Abbasi İhtilalı’nın Sosyo-
Politik Arka Planı
1. Hilâfetten saltanata...
Hz. Hüseyin
Abdullah b. ez-Zübeyr
Tevvabun hareketi
Muhtar es-Sakafî
2. Kabilecilik
3. Arap-Mevâli ayırımcılığı
4. Emevî halîfelerinin yaşam tarzı
5. Kaderiyye’nin eleştirisi
Mab’ed el-Cühenî
Gaylan ed-Dımeşkî
6. Hanedan içi çekişmeler
Abbasî ihtilâlinin arka planını oluşturan sosyo-politik etmenler söz konusu
olduğunda karşımıza şöyle bir tablo
çıkmaktadır: İslâm’ın kendisini evrensel bir din olarak takdim etmesi ve Müslümanların eşitliği üzerine yaptığı vurgu Emevîler
döneminde genel olarak ihlal edilmişti.
Arap olmayan Müslümanlar (Mevâlî) Araplarca küçümseniyor, Müslüman
olmalarına rağmen, Müslüman olmayan
halkların verdiği vergileri vermek zorunda
bırakılıyordu.
Mevâlî, kendilerine uygulanan ayırımcı
uygulamalardan hoşnut kalmamış, olumsuz bir iç tepki geliştirmişlerdi. Sosyal baskı, idarî ve askerî üst düzey görevlere getirilmeme gibi ayırımcı politikadan rahatsız olan Mevâlî,
kendilerine insanca muamele edilmesi ve Müslüman Araplarla aynı kategoride
değerlendirilmeleri gereğini hep dile getirdiler.
Onların Araplarla hukuki eşitlik isteği Ömer b.
Abdülaziz (99-101/717-720) döneminde yerine getirilmeye çalışıldı ise de, bu tavır Emevîler döneminde bir geleneğe dönüştürülemedi.
Mevâlîye karşı yapılan bu farklı
uygulamanın yanı sıra fetih nedeniyle Horasan’a yerleşen Arap kabilelerinden Yemenliler ile Mudarlılar arasında da
devletin gelirleri ve makamlarını paylaşma konusunda sürtüşmeler meydana
geliyordu. Merkezî hükümet tarafından Horasan’a tayin edilen valilerin bu
kabilelerden birini yakınlık duyması, onları devletin makam ve gelirlerinden
faydalandırması, kabileler arası düşmanlığı
artıran bir faktör haline dönüşüyordu.
Bazı Emevî halifelerinin oyun, eğlence, zevk merkezli, lüks
yaşantı içinde olmaları toplumun geniş kesimlerinde, onların “İslâmî ilkelerin dışında bir yaşam
sürdürdükleri” algısını
yerleştirmişti. Bu algı, Emevî
yönetimine karşı duyulan öfkenin bir başka dayanağını
oluşturmaktaydı.
