DİVRİĞİ ULU CAMİİ(1228-1229) DİVRİĞİ ULU CAMİİ(1228-1229)
BATI KAPISINDAKİ ÜÇ SATIRLIK SÜLÜS KİTABEDE, BATI KAPISINDAKİ ÜÇ SATIRLIK SÜLÜS KİTABEDE, CAMİİ AHMED ŞAH’IN YAPTIRDIĞI BELİRTİLMEKTEDİR(1228- CAMİİ AHMED ŞAH’IN YAPTIRDIĞI BELİRTİLMEKTEDİR(1228- 1229)
1229)
KUZEY PORTALİNDEKİ KİTABEDE İSE AHMED ŞAH’IN KUZEY PORTALİNDEKİ KİTABEDE İSE AHMED ŞAH’IN ALAADDİN KEYKUBAD’I SULTAN OLARAK TANIDIĞI
ALAADDİN KEYKUBAD’I SULTAN OLARAK TANIDIĞI ANLAŞILMAKTADIR.
ANLAŞILMAKTADIR.
DARÜŞŞİFAYI AHMED ŞAH’IN HANIMI MELİKE TURAN DARÜŞŞİFAYI AHMED ŞAH’IN HANIMI MELİKE TURAN ŞAH AYNI TARİHTE YAPTIRMIŞTIR.
ŞAH AYNI TARİHTE YAPTIRMIŞTIR.
MELİKE TURAN ŞAH, MENGÜCÜKLÜLERİN ERZİNCAN MELİKE TURAN ŞAH, MENGÜCÜKLÜLERİN ERZİNCAN VE KEMAH KOLUNDAN FAHREDDİN BEHRAM ŞAH’IN KIZIDIR.
VE KEMAH KOLUNDAN FAHREDDİN BEHRAM ŞAH’IN KIZIDIR.
CAMİDE 16 SÜTUN ÜZERİNE 25 DEĞİŞİK TONOZ CAMİDE 16 SÜTUN ÜZERİNE 25 DEĞİŞİK TONOZ VARDIR.
VARDIR.
MİHRAP ÖNÜ KUBBEYLE ÖRTÜLMÜŞTÜR. KUBBE MİHRAP ÖNÜ KUBBEYLE ÖRTÜLMÜŞTÜR. KUBBE TROMPLU VE DİLİMLİDİR.
TROMPLU VE DİLİMLİDİR.
– ASLINDA DAHA ÖNCE SEKİZGEN OLAN SÜTUNLAR ASLINDA DAHA ÖNCE SEKİZGEN OLAN SÜTUNLAR KESME TAŞTAN KALIN KAPLAMALARLA TAKVİYE KESME TAŞTAN KALIN KAPLAMALARLA TAKVİYE EDİLEREK, KABA SEKİZGEN AYAKLAR HALİNE EDİLEREK, KABA SEKİZGEN AYAKLAR HALİNE GELMİŞTİR.
GELMİŞTİR.
– BUGÜN MİHRAP KUBBESİ İLE 16 TONOZ ORİJİNALDİR. BUGÜN MİHRAP KUBBESİ İLE 16 TONOZ ORİJİNALDİR.
BU TAŞ TONOZLARDA YILDIZLI MUKARNASLAR, AYNA BU TAŞ TONOZLARDA YILDIZLI MUKARNASLAR, AYNA VE KABURGALAR, İRİ KABARTMA PALMETLER,
VE KABURGALAR, İRİ KABARTMA PALMETLER, GEOMETRİK ÖRGÜLER VE GAMALI HAÇLARDAN GEOMETRİK ÖRGÜLER VE GAMALI HAÇLARDAN
MEYDANA GELEN SİYAH RENKLİ KOMPOZİSYONLAR MEYDANA GELEN SİYAH RENKLİ KOMPOZİSYONLAR VARDIR.
VARDIR.
– KÜLLİYENİN MİMARI AHLATLI HÜRREM ŞAH’TIR.KÜLLİYENİN MİMARI AHLATLI HÜRREM ŞAH’TIR.
Sivas Divriği Ulu Camii, darüşşifa ve türbe ile birlikte bir külliye olarak inşa edilmiştir. Birbirine bitişik olarak inşa edilen yapılar, kuzey-güney yönüne doğru
uzanan büyük bir dikdörtgen oluşturmaktadır.
Külliyenin dolayısıyla caminin mimarı Ahlatlı Hürrem Şah’tır.Caminin güneyinde darüşşifa ve türbe yer
almaktadır. Türbe darüşşifanın içerisindedir. Külliyeyi oluşturan yapılar sonradan fazla yüksek olmayan bir avlu duvarıyla çevrilmiştir.
Külliyenin sadece batı cephesinde, portallerin iki
tarafına simetrik olarak gelişigüzel açılmış, dört köşe ve küçük pencereler vardır. Caminin batı cephesinde portalin her iki tarafında simetrik ikişer pencere olmak üzere toplam dört pencere yerleştirilmiştir. Caminin kuzey ve doğu cephesinde ise pencere yoktur.
Külliyenin masif düz duvarlı dış cepheleri, her biri ayrı özellikte olan zengin süslemeli dört portalle canlandırılmak istenmiştir. Bu dört portalden üçü camiye birisi ise darüşşifaya aittir. Portaller
üzerindeki süslemelere göre Barok, Tekstil, Selçuklu ve Gotik Kapı olarak ayrı ayrı
isimlendirilmiştir. Barok Kapı caminin kuzey cephesinde, Selçuklu Kapısı caminin doğu
cephesinde, Tekstil Kapısı ise yine caminin batı cephesindedir. Gotik Kapı darüşşifaya ait olup, kapalı avlulu medrese olarak da kabul edilen
darüşşifa yapısının batı cephesindedir. Külliyedeki portaller arasında bir üslup birliği yoktur. Her bir portal adeta birbiriyle yarışırcasına tezyinatlıdır ve her biri ayrı bir şah eserdir. Caminin kuzey ve batı portalleri cepheden bir metre, darüşşifanın portali ise iki metre kadar dışarı kütleler halindedir.
Caminin sadece batı portali cephe hizasındadır.
Diğer üç portal de cephe yüksekliğini aşmaktadır.
Divriği Ulu Camii kıbleye dikey olarak uzanan beş sahından oluşan dikdörtgen
planlıdır. Her bir sahında beş bölüm vardır. Mihrap mihverindeki orta sahın yanlardaki ikişer sahından daha geniştir. Böylece mihrap mihveri vurgulanmıştır. Bu orta sahnın, orta mekanı ve mihrap önü kubbeyle örtülürken, caminin diğer bölümleri 25 değişik tonozla örtülmüştür. Caminin bu üst örtüsünü 16 serbest sütun taşımaktadır. Bu
sütunlar aslında daha önceleri sekizgen oldukları halde sonradan kesme taştan kalın kaplamalarla takviye edilerek, kaba sekizgen ayaklar haline getirilmiştir. Tonozlardan dokuzunun özgünlüğü bozulmuş, diğer 16 tonoz ise orijinal biçimleriyle günümüze ulaşmıştır. Caminin içi çok etkili ve zengin bir ifadeye sahiptir. Çok ince işlenmiş taş tonozlarda, yıldızlı mukarnaslar, ayna ve kaburgalar, iri kabartma palmetler,
geometrik örgüler ve gamalı haçlar gibi motiflerden meydana gelen siyah renkli
taşlardan oluşan tezyini kompozisyonlar vardır. Bazı tonozlarda ise yine siyah renkle belirtilmiş rumilerden oluşan süslemeler de bulunmaktadır.
İçten çok fazla belirtilmeyen mihrap önü kubbesi tromlu ve on dilimlidir. Dıştan
kümbet biçiminde, kıvrımlı piramidal bir çatı ile örtülmüş olup bütün yapıya hakim bir vaziyettedir. Kuzeydeki taçkapı ile batıdaki taçkapı eksenlerinin birleştiği orta sahnın ortası, ortası açık olan yatık oval bir kubbe ile örtülmüş, kubbenin altına ise bir kar kuyusu açılmıştır.
Divriği Ulu Camii örtü sistemindeki bu zenginlik mihrapta daha da yoğunlaşmaktadır.
Mihrap, kuzey portalindeki barok palmetlerin daha da irileşmiş ve adeta fışkırıyormuş gibi sıralanan plastik tarzdaki motifleriyle, çok kuvvetli silmelerin çevrelediği sivri
kemerli bir niştir. Mihrap biraz mübalağalı bir biçimde çok kuvvetli olarak
vurgulanmıştır. En dış kenarda muazzam şamdanları hatırlatan plastik şekiller yukarı doğru genişleyerek gelişmiştir. Anadolu’da bu ölçüde ve zenginlikte tek başına kalan bu mihrabın bir benzeri daha yoktur.
Caminin Barok Kapı adıyla anılan ve asıl giriş kapısı yani cümle kapısı olan kuzey cephedeki portal, birbiriyle çok gevşek bağlantılı, oldukça irileşmiş çifte yapraklar, palmet, lotüs, yuvarlak ayna gibi fışkıran kuvvetli plastik ve tezatlı
motiflerle çevrilmiş, nispeten dar, hafif şişkin, sivri kemerli derin bir niş şeklindedir. İrileşmiş taşkın barok motiflerin yüzeyleri de, ince
işlenmiş küçük çiçekler, rumiler ve yıldız şekilleri ile doldurulmuştur.
Caminin doğu cephesindeki Selçuklu Kapısı olarak bilinen portal, aynı genişlikte bir
nebati(bitkisel) bir de geometrik yıldız işlemeli iki bordürle çevrilmiştir. Mukarnas dolgulu nişin etrafı, Zengi mimarisine dayanan düğümlü
geçmeler halinde, kabartma silmelerle
kavranmıştır. Bu kapı caminin içerisindeki
hünkar mahfiline yakın olan kapıdır. Dolayısıyla camiye gelen beyler muhtemelen bu kapıdan
içeri girmekteydiler. Ayrıca bu kapıda “el- Mülkü Lillah” yazısı vardır. Camiye gelen beyler muhtemelen bu yazıyı görerek,
mülkün Allah’a ait olduğunu hatırlamaktaydılar.
Caminin batı cephesindeki Tekstil Kapısı olarak adlandırılan batı portali, geometrik yıldız motif1erinden oluşan geniş bir bordürle çevrilmiştir. Portal, iki tarafında süs sütuncukları bulunan derin bir nişe sahiptir. Nişin üst tarafı, üçlü yonca yaprağı biçiminde nihayetlenen ve içi ağaç süslemelerini hatırlatan zengin işlenmiş prizmatik mukarnaslarla
doldurulmuştur. Taşın adeta bir dantel gibi işlendiği bu portal, ince desenli ve oldukça zarif kompozisyonlarıyla, daha sakin ve daha huzur verici bir ifadeyi yansıtmaktadır. Batı cephedeki bu portalin duvara bitişen kuzey kenarında çift başlı stilize bir kartal figürü, portalin diğer tarafında ise tek ayak üstünde, başı eğik olarak yerleştirilmiş turna veya doğan kuşuna benzeyen bir kuş figürü vardır. Kartal figürü Selçuklu
Sultanı Alaeddin Keykubad’ın arması olarak caminin batı dış cephesine yerleştirilirken, diğer kuş figürü ise belki de caminin banisi Mengücek Beyi Ahmet Şah’ın arması
olduğu için konmuştur.
Gotik Kapı olarak anılan kapı yukarıda da belirttiğimiz gibi darüşşifanın giriş kapısıdır. Bu kapı, çok geniş ve büyük sivri kemeri, yüksekliği, seyrek yerleştirilmiş iri plastik aynalar ve palmet motifli süslemeleriyle
cepheye gerçekten hakimdir. Bu portalin iki tarafında iri kaval silmeler üzerine biri kazınmış ve silinmiş halde iki insan başı tasvir edilmiştir. Örgülü uzun saçları ile bunlardan biri ayı, diğeri güneşi temsil etmektedir.
Ayrıca bu portalin sol iç kenarında silmeler arasında iki insan başı daha tasvir edilmiştir.
Bunlardan birinin caminin banisi Ahmet Şah’a,
diğerinin ise darüşşifanın banisi ve Ahmet Şah’ın hanımı Melike Turan Şah’a ait olabileceği ileri
sürülmektedir.
Mihrabın sağında yer alan minber abanoz ağacından
yapılmıştır. Doğu yan aynalığının ortasındaki yıldız madalyon içinde yer alan “Ameli Ahmed bin İbrahim el-Tiflisi”
şeklindeki kitabeden minberin ustasının Tiflisli Ahmet olduğu anlaşılmaktadır. Korkuluğun alt kenarındaki kitabede ise
Ahmed Şah bin Süleyman Şah bin Şehinşah’ın adı ve 638(1241) tarihi yazılıdır. Böylece minberin camiden 11 yıl sonra 1241 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır. Minber, ince Rumiler ve kıvrık dallarla işlenmiş panoların geometrik yıldız örneğine göre sıralanmasından oluşmuş bir tezyini
kompozisyona sahiptir. Minberin korkuluklarında ise aynı şekilde işlenmiş altıgen levhalar, kalın parmaklıklarla
köşelerden ve yanlarından birbirlerine bağlanarak şebekeler oluşturmaktadır. Bu şaheser minberde ayrıca nesih yazılı 20 kadar kitabe bulunmaktadır. Çeşitli istiflerle yazılmış olan bu kitabeler minberde adeta bir yazı koleksiyonu gibidir. Bu
kitabelerde “Hattat Mehmed”in ismi zikredilmekte olup kimliği hakkında herhangi bir bilgi mevcut değildir.
Divriği Ulu Camii ve Külliyesi Türk İslam sanatları ve mimarisinde, birbirine bitişik olarak inşa
edilmiş yapıların oluşturduğu külliye planıyla, kıbleye dikey olarak uzanan beş sahınlı cami planıyla, mihrap önü kubbesiyle, harimin orta mekanındaki sembolik avlu formuyla(kar
kuyusuyla ve şadırvanıyla), her biri ayrı bir şah eser olan dört muhteşem portaliyle, Anadolu
mihraplarında başka bir örneği bulunmayan
mihrabıyla, abanoz ağacından hakiki kündekari tekniğiyle yapılmış olan minberiyle, çok çeşitli
tonozlarıyla, batı portalinin iki yanındaki çift başlı kartal ve turna veya doğan kuşu figürüyle, minber ve taş kapılardaki kitabeleriyle, özellikle de dört portaller ve mihrabındaki zengin taş süslemeleri bakımından oldukça önemlidir.
