Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi
Coğrafya Bölümü
Doç. Dr. Mutlu YILMAZ
COG 450
ORTA DOĞU
Ortadoğu’da Etnik Yapı
Batıdan bakıldığında “Müslüman ve homojen bir yapı” olarak görülen Orta Doğu coğrafyası, sanıldığının aksine oldukça kozmopolit ve karmaşıktır.
Lübnan ve İsrail hariç bölge devletlerinin nüfusunun büyük bir kısmı Müslümandır. Orta Doğu’da 3 ana unsurdan bahsetmek mümkündür. Türkler, Farslar ve Araplar. Bölgede Sünni ve Şii olmak üzere iki eksen vardır (Mutlu vd., 2012:51).
Giriş
Etnik kimlik, özellikler çok etnikli toplumlarda bireyin kendini tanımlamasına yarayan önemli bir açı ve kaynağı teşkil etmektedir. Etnik kimlik için yapılan tanımlamalara bakılacak olursa, etnisite de görüldüğü gibi, birbirlerini değişik açılardan tamamlayan tanımlarla karşılaşılmaktadır (Arıbaş ve Yıldırım, 2011: 59).
Tajfel’e göre etnik kimlik; toplumsal grup ya da gruplara bağlılıkla nesiller boyu aktarılan benlik duygusu ve kökeni etnik grup üyeliğine bağlı olmaktan gelen değer ve duygular bütünüdür (Ertan, 2009: 11; Arıbaş ve Yıldırım, 2011: 59).
Brady ve Kaplan’a göre etnik kimlik, kendine özgü bir kimliğe sahip olma, üyesi olduğu gruba karşı sorgulanamaz aidiyet bağı, grup üyeleri ile ortak değerlere sahip olma hissi ve bilinci etnik kimliğin ayırt edici özellikleridir (Ertan, 2009: 11; Arıbaş ve Yıldırım, 2011: 59).
Mc Neille’e göre etnik kimlik, sahip olduğu üç farklı nitelikte diğer kimliklerden ayrılır: üyelerin etnik bir grupta yer almasının farkındalılığını ifade eden bilinçlilik, farklı yoğunluklarda ve aidiyet hissi ile bütünleşen benimseme ve son olarak etnik kimliği kullanmadaki istekliliktir (Ertan, 2009: 11;
Arıbaş ve Yıldırım, 2011: 59).
Ortadoğu’da nüfus, dil, din ve etnik gruplar bakımından hayli karmaşıktır. Bu durum, bölgenin uzun tarihi geçmişinin olmasının doğal bir sonucudur. Bölgede bugün azınlık grupta olan bazı kesimler sayılmayacak olursa 4 büyük etnik grup vardır (Özey, 2009: 60). Bunlar:
Türkler,
İranlılar
Araplar
Yahudilerdir.
Ortadoğu’da etnik bakımdan en yaygın olan Araplar, bütün Arap Yarımadası’nda, mümbit hilal ile Akdeniz’in doğu kıyılarında ve Kuzey Afrika’da yaşamaktadırlar.
İkinci kalabalık grubu meydana getiren Türkler, Ortadoğu’da çok eski bir tarihi geçmişe sahiptirler.
Nüfus açısından bölgede üçüncü sırayı oluşturan İranlılar, Ortadoğu’nun en eski etnik grubudurlar.
Genelde İran toprakları üzerinde yaşamaktadırlar.
Bu üç etnik grubun dışında dördüncü grup Yahudilerdir. M.Ö. 1000 yıllarında küçük bir krallık kurmuş olan Yahudiler, M.S. 71’de Romalıların baskısı ile bölgeden dünyanın her tarafına yayılmışlardır. Yahudilerin Filistin’de yeniden toplanmaları ve İsrail Devleti’ni kurmaları zamanımızın bir olayıdır (Özey, 2009: 60-61).
Ortadoğu’da yer alan Türk, Fars, Arap ve Yahudi toplumları dışında Kürt, Ermeni ve Çerkez gibi etnik gruplar da bölgede bulunmaktadır.
Etnik yapı olarak coğrafyaya Arap, Asyalı, Türk (Türkmenler, Azariler dahil), Farslar hakimdir. Etnik yapı açısından coğrafyayı bir arada tutmak mümkün olamaz, çünkü % 65 orana sahip olan Araplar bile kendi aralarında anlaşamamaktadır. En iyi örneğini bu günlerde yaşamaktayız. Nüfusunun % 74 Arap olan Suriye deki olayları ve müdahaleyi Suudi Arabistan’ın desteklemesi Arap milliyetçiliğin birleştirici bir özellik olamadığının göstergesidir (Kebeci, 2014: Web 1).
SONUÇ
Araplar, Türkler, Farslar ve Yahudiler bölgedeki etnik çoğunluğu oluşturmaktadır. Ayrıca bu bölgede etnik çeşitliliği oluşturan Kürtler de vardır.
Bölgede etnik çeşitlilik İran-Irak-Türkiye arasında ve doğu akdeniz kıyılarında fazla olduğu görülmektedir.
Etnik kimliklerden ziyade bölgede mezhepsel farklılıklar bölgesel çatışmalara ve ülke içerisinde iç karışıklıklara neden olmaktadır.
Sünni ve Şii mezhepler arasında bölgede çatışmalar olmaktadır.
İsrail (Yahudiler) ile Filistinliler (Arap) arasında dinsel kaynaklı çatışmalar olmaktadır.
Bölgenin petrol kaynaklarını kullanmak isteyen Batılı güçler, bölgenin etnik ve mezhepsel farklılıkları üzerinden bölgede iç karışıklıklar ve çatışmalar çıkarmaktadır.
Kaynakça
Arıbaş, K., Yıldırım, T. (2011). “Irkçılık”, İçinde Günümüz Dünya Sorunları (Edit: H. Yazıcı, K. Arıbaş), Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
Mutlu, K., Taş, R., Akpınar, M. (2012). “Ortadoğu Raporu”, (ESSAM:
Ekonomik Sosyal ve Siyasal Araştırma ve Uygulama Merkezi), Turgut Özel Üniversitesi Yayınları, Ankara.
Kebeci, T. (2014). Ortadoğu’nun Etnik ve Dini Yapısı, http://yazarlar.
gazeteny.com/2014/08/27/ortadogunun-etnik-ve-dini-yapisi/ (Erişim Tarihi: 04.04. 2016).
Özey, R. (2008). Asya Coğrafyası, Aktif Yayıncılık. İstanbul.
Özey, R. (2009). Dünya Denkleminde Ortadoğu Coğrafyası, Aktif Yayıncılık. İstanbul.
