ISPARTA. HALKEVi MECMUASI ~ Eğridird Tahir Attil ıi.n ı k 1 1 O Q]) Halk Sütunu ~ Büyük Ada

(1)

••

ISPARTA

HALKEVi MECMUASI

ft©©©©©©©®©eı©©® Içindekiler C©©©©©©Q@geıeıg@

Sahife @

Halk Sütunu ~

Altı Ok 101

Mamum 103

lspartalı Büyük Ada

i

^Tarih

Araş::::.a· _Eğridird

¹⁰⁴

~

Tahir 106 @

Attilıi.n ı k 1 1 O Q])

Budun

bilğisi araş ®

(jj) Abdallar Atabeyli N acı ^{1 11}

®

@ _K~mllEf , . Sait 115 @

$ . .

^@

~@@@@@)@)@@@~©@@)@§&@:@@§§©@@©§~

(2)

. .

. . ^~ ..

ifarl'h Arqhriı:ıa\atü ^{1 •}

Eğridirde Dündar Bey

Med · resesi

· ·Ispartanın doğusunda ve 33 kilo-

metre . mesafede . kain ve bu gün bir kaza . merkezi bulunan Eğridir kasa-· . bası; vaktiyle Hamidelinin sayılı bir

merkezi ve en · mamur beldesi idi .. 'Kendi · ismini taşıyan göle doğru uza-

nan bir dirsek üzerinde kurulan bu · kasabanm; eski müdafaa tarziarına . göre eşsiz bir mevkü vardı. Bab yö·

nünden yalçın yamaçlı dağların kucak-

ladığı Eğridir kalesini; üç taraftanda sular çeviriyordu .. Kasahaya y·akın, bi- rlsi büyük birisi küçük olmak ü:zre iki rihine kadar (Galata), (Halep), .(Mekke) (Edirne), (Mısır), (Şam) mollalıklarıdıia

bulundu. (1029 H.) de (Anadolu) kazaskeri olmuş ise de sene nihayetinde

b~kaüt edildi. (1031 H.) de (Rusçuk)

ka:~;ası arpalık olarak verildi.

( 1032 H.) · şahanında hem (Bursa) ya nefyedildi ·hem de arpalıkları elin-.

den alındı. Muradı Rabiin ·cüliisunda (1033 H.) zilkadesinde ikinci defa olarak (Anadolu) sadrı oldu. Cemaziyel- evet (1034 H.) de nakibüleşraf, aynı

senenin .-şavvalinde (Rumeli} kazaskeri

yapıldı. (1035 H.) seferinde meşguliye-. tiDdeıt dolayi çekilmiş, kendisine ( Di- m.toka)' arpalık verilmiştir. (1039 ·H.) de 'lracce ·gitti. Av d etten ·biraz s.onra (1040 H.) zilkadesinin sekizinci pazar güiJ.ü öldü. ( Eyyüp) te (Hazreti Halit) türbesi civarında ıiıetfund,.u-.(13}

Şarkın üç lisanına vakıf, hepsinde edebi kuvvet ve kabiliyetini göstermiş-

1()6

TAHIR

· clda ile si!slenen ve şimale doğru uza- nan göl sathı cazip bir güzellik veri- yordu.· (1) SelÇuki sultanlarından birinci Mesutla İmprator (Jan Komnen)

arasın4a geçen harplere· ve sultan Mesudua muvaffakiyetli manevralarına

(1) Kasaba lle; birisi meskun olan ~dalar ara•

. sında vaktlle muvasalayı temin eden bir yolun

~evcut bulunduğu hallhazırda su altında gö- . rünen duvar parçalanndan açıkça anlaşıl·

maktadır. 732 tarihlerinde bu kasabayı ziyaret eden ve Dündar bey medresesine misafir olan lbni Batute; !ğridirin suluk, · ağaçlık, çarşıları güzel .ve çok mamur blr şehir olduğunu Ifade etmektedir. (lbnl Batute seyyahnamesi S. 216)

ti. Edebiy~tta babası gibi Şerifi malı

lasını kullanırdı. Şürleri kasideleri var-

dır. (Kasidei Bür'e)ye talımisi görüldü.

Arapça yazılmış parçalan çoktur.

(Atai) nin şekayik zeylinde (Tezk~re

tüşşuara) ları olduğunu y~zıy2r. Türk- çe parçalarına ait bir kaç . nümuneyi

aşağıya kaydediyotuz:

Gerçi ·derler va'cleye eyler vefa ·oı nazenın Bana amma. çeKmeyince sineye gelm~z yekır varmadın mektebl hOsnlçre ·dahi Ostada Ezber etmiş sebakı şlveyl hafız zade Ger_:r(labe Içre var gör o dilanı afeti Soydu clhanı eyledi derviş halvetT (14)

Ayıiı zamanda alim idi. En yüksek dini mevkilerde. bulunmuş, herkesin hürmet ve itil>arını kazanmıştı.

Çok ıİıüşfik, comer.t, seriillintikal bir zat idi; Fırsat zuhurunda, ilerde

bazı kasidelerini neşredeceğiz.

(13) Atai · Şeka:fik zeyli: C: 2. S: 742 Sicilli Osmani C: 3. S: 141 {14) Atat Şekayik S: 741

,,

(3)

. . .

"(2) daha· sonra bir çQk tarihi vak'ala- ra sahne olan bu }rurtta tarihi cephe-· çlen ·değerli ve canlı Türk eserleri var-

dır. Yazımızın özünü teşkil eden (Dün- dar. b~y medresesi ) de bu eserlerin

· ölmiyen tar,ihi bir varlığıdır.

Dündar bey. medresesi 26.60X23.

· 40 genişliğinde bir salıayı kap1amak-

tadır. İki kati~ oldugu · istidlaı" edilen bu. bina; yalnıZ birinci kalın~ m~afa

za edebilmiştir.(3) Üst kısmı yıkılmış, . hali hazırda görülen odalar sonradan yapılmıştır. Üç numaralı kılişe ile ba-

sılan planda görüleceği veçhile[*]binaya dehliz halinde bir methali, 12X14 bü-

yüklüğünde bir iç avlu ile 6X50.6 bir

selamlığı, ikisi büyük olmak üzere 12 odayı ihtiva etmektedir. İç avlunun üstü tamam.en açıkhr. Ortasında vaktiyle mevcut olan şadırvanın izleri gö- rülmektedir. Selamlık kısmının üstü kemer kubbe ile ör~ü ve. cephesi Dündar beye ait bir kitabeyi ihtiva eden yüksek ve · muhteşem bir ke- merle süslüdür. Zıya tamamen iç a·v- ludan gelmektedir. Selamlığın arka duvar sathında görülen kemer ve kôr- nişler;· .vaktiyle buradan arka cepheye

açılan bir kapının ve üstünde bürill:t bir pençerenin mevcut olduğunu gös- termektedir. Atabey medresesinin mes:.

(*] PUinın klişesi erişmediğinden gelecek sa-

yıda basılac~r. .

: (2) 535 tarihlerinde Sultan Mesut kuvvetlerinin

(Piııgesa -Eğridir) bataklığı çlvarında bir çok

· mevakli ele geçirmesi üZerine Antalya yolula gelerek Türklere hUcnm· etmeğe teşebbüs eden lmparator (Jankomnen) muvaffak · ola- , mamış, bütün eşyaları sular içinde kalmış

ve Türkleri (!ozopolis - Uluborlu) mubasara-

sından vazgeçirmeğe zorlayamamıştır. (Tü,k- lerln tarihi umumisi terceme cilf 4. Sahife 72

Hüseyin Cahit) ·

(3) Böcü za.de Süleyman bey merhum Dündar bey medresesinin fevka.nl ve tahtani 30 bU.cres~

lkl dershane ve bir ılıescidi ihtiva ettiğini kaydetmektedir. (Isparta taribi Sahlfe 222)

cit kısmiyle ,ok müşabeheti olaıi bu

kısmın de,shane ittihaz edilmiş olduğu

tahmin edilebilir. Planda görülen bağ

dadi taksimat sonradan yapılmışhr..

Selamlığın sağında ve solunda 6.50X7.60 eb'adında iki büyük dershane vardır. Her iki dershanenin . de kapıları üstünde · talebeyi tahsili ilme teşvik ma~yetinde yazılmış mermer kitabeler bulunmaktadır. İç avlunun

sağ ve sol kollarında sıralanan odaların

önlerini örten karşılıklı kemerler vardır.

Dörder ~e~mer sütun üzerin~ yerleşep bu kemerlerden s.ağ koldaki kemerler hali hazırda yıkıl~ş ise de [4] sol ta-

·raftaki kemerler şekli aslilerini muha-

·faza etmektedirler.

Sütunlar yeknesakbr. Sütun başlık

ları selçuk tarzı mimarisine göre işlen

miştir. Kenarlara düşen sütun başİık

larının dörder köşe~eri kabartma kar- tallarla ortadaki ·başlıklar da şeceri menkuşatla süslüdürler. Yazık ki kısa

ve dar düşUnceliler tarafından kabartma kartal resimlerinin baş v~ ayak- kısımlarımn kırıldığı teessüfle · görül- mektedir. Vaktiyle mevcut bulunduğu

istidlal edilen ikinci kat odalarının bu sütunlar üzerindeki kemeriere . dayan-

dığı hali ·hazırda mevcut" olan tuğla ile

örülmüş duvar aksamından anlaşılmakta

ve tuğla aralannın ma vi çiniler le süs-

lendiği" göze çarpmaktadır. Bu çinilerle Atabey medresesi türbesindeki . sa.ndu- ka da mevcut olan çiniler a,a~nda benzeyişlik . vardır. .

Birinci kattaki odalarm hepi6inin de üstü ke~er kubbelerle örtül~iş,. kapı koroişleri yekpare mermerden yapılmış, odaları aydınlatmak için kapıların üs~- (4) Yıkılan kemeriere ait sütunlar medresenin

Iç avlusunda mevcut balunmaktrdır.

(4)

,.

~·

lerinden

'ıı~susi

menfezler

bı~akiimı~ht.

-'kabartina bir hltabe ile· yüksek

llir. sana~

Yalnız binanın cephe. dıl'ında. ·buhlnaıi ve. kıymat taşıyan bu eser; Türk san'a-· ve medhalin sağına". ve ·sôl~na ··düŞen· .~ıiı ye·mi~a~i hususiyetinin çok.muh-· . . bilinci· odaların cephe dtiv:arlarinda_ teşem .·ve eşsiz bir örneğidir. 'Hayret_.

~yrıca açılmış olan ·dehliz. halinde birer ve takdirlerle temaşaya değe~ 'bu· ka- pençereleri vardır. · ... pıda~ kabartma · yazılar şunlardır: .

Methalin tam mukabil cephesine ·,.Ja.lı.~t.!: r~ 'i ı ,.JU..Uı .:!l_,~ı o.Jli.I.A. •..ıL-ı ^V"'i

düşen sela,mlık kısınlnın. kemeri mev:cu.:. .. ~)Jio.J\kL

r.u-

¹1>. "='~' ~~ .1.:-. f'iı'="\i,., dı\..

diyetini muhafaza etniek~e ise de ce·-_· ;Jl:lı;~l ,j\..j)iı_,_r;..> -=-~ ,j\..JI~ _)1_,~ ı.i:-~1~

nalılarındaki dershanelerin · kemerli:kuh- ı.):.J.> _;l.I~:)J: ı_,~_i _;!;.1 •.1,-!1~ ~_;ı.ı~Wı~~ o.Jil..L-

beleri çökmüş bir yaziyettedir.bersha:--· i:_..ı!_,i.ı21i ı.J::>ri-' ~h_L'jı t"'<i wF.r.:.l.l_,-·;;.sCılö._..J:>Ii nelerin kapılan üzerinde diğer· odalarda ·~ı~:· _i.• ~~~- ~ ~li.lö.>.i Jl-•öu ~~llj olduğu gibi ışık girecek bir :menfez ~~ JT t:.L" tJ'iı_, }:;_,~:.._, rl!.lı_, ~-..ı'il:.)\ı o.J\kL

olmadığına bakılırsa dershanelerin .n.ıuh;. o.J.Ik:\~.w ı:,: ı :.~-ıJ. J~ ~ıy_·ı ı.): ..ılı_, ı::....ıı..:.\i

taç oldukları zıyanıri Atabey, meqres_e;. . :-;ı.~~i

·

~ o.J~J

e

^.:.t..:._,....;..ı.J: ı:i~Je. ~ı sinde olduğu gibi kemerli kubb~lerden · ~L-_j

'r. :.\.._,

J>..ı'iiJ..ıl!... J.~ı.. .Jlı....ı.;. ~ · açılmış olan menfe:~;lerden · temin .edi!• · · ·. . [2] .

•t-=- -'

~·'N_,

· ·

diği, gerek selam4ğın ve .gerekse d~rs- . . Medresepin iÇ avlusunda ve metha- hanelerin üstünde ikinci bir kalın mev- lin· tam mukabilinde buliman selamlık ..

· c~t olmadığı istidlal edilebilir. Elyev~ · cephes~( ~ezyin _ edeİı büyük kemerde mevcudiyetini muhafaza eden ve ~elam~ mimari bir _kı}rm~f ve san'ab. haiz ol'!"' lık kısmının ·-cephesini süsleyen büyük m;ıkl~--betaber cephe kapısınıiı ifade et- kemerin irtifaı aşağı Yukarı ikinci kat tiği tezyina_t v~ ihtişam karşıs1:11da basit ~ _ ittifaını geçmekte olması

da

bu kanaatİ kalır. BüyUk 'kemerin üstündeki ikinci

·kuvvetlendirebilmektedir. kitabede de şu yazılar vardır:

· İkinci _kat23 ~~s-amaJdıve karşılıklı ·~ı ~1_;!;.11 ~_;ı.ı_,-~'11 ~~~'lıv'i birer taş merdivenle·çıkılm_aktadır. [1] -~~ı.J:-Ilı_, 4}~~~~ -~~')lı_, ~ıv''i.ı .!ll.. ~1).'11 )~

Küçük od~ardan ikisi müb~nazır ·ola'!"' J ~jL.il ~ıv-·ı ifı.:.t__ .... ,..y1 ı.i: ..ıl..ı.ı',) ~~J ri... 'lı rak birinci katla iklnci kabn mütevassıt t;..ıl..ı _,\.!.ı_, u_,t;ı.ı ~_,..u~~

C'i.

._,ı..c;ı ~Li. bir noktasında ve bu merdivenler . üze- . . · ~ 4CI\.. ·~ lj_,~ ·ri; ~L:-

_, ·

^..s»-1:c.-~J rinde· bulunni~ktadırla~. 'Cephe .k~pısı~daki birinci bü~k ki- .

Binaıiın şayanı tetkik olan· aksa~; tabe bu· bin·a:nın (H~ ?35, M. 1237) ta- selçuk inim~risine ve Türk zevkine h~s ·rihlerinde rum -s~~ çukileri sultanlarından olan bir in~elikle tezfin edllen. cümle· ikinci Gıya:s~dc:lln Keyhüsrev [3] tara_- kapısıdır . . (1,2) numaralı kılişelerde gö- . (2) Bu.kitab~de birinci Al~eddinin babası birinci rüleceği veçhile c~phedehl ·büyük kapı- Gıyaseddin ~eyhüsrevin yazılmainı~ olması nın etrafını çerçiveleyen hendesı" . dikkati ce!betinekte, birinci Gıyaseddinttı~ile

ikinci GtyllSeddin · lafmlerinin iltibasları uok-

.tezyinat ve bunla_nn arasında }rine bü- tası sebep olarak hatıra gelmektedir. _

""k b" · · • d Id · (3)_(634 H. 1236 M.) .tarihlerinde babası birinci

yu • ır çe~çıveyı ·· ^O^.ura~ ve çok Alaed_dinin yerine ta~ta · çıkmıştır. Birinci

emekli. olarak mermer üzerine kazılan Alae~din Keykubat Şarkta menkuh ailesi (1) Sağ keldaki merdiven binanın

!amiri esnasmda kapablmıştır.

108

üst kısmının hakimiyetine nihayet ·vermek. ve CeHileddin · Harzemşahın şehadetindere;Gsonra başsız.

kalan ümerasım kabul ve· istihdam etmek ·

(5)

Eğridirde D iindar bey medresesinin methali

Eğridir Dündar bey medresesinin kapısı etrafındaki Selçuki tezyinabndan büyülttülmüş bir parça