1
T.C.
NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOORDİNASYON BİRİMİ (NKÜBAP)
BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ SONUÇ RAPORU
NKUBAP.10.AY.16.037
DENEY HAYVANLARI UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİNİN ALTYAPISININ
GÜÇLENDİRMESİ
Yürütücü:
Prof. Dr. Servet KILIÇ Araştırmacılar:
Yrd. Doç. Dr. Dilek MUZ Yrd. Doç. Dr. Sezai ARSLAN
2017
2 1. ÖNSÖZ
Namık Kemal Üniversitesi Deney Hayvanları Uygulama ve Araştırma Merkezi (NKU-DHUAM); YÖK tarafından onaylanmış, 07 Haziran 2015 tarihli ve 29379 numara ile Resmi Gazete’de yayınlanmış yönetmelik gereği mevcut deney hayvanları laboratuvarının dönüştürülmesiyle kurulmuştur. Araştırma ve uygulama çalışmaları üniversitelerin en asli görevlerinden birisi olup ulusal ve uluslararası arenada üniversitelerin kalite ve kredibilitesini belirleyen en önemli faktörlerden birisidir.
Üniversiteler; toplumsal beklentileri önceleyen, güncel, bilime yön veren, çözüm odaklı araştırma ve uygulamaları yapmakla yükümlüdürler. Dolaysıyla çağın gereklerine göre donatılmış fiziki ve teknik alt yapıya sahip olmaları gerekir.
Deney hayvanları uygulama ve araştırma merkezleri; deney hayvanları etik kurulunun hayvanlar üzerinde yapılan deneysel çalışmalarda hayvan refahı ve etik gerekçeler araması, çalışmaların sonuçlarını olumsuz yönde etkilemeyecek uygun koşullarda yapılması, üniversitelerin araştırma standartlarını yükseltme çabaları ve üyesi olduğumuz Avrupa Üniversiteler Birliği mevzuatların gereği gibi amaçlarla kurulmuştur. Çoğu büyük ve köklü üniversitelerin bu merkezlerin fiziki ve teknik altyapılarını çağın gereklerine uygun hale getirip araştırmacıların hizmetine sundukları görülmektedir.
NKU-DHUAM’un mevcut fiziki altyapısı deney hayvanları araştırma ve uygulama merkezinden beklenen asgari koşulları sağlamasına karşın donanım alt yapısı açısından önemli eksiklikler içermektedir. Namık Kemal Üniversitesi Bilimsel Araştırma (NKÜ-BAP) tarafından desteklenen bu projenin amacı merkezin donanım açısından eksikliklerinin giderilip ülkemiz ve bölgemizin sorunlarını çözebilen, üniversitemizin ulusal ve uluslararası tanıtımına katkısı olan katma değeri yüksek, prestijli deneysel çalışmalar yapabilme potansiyeline kavuşturmaktır. Ayrıca sağlanan donanımın araştırıcılarımız üzerine yapacağı pozitif etki sayesinde daha nitelikli çalışma yapılması beklenmektedir.
Prof. Dr. Servet KILIÇ
3 2. TEŞEKKÜR
Projeye sağladıkları desteklerinden dolaysı Namık Kemal Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Osman ŞİMŞEK’e ve Rektör Yardımcısı Prof. Dr. İhsan SOYSAL’a teşekkür etmeyi bir borç biliriz. Ayrıca anket sonuçlarının değerlendirmesinde bizden yardımlarını esirgemeyen Doç. Dr. Doğan NARİNÇ’e ve anket çalışmasına katkıda bulunan üniversitemizin tüm öğretim üye ve yardımcılarına teşekkür ederiz.
4 3. ÖZET
Deney Hayvanları Uygulama ve Araştırma Merkezinin Altyapısının Güçlendirmesi
Araştırma ve uygulama çalışmaları üniversitelerin asli görevlerindendir.
Merkezimiz mevcut fiziki yapısının bir deney hayvanları araştırma ve uygulama merkezinden beklenen asgari koşulları sağlamakta ancak donamım açısından önemli eksiklikleri bulunmaktadır. Bu projenin amacı merkezin donanım açısındaki eksikliklerinin giderilip araştırıcıların üniversite bünyesinde ülkemiz ve bölgemizin sorunlarını çözme kabiliyeti olan, üniversitemizin ulusal ve uluslararası tanıtımına katkı sağlayacak katma değeri yüksek, prestijli her türlü deneysel çalışmayı yapabilme potansiyeline kavuşturmak, araştırıcıları pozitif yönde etkileyerek üniversitemizin bilimsel çalışmalarda nitelik ve nicelik olarak katkılarını artırmaktır.
Mevcut proje bütçesiyle birer adet kan sayım cihazı, elektrolit kan gazları analiz cihazı, hasta başı monitörü, kapnograf ile veri kayıt ve analiz cihazı temin edilmiştir. Araştırmacılar bu cihazlar ve mevcut imkanlar sayesinde daha komplike deneysel çalışmalar yapabilme imkanına kavuşmuşlardır. Sonuç olarak üniversitemiz bünyesinde ulusal ve uluslararası arenada kalite ve kredibilitesi yüksek birçok prestijli çalışmanın yapılması beklenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Uygulama ve araştırma merkezi, Laboratuvar hayvanları, Altyapı, Güçlendirme
5 4. ABSTRACT
Strengthening the Infrastructure of the Experimental Animal Application and Research Center
Research and applications are the primary tasks of the universities. Our center's existing physical structure provides the minimum criteria expected from an experimental animal research and application center, but it has major deficiencies in terms of equipment. The aim of this project was to improve the equipment deficiencies of the center to provide the researchers a potential to perform all kinds of high valuable and prestigious experimental works having the ability of solving the problems of our country and our region in the university and to contribute to the national and international promotion of our university and also to increase the contributions of our university in quality as well as in quantity of the scientific studies by influencing the researchers positively.
A cell counter, an electrolyte blood gas analyzer, a patient monitor, a capnograph and a data recording and analysis device were purchased with this project. With these devices, and existing facilities, researchers have gained an opportunity to perform more complex experimental studies. As a result, it is expected many prestigious studies with high quality and credibility in the national and international arenas to be performed in our university.
Keywords: Application and research center, Laboratory animals, Infrastructure, Strengthening
6 İÇİNDEKİLER
1 ÖNSÖZ……… 2
2 TEŞEKKÜR………. 3
3 ÖZET……… 4
4 ABSTRACT………. 5
5 GİRİŞ……… 9
5.1 GENEL BİLGİLER………. 10
5.1.1. Kan sayım cihazı……… 10
5.1.2. Elektrolit kan gazları analiz cihazı……… 10
5.1.3. Hasta başı monitörü ve kapnograf………... 10
5.1.4. Veri Kayıt ve Analiz Cihazı……… 11
5.2. AMAÇ………. 11
6. GEREÇ VE YÖNTEM………. 12
7. BULGULAR……… 17
8. TARTIŞMA………. 25
9. SONUÇ………. 25
10. KAYNAKLAR………. 26
7 ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. Bir çalışmaya ait kan örneğinin kan sayım cihazındaki analiz
görüntüsü……….. 12
Şekil 2. Bir rata ait kan örneğinin elektrolit kan gazları analiz cihazında değerlendirmesi görülmektedir………... 12 Şekil 3. Hasta başı monitörü ve kapnograf cihazının demosu üzerinde yapılan
eğitim çalışmasından bir görüntü………. 13 Şekil 4. Veri kayıt ve analiz cihazının veri toplama (hardware) ve
değerlendirme (software) kısımları üzerinde yapılan eğitim çalışmasından bir görüntü……….. 13 Şekil 5. Ratlarda veri kayıt ve analiz cihazıyla EKG (A) ve oksimetri (B)’nın
alınma anları görülmektedir………. 14 Şekil 6. NKU-DHUAM’un web sayfasında cihazların kullanımıyla ilgili
belirlenen fiyat listesi görülmektedir……….. 17 Şekil 7. Ankete katılan araştırmacıların çalışma alanlarına göre dağılımları
(%)………. 17
Şekil 8. Ankete katılan araştırmacıların deneysel çalışmalarında kullandıkları hayvan türlerinin karşılaştırılması……….... 18 Şekil 9. NKÜ-DHUAM eksikliklerin etki skalasına (1-5) göre değerlendirilmesi. 20 Şekil 10. Ankete katılan araştırmacılara göre DHUAM’un altyapı ve donanım
imkanlarının bilimsel çalışmalar üzerine etkileri……….. 21 Şekli 11. Merkez imkanlarının güçlendirilmesinin belirlenen faktörler üzerine
etkisi (>3<)………... 22 Şekil 12. NKÜ-DHUAM donanım imkanlarının güçlendirilmesinin araştırma
sayısına katkısı………... 22
Şekil 13. NKÜ-DHUAM imkanlarının hangi yönünde geliştirilmesinin gerektiği. 23 Şekil 14. Cihazların fonksiyonları ve kullanımları hakkında daha fazla bilgi
talep etme durumunun değerlendirilmesi……….. 24
8 TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1. NKÜ-DHUAM’nin mevcut altyapısı ve projeden satın alınan
cihazların değerlendirildiği anket formu………. 14 Tablo 2. NKÜ-DHUAM’la ilgili verilerin değerlendirmesi……… 19 Tablo 3. NKÜ-DHUAM altyapı eksikliklerinin çalışmalar üzerine etkisi………... 19 Tablo 4. Deney hayvanları merkezinin altyapı ve donanım imkanlarının
bilimsel çalışmalar üzerine etkileri………. 20 Tablo 5. DHUAM imkanlarının güçlendirilmesinin belirlenen faktörler üzerine
etkisi……… 21
Tablo 6. NKÜ-DHUAM imkanlarının hangi yönünde geliştirilmesinin gerektiği. 23 Tablo 7. Satın alınan cihazların gereklilik ölçüsüne göre değerlendirme
sonuçları………. 24
9 5. GİRİŞ
İnsanların araştırmalara ilgisi insanoğlunun var olmasıyla başlamış, araştırmaların kapsam ve derinliği bilgi düzeyinin yükselmesi, araştırma olanaklarının gelişmişliği ölçüsünde artmıştır. Geçmişte daha çok kişisel gözlem ve deneylere dayalı olan çalışmalar, günümüzde üniversite ve araştırıma enstitüleri gibi gelişmiş modern kurum ve kuruluşların bünyesinde gerçekleşmektedir. Bu kurumların hızla artan yeni araştırma taleplerini, etik ve yasal mevzuatların onay verdiği spesifik alanlarda ihtisaslaşmış merkezler bünyesinde karşılamaya başladıkları görülmektedir. Araştırmaların büyük bir hız kazandığı günümüzde özellikle sağlık problemlerini çözmeye yönelik deneysel çalışmalarda (Brosnahan, 2016; Peng ve ark., 2015; Garber ve ark., 2010) önemli artışlar olmuştur. Bu durum uygun hayvan modellerinin geliştirilip ıslah edilmesi, bu hayvanların uygun mekanlarda üretilip bakılıp beslenmesi, işi biten hayvanların insani koşullarda ötenazi edilip, çevreye zarar vermeyecek şekilde imha edilmesi gibi bir dizi problemi de beraberinde getirmiştir. Bu sorunlara sistematik çözümler üretme düşüncesi, deney hayvanları uygulama ve araştırma merkezlerinin kurulmasına zemin hazırlamıştır (Garber ve ark., 2010).
Laboratuvar hayvanları deneysel çalışmalarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Hayvanlar üzerinde yapılan tüm uygulamaların hayvan refahı ve etik prosedürlere, barındıkları ortamların ise uluslararası standartlara uygun olması gerekir (Garber ve ark., 2010). Çalışmada kullanılan hayvanlarının sağlıklı olma durumu rutin klinik ve fizyolojik parametrelerin değerlendirilmesiyle anlaşılır (Garber ve ark., 2010; Flegal ve ark., 2009). Bu parametrelerden vücut ısısı, solunum ve nabız sayısı, periferik oksijen saturasyonunu (SpO2), hemodinamik değerler (kalp atım hızı: KAH, sistolik arter basıncı: SAB, diyastolik arter basıncı: DAB, ortalama arteriyal basınç: OAB) gerektiğinde izlenmesi gerekir (Flegal ve ark., 2009; Kuhlman, 2008; Fox ve ark., 2008; Fox ve Kuhlman, 2009). Bu nedenle merkezlerde laboratuvar hayvanlarında kullanıma elverişli oksimetre, EKG, derece ve kan basıncı ölçme özellikleri olan monitörizasyon ekipmanlarına ihtiyaç bulunmaktadır Yine deney hayvanları üzerinde yapılan uygulamaların organizmada oluşturduğu değişikler bu temel parametrelerin rutin olarak izlenmesiyle mümkündür (Flegal ve ark., 2009; Kuhlman, 2008; Fox ve ark., 2008).
Deneysel çalışmalar sırasında enjeksiyon ve kan alma gibi basit girişimlerden laparotomi, torakotomi, eklem protezleri ve ayak ampütasyonlarına kadar varan çok komplike cerrahi girişimler yapılabilmektedir (Flegal ve ark., 2009). Hayvan refahı, etik kriterler, immobilizasyon ve analjezi oluşturma gibi nedenlerden dolayı anestezi uygulamak zorunludur (Flegal ve ark., 2009). Anestezi yönteminin seçimi; yapılan çalışmanın niteliğine, cerrahi girişimin büyüklük ve süresine, hayvan türüne ve mevcut imkanlara göre değişir (Kona-Boun ve ark., 2005) Deneklerin hayati fonksiyonlarının anestezi süresince fizyolojik sınırlar içinde kalması, hayvan refah ve sağlığı ile çalışmanın sonuçları açısından oldukça önemlidir (Flegal ve ark., 2009;
Kuhlman, 2008; Fox ve ark. 2008; Fox ve Kuhlman, 2009; Flegal ve ark., 2009).
Anestezi süresince hayati fonksiyonların normal sınırlar içinde kaldığı; hayvanların solunum, vücut sıcaklığı, hemodinamik değerler ile rutin hematolojik ve biyokimyasal verilerin izlenmesi ile anlaşılır (Flegal ve ark., 2009). Bunun için hızlı ve doğru sonuç verebilen, eseri miktarda örnekle çalışabilen, minimal invaziv, laboratuvar
10
hayvanlarına spesifik oksimetre, hastabaşı monitörü, kapnograf, kan gazı analiz cihazı, hemogram, veri kayıt ve analiz cihazı gibi cihazlara gereksinim vardır.
Deney hayvanlarının üretimi, sevki, bakım ve barınması, deneysel çalışmalarda kullanım koşulları, üzerinde çalışılan birime giriş ve çıkışı sıkı denetim altındadır. Hayvanların herhangi bir uygulama veya test için bakım ve barındıkları ortamdan çıkarılmaları stres ve hastalık riskini artırmakta, buda çalışmaların sonuçlarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir (Balcombe ve ark., 2004). Bu nedenle laboratuvar hayvanları üzerinde gerçekleştirilecek testlerin mutlaka bakım ve barındıkları ortamda yapılması gerekir. Deneysel çalışmalar için gerekli temel cihazların kurum bünyesinde bulunması yer değişikliklerinden kaynaklanan olumsuzlukları ortadan kaldıracak, araştırmacıların zaman kaybını da önlenmiş olacaktır.
5.1. GENEL BİLGİLER 5.1.1. Kan sayım cihazı
Kan parametreleri çoğu çalışmada rutin olarak değerlendirilmektedir. Kan sayım cihazları tıbbi laboratuvarlar, hastane, polikliniklerde kullanılmakta olup elde edilen sonuçlar teşhis açısından önemli veriler sağlamaktadır. Klinik laboratuvar testleri arasında en sık istenen tam kan sayımı, genel sağlık durumunu değerlendirmek, anemi, enfeksiyon ve lösemi dahil geniş bir yelpazede bozuklukları tespit etmek için kullanılmaktadır (Kaya, 2013). Alınan kan örneklerinin hemen değerlendirilmesi gerektiğinden analiz cihazının birimde olması gerekir. Küçük laboratuvar hayvanlarında mikro düzeyde kan örneği alınabildiğinden analiz yapacak cihazın çok düşük kan miktarıyla çalışabilme özelliğine sahip olması gerekir.
5.1.2. Elektrolit kan gazları analiz cihazı
Kan gazlarının analizi; cerrahi, medikal ve yoğun bakım alanlarında çok farklı koşullara sahip hastalıkların ciddiyetinin saptanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır (Emiroğlu, 2017; Sarıhan, 2016; Day ve Pandit, 2011). Hastaların metabolik ve solunumsal durumu hakkında güvenilir bilgi veren en önemli laboratuvar yöntemlerinden biridir (Aygencel, 2014). Metabolik ve respiratorik asit-baz dengesinin değerlendirmesi için gerekli olan PO2 (kanda parsiyel oksijen basınç), PCO2 (parsiyel karbondioksit basınç), SpO2, pH ve bikarbonat değerlerinin ölçümü kan gazları analiz cihazıyla yapılmaktadır. Kan gazı analiz cihazı ayrıca K, Na, Cl, glukoz, elektrolit, kreatin, bilirubin, hemoglobin ve Hct (hematokrit) değerlerini de ölçmektedir (Emiroğlu, 2017). Kan gazının değerlendirilmesi için kan örneğinin uygun bir şekilde alınması, taşınması ve uygun yöntemlerle en kısa sürede incelenmesi gerekir (Aygencel, 2014).
5.1.3. Hasta başı monitörü ve kapnograf
Hasta başı monitörü, kan basıncı, vücut ısısı, kalp atımı, EKG, SpO2 gibi hastanın önemli fizyolojik parametrelerinin sürekli olarak takip edilmesinde kullanılır.
Kapnograf ve anestezik gaz (AG) modüllerin ilavesiyle, anestezideki hastaların inpirasyon havasındaki anestezik gaz konsantrasyonu ve end-tidal karbondioksit (Et- CO2) volümü de değerlendirilebilmektedir. Bu sayede anestezi altında veya yoğun bakımdaki hastanın hemodinamik etkinliği az invaziv bir monitörizasyon yöntemiyle
11
değerlendirilerek uygun tedavi kararları alınmaktadır (Karcıoğlu, 1998). Yapılan çalışmalarda Et-CO2 düzeylerinin kardiyak output ve koroner perfüzyon basıncı oranlarıyla yüksek korelasyon gösterdiği belirlenmiştir (Karcıoğlu, 1998). Bu cihazlar sayesinde fizyolojik parametrelerin sürekli monitörize edilmesiyle kritik deneysel çalışmalar daha düşük bir komplikasyon riskiyle yapılabilmektedir.
5.1.4. Veri Kayıt ve Analiz Cihazı
DHUAM biyoloji, tıp, veterinerlik, dişçilik, eczacılık gibi sağlık bilimleri ile ilgili birçok alana hizmet vermektedir. Bünyesinde multifonksiyonel, ilave modüllerle geliştirilebilen cihazların bulunması önemlidir. Veri kayıt ve analiz cihazı uluslararası güvenlik standartlarına uygun, kesin, tutarlı ve güvenilir veri sağlar. Geliştirilip güncellenebilen, modüller ilave edilerek hücre, doku ve organlardaki elektriksel sinyallerden sayısız parametre üretip (nabız, vücut ısısı, invaziv ve noninvazif kan basıncı, PO2, PCO2, Et-CO2, KAH, SAB, DAB, OAB, EKG, EMG EEG, ERG vs) değerlendirebilme özelliğine sahiptir (Peng ve ark., 2009; Khan ve ark., 2005; Maeda ve ark., 2002).
5.2. AMAÇ
Bu projede, merkezin donanım açısından eksikliklerinin giderilip ülkemiz ve bölgemizin sorunlarını çözebilen, üniversitemizin ulusal ve uluslararası tanıtımına katkısı olan katma değeri yüksek, prestijli deneysel çalışmalar yapabilme potansiyeline kavuşması amaçlamaktadır. Ayrıca sağlanacak donanımın araştırıcılar üzerine yapacağı pozitif etki sayesinde daha çok nitelikli çalışma yapılması hedeflenmektedir.
12 6. GEREÇ VE YÖNTEM
Alınan cihazların kurulumları tedarikçi firmalar tarafından gerçekleştirilmiş, gerekli eğitim hizmetleri verilerek (Şekil 1-5) araştırmacıların kullanımına sunulmuştur.
Şekil 1. Bir çalışmaya ait kan örneğinin kan sayım cihazındaki analiz görüntüsü.
Şekil 2. Bir rata ait kan örneğinin elektrolit kan gazları analiz cihazında değerlendirmesi görülmektedir.
13
Şekil 3. Hasta başı monitörü ve kapnograf cihazının demosu üzerinde yapılan eğitim çalışmasından bir görüntü.
Şekil 4. Veri kayıt ve analiz cihazının veri toplama (hardware) ve değerlendirme (software) kısımları üzerinde yapılan eğitim çalışmasından bir görüntü.
14
Şekil 5. Ratlarda veri kayıt ve analiz cihazıyla EKG (A) ve oksimetri (B)’nın alınma anları görülmektedir.
NKÜ-DHUAM’un mevcut olanakları ve satın alınan yeni cihazların (Şekil 1-5) değerlendirildiği bir anket çalışması yapılmıştır. Bu amaçla hazırlanan anket formu (Tablo 1) DHUAM’dan yararlanma potansiyeli olan Tıp Fakültesi, Ziraat Fakültesi (Zootekni ve Gıda Mühendisliği Bölümleri), Fen-Edebiyat Fakültesi (Biyoloji Bölümü), Veteriner Fakültesi ve Çorlu Mühendislik Fakültesinde (Çevre Mühendisliği Bölümü) çalışan tüm öğretim elemanlarının üniversitede kayıtlı e-mail adreslerine (NKÜ Basın ve Halkla İlişkiler Birimi vasıtasıyla) gönderilmiştir. Bu iletişim sonucunda toplam 33 öğretim elemanı ankete katkıda bulunmuştur (Şekil 6). Anketin sonucu istatistikçinin önerileri doğrultusunda değerlendirilmiştir.
Tablo 1. NKÜ-DHUAM’nin mevcut altyapısı ve projeden satın alınan cihazların değerlendirildiği anket formu.
Araştırmacının Adı Soyadı:
Bölümü: SORULAR:
1.Namık Kemal Üniversitesi Deney Hayvanları Uygulama ve Araştırma Merkezi (NKÜ-DHUAM)
alt yapı imkanları konusunda bilginiz var mı? EVET HAYIR 2.NKÜ-DHUAM’da imkanlarından hiç
faydalandınız mı? EVET HAYIR
3.NKÜ-DHUAM’da ilerde çalışmayı planlıyor
musunuz? EVET HAYIR
4.NKÜ-DHUAM dışında herhangi bir laboratuvar veya merkezde hayvanlar üzerinde deneysel
araştırma/araştırmalar yaptınız mı? EVET HAYIR 5.NKÜ-DHUAM araştırmacılara sunduğu altyapı ve
donanımda eksiklikler olduğunu düşünüyor musunuz?
EVET HAYIR 6.NKÜ-DHUAM donanım
eksikliği olduğunu düşünüyorsanız
aşağıdaki faktörlerin etkilerini önemine göre puanlandırın
1-ÇOK AZ
2- AZ
3- ORT
A
4-İYİ 5-ÇOK İYİ
a.Alt yapı eksikliğinin
15 etkisi
b.Cihaz-ekipman eksikliği c.Sarf malzeme eksikliği d.Yeterli alan olmaması e.Personel eksikliği f.DİĞER:
(varsa belirtiniz)
7.Deney hayvanları ile yapılan çalışmalarda merkez olanaklarının araştırmanın başarısında etkili midir?
8.Araştırma yapılan merkezdeki modern ve yeni nesil altyapı- ekipman varlığı bilimsel çalışmalar üzerinde etkili midir?
9.Merkez imkanlarının güçlendirilmesinin aşağıdakilere olumlu etkilerini puanlayınız.
a.Araştırma sayısı b.Araştırmanın niteliği c.Araştırma başarısı d.Patent alma
10.NKÜ-DHUAM
işeyişinde mevcut hizmet sunma eksiklikleri olduğunu düşünüyor musunuz?
11.NKÜ-DHUAM
imkanları içerisinde laboratuvar hayvanlarına yönelik kan analiz imkanının olması gerekli midir?
12.NKÜ-DHUAM
imkanları içerisinde ameliyathane ekipman imkanlarının
arttırılmasının gerekli midir?
16 13.NKÜ-DHUAM
çalışmalarınız sırasında hayvanlarda oluşabilecek komplikasyonlar için acil cerrahi girişim yapılabilecek altyapı imkanları gerekli midir?
14.NKÜ-DHUAM
donanım imkanlarının arttırılmasının kaliteli hizmet olanaklarını arttıracağını düşünüyor musunuz?
15.NKÜ-DHUAM
donanım imkanlarının arttırılmasının merkezde yapılacak araştırmaları sayısına etkili midir?
17 7. BULGULAR
Satın alınan cihazların kurulumları yapılmış, kullanımları ile ilgili eğitim çalışmaları araştırmacıların da katılımlarıyla gerçekleştirilmiştir (Şekil). Ayrıca cihazların kullanımları ile ilgili fiyat listesi belirlenmiş ve NKU-DHUAM’un web sayfasında yayınlanmıştır (Şekil 6).
Şekil 6. NKU-DHUAM’un web sayfasında cihazların kullanımıyla ilgili belirlenen fiyat listesi görülmektedir.
Çalışmaya katılan 33 araştırıcının çalışma alanlarına göre dağılımlarına bakıldığında katılımın en fazla Veteriner Fakültesi’nde olduğu, Tıp ile Fen-Edebiyat Fakültesinin ve Ziraat Fakültesi ile diğer olarak nitelendirilen grubun eşit olduğu görülmektedir (Şekil 7).
Şekil 7. Ankete katılan araştırmacıların çalışma alanlarına göre dağılımları (%).
18
Araştırmacılardan 17’sinin yılda 1, 5’inin 2, 3’ünün 3 ve 2’sinin ise 3’ün üzerinde deneysel çalışma yaptığı saptanmıştır. Bunlardan 22’sinin deneysel çalışmalarını hayvanlar üzerinde, 6’sının doku kültüründe, 7’sinin ise hem hayvan hem de doku kültürü üzerinde yaptığını ifade etmiştir. Hayvanlar üzerinde deneysel çalışma yapan araştırmacıların kullandıkları hayvan türlerinin araştırmacı sayısına göre % dağılımları Şekli 8’de gösterilmiştir. Bazı araştırmacıların deneysel çalışmalarını farklı laboratuvar hayvan türleri üzerinde gerçekleştirdikleri anlaşılmaktadır. Küçük laboratuvar hayvanları içinde en çok ratın kullanıldığı bunu da sırasıyla fare, tavşan ve kobayın takip ettiği, kobayların deneysel çalışmalarda en az kullanılan hayvan türü olduğu görülmektedir (Şekil 8).
Şekil 8. Ankete katılan araştırmacıların deneysel çalışmalarında kullandıkları hayvan türlerinin karşılaştırılması.
Araştırmacıların önemli bir kısmının merkezin faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olmalarına rağmen (%91.18) bunu çalışmalarına yansıtamadığı (%23,53) görülmektedir. Merkez olanaklarından yararlanmayı planlayan araştırmacıların sayısının yüksek olduğu (%82,35) ve çoğunun (%70,37) altyapı imkanlarını yeterli bulduğu anlaşılmaktadır (Tablo 2).
19
Tablo 2. NKÜ-DHUAM’la ilgili verilerin değerlendirmesi VERİLER ÇIKTILAR
NKÜ-DHUAM Evet
Sayı %
Hayır Sayı % Hakkında bilgisi sahibi
misiniz?
31 91,18 3 8,82
Hiç çalışma yaptınız mı? 8 23,53 26 76,47 Çalışma planlıyor musunuz? 28 82,35 6 17,65 Dışında deneysel çalışma
yaptınız mı? 22 62,86 13 37,14
Donanımı yeterli mi? 19 70,37 8 29,63
NKÜ-DHUAM’un altyapısı ile ilgili eksikliklerden birden fazla faktörün etkili olduğu ancak bu eksikliklerin çalışmalar üzerine önemli bir olumsuz etki yapmadığı görülmektedir (Tablo 3, Şekil 9).
Tablo 3. NKÜ-DHUAM altyapı eksikliklerinin çalışmalar üzerine etkisi.
EKSİKLİKLER
ETKİ SKALASI
ÇOK AZ AZ ORTA FAZLA ÇOK
FAZLA
Fiziki alt yapı 3 3 5 3 -
Cihaz-ekipman 2 1 5 4 2
Sarf malzemesi 2 3 5 3 1
Yeterli alan 3 2 6 4 -
Personel 4 2 4 6 -
DİĞER 1 - 1 - -
20
Şekil 9. NKÜ-DHUAM eksikliklerin etki skalasına (1-5) göre değerlendirilmesi.
Çoğu araştırmacı merkezinin altyapı ve donanım olanakları ile çalışmaların kalitesi arasında çok yakın bir korelasyonun olduğunu (Tablo 4, Şekil 10), bu olanaklarının güçlendirilmesinin araştırma sayısı, niteliği ve başarısı ile patent alma gibi faktörleri olumlu yönde etkileyeceğini belirtmişlerdir (Tablo 5, Şekil 11 ve 12).
Tablo 4. Deney hayvanları merkezinin altyapı ve donanım imkanlarının bilimsel çalışmalar üzerine etkisi.
Olanaklar ÇOK AZ AZ ORTA FAZLA ÇOK FAZLA
Altyapı 2 1 1 7 13
Donanım 2 1 - 7 14
21
Şekil 10. Ankete katılan araştırmacılara göre DHUAM’un altyapı ve donanım imkanlarının bilimsel çalışmalar üzerine etkisi.
Tablo 5. DHUAM imkanlarının güçlendirilmesinin belirlenen faktörler üzerine etkisi.
Faktörler Skalar değerlendirme
3> 3 3<
Araştırma sayısı 4 2 19
Araştırmanın niteliği 3 2 20
Araştırma başarısı 4 3 18
Patent alma 4 5 16
22
Şekli 11. Merkez imkanlarının güçlendirilmesinin belirlenen faktörler üzerine etkisi (>3<).
Şekil 12. NKÜ-DHUAM donanım imkanlarının güçlendirilmesinin araştırma sayısına katkısı.
Tablo 6 ve Şekil 13’ye göre araştırmacıların büyük bir kısmı NKÜ-DHUAM imkanlarının cerrahi ve acil girişim olanakları yönünde geliştirilmesi gerektiğini, ayrıca alınan cihazların fizyolojik parametreleri değerlendirmede yeterli olduğunu ifade etmişlerdir.
23
Tablo 6. NKÜ-DHUAM imkanlarının hangi yönünde geliştirilmesinin gerektiği.
Gereklilik Ölçüsü (%) Cihaz-
ekipman
Çok Az Az Orta Fazla Çok Fazla
Kan analizleri 43,48 4,35 26,09 13,04 13,04
Cerrahi 22,22 3,70 14,81 18,52 40,74
Acil girişim 19,23 11,54 23,08 11,54 34,62
Şekil 13. NKÜ-DHUAM imkanlarının hangi yönünde geliştirilmesinin gerektiği.
Projede satın alınan cihazlar ayrı ayrı değerlendirildiğinde çoğu araştırmacının kapnograf ve kan sayım cihazının gerekli olduğunu belirtikleri anlaşılmaktadır.
Oksimetre, hasta başı monitörü, veri kayıt ve analiz cihazı için bazı araştırmacılar fikir belirtmezken bazıları gerekli olduğu yönünde bir kanaat belirtikleri görülmektedir (Tablo 7). Cihazların fonksiyonları ve kullanımları hakkında daha fazla bilgi talep etme durumuna araştırmacıların verdikleri cevap Şekil-14’de değerlendirilmiştir.
Buna göre araştırmacıların önemli bir kısmının bu bilgiyi gerektiğinde talep edecekleri anlaşılmaktadır.
24
Tablo 7. Satın alınan cihazların gereklilik ölçüsüne göre değerlendirme sonuçları.
Cihazlar Gereklilik Ölçüsü
Çok Gerekli Bazen Hiç Fikrim yok
Oksimetre - 2 7 - 10
Hasta başı
monitörü 6 8 10 - 6
Kapnograf 1 3 7 2 -
Kan sayım cihazı 9 7 5 1 -
Veri kayıt ve
analiz cihazı 4 7 4 - 5
Şekil 14. Cihazların fonksiyonları ve kullanımları hakkında daha fazla bilgi talep etme durumunun değerlendirilmesi
Merkezde olmasını istediğiniz veya eksik gördüğünüz cihazlar var mıdır sorusuna 10 kişi yanıt vermiştir. Bunlardan 2’si santrifüj, 1’i kanatlı hayvanlar için hemogram ve elektrikli şok cihazı, 4’ü steril ortam, 1’i metabolik kafes, 2’si ise bağımsız havalandırma sistemi, atık geri dönüşüm ve atık suları arıtma sisteminin eksikliğini vurgulamıştır.
Katkı ve düşünceler sorusu hakkında 8 kişi görüş beyan etmiştir. Bunlardan birisi sertifikasyon programına yapılan katkının yararlı olduğunu ve bunun sürdürülmesi gerektiğine vurgu yapmıştır. İki kişi merkezdeki faaliyetlerde memnuniyetlerini ifade etmişlerdir. Üç kişi merkezin fiziki yapısının daha büyük olması gerektiğini, diğer bir kişide merkezin bağımsız bir binasının olmasının daha iyi
25
olacağını ifade etmiştir. Bir kişi de merkezin enfeksiyöz hastalar üzerine yapılacak çalışılmalara daha elverişli hale getirilmesi (güvenlik kabini) gerektiğini belirtmiştir.
8. TARTIŞMA
Ankete katılan araştırıcılardan 2 kişi NKÜ-DHUAM’da santrifüj, 1 kişi kanatlı hayvan hemogram cihazı ve elektrikli şok cihazı, 4 kişi steril ortam, 1 kişi metabolik kafes, 2 kişi bağımsız havalandırma sistemi, atık geri dönüşüm ve atık suları arıtma sistemlerin eksikliğini belirtmiştir. Santrifüj cihazı merkezin temel gereksinimlerinden birisidir, teminine çalışılacaktır. NKÜ-DHUAM’ın kanatlı hayvan bakım-barındırma sertifikası bulunmadığından bu yöndeki eksiklerin giderilmesi şimdilik mümkün görülmemektedir. NKÜ-DHUAM hepa filtreli vantilasyon sistemine sahip olup üretim ve girişim odalarında ısı, sıcaklık ve nem otomatik olarak ayarlanabilmektedir. Ayrıca rat ve fareler için hepa filtreleme özelliğine sahip 160 adet IVC (bağımsız ventilasyon sistemi) kafes sistemi bulunmaktadır. Burada ilgili araştırıcıların merkezin klimatizasyon (iklimlendirme) ve havalandırma sistemiyle ilgili yeterli bilgiye sahip olmadıkları, eksikliğin yapılacak bilgilendirme çalışmasıyla giderileceği kanısındayız.
Metabolik kafes önemli bir gereksinim olarak görülmesine rağmen NKÜ-DHUAM’un mevcut kayıtlarında böyle bir talebin gelmediği görülmektedir. NKÜ-DHUAM’un bazı araştırmacıların belirtiği ve mevcut kayıtlarımızın da teyit ettiği üzere enfeksiyöz çalışmaların yapılabilmesine daha elverişli hale getirilmesi gerekmektedir. Merkezde kurulacak biyogüvenlik kabiniyle bu sorunun çözüleceği kanısındayız. Merkezdeki atıkların imhası ve atık suların arıtılması mevcut fiziki konumu nedeniyle karşılanması oldukça güçtür.
Projede satın alınan cihazların ayrı ayrı değerlendirme sonuçlarında, çoğu araştırmacının kapnograf ve kan sayım cihazının gerekli olduğunu belirtmişlerdir (Tablo 7). Cihazların fonksiyonları ve kullanımları hakkında daha fazla bilgi talep etme durumuna araştırmacıların önemli bir kısmının bu bilgiyi gerektiği zaman talep edecekleri anlaşılmaktadır (Şekil 13). Oksimetre, anestezik gaz analiz cihazı, hasta başı monitörü, veri kayıt ve analiz cihazları için bazı araştırmacılar fikir belirtmezken bazıları gerekli olduğu yönünde kanaat belirtmişlerdir (Tablo 7). Bazı katılımcıların bu cihazlar için fikir belirtmemeleri çalışma alanlarıyla ilgili olabileceğini veya cihazlar için yeterli bilgi sahibi olmadıklarını akla getirmektedir. Ancak cihazlarla ilgili daha fazla bilgi talep edilmemesi durumu ikinci seçeneği daha güçlü kılmaktadır.
Cihazların tanıtımıyla ilgili cevapta önemli bir kısmının bilgi almak istemesi veya gerekirse alabileceklerini belirtmeleri (Şekil 13) cihazlara ilgi duydukları ancak oksimetre, hasta başı monitörü, veri kayıt ve analiz cihazlarını yeteri kadar tanımadıkları anlaşılmaktadır. Bu konuda ileride planlanacak bir eğitim programı ile çözüm sağlanacağı ve cihazların kullanımı ile ilgili talebin artacağı düşünülmektedir.
9. SONUÇ
Mevcut projede hayvanların fizyolojik ve biyokimyasal verilerinin izlenmesi için kan sayım cihazı, kan gazı analiz cihazı, hasta başı monitörü, kapnograf, veri kayıt ve analiz cihazı alınarak sağlanmıştır. Veri kayıt ve analiz cihazına çeşitli modüller eklenmek suretiyle birçok ileri tetkik yapılabilmektedir. Bu sayede laboratuvar hayvanları üzerinde çalışma planlayan araştırmacılar verilerini detaylandırma veya alternatif araştırma yapma imkanı bulacağı kanısına varılmıştır.
26 10. KAYNAKLAR
1. Aygencel G. Arter kan gazlarının yorumlanması. Türk Kardiyol Dern Arş, 42(2):194-202, 2014.
2. Balcombe JP, Bernard ND, Sandusky C. Laboratory routines cause animal stress. Contemporary Topics, 43(6): 42-51, 2004.
3. Brosnahan AJ. Animal Models Used to Study Superantigen-Mediated Diseases. Methods Mol Biol, 1396: 1-17, 2016.
4. Dai G, Xu Q, Luo R, Gao J, Chen H, Deng Y, Li Y, Wang Y, Yuan W, Wu X.
Atorvastatin treatment improves effects of implanted mesenchymal stem cells:
meta-analysis of animal models with acute myocardial infarction. BMC Cardiovasc Disord, 15(1): 170-6, 2015.
5. Day J, Pandit JJ. Analysis of blood gases and acid-base balance. Surgery, 29:
107-11, 2011.
6. Emiralioğlu N. Arteriyel Kan Gazı Değerlendirmesi. 3. Bölüm.
http://solunum.org.tr/TusadData/Book/535/30112016114737- 03_Bolum_02_Arteriyel.pdf. 2017.
7. Flegal MC, Fox LK, Kuhlman SM. Principles of Anesthesia Monitoring:
Respiration. J Invest Surg, 22: 452-454, 2009.
8. Fox LK, Flegal MC, Kuhlman SM. Principles of Anesthesia Monitoring: Body Temperature. J Invest Surg, 21: 373-374, 2008.
9. Fox LK, Kuhlman SM. Principles of Anesthesia Monitoring: Respiration. J Invest Surg, 22: 452-454, 2009.
10. Garber, JC ve ark. Guide for the Care and Use of Laboratory Animals. 8th Ed., The National Academies Press, Washinton DC. USA, 2010.
11. Karcıoğlu Ö. Role of capnography in critical care. Cerrahpaşa J Med, 29(4):
207-213, 1998.
12. Kaya Z. Tam kan sayım çıktılarının yorumlanması. Dicle Tıp Dergisi, 40 (3):
521-528, 2013.
13. Khan M, Sekhon B, Giri S, Jatana M, Gilg AG, Ayasolla K, Elango1 C, Singh AK ve Singh I. S-Nitrosoglutathione reduces inflammation and protects brain against focal cerebral ischemia in a rat model of experimental stroke. Journal of Cerebral Blood Flow and Metabolism, 25: 177–192, 2005.
14. Kona-Boun JJ, Silim A, Troncy E. Immunologic aspects of veterinary anesthesia and analgesia. JAVMA, 226: 355-363, 2005.
15. Kuhlman SM. Principles of Anesthesia Monitoring: Introduction. J Invest Surg, 21: 161-162, 2008.
16. Maeda F, Kleıner-Fısman G ve Pascual-Leone A. Motor Facilitation While Observing Hand Actions: Specificity of the Effect and Role of Observer’s Orientation. J Neurophysiol, 87: 1329–1335, 2002.
17. Peng X, Knouse JA, Hernon KM. Rabbit Models for Studying Human Infectious Diseases. Comp Med, 65(6): 499-507, 2015.
18. Peng YJ, Nanduri J, Yuan G, Wang N, Deneris E, Pendyala S, Natarajan V, Kumar G K and Prabhakar NR. NADPH Oxidase is Required for the Sensory Plasticity of the Carotid Body by Chronic Intermittent Hypoxia. The Journal of Neuroscience, 29(15): 4903– 4910, 2009.
27
19. Sarıhan A. http://www.aciltıp.com/kan-gazi. 2016.
