NN 3

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

Mekânsal veri oluflturma ve entegrasyonu; fotogrametrinin optik temellerini aç›klayabilecek,

Mekânsal veri oluflturma ve entegrasyonu; fotogrametrinin foto¤rafik temel- lerini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Objektif

• Diyafram

• Distorsiyon

• Kalibrasyon

• Foto¤raf

Anahtar Kavramlar Amaçlar›m›z

N N

Fotogrametri

• FOTOGRAMETR‹N‹N OPT‹K TEMELLER‹

• FOTOGRAMETR‹N‹N FOTO⁄RAF‹K TEMELLER‹

Fotogrametrinin Optik ve Foto¤rafik Temelleri

3

FOTOGRAMETR‹N‹N OPT‹K TEMELLER‹

Metrik Kameralar (Ölçü Kameralar›)

Ölçü kameras›, metrik kamera ad› da verilen fotogrametrik kameralar genel olarak bir foto¤raf makinas›d›r. Di¤er foto¤raf makinalar›ndan fark› geometrik bak›mdan merkezsel izdüflüme teorik olarak sad›k olmas›d›r. P nesne noktas›ndan ç›kan bir

›fl›n, do¤ru yolu izleyerek O izdüflüm merkezinden geçer ve izdüflüm düzleminde P' noktas›n› oluflturur. O izdüflüm merkezi mercek sisteminin bir noktas›na, izdü- flüm düzlemi de foto¤raf düzlemine karfl›l›k gelir. Foto¤raf çekimi bu varsay›ma uygun olarak gerçeklefltirilmelidir. Metrik kameralar›n en önemli özelli¤i iç yönelt- me elemanlar› ve kamera distorsiyon hatalar›n›n bilinmesidir.

Foto¤raf Düzlemi

Objektiften a uzakl›¤›nda bulunan bir nesnenin net görüntüsü, yine objektiften iti- baren c uzakl›¤›nda olan bir düzlemde oluflur. Bu durum eflitlik 3.1’de verilen mer- cek denklemine göre ifade edilebilir:

1 1 1

–– + –– = –– (3.1)

a c f

Burada f objektifin (mercek sisteminin) odak uzakl›¤›d›r. Özellikle hava fotog- rametrisi uygulamalar›nda nesnenin objektife olan a uzakl›¤›, f odak uzakl›¤›na göre çok büyüktür. Bu nedenle a = ∞ al›nabilir. Bu durumda eflitlik 3.1’de verilen mercek denkleminden c = f ba¤›nt›s› bulunur. Bu durumda net görüntü, odak

Fotogrametrinin Optik ve Foto¤rafik Temelleri

fiekil 3.1 Mercek sisteminde nesne ve görüntü iliflkisi.

düzleminde oluflur. Bu özellikten dolay› hava kameralar›nda f odak uzakl›¤› yeri- ne c görüntü uzakl›¤›, özel deyimi ile asal uzakl›¤› al›n›r.

Uzaydaki bir noktan›n görüntüsü, asl›nda bir odak yüzeyi ad› verilen bir yüzey üzerinde oluflur. Fotogrametrik kameralarda bu yüzey tam bir düzlemdir. Bunun için özel vakum veya ask› düzenekleri ile pozlanmada filmin tam bir düzlem olma- s› sa¤lan›r.

Fotogrametrik kameralar›n di¤er foto¤raf kameralar›ndan farklar› nelerdir?

Kamera Objektifleri

Fotogrametrik kameralarda kullan›lan mercek sistemleri çok say›da merce¤in bir araya getirilmesi ile oluflturulmufl sistemlerdir (fiekil 3.2). Geometrik olarak bir nokta fleklinde düflünülen izdüflüm merkezi yerine, biri nesne, di¤eri foto¤raf uza- y›nda olmak üzere iki izdüflüm merkezi vard›r. Bu iki noktan›n tek bir izdüflüm merkezi olarak al›nmas›nda, ›fl›n›n optik eksenle yapt›¤› aç›n›n ç›kt›ktan sonrada ayn› kalmas› koflulu ile hiçbir sak›nca yoktur.

Mercek Kusurlar›

Fotogrametride kullan›lan mercek sistemlerinin dayand›¤› temel ilke merkezi izdü- flümdür. Merkezi izdüflüm, cisim noktalar›ndan yay›lan ›fl›n destesi bir izdüflüm merkezinde toplanarak foto¤raf düzlemi üzerine izdüflürülmesidir.

Mercek sistemi taraf›ndan k›r›lan ›fl›n görüntüde çeflitli kusurlara neden olur. Bu kusurlar aberasyon olarak adland›r›l›r. Aberasyon, optik sistemdeki baz› kusurlar- dan dolay›, nesnelerin görüntülerinde oluflan bozulmalara denir. Aberasyonun bi- linen 5 yayg›n tipi, monokromatik aberasyon olarak da ifade edilen Seidel’in befl aberasyonudur.

1. Küresel aberasyon 2. Koma

3. Astigmatizm

4. Görüntü alan›n›n e¤rili¤i 5. Distorsiyon

Bu kusurlar›n tamamen ortadan kald›r›lmas› mümkün de¤ildir. Fakat mercek tasar›m› esnas›nda kontrol edilebilir ve mercek için en uygun koflullar sa¤lanabilir.

S O R U

D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1

fiekil 3.2 Objektif (Nikkor S auto 50 mm f/1.4 mm).

Kaynak: http://imaging.nikon.com/history/nikkor/44/img/img_02.gif

Kromatik Aberasyon

Kromatik aberasyon, monokromatik ›fl›¤›n sebep oldu¤u Seidel’in befl aberasyo- nundan farkl›d›r. Farkl› dalga boyuna sahip ›fl›nlar›n optik izdüflüm sonunda farkl›

yerlerde oluflmalar› sonucu, flekillerin keskinli¤i kaybolur ve renkler yay›l›r (fiekil 3.5). Hatan›n etkisini kald›rmak için belirli dalga boyuna sahip ›fl›nlar› yutan filtre- ler kullan›l›r.

Küresel Aberasyon

Küresel yüzeye sahip merceklerde, optik eksene paralel gelen ›fl›nlar odak düzle- minde tek bir noktada odaklanmaz. Baz›lar› oda¤›n gerisinde, baz›lar› da oda¤›n ile- risinde kesiflir. Optik eksene yak›n gelen ›fl›nlar uzakta kesiflirler. Bu kusur küresel aberasyon olarak adland›r›l›r (fiekil 3.3). Keskinlik kaybolur, bulan›klafl›r ve hale flek- linde görüntü oluflur. Bu kusur, merceklerin uygun kombinasyonlar› ile azalt›labilir.

Koma

Optik eksenin d›fl›ndaki noktalardan gelen ›fl›nlar›n neden oldu¤u aberasyona ko- ma ad› verilir (fiekil 3.4). Nokta olarak görünmesi gereken ›fl›nlar kuyruk fleklinde bir izle görünürler (fiekil 3.5). Yani kuyruklu y›ld›z gibi, ismini de bu görünümün- den alm›flt›r. Diyafram›n k›s›lmas›yla etkisi azalt›labilir.

fiekil 3.3 Küresel aberasyon

fiekil 3.4 Koma Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Spherical_aberration_2.svg

Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Lens-coma.svg

Astigmatizm

Optik eksenin d›fl›ndaki noktadan gelen ›fl›n›n etkilendi¤i di¤er bir aberasyon ise astigmatizmdir. Dar aç› oluflturacak flekilde gelen ›fl›nlar iki ayr› yüzeyde görün- tü olufltururlar. Astigmatizm keskinli¤in azalmas›na ve bulan›k noktalara neden olur (fiekil 3.6). Astigmatizm azalt›labilir fakat diyafram›n k›s›lmas›yla ortadan kald›r›lamaz.

Görüntü Alan›n›n E¤rili¤i

Görüntü alan›n e¤rili¤i, küresel aberasyon, koma ve astigmatizme benzemez, nok- talar nokta olarak görünür fakat odak noktas› karfl› tarafta görüntü merkezine kar- fl›l›k gelmez ve görüntü düzlemindeki kenar üzerindedir. Görüntü kenarlar›na do¤ru flekil gittikçe e¤ilmektedir (fiekil 3.7).

fiekil 3.5 Koma ve kromatik aberasyon

fiekil 3.6 Asti¤matizm.

Kaynak:http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/

9/95/Coma_and_chromatic_aberration.jpg

Kaynak: http://media-2.web.britannica.com/eb-media/46/3246-004-AF8D2D7B.gif

Distorsiyon

Optik eksene e¤ik gelen ›fl›nlar›n farkl› k›r›lma indisli yüzeylere gelip farkl› biçim- de k›r›lmalar›d›r. Bir P noktas›ndan gelen ›fl›n kamera ekseni ile τ aç›s› yaparken kamera objektif sistemindeki kusurlardan dolay› foto¤raf uzay›nda τ' aç›s› yaparak ç›kacakt›r. Sonuç olarak P noktas›n›n görüntüsü P' noktas› yerine olmas› gereken- den ∆r kadar farkl› bir konumda P' noktas›nda oluflacakt›r. Bu farka kamera distor- siyon hatas› denir (fiekil 3.8).

Distorsiyon di¤er aberasyonlardan farkl›d›r. Distorsiyon, görüntü geometrisini etkileyen bir hatad›r. Foto¤raf üzerinde nesnenin konumunun de¤iflimine sebep olur. Bu nedenle herhangi bir geometrik distorsiyonun varl›¤›, fotogrametride çok önemlidir ve foto¤raf üzerinden herhangi bir metrik ölçüm yap›laca¤› zaman dik- kate al›nmal› ve kameran›n geometrik kalibrasyonu ile ortadan kald›r›lmal›d›r.

fiekil 3.8’den ∆r distorsiyon hatas› için ∆r = r' - r = r' - c tan (τ) ba¤›nt›s› yaz›la- bilir. fiekil 3.9’da (P') ve P' noktas›n› birlefltiren ∆r do¤ru parças›, vektörel hata; çap ve te¤et yönünde iki bileflene ayr›labilir. Bunlardan çap yönünde (r yönünde) olan bileflenine çapsal (radyal) distorsiyon, di¤erine de te¤etsel distorsiyon denir.

fiekil 3.7 Görüntü alan›n›n e¤rili¤i

fiekil 3.8 Distorsiyon hatas›

Distorsiyon hatas›n›n minimum olmas› için, kameralar›n yap›m› s›ras›nda tüm önlemler al›n›r. Yine de, belirli bir s›n›rdan sonra bu hatan›n önüne geçilemez. La- boratuarlarda yap›lan duyarl› ölçmeler sonunda kamera distorsiyon durumlar› sap- tan›r. Bu durum kullan›c›lara bir raporla belirtilir.

Eski hava kameralar›nda distorsiyon hatas› 20 - 25 mikron olabilirken, daha sonraki kameralarda bu hata 10 mikronun alt›nda kalm›flt›r. Günümüzde ise bu hata 5 mikronun alt›ndad›r.

Kameralar›n distorsiyon hatalar› bir süre kullan›ld›k- ça de¤iflir. Bunun için kameralar›n iki üç y›lda bir kalib- rasyon ölçülerinin yap›lmas›, baflka bilgilerle birlikte distorsiyon hatas›n›n yeni durumunun da belirlenmesi gerekir.

Distorsiyon hatas›n›n, çapsal ve te¤etsel distorsiyonun tan›m›n› yap›n›z.

Kalibrasyon Raporlar›

Fotogrametrik kameralar›n teknik özelliklerini ve gerekli parametreleri içeren ra- porlara kalibrasyon raporlar› denir. Bu raporlar kamera üreten firma taraf›ndan, ilk üretim s›ras›nda haz›rlan›r ve kullan›c›ya verilir. Kullan›c›, iki-üç y›lda bir kamera- y› test etmek suretiyle bu raporun yenilenmesini isteyebilir. Kalibrasyon raporla- r›nda, iç yöneltme elemanlar›, distorsiyon hatas› de¤erleri ve objektifin ay›rma gü- cü de¤erleri bulunur.

‹ç Yöneltme Elemanlar›: Kalibrasyon raporlar›nda asal uzakl›k de¤eri (c) ve asal noktan›n konumu (x₀, y₀) verilir. Asal noktan›n konumu ile birlikte, ya da bunun yerine, foto¤raf koordinat sisteminde çerçeve iflaretlerinin koordinatlar›

verilir. Bu koordinatlar yard›m› ile kullan›c›, foto¤raflar üzerinde ölçtü¤ü herhan- gi sistemdeki koordinatlar›, kolayca, bu sisteme yani foto¤raf koordinat siste- mine dönüfltürebilir.

Objektifin Ay›rma Gücü (Çözünürlü¤ü): Kalibrasyon raporlar›nda kamera objektifinin ay›rma gücü de¤erleri de yer al›r. Bir mercek sisteminin ay›rma gücü mm’deki ay›rt edilebilen çizgi say›s› ile belirtilir. Bu de¤erler de laboratuar testleri ile saptan›r. Bunun için özel hedef levhalar› kullan›l›r.

Çözünürlük veya ay›rma gücü de¤erleri τ aç›s›na ya da r çapsal uzakl›¤a göre tablolar fleklinde ve mm’deki ay›rt edilebilen çift-çizgi say›s› olarak verilir.

Kalibrasyon raporu nedir? Aç›klay›n›z.

Distorsiyon Hatas› De¤erleri

Kalibrasyon raporlar›nda distorsiyon hatalar› dört yar› köflegen için verilir. Bu de-

¤erler fieki 3.10’da gösterildi¤i gibi grafikler biçiminde verilebilece¤i gibi, bir çizel- ge içinde say›sal de¤erler olarak da verilir.

fiekil 3.9 Çapsal ve te¤etsel distorsiyon

S O R U

D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

2

S O R U

D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

3

Distorsiyon Hatas›n›n Düzeltilmesi

Üretim esnas›nda çok dikkatli tasarlanmas›na ra¤men, te¤etsel mercek distorsiyo- nundan kaç›n›lamaz. Ancak etkileri çok düflük miktarlara indirilebilir. Çapsal dis- torsiyon de¤eri noktan›n distorsiyonlu konumuyla distorsiyonsuz konumu aras›n- daki çapsal uzakl›kt›r. Eski kalibrasyon raporlar›ndan çapsal mercek distorsiyonu belirlenir. Bunun için çapsal uzakl›klara karfl› gelen de¤iflim miktarlar›na göre po- linomsal e¤ri çizilir. Polinomsal olarak çapsal mercek distorsiyonu afla¤›daki eflit- likle ifade edilir.

∆r = k₁r¹+ k₂r³+ k₃r⁵ (3.2)

∆r radyal distorsiyon miktar›, r asal noktaya olan radyal mesafe, k₁, k₂, k₃po- linom katsay›lar›d›r. Bu katsay›lar kalibrasyon raporundaki distorsiyon de¤erleri kullan›larak en küçük kareler yöntemine göre çözülür. Görüntü noktas›n›n x ve y konumunu düzeltmek için görüntü noktas›ndan asal noktaya olan r mesafesi he- saplan›r ve eflitlikte ∆r de¤erinin hesaplanmas› için kullan›l›r.

(3.3)

fiekil 3.11’den benzer üçgenler yard›m›yla eflitlik 3.4 elde edilir.

r= (x x− ₀)²+( y y− ₀)²

fiekil 3.10 Distorsiyon hatas› grafikleri

fiekil 3.11 Çapsal distorsiyon ve düzeltilmifl koordinatlar aras›ndaki iliflkiler

(3.4)

Eflitlik 3.4 den ∆x ve ∆y çekilirse eflitlik 3.5 elde edilir.

(3.5)

Düzeltilmifl koordinatlar eflitlik 3.6 yard›m›yla elde edilir.

(3.6)

FOTOGRAMETR‹N‹N FOTO⁄RAF‹K TEMELLER‹

Foto¤raf Nedir?

Genel anlamda foto¤raf, nesnelerden yans›yan ›fl›¤›n, ›fl›¤a duyarl› bir katman ve- ya elektronik sensörlerin üzerine düflürülmesi sonucunda kamera yard›m›yla kay- dedilmifl bir görüntüdür. Bu kay›t kimyasal veya elektronik olarak yap›labilece¤i gibi kay›t sisteminin özelliklerine ba¤l› olarak siyah-beyaz, do¤al renkli ve yapay renkli olabilir.

Foto¤raf›n çekilebilmesi için ›fl›k flartt›r. Ifl›k herhangi bir kaynaktan cisime ge- lir. Cisimden yans›yan ›fl›k bir alg›lay›c›ya yani göze ya da filme ya da sensore gel- di¤i zaman görünür olur ve renkleri konusunda bilgi verir. Cisimlerin renkleri üze- rine gelen ›fl›¤›n ne kadar›n› absorbe edip ne kadar›n› hangi dalga boyunda yan- s›tt›¤›na göre alg›lan›r. Örne¤in beyaz duvar sar› ›fl›k ile ayd›nlat›ld›¤›nda sar›, ma- vi ›fl›k ile ayd›nlat›ld›¤›nda ise mavi renk olarak görünür. Ancak k›rm›z› renkli ci- sim yeflil ›fl›k ile ayd›nlat›ld›¤›nda siyah gözükebilir.

Ifl›¤›n kimyasal olarak kay›t edilmesi, emülsiyon ad› verilen ›fl›¤a duyarl› bir ta- baka yard›m›yla gerçeklefltirilir. Ifl›¤a duyarl› madde, film, kart ve cam gibi foto¤- raf altl›klar›n›n üzerine yay›lm›flt›r. Bu madde üzerine düflen ›fl›k miktar›na ba¤l›

olarak etkilenir. Ifl›¤›n geldi¤i noktalarda farkl› kararma dereceleri ile kay›t yap›l- m›fl olur. Bu flekilde elde edilen foto¤rafa analog foto¤raf ya da film tabanl› foto¤- raf denilmektedir.

Ifl›¤›n elektronik olarak kay›t edilmesinde, emülsiyon yerine ›fl›¤a duyarl› sen- sörler yer almaktad›r. Bu sensörler üzerine düflen ›fl›¤›n fliddetine göre elektriksel yük üretirler. Nesnelerden yans›yan ›fl›k enerjisi elektriksel sinyallere dönüfltürüle- rek kay›t edilir. Daha sonra bu elektriksel yük transfer edilerek radyometrik yo-

¤unluk de¤erine dönüfltürülür. Bu flekilde kay›t edilen foto¤rafa ise say›sal foto¤- raf denir. Say›sal foto¤raflar, özel say›sal kameralarla kay›t edililebilece¤i gibi ana- log foto¤raflar›n taray›c›lar yard›m›yla taranarak say›sal ortama aktar›lmas› ile de elde edilebilmektedir. Say›sal foto¤raflar konusu ile ilgili detayl› bilgi say›sal fo- togrametri bölümünde verilecektir.

x x x r

r

y y y r

r

= −  −∆











= −  −∆











( )

( )

0 0

1 1 

∆ = − ∆

∆ = − ∆

x x x r

r

y y y r

r

( )

( )

0 0

∆r ∆ ∆

r x

x x y

= y y

− =

0 − 0

‹lk olarak ›fl›¤a duyarl› emülsiyonlar yard›m›yla bafllayan ›fl›¤›n kaydedilme sü- reci geliflen teknoloji ile de¤iflmifltir. Daha sonra ›fl›¤›n say›sal olarak kaydedilme- sine imkan veren sensörlerin kullan›lmas›yla foto¤raf›n kullan›m› daha yayg›n ha- le gelmifltir. Günümüzde art›k yayg›n olarak kullan›lan say›sal foto¤raflar analog görüntülerin yerini alm›flt›r. Son zamanlarda say›sal görüntüleme teknolojisinde yaflanan geliflmeler, fotogrametride say›sal görüntülerin kullan›m›n› art›rm›flt›r.

Elektromanyetik Spektrum (Tayf)

Elektromanyetik enerji, dalga hareketi ile yay›l›r. Elektromanyetik spektrum (tayf) gama ›fl›nlar›ndan radyo dalgalar›na kadar bilinen tüm elektromanyetik dalgalar›

içeren dizilimdir (fiekil 3.12). Di¤er bir ifade ile dalgaboyu nanometrelerden kilomet- relere kadar uzanan sürekli enerji ortam›d›r. Dalga boyu ve enerji aras›ndaki iliflki eflitlik 3.7’de E enerji, h Planck sabiti, c ›fl›k h›z› ve λ dalga boyu olarak gösterilmifl- tir. Eflitlik 3.7’de enerji ile dalga boyunun ters orant›l› oldu¤u görülmektedir.

E = ––h.c (3.7)

λ

Bütün cisimler üzerine düflen elektromanyetik enerjinin bir bölümünü geriye yans›t›rlar. ‹nsan gözü bu yans›yan enerjiyi alg›lar. ‹nsan gözü elektromanyetik spektrumda görünür ›fl›k bölgesine duyarl›d›r. ‹nsan gözünün en duyarl› oldu¤u dalga boyu 550 nm dir. Görünür ›fl›k, en uzun radyo dalgalar›ndan en k›sa dalga boylu gamma ›fl›nlar›na kadar uzanan elektromanyetik spektrumun bütünü içinde çok küçük bir aral›¤› kapsar.

Siyah/Beyaz Foto¤raf Emülsiyonlar›

Siyah/Beyaz foto¤raf kay›t ortam› fiekil 3.13’de gösterilmifltir. Emülsiyon, foto¤raf film ve k⤛tlar›nda, görüntünün oluflturulabilmesi için kullan›lan ve gümüfl tuzla- r›ndan oluflan ›fl›¤a karfl› duyarl› maddelerin oluflturdu¤u bir katmand›r.

fiekil 3.12 Elektromanyetik spektrum

Kaynak:http://anapod.anadolu.edu.tr/groups/ucs541maltan/wiki/d987e/images/60491.JPG

Ifl›¤a duyarl› madde gümüfl bromür, gümüfl jeolid, gümüfl klorid olabilir. ‹nce tanecikler halinde bu madde jelatin içine yatakland›r›lm›flt›r. Jelatin so¤uk suda eri- meyen ancak belirli bir s›cakl›ktan sonra, s›cakl›k derecesi ile orant›l› olarak eriyen bir maddedir. Tanecikler düzgün dört yüzlü, dikdörtgenler prizmas› ve alt›gen prizma biçiminde ve boyutlar› da 0,5-1 µ dolay›ndad›r.

Foto¤raf kameras› önündeki perde k›sa bir süre aç›l›nca mercek sisteminden geçen ›fl›nlar emülsiyonu etkiler. Ifl›¤›n fazla geldi¤i noktalarda etkilenme daha faz- la, az geldi¤i noktalarda ise etkilenme daha az olur. Böylece, önce gözle görülme- yen gizli görüntü oluflur. Daha sonra kimyasal ifllemler yap›larak bu gizli görüntü görünür ve kal›c› bir duruma getirilir.

Renkli ve Yapay Foto¤raf Emülsiyonlar›

Renkli emülsiyonlar, spektrumun belirli bölgelerine duyarl› katmanlardan oluflur.

Örne¤in mavi-yeflil-k›rm›z› renklere duyarl› üç katman ile do¤al görüntüde bir fo- to¤raf oluflur. Renkli filmlerdeki üç emülsiyon tabakas›n›n en üstündeki emülsiyon tabakas› mavi ›fl›¤a karfl› duyarl›d›r. Bunun alt›ndaki emülsiyon tabakas› ise ortok- romatiktir, yani mavi ve yeflil ›fl›klara karfl› duyarl›d›r. Film üzerine düflen mavi ›fl›k- lar›n büyük bir k›sm› birinci emülsiyon tabakas› taraf›ndan emilirse de ikinci taba- kaya, yani yeflil ›fl›klara karfl› duyarl› olan emülsiyon tabakas›na s›zan mavi ›fl›nlar bu tabakay› etkileyecek kadar kuvvetlidir. Bu nedenle ikinci emülsiyon tabakas›

üzerine hiç bir mavi ›fl›¤›n s›zmamas› için birinci ve ikinci emülsiyon tabakalar› ara- s›nda sar› boyal› bir jelatin tabaka bulunur. Bu sar› jelatin tabaka mavi ›fl›nlar› emer ve ikinci emülsiyon tabakas› üzerine yaln›zca k›rm›z› ve yeflil ›fl›nlar›n düflmesini sa¤lar. ‹kinci emülsiyon tabakas› ise üzerine düflen bu k›rm›z› ve yeflil ›fl›nlardan yaln›zca yeflil ›fl›¤› saptar. En altta ise k›rm›z› ›fl›¤a karfl› duyarl› olan üçüncü emül- siyon tabakas› bulunur. Bu tabakan›n yeflil ›fl›¤a karfl› duyarl›l›¤› o kadar azd›r ki, ikinci emülsiyon tabakas›ndan geçip de k›rm›z› ›fl›¤a duyarl› üçüncü emülsiyon ta- bakas› üzerine düflen yeflil ›fl›¤› süzmek için bir filtre gerekmez. Böylece bir görün- tüyü oluflturan üç ana renk üç ayr› emülsiyon tabakas›nda saptanm›fl olur.

Renkli filmlerin h›zlar›n› en üstteki mavi ›fl›nlara karfl› duyarl› olan emülsiyon ta- bakas›n›n h›z› belirler. ‹kinci ve üçüncü emülsiyon tabakalar›n›n h›zlar› birinci emül- siyon tabakas›na göre daha h›zl›d›r. Çünkü birinci tabakadan geçerek ikinci ve üçün- cü tabaka üzerine düflen ›fl›¤›n yo¤unlu¤u ve miktar› azalm›flt›r. Her iki tabakan›n da birinci tabakaya göre eflit miktarda etkilenmesi bak›m›ndan bu tabakalar›n birinciye oranla daha h›zl› olmalar› gerekir. Üçüncü emülsiyon tabakas› ile filmin plastik taba- n› aras›nda da yans›malara engel olacak ›fl›k yutucu tabaka bulunur (fiekil 3.14).

Yeflil-k›rm›z›-k›z›lötesi, al›fl›lmam›fl bir renkli görüntü sa¤lar. Bu tür foto¤raflara yapay renkli foto¤raf denir.

fiekil 3.13 Siyah/Beyaz foto¤rafik kay›t ortam›n›n kesiti

Foto¤rafik Banyo ‹fllemleri

Pozlanm›fl emülsiyonda oluflan gizli görüntü banyo ifllemleri sonunda kal›c› bir gö- rüntü biçimine dönüflür. Siyah/Beyaz foto¤raf malzemelerinin banyo ifllemleri afla-

¤›daki ad›mlardan oluflur.

1. Gelifltirme Banyosu 2. Durdurma Banyosu 3. Saptama Banyosu 4. Y›kama ve Kurutma Gelifltirme Banyosu

Bu banyo ile gizli görüntü görünür duruma gelir. Banyo s›v›s› olan kimyasal eriyik

›fl›k alm›fl gümüfl taneciklerini, ›fl›k almam›fl taneciklerinden daha h›zl› bir biçimde karart›r. Banyo s›v›s›n›n kimyasal bileflimi filmin h›z›na, karakteristik e¤rinin biçi- mine ve taneciklerin büyüklü¤üne uygun olarak haz›rlan›r.

Durdurma Banyosu

Gelifltirme banyosunda gere¤i kadar kald›ktan sonra foto¤raf malzemesi ç›kar›l›r ve durdurma banyosuna sokulur. Bu banyonun görevi emülsiyonda bundan son- ra olabilecek olan kimyasal reaksiyonlar› durdurmakt›r.

Saptama Banyosu

Saptama banyosunun amac›, ›fl›k almam›fl tanecikleri, suda eriyebilen bir bilefli¤e dönüfltürerek bu banyo s›ras›nda veya daha sonraki y›kama s›ras›nda, bunlar›n emülsiyondan uzaklaflmas›n› sa¤lamakt›r. Böylece emülsiyonun ›fl›¤a karfl› duyar- l›l›¤› giderilmifl ve görüntüye kal›c›l›k sa¤lanm›fl olur.

Emülsiyon Tafl›y›c›s›

Foto¤raf emülsiyonlar› cam, film ve k⤛t üzerine sürülür. Fotogrametride emülsi- yon tafl›y›c›s›n›n boyut de¤ifltirmesinin çok küçük olmas› gerekir. Bu koflulu en iyi cam sa¤lar. Yersel fotogrametri kameralar›nda bu nedenle cam kullan›l›r. Hava fo- togrametrisinde ise çok fazla yer tuttu¤u ve k›r›lma tehlikesi oldu¤u için cam yeri- ne film kullan›l›r.

Filmlerin neme ve ›s›ya karfl› duyarl›l›¤› yap›ld›¤› maddeye göre de¤iflir. Boyut de¤ifltirmenin çok az ve homojen olmas› gerekir. Filmler banyo edilirken, kurutu- lurken ve saklan›rken boyut de¤iflimine u¤rar. Hava fotogrametrisinde kullan›lan filmlerin uzunluklar› 50-60 m veya daha uzun, kal›nl›klar› 0.1-0.25 mm, genifllikle- ri de 25 cm’dir.

Renkli foto¤raf kay›t ortam› kesiti.

fiekil 3.14

Foto¤raf ka¤›tlar› filmlere göre daha fazla boyut de¤ifltirirler. Boyut de¤ifltirme- si bu flekilde azalt›lm›fl ka¤›tlar ve bu tür ka¤›tlara bas›lm›fl pozitif bask›lar foto yo- rumlay›c›lar taraf›ndan tercih edilir. Haritac›l›kta k⤛t bask›lar, bir bak›ma kroki olarak kullan›l›r. Ölçüler diyapozitifler üzerinde yap›l›r.

Duyarl›k (Spektral Duyarl›k)

Foto¤rafik malzemesinin üzerine düflen ›fl›n›n enerjisine reaksiyon gösterebilme yetene¤ine duyarl›k denir. Farkl› dalga boylar› için duyarl›¤›n da farkl› olmas› do-

¤ald›r. Bu özellik spektral duyarl›k olarak an›l›r. Gümüfl tanecikleri daha çok ma- vi ve morötesi yak›n›ndaki dalgalara duyarl›d›r. Kimi organik boyalar eklenerek daha uzun boylu enerjilere de duyarl› hale getirilir. Optik duyarlay›c› ad› verilen bu boyalar uzun dalga boylu enerjileri yutarlar ve bu enerjiyi gümüfl taneciklerine aktar›rlar. fiekil 3.15’te farkl› foto¤raf malzemelerinin farkl› dalga boylar›na duyar- l›l›klar› grafikte gösterilmifltir. Bu grafikte yatay eksen dalga boylar›n›, düfley ek- sende ba¤›l duyarl›l›¤›n logaritma de¤erlerini göstermektedir. fiekil 3.16’da farkl›

emülsiyonlara sahip foto¤raflar görülmektedir.

fiekil 3.15 Çeflitli foto¤raf emülsiyonlar›n›n ba¤›l spektral duyarl›l›klar›.

Geçirgenlik (Saydaml›k)

Geçirgenlik, birim zamanda emülsiyona gelen toplam ›fl›k enerjisine göre geçen

›fl›k miktar›d›r. Bu oran T ile gösterilir.

Geçen ›fl›k miktar›

T = ––––––––––––––––– (3.8)

Gelen ›fl›k miktar›

Matl›k

Geçirgenli¤in tersine matl›k ya da opasite denir ve O ile gösterilir.

1 Gelen ›fl›k miktar›

O = –– = ––––––––––––––––– (3.9)

T Geçen ›fl›k miktar›

Kararma (Optik Yo¤unluk)

Pozlanma bir foto¤raf malzemesinin (film, cam, ka¤›t) gelifltirme banyosundan sonraki kararma derecesini belirlemek için, D ile gösterilen ve yo¤unluk veya ka- rarma ad› verilen bir ölçüt kullan›l›r. Bu ölçüt 10 taban›na göre, matl›¤›n ya da say- daml›¤›n tersinin logaritmas›d›r.

gelen ›fl›k miktar› 1

D= log₁₀ ––––––––––––––––– = log –– = – log T (3.10) geçen ›fl›k miktar› T

Pozlanma

Ifl›¤a duyarl› malzeme taraf›ndan toplanan enerji miktar›na pozlanma denir ve E ile gösterilir. I lüks biriminde ›fl›kland›rma ya da ayd›nlatma, t saniye biriminde poz süresidir.

E = Ixt (3.11)

a) Pankromatik film b) K›z›lötesi film c) Renkli film d) K›z›lötesi renkli film

Ayn› alan›n farkl›

emülsiyonlara ait foto¤raflar›.

fiekil 3.16

Kaynak: Carl Zeiss, Oberkochen, Photogrammetric Laboratory.

Karakteristik E¤ri

Log E’nin bir fonksiyonu olarak yo¤unluk de¤iflimi bir grafikle gösterilirse fiekil 3.17’deki karakteristik e¤ri elde edilir. Bu e¤rinin A-B bölgesi (ayak bölgesi) yeter- siz pozlanma, C-D bölgesi de (omuz bölgesi) afl›r› pozlanma anlam›na gelir.

Ayd›nlatma ile birlikte yo¤unlu¤un artmas› durumunda foto¤raf malzemesine negatif denir. Bu durumda parlak objeler siyah veya koyu gri olarak kaydedilir.

Pozlanma ile birlikte yo¤unluk azal›yorsa bu malzemeye de pozitif ya da “reverse”

malzeme denir.

Gamma

Karakteristik e¤rinin BC bölgesi bir do¤ru parças›d›r. Bu do¤runun e¤imi gamma olarak tan›mlan›r.

γ = tanα = –––––––∆D (3.12)

∆logE

Gamma, bir emülsiyonun ne kadar yumuflak, ya da ne kadar sert çal›flt›¤›n›

gösteren bir ölçüttür. Bu nedenle sertlik derecesi ya da gradasyon ad› da verilir.

α = 45° olan filmler normal filmlerdir. Sert çal›flan filmlerde bu aç› daha büyük, yani e¤ri daha dik, yumuflak çal›flan filmlerde ise bu aç› daha küçük ve e¤ri daha yat›kt›r.

Gamma yerine kontrast sözcü¤ü de kullan›l›r. Kontrast, en koyu siyahl›k ile en aç›k beyazl›k aras›ndaki fark› tan›mlamak için kullan›lan subjektif bir ölçüttür. Oy- sa gamma objektif bir ölçüttür. Foto¤rafik malzemeler için kullan›lan kontrast nite- lemesi, γ de¤erinin artmas› anlam›na gelir.

Hava fotogrametrisinde, atmosferin ›fl›k ›fl›nlar›na olumsuz etkisi nedeni ile, arazi ayr›nt›lar› aras›nda kontrast oldukça zay›ft›r. Bunun için hava fotogrametrisin- de kontrast filmlerle, yani γ de¤eri yüksek olan filmlerle çal›fl›l›r.

fiekil 3.17 Foto¤rafik emülsiyonun karakteristik e¤risi.

Gren

Emülsiyondaki gümüfl tuzu taneciklerinin her birine verilen add›r (fiekil 3.18). Gü- müfl tuzu tanecikleri ›fl›kland›r›l›p gelifltirildikten sonra siyah metalik gümüfl zerre- ciklere dönüflerek görüntüyü olufltururlar. Gren büyüklüklerinin gözlemcide b›rak- t›klar› izlenimlere göre, foto¤raf emülsiyonlar›, ince, orta ve iri taneli ya da grenli olarak s›n›fland›r›l›r.

Grenlilik, gümüfl taneciklerinin büyüklü¤ü ve da¤›l›m› ile ilgili bir ölçüttür. Ge- nel olarak, filmin grenlili¤i duyarl›¤› ile ilgilidir. Çok duyarl› (hassas) filmler daha büyük grenli, daha az duyarl› filmler daha ince grenlidir.

Ay›rma Gücü

Gözün, objektiflerin ay›rma güçleri oldu¤u gibi, foto¤rafik malzemelerin de ay›r- ma güçlerinden söz edilir. Ay›rma gücü 1 mm’de ay›rt edilebilen maksimum çizgi say›s› ile ölçülür. Bunu belirlemek için, çeflitli s›kl›kta çizgilerden oluflan flekil 3.19’daki gibi özel hedeflerin foto¤raflar› çekilir. Bu hedeflerin hangi düzeyine ka- dar ay›rt edilebildi¤i saptan›r.

Her filmin ay›rma gücü de¤ifliktir. ‹nce grenli filmlerin ay›rma güçleri daha yük- sektir. Ay›rma gücü, objektifin ay›rma gücü ile poz süresi, objektifin netlik ayar›, filmin banyo koflullar›, foto¤raf› çekilen objenin veya hedefin kontrastl›k derecesi ile çok yak›ndan ilgilidir. Ayr›ca hava fotogrametrisinde görüntü yürümesi de ay›r- ma gücünü olumsuz etkiler.

Ay›rma gücü yerine, son y›llarda filmin, objektifin ve di¤er optik bileflenlerin görüntü oluflturma ya da ayr›nt›lar›n› yeniden oluflturma yetene¤i MTF (Modülas- yon Transfer Fonksiyonu) ile tan›mlanmaktad›r. Foto¤raf› çekilen nesnenin ve fo- to¤raf›n kontrast›, s›ra ile K, K' ise; K' /K oran› N frekans›n›n bir fonksiyonudur.

N mm’deki çizgi say›s› biriminde ifade edilen nesne türünün yo¤unlu¤udur. Pek çok etkenin ba¤›ms›z MTF fonksiyonlar› ard arda çarp›larak toplam MTF de¤eri bulunur.

Gren

fiekil 3.18

Kaynak: http://www.optics. rochester.edu/workgroups/cml/opt307/spr04/jidong/

Genel Duyarl›k (H›z)

Foto¤raf›n oluflabilmesi için emülsiyona bir miktar ›fl›¤›n etki yapmas› gerekir.

Ifl›kland›rm›fl emülsiyonda gizli bir görüntü oluflur. Gelifltirme banyosu ile bu gizli görüntü belirgin duruma gelir. Gere¤inden fazla ›fl›k verilmiflse negatif fo- to¤raf çok siyah, az ›fl›k verilmiflse çok beyaz olur. ‹yi bir foto¤raf elde edebil- mek için emülsiyona düflen ›fl›k miktar›n›n uygun olmas› gerekir. Emülsiyonlara ba¤l› olarak da her filme verilmesi gereken ›fl›k miktar› de¤iflir. Kimi filmler az, kimileri fazla ›fl›kland›rma ister. Foto¤rafik malzemenin bu özelli¤ine genel du- yarl›k ya da h›z denir. Duyarl›¤› yüksek filmlere h›zl› çal›flan filmler veya h›zl›

filmler denir.

Filmlerin genel duyarl›k de¤erlerinin iyi bir flekilde bilinmesi gerekir. Bu de-

¤erler yard›m› ile uygun pozlanman›n sa¤lanabilmesi için poz süresi ve objektif ba¤›l aç›kl›k de¤erleri hesaplan›r. DIN ya da ASA de¤erleri büyük olan fotografik malzemeler h›zl›, ya da duyarl›¤› yüksek malzemedir. Genel duyarl›k veya h›z, ASA ve DIN birimleri ile ölçülür. Her iki birimin tan›m› ve ikisi aras›ndaki iliflki eflitlik 3.13’te verilmifltir.

(3.13) ASA 0.8

E

DIN E

DIN ASA

=

= 











= 

10 1

10 0 8

log log .





 fiekil 3.19

Ay›rma gücü test hedefi (USAF- 1951).

Kaynak: http://cmitja.wordpress.com/2011/02/06/image-quality-of-photographic-cameras/

Ba¤›l Aç›kl›k

Kamera objektiflerinde ›fl›¤›n istenen miktarda geçip geçmemesini sa¤layacak, ayarlanabilir, daire biçiminde bir delik bulunur. Buna diyafram denir (fiekil 3.20).

Objektiflerin ba¤›l aç›kl›¤› D/f ile tan›mlan›r. D, diyafram çap›, f ise objektifin odak uzakl›¤›d›r. D/f yerine tersi olan f/D = N de kullan›l›r. Bu f /D oran›, ya da f/. say›s› belirli bir ›fl›k fliddeti alt›nda birim zamanda objektiften geçen ›fl›k mikta- r›n› tan›mlar. Söz gelimi 30 cm odak uzakl›¤› olan bir kamerada f/ 5.6’da etkili di- yafram aç›kl›¤› 30/5.6 = 5.36 cm’dir.

Foto¤raf makinelerindeki diyafram sistemi, ›fl›k giren alan› ad›mlar halinde de-

¤ifltirir. Her ad›mdaki alan kendinden önceki alan›n yar›s› kadard›r. Bu nedenle ka- meralardaki N = f/D say›lar› √2–

oran›nda de¤iflir. N büyüdükçe diyafram aç›kl›¤›

küçülür.

Diyafram aç›kl›¤› sadece film düzlemi üzerine düflecek ›fl›k miktar›n› belirle- mekle kalmay›p ayn› zamanda çekilen konunun önünde ve arkas›nda ne kadar net alan derinli¤inin kalaca¤›n› da belirler. Alan derinli¤i, netli¤in ayarlanm›fl oldu¤u noktan›n önünde ve arkas›nda uzanan netlik bölgesidir. Yani foto¤rafta ön plan- daki en net nokta ile arka plandaki en net nokta aras›ndaki uzakl›kt›r. Alan derin- li¤i s›n›rlar›, yani en öndeki net nokta ile en arkadaki net nokta aras›ndaki mesa- fe, istenilen netli¤in s›n›rlar›, objektif odak uzakl›¤›, diyafram aç›kl›¤› ve konu ile foto¤raf makinesi aras›ndaki mesafe gibi birtak›m etkenlere ba¤l›d›r. Diyafram aç›kl›¤› küçüldükçe alan derinli¤i artar, yak›ndaki ve uzaktaki cisimlerin görüntü- leri daha net olur. Diyafram aç›kl›¤› büyüdükçe alan derinli¤i azal›r ve belli bir uzakl›ktaki bütün cisimlerin, makina sonsuza ayar edilmedikçe kesin, belirli net bir görüntüsünü elde etmek olanaks›zlafl›r. Alan derinli¤ini s›n›rlaman›n foto¤rafta üç boyutluluk duygusunu kazand›rma gibi baz› önemli yararlar› vard›r.

Filtre Etkeni

Filtreler, film düzlemine düflürülecek ›fl›¤›n niteli¤ini kontrol etmek amac›yla ob- jektifin önüne tak›lan cam, plastik veya jelatinden yap›lm›fl nesnelerdir. Foto¤raf- ç›l›kta filtreler, sis ve pusun neden oldu¤u saç›lman›n etkisini azaltmak, par›ldama- y› önlemek vb. amaçlar için kullan›l›r.

Diyafram fiekil 3.20

K›sa dalga boylu ›fl›nlar, uzun olanlardan daha fazla saç›lmaya u¤rarlar. Foto¤- rafç›l›kta ve özellikle hava fotogrametrisinde mavi rengi daha az geçiren ve bu yüzden eksi mavi ad› da verilen sar› filtreler kullan›l›r.

Hava moleküllerinin neden oldu¤u saç›lma dalga boyunun yaklafl›k dördüncü kuvveti ile ters orant›l›d›r. Ifl›k saç›lmas› bir hava filmi üzerinde, uniform ve zay›f bir ayd›nlamaya neden olur. Böylece yo¤unluk farkl›l›klar› azal›r. Özellikle gölge alanlarda bu etken en büyük de¤erini al›r. Pus filtreleri gölge alanlar›nda kontras- t› artt›r›r. Filtre kullan›ld›¤› zaman pozlanma süresini artt›rmak gerekir. Filtre katsa- y›s›, filtre kullan›ld›¤› ve kullan›lmad›¤› durumda gerekli poz süresi miktarlar›n›n birbirine oran›d›r. Bu katsay› 1.5 - 4 aras›nda de¤iflir.

Hava fotogrametrisinde filtrelerin önemini belirtiniz.

K›z›lötesi Filmler

Hava fotogrametrisinde foto yorumlama amaçl› çal›flmalarda k›z›lötesi filmler kul- lan›l›r. Bunlar di¤er renklerle birlikte k›z›lötesi ›fl›nlara karfl› da duyarl›d›rlar. Yal- n›z k›z›lötesi ›fl›nlar›n kayd› isteniyorsa k›z›lötesi filtreler kullan›l›r. Bu filtreler yal- n›z k›z›lötesi ›fl›nlar› geçirir.

K›z›lötesi ›fl›nlar sis tabakalar›n› normal ›fl›nlara göre daha iyi geçtikleri için çok uzak yerlerin foto¤raflar›n›n çekiminde bu filmler ile daha iyi sonuçlar al›nabil- mektedir. Bu nedenle bu filmlerde çok uzak yerler çok net görünür. Ancak k›z›lö- tesi ›fl›nlar gözle görülemedikleri için bu foto¤raflar al›fl›lmad›k etki yaparlar. Söz gelifli gök ve su yüzeyleri siyah, buna karfl›l›k, klorofil k›z›lötesi ›fl›nlar› iyi yans›t- t›¤› için, a¤açlar ve yeflil bitki örtüsü beyaz görünür.

K›z›lötesi filmler için poz sürelerini ayarlamak oldukça güçtür. Deneyerek uy- gun poz süresi bulunabilir. Bunlar›n banyolar›n›n da bir miktar daha uzun süreler- de yap›lmas› gerekir. Dalga boyu 850 µ’ye kadar olan k›z›lötesi ›fl›nlara duyarl›

filmler yap›labilmektedir.

S O R U

D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

4

Fotogrametrinin optik temellerini aç›klamak, Fotogrametrinin temelini oluflturan foto¤raflar optik olarak elde edilir. Foto¤raf›n geometrik mo- deli merkezsel izdüflümdür. Bunun için belirli koflullar›n sa¤lanmas› gerekir. Fakat foto¤raf al›- m›nda kullan›lan mercek sistemlerinin sahip ol- du¤u kusurlar nedeniyle bu koflullar tam olarak sa¤lanamaz. Merkezsel izdüflümden olan bu sap- malar›n giderilmesine ya da etkisinin en aza in- dirilmesine çal›fl›l›r. Mercek kusurlar› aras›nda distorsiyon farkl›d›r. Distorsiyon d›fl›ndaki mer- cek kusurlar› görüntünün kalitesini etkilemekte- dir. Fakat distorsiyon foto¤raf üzerindeki nokta- n›n konumunu etkilemektedir. Bu nedenle fo- togrametrik çal›flmalar için önemlidir.

Fotogrametrinin fotografik temellerini aç›klamak, Foto¤raf ›fl›¤› kaydetme tekni¤idir. Ifl›¤a duyarl›

emülsiyon ya da sensörler yard›m›yla bu kay›t yap›lmaktad›r. ‹lk olarak ›fl›¤a duyarl› kimyasal emülsiyonlar yard›m›yla yap›lan ifllemler günü- müzde elektronik sensörler yard›m›yla yap›lmak- tad›r. Ayn› zamanda kay›t yöntemine göre ana- log foto¤raf ya da say›sal foto¤raf olarak adland›- r›l›r. Foto¤raf›n elde edilmesinde yeterli miktarda

›fl›¤›n emülsiyonun üzerine düflürülmesi gerekir.

Objektiften emülsiyonun üzerine düflürülen ›fl›k yard›m›yla görüntü kaydedilir. Fakat görüntü ka- l›c› de¤ilidir. Banyo ifllemleri ile kal›c› hale geti- rilir. Emülsiyonlara ba¤l› olarak her filme veril- mesi gereken ›fl›k miktar› de¤iflir. Bunun için ye- terli miktarda ›fl›¤›n objektiften geçmesini diyaf- ram sa¤lar.

Özet

N

N

1. ‹ç yöneltme elemanlar› afla¤›daki seçeneklerin han- gisinde do¤ru olarak verilmifltir?

a. X₀,Y₀,Z₀ b. ω,φ,κ c. x₀,y₀, c d. X₀,Y₀,Z₀, c e. X₀,Y₀,Z₀, ω,φ,κ

2. Afla¤›dakilerden hangisi mercek kusuru de¤ildir?

a. Aberasyon b. Distorsiyon c. Asti¤matizm d. Koma e. Gamma

3. Bir noktan›n görüntüsünün olmas› gerekenden ∆r kadar farkl› bir konumda oluflmas›na neden olan kame- ra hatas› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Asti¤matizm b. Koma c. Aberasyon d. Distorsiyon e. Alan e¤rili¤i

4. Kalibrasyon raporlar›nda afla¤›daki bilgilerden han- gisi bulunmaz?

a. Kalibre edilmifl asal uzakl›k b. Uçufl yüksekli¤i

c. Distorsiyon hatas› de¤erleri d. Objektifin ay›rma gücü

e. Çerçeve iflaretlerinin foto¤raf koordinatlar›

5. Bilinen tüm elektromanyetik dalgalar› içeren dizilim afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Elektromanyetik alan b. Manyetizma

c. Radyo dalgalar›

d. Morötesi

e. Elektromanyetik tayf

6. Fotografik malzemenin üzerine düflen ›fl›n›n enerji- sine reaksiyon gösterebilme yetene¤i afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Duyarl›l›k b. Geçirgenlik c. Geçirmezlik d. Gamma e. Ay›rma gücü

7. Ifl›¤a duyarl› malzeme taraf›ndan toplanan enerji miktar› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Gamma b. Geçirgenlik c. Pozlanma d. Duyarl›l›k e. Filtre

8. 1 mm deki ay›rt edilebilir maksimum çift çizgi say›- s› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Geçirgenlik b. Duyarl›k c. Filtre d. Diyafram e. Ay›rma gücü

9. Kameralarda ›fl›¤›n istenen miktarda geçip geçme- mesini sa¤layan ayarlanabilir düzenek afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Objektif b. Sensör c. Foto¤raf d. Diyafram e. Filtre

10.Film düzlemine düflürülecek ›fl›¤›n niteli¤ini kontrol etmek için kullan›lan nesnelere ne ad verilir?

a. Diyafram b. Filtre c. Objektif d. Film e. Polarizasyon

Kendimizi S›nayal›m

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹ç Yöneltme Elemanlar›”

konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “ Mercek Kusurlar›” konusu- nu yeniden gözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “ Mercek Kusurlar›” konusu- nu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “ Kalibrasyon Raporlar›” ko- nusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “ Elektromanyetik Spektrum”

konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “ Duyarl›l›k” konusunu ye- niden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “ Pozlanma” konusunu ye- niden gözden geçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ay›rma Gücü” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ba¤›l Aç›kl›k” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Filtre Etkeni” konusunu ye- niden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde 1

Bu kameralar›n en önemli özelli¤i iç yöneltme eleman- lar› ve kamera distorsiyon hatalar›n›n bilinmesidir. Ama- tör/profesyonel di¤er foto¤raf makinalar›ndan fark› geo- metrik bak›m›ndan merkezsel izdüflüme - teorik olarak- sad›k olmas›d›r.

S›ra Sizde 2

Optik eksene e¤ik gelen ›fl›nlar›n farkl› k›r›lma indisli yüzeylere gelip farkl› biçimde k›r›lmalar›d›r. Bir P nok- tas›ndan gelen ›fl›n kamera ekseni ile τ aç›s› yaparken kamera objektif sistemindeki kusurlardan dolay› foto¤- raf uzay›nda τ' aç›s› yaparak ç›kacakt›r. Sonuç olarak P noktas›n›n görüntüsü (P')noktas› yerine olmas› gere- kenden ∆r kadar farkl› bir konumda P' noktas›nda olu- flacakt›r. Bu farka kamera distorsiyon hatas› denir. (P') ve P' noktas›n› birlefltiren ∆r do¤ru parças›, vektörel ha- ta; çap ve te¤et yönünde iki bileflene ayr›labilir. Bunlar- dan çap yönünde (r yönünde) olan bileflenine çapsal (radyal) distorsiyon, di¤erine de te¤etsel distorsiyon denir.

S›ra Sizde 3

Fotogrametrik kameralar›n teknik özelliklerini ve ge- rekli parametreleri içeren raporlara kalibrasyon raporla- r› denir. Bu raporlar kamera üreten firma taraf›ndan, ilk üretim s›ras›nda haz›rlan›r ve kullan›c›ya sunulur.

Kalibrasyon raporlar›nda bulunan bilgiler flunlard›r; iç yöneltme elemanlar›, distorsiyon hatas› de¤erleri ve ob- jektifin ay›rma gücü de¤erleri. Bu de¤erler fotogramet- rik de¤erlendirme iflleminde kullan›l›rlar.

S›ra Sizde 4

Ifl›k saç›lmas› bir hava filmi üzerinde, uniform ve zay›f bir ayd›nlamaya neden olur. Böylece yo¤unluluk fark- l›l›klar› azal›r. Özellikle gölge alanlar›nda bu etken en büyük de¤erini al›r. Pus filtreleri gölge alanlar›nda kon- trast› artt›r›r.

Yararlan›lan Kaynaklar

Gürbüz, H., (2006), Genel Fotogrametri I, TMMOB Harita Kadastro Mühendisleri Odas›, Ankara Kraus, K., (1997), Photogrammetry, Vol.2, Advanced

Methods and Applications, Dümmler, Bonn Mikhail, E.M., Bethel, J.S., McGlone, J.C., (2001),

Introduction to Modern Photogrammetry, John Wiley & sons, Inc., New York

Sato H, Ohshita K., Nikkor-The Thousand and One Nights-Glossary, http://imaging.nikon.com/histo ry/nikkor/nwords-e.htm

Slama, C.C., (1980), The Manual of Photogrammetry, (4th edition), American Society of Photogrammetry.

Wolf, P.R., Dewitt, B., (200), Elements of Photogrammetry with Applications in GIS, McGraw Hill, Boston

Yaflayan, A., (1996), Fotogrametri I Ders Notlar›

(Yay›nlanmam›fl).

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›