfs Culturc , Ed. by Norrnan Jacobs . Culture for the Millions, Ncw Jersey. Princeton. 1961. s. .15.

13. Francis Balle-M6dias et Socidt6. Paris. Montchrestien. 1980, s. 3OC.

l.l.

Ler Lowcnthal. 'An Historical Pret0ce to tlrc Populiu Culturc Dcbatc".-Culture for the Millions, s. 28.

15. Ballc. Mddias et S(xi6t6. s. 667.