TEMEL KAYNAKLAR
Alpay, N. (2000). Türkçe Sorunları Kılavuzu. İstanbul: Metis.
Calvino. I. (2007). «Elindekiyle Yetinmesini Bilmek» Sen Alo Demeden Önce. Çev. Şemsa Gezgin. İstanbul: Yapı Kredi. 17-19
Kemal Y. (2011). Röportaj Yazarlığında 60 Yıl. İstanbul: Yapı Kredi.
Manguel A. (2013). Okumalar Okuması. Çev. Sevin Okyay. İstanbul: Yapı Kredi. Özdemir, E. (2011). Eleştirel Okuma. Ankara: Bilgi.
▪ 1. Hafta
▪ Öğrencilerle Tanışma ve Dersin Tanıtımı
▪ Dersin amaçları ve uygulama çalışmaları hakkında bilgi verme AMAÇLAR
▪ Eleştirelliğin ve soru sormanın önemini kavramak ▪ Eleştirel okuma ve yazma ilişki üzerine düşünmek ▪ okumanın işlevi ve iletişimsel boyutları üzerinde
durmak
▪ etkili okumanın koşulları üzerine düşünmek
▪ Söz ve yazı ilişkisini, görüntü ve metin ilişkisini, ifade biçimlerinde ortaya çıkan uzlaşma ve farklılıkları
tarihsel bir perspektifle, farklı yazınsal türlerden örnekler üzerinde incelemek
▪ Farklı yazınsal türler üzerine sınıfta okuma çalışmaları yaparak
öğrencilerin yorumlama ve fikirlerini özgün biçimde ifade etme becerilerini geliştirmeye katkı sunmak. Konuşma cesareti
kazanmalarını sağlamak
▪ Dijital kültürün gündelik yaşamdaki izlerine; sözlü/yazılı ifade
biçimlerimizdeki yansımalarına dair farkındalık edinmek
▪ Öğretici ve kurmaca yazı türlerinden seçilen örnekler üzerine sınıfın
grup ödevleri yapmasını sağlayarak birlikte çalışma ve ortak üretim ve sunuş yapma becerileri açısından deneyim kazanmalarını
sağlamak
▪ Edebiyatın başta iletişim bilimleri olmak üzere disiplinlerarası
niteliğini ve insan yaşamındaki önemine ilişkin farkındalık edinmelerini sağlamak
▪ Her dönem öykü, roman, röportaj, mektup ve deneme türlerinden
nitelikli örneklerin sınıfta okunmasını ve tartışılmasını sağlamak
▪ İçeriğin sunuşu ve izleğin, ödev konularının öğrenci eğilimlerine,
Okuma Hallerimiz, Okur Konumlarımız… Neler okuyorsunuz?
Okuma tercihlerinizi neler belirliyor? En son ne okudunuz?
▪ Hangi ortamlarda okursunuz? ▪ Hangi saatlerde okursunuz?
▪ Okumaya ne kadar zaman ayırıyorsunuz? ▪ Kitap sayfasını kıvırır mısınız?
▪ Altını çizer misiniz? ▪ Not alır mısınız? ▪ Kitap kaplayan? ▪ Kütüphane düzeni?
▪ Gazete okurken ben… ▪ Şiir okurken ben…
▪ Bilimsel bir makale okurken ben… ▪ Öykü okurken ben…
▪ Gece okurken ben… ▪ Yatarak okurken ben…
▪ Kütüphanede okurken ben…
▪ «Okumak da yazmak gibi kişisel bir eylemdir. Aynı metin her okur tarafından yeniden yazılır.»
▪ Hangi metinleri hep birlikte görece daha uzlaşarak anlarız?
▪ Hangi metinleri her birimizin bambaşka yorumlaması daha
▪ Hangi metinleri anlamak daha güçtür? ▪ Uzmanlık gerektirenler…
▪ Kötü kaleme alınanlar…
▪ Kötü çeviriler…
▪ Okuduğumuzu anlayamadığımızda ne hissederiz? ▪ Kendini suçlama ▪ Sıkılma ▪ Vazgeçme ▪ Pes etme/etmeme ▪ Siz ne yaparsınız?
▪
Alışkanlıklarımız okuma
ÖDEV
▪ Okuma tutumlarınıza ve alışkanlıklarınıza ilişkin,
konuştuklarımızdan yola çıkarak bir kompozisyon yazınız.
▪ başlık, giriş, paragraflar, sonuç, özgün yaratıcı yazma tarzı bekleniyor. ▪ Az bilinen 5 sözcük kullanılacak. Metin içinde altı çizilecek. Anlamları
▪ Okuma, dünyayı anlama, kavrama çabasıdır. ▪ Kendini tanıma çabası, dilsel bir etkinliktir. ▪ “Çünkü anlamak ortak bir dil gerektirir ▪ Ortak dil ise,
▪ Ortak yaşam/ortak bilgi/ortak birikim/ortak düş/kimi yerde de ▪ Ortak düşüş demektir.
▪ Yazarlık nasıl bir yazma donanımı gerektirirse okurluk da bir
okuma donanımı gerektirir.
▪ Bu donanım, öyle bir çırpıda kolayca edinilecek türden
değildir. ▪ Neden?
▪ Değişik yapıda metinler üzerinde okuma deneyimi ister.
▪ Okunan metnin türünü belirleyebilmek
▪ Metnin düşünce ve duygu yapısını oluşturan öğeleri ayırabilmek ▪ Yazarın amacını kestirebilmek
▪ Nasıl yapabiliriz? ▪ Yazarı tanımak ▪ Konuyu tanımak
▪ Dil ve anlatıma hakim olmak ▪ Metindeki ipuçlarını yakalamak
▪ Yazarın başvurduğu anlatım biçimlerini, düşünceleri geliştirme yollarını seçebilmek (biçimsel ve içeriksel)
▪ Yazar-Okur ve ikisinin içinde yaşadığı «anlam evreni» ▪ Bu evrenin koşullarından bağımsız değiliz…
▪ Yazar ve okur arasındaki etkileşim için kesişme ve ortaklık
şarttır…
▪ Ortaklık ( yakın anlamlar)-sözcük çalışması…
▪ Yakınlık ▪ Benzerlik ▪ ???
▪ Metni oluşturan ▪ İletişimsel
▪ Gönderici ▪ İleten
▪ Metni çözen
▪ Anlamaya çalışan
▪ Sınıf çalışması…
▪ «Okur deyince» metnini anlamak için hangi sorularla
başlayalım?
▪ Metnine göre kaç tip okuyucu vardır?
▪ Ayaklı sözlük
▪ Okuduğunu sindiren okuyucu
▪ «dünya tarihinin büyük başarılar elde etmiş insanlarının çoğu okumaya düşkün insanlardı».
▪ Amaçsız okuma olur mu? ▪ Amaç neyi belirler?
▪ Okur olarak takınacağımız tutumu.
▪ Romanla tezi aynı beklentiyle mi okuruz? ▪ Değişen nedir? Neyi bulmak isteriz?
▪ Okumaya konu olan ▪ Anlam bütünlüğü olan
▪ Kullanmalık metinler..
▪ Sözcüklerin somut anlamları
▪ Yaygın biçimde uzlaşılan/paylaşılan anlam… ▪ Hayal gücüne daha az seslenen..
▪ Üslüpsal özgünlük, sanatsal-estetik biriciklik kaygısı daha az. ▪ Gündelik dilin söz değerleri
▪ Duygusal ve çağrışımsal anlamdan uzak. ▪ Çok değerlilik tercih edilmez.
▪ Metinlerin türünü-niteliğini ayırmada temel ölçütü dildir. ▪ Bilgi iletme amacı geri plandadır ya da yoktur.
▪ Yazar ifadeleri anlatmak istediği şeye göre boyutlandırır. ▪ Günlük dilin söz değerleriyle yetinmez.
▪ Ödev
▪ Aynı konuyu ele alan bir öğretici bir yazınsal metin bularak
▪ Eleştirel tutum ▪ Konuyu araştırma
▪ Konu olamayacak bir şey var mı yeryüzünde? ▪ Neden?
▪ «düşünülebilen»
▪ Yazarın belirlediği şey
▪ Öğretici metinlere konu olamayacak bir şey söyleyin?
▪ Bakış açısını belirleme
▪ Yazarın konuya karşı tutumu
▪ İletiyi Bulma
▪ Önerme/varsayım/ana düşünce/sav/iddia… ▪ Yazıyı yönlendiren temel boyut
▪ Bu ileti, çeşitli geliştirme yolları ile oluşturulur
▪ Yardımcı düşünceler ▪ Düşünsel örüntüler
▪ Ana savla çelişmeyen…
▪ Metinlerde ana sav ile yardımcı düşüncelerin ilişkisini seçebilmek
önemlidir!
▪ Örneklendirmeler ▪ Tanımlamalar
▪ Karşılaştırmalar ▪ Tanığa başvurma
▪ Eleştirel okuma, metinle iletişimsel bir etkileşim içine girmedir.
▪ Yazarın bize ilettiği iletiyi alımlama edimidir.
▪ Bu da metni oluşturan öğeleri değerlendirmeyi, bunları
▪ Sözcüklerin anlamsal özellikleri ▪
▪ Sözcüklerin temel anlamları, yan anlamları ve duygu
değerleri…
▪ Okurken duygu değerlerini de hesaba katmak gerekir.
▪ Okuduğumuz bir metni tam algılayıp kavrayabilmek için
metni yönlendiren anahtar sözcük ve terimleri yazarın kullandığı bağlamda anlamlandırmak gerekir.
▪ Metin boyunca yazarın sık sık yinelemek zorunda kaldığı
sözcüklerdir bunlar.
▪ Macit Gökberk’in bir yazısındaki anahtar kelimeler tespit
▪ Cümlelerin nitelikleri
▪ Metin içinde yönlendirici işlevi olan önemli cümleleri
ayırt etmek.
▪ Okurken duraksadığımız, önemli bir yargı bildirdiğini
hissettiğimiz cümlelerin üzerinde durmak
▪ Cümleleri anladığımızın en önemli göstergesi, onları
kendi sözcüklerimizle yeniden söyleyebilmektir.
▪ Bir başka gösterge de onu bir örneğe bağlayabilmedir.
▪ Örnek metinler üzerine çalışma:
▪ Hem öğretici hem yazınsal metinler bilgi aktarır. Peki fark ne? ▪ Gerçek dünya /yaratılmış dünya
▪ Yansıyan ve yansıtılandan ibaret değil. ▪ Konudan çok işlenişi önemli
▪ Olay örgüsü
▪ Neden sonuç ilişkisi
▪ Olay akışı
▪ Kurmaca metinde gereken algı durumu
▪ Neyin sunulduğu kadar nasıl sunulduğu da önem kazanır. ▪ Söylenenden söylenmeyeni de çıkarmak
▪ Kahramanlar, kişiler…
▪ Hareketler, davranışlar, temsiller… ▪ Tipler
▪ Karakterler ▪ Dış görünüş
▪ Zaman dilimi… Ne zaman, hangi saat, hangi mevsim… ▪ Sıçramalı, geri dönüşlü, doğrusal, katmanlı zamanlar…
▪ Mekan: Coğrafi, fiziksel, iç dış, atmosfer özellikleri,
gerçek-kurgu ortamlar..
▪ Zaman ve mekan anlatıyı ne kadar kuruyor… metin için nasıl
▪ Birinci Kişi (öykü kişisi)
▪ Temel ▪ Yan
▪ Üçüncü Kişi (öykü kişisi değil)
▪ Her şeyi bilen (öznel) ▪ Gözlemci (nesnel)
▪ Öyküleme
▪ Kişiler ▪ Yer zaman ▪ Anlatıcı türü
▪ Dil özellikleri (argo, gündelik, sözcük seçimi eski-yeni vb. deyimler vb.
▪ Ayrı okuma donanımı gerektirir. Niçin? ▪ Şiirde sesçil evren
▪ Duygu ve düşüncenin, ifadenin şiirsel düzenlenmesi. ▪ Düz yazıdan farkı nedir?
▪ Kuruluş/sınırlı bütün/ kalıplar
▪ Parçalar arası hesaplı bağın önemi ▪ Şiirle duyurulabilecek üst gerçek
▪ Bir yer var, biliyorum/ her şeyi söylemek mümkün; /epeyce yaklaşmışım, duyuyorum/ anlatamıyorum. Orhan Veli
▪ Sözcük seçimi
▪ Ses ve anlam değeri ▪ Bağdaştırmalar
▪ Eğretilemeler ve simgeler ▪ Ses örüntüü
▪ İmge örüntüsü
▪ Sınıfta gruplar halinde sunulacak. Serbest seçim… ▪ BEYAZ GÖMLEK Sesin ……beyaz gömleğim ………nerde
▪ ÖĞRENCİ SUNUMLARI: ROMAN ÇÖZÜMLEMELERİ ▪ MİLLİ KÜTÜPHANE ZİYARETİ ÖDEVİ
▪ Distopya: ütopik bir toplum anlayışının karşıtı ▪ “Karşı ütopya”
▪ İlk kez J.S. Mill tarafından kullanılan kavram, bu filozof
tarafından “ütopyanın tersi” olarak değil, “kötü bir yer” olarak kullanılmıştır (https://tr.wikipedia.org/wiki/Distopya).
▪ Celal Üster, 1984’ün son sözünde ütopyaları insanlığa sunulan
düşler, karşı ütopyaları ise karabasanlar olarak tanımlar.
▪ Ütopikler: “kusursuz bir düzen” ▪ Thomas More Ütopya
▪ Campanella Güneş Ülkesi ▪ Bacon Yeni Atlantis
▪ Orwell’İn 1984’ü, ▪ Zamyatin’in Biz’i,
▪ Huxley’in Cesur Yeni Dünyası,
▪ Suzanne Collins’in Açlık Oyunları ▪ Ursula K. Le Guin’in Mülksüzler’i ▪ düşünce özgürlüğünün olmadığı,
▪ insan hayatının her alanda denetlendiği, ▪ doğal yaşamın mekanikleştiği
▪ insanları köleleştirdiği totaliter toplumların iç yüzünü ortaya
▪ Sınıf iki gruba ayrılacaktır. Her grup da kendi içinde 2’şer
gruba ayrılarak seçtikleri romanları dönem böyunca konuşulan analiz teknikleri ile irdeleyecekler ve grupça edebiyatta
distpoya-ütopya karşılaştırması yapan bilimsel bir rapor sunacaklardır. Bu rapor final sınavlarında büyük ağırlığa sahiptir!!!
