SEYHAN HAVZASI AKARSULARININ
SULAMA SUYU UYGUNLUK SINIFLANDIRMASI
Cengiz Han KILIÇASLAN1, M. İrfan ASLANKURT2, N. Gevher ÖZDEŞ3
1DSİ 6. Bölge Müdürlüğü, Havza Yönetimi İzleme ve Tahsisler Şube Müdürü, cengizhank@dsi.gov.tr
2DSİ 6. Bölge Müdürlüğü, Havza Yönetimi İzleme ve Tahsisler Şube Müdürlüğü, Havza Yönetimi Başmühendisi, miaslankurt@dsi.gov.tr
3DSİ 6. Bölge Müdürlüğü, Havza Yönetimi İzleme ve Tahsisler Şube Müdürlüğü, Çevre Yüksek Mühendisi, gevher.ozdes@dsi.gov.tr
ÖZET
Günümüzde, sürdürülebilir su yönetiminin optimizasyonu, akarsu havzalarındaki yerüstü ve yeraltı sularının niteliği ve niceliğinin havza ve alt havzalar ölçeğinde belirlenmesini, korunmasını, iyileştirilmesini ve ekosistem için gerekli su ihtiyacı dahil tüm sektörel su taleplerinin planlı bir şekilde bütünleşik bir anlayışile yönetilmesini gerektirir.
Türkiye’nin 25 su havzasından biri olan Seyhan Havzasında su kaynaklarının tarım sektöründe kullanımı önemli bir yer tutmaktadır.
Bu çalışmada, Seyhan havzasındaki akarsuların, sulama suyu uygunluk sınıflaması, havza ölçeği ve sulama suyu temel parametreleri Tuzluluk, SAR ve Bor esas alınarak gerçekleştirilmiştir. Değerlendirmede Seyhan Havzası Master Plan Raporu kapsamında 2010 Temmuz-Ekim ve 2011 Ocak-Nisan aylarında elde edilen Su Kalitesi İzleme sonuçları ve DSİ 2015 yılı ilk 6 aylık Su Kalitesi Gözetimsel İzleme sonuçları olmak üzere iki farklı dönemde elde edilen veri seti kullanılmıştır. Sınıflandırmada Türk Standartları (TS 7739/Aralık 1989 UDK 626.81) kriterleri dikkate alınmıştır.
Çalışma sonunda, Seyhan havzası akarsularının genel karakterinin C2S1B1 sınıfında, yani orta tuzlu, düşük sodyum içerikli ve Bor parametresi açısından, hassas bitkiler için dahi iyi derecede uygun limitlerde bulunduğu ve sulu tarıma uygun karaktere sahip olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Seyhan Havzası, Sulama Suyu Kalitesi, Sürdürülebilir Su Yönetimi, Havza Ölçeği,
1. GİRİŞ
Dünyadaki toplam su miktarı 1,4 milyar km3 iken bu miktarın sadece %2,5 oranındaki kısmı nehir ve göllerde tatlı su olarak bulunmaktadır. Bu kadar az olan tatlı su kaynaklarının %90’ının da kutuplarda ve yeraltında bulunduğu düşünüldüğünde aslında insanoğlunun kolaylıkla yararlanabileceği elverişli tatlı su miktarının ne kadar az olduğu anlaşılmaktadır.
Türkiye’de ise kullanılabilir nitelikteki 112 milyar m3 su potansiyelinin 44 milyar m3 lük kısmı kullanılmaktadır. Bu suyun %73 lük yani yaklaşık 32 milyar m3 lük kısmı ise DSİ sulama projelerinde tarımsal sulama amacıyla kullanılmaktadır. Türkiye’nin su kaynakları potansiyeli ve kullanım durumları Tablo 1’de belirtilmiştir [14 ].
Tablo 1. Türkiye’nin Su Kaynakları Potansiyeli ve Kullanım durumları Toplam Kullanılabilir Su Net) : 112.00 km3/yıl Yıllık çekilebilir Yeraltı Suyu miktarı : 14.00 km3/yıl Kullanılabilir Yüzey Suyu Miktarı : 98.00 km3/yıl Toplam Kullanılan Su Miktarı : 44.00 km3/yıl DSİ Sulamalarında Kullanılan Su Miktarı : 32.00 km3/yıl İçmesuyunda Kullanılan Su Miktarı : 7.00 km3/yıl
Gelecekte su sorununun yaşanmaması için tarım, sanayi ve evsel amaçlı kullanımlarda su kayıplarının önlenmesi, etkin su kullanımının sağlanması ve havza düzeyinde su kaynaklarının geliştirilmesi ve sürdürülebilir bir su yönetiminin oluşturulması gerekmektedir [4].
Günümüzde, sürdürülebilir su yönetiminin optimizasyonunda en temel hizmet, suyun niteliği ve niceliğinin belirlenmesi, korunması, iyileştirilmesi ve ekosistem için gerekli su ihtiyacı dahil, sektörel taleplerin havza ölçeğinde yani bütünleşik bir yönetim anlayışı ile planlanarak, adaletli bir şekilde kullanılmasını sağlamaktır.
Toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesine ilişkin havza ölçeğinde yapılacak yönetim planlamalarının önemli yararlarından birisi de havzada bulunan toprak ve su kaynaklarının bütünsel bir yönetim anlayışı ile niteliksel ve niceliksel olarak incelenmesi ve eldeki kaynakların potansiyellerinin saptanmasıdır. Böylece gelecekte nerede, ne zaman ve hangi projelerin nasıl ve niçin yapılacağı doğru biçimde saptanabilir [9]
Sektörel kullanım payının en yüksek olması sebebiyle, ülkemizde su kaynaklarının yönetiminde en önemli unsur tarımsal sulamadır. Mevcut ve gelecekteki ihtiyaçların karşılanıp gıda güvenliğinin sağlanabilmesi için; su kaynaklarının yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda sosyal, ekonomik ve çevresel faktörleri de kapsayacak entegre bir yönetim yaklaşımı ile ele alınması gerektiği, son yıllarda gündeme gelmiş ve birçok ülkede de uygulanmaya başlamıştır.[4]
Türkiye’de son yıllarda suyun yönetimi ile ilgili önemli adımlar atılmaktadır. Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün kurulması ve Su Çerçeve Direktifi’ne uyum için yapılan çalışmalar, suyun yönetimi ile ilgili yaklaşımların değişeceğini göstermektedir. DSİ Genel Müdürlüğünün yaptığı bütün planlama ve proje çalışmalarında benimsemiş olduğu mevcut havza bazında yönetim yaklaşımı ve bütünleşik (entegre) yönetim anlayışı, bu değişim sürecinde, model olarak ön plana çıkmıştır. Bu kapsamda 1979-2015 yılları arasında DSİ Genel Müdürlüğü tarafından düzenli bir şekilde maksimum 78 parametre düzeyinde klasik Su Kalitesi İzleme çalışmaları yürütülürken, 2014 yılından sonra Su Çerçeve Direktifine uygun olarak, SYGM koordinasyonunda ve yine DSİ Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen, Su Kalitesi Gözetimsel İzleme çalışmaları planlanmıştır. Bu çalışmalarda gözetimsel izleme amaçlı yaklaşık 255 parametre izlemesi yapılmaktadır.
Türkiye’nin artan nüfusu ile paralel olarak büyüyen su ihtiyacının karşılanması için kullanılan doğal su kaynakları üzerindeki baskılar da giderek artış göstermektedir. Türkiye’deki 25 su havzasındaki nüfus ve yağış potansiyeli birbirinden farklılık gösterdiği için bu baskılar, havzalar arasında da farklı yoğunluklarda hissedilmektedir. İklim değişikliğinden dolayı havza sıcaklığında meydana gelen artışın etkisiyle buharlaşma miktarının artması, su kaynaklarında ve sulanan tarım arazilerinde tuzlanmanın daha fazla görülmeye başlanacak olması gibi olumsuz etkiler de birçok havzada bu baskıyı daha da arttırmaktadır. İklim öngörülerine bakıldığında özellikle Seyhan Havzası ve Fırat-Dicle Havzası, sıcaklık ve yağış değerleri açısından su sorunun en fazla yaşanacağı havzalar olarak öngörülmektedir [13].
Yerüstü ve yeraltı su kaynaklarından sağlanan sulama suları, az veya çok oranda erimiş halde mineral tuzlar içerirler. Diğer taraftan doğal akarsular, mineral tuzlara ek olarak, askıda mineral ve organik maddeler de taşıyabilmektedir. Bu maddelerin cinsi ve konsantrasyonu suların niteliğini ortaya koyar [11].
Tarım yapılan bir bölge devamlı aynı su ile sulandığında, zaman içerisinde bu mineral ve askıdaki maddelerin toprakta birikmesi sonucu, toprak kalitesinde de değişimler meydana gelebilmektedir.
Sulanan arazinin verimliliği tamamıyla sulama suyunda ve kök bölgesindeki toprak solüsyonunda erimiş tuzların mevcudiyetine, sulamanın başarısı ise bunların bilinmesine ve kontrolüne bağlıdır. Bundan dolayı, sulama suyu kalitesinin araştırılması, verimliliğinin arttırılması düşünülen arazinin mevcut durumdan daha kötü duruma geçilmesinin önlenmesi açısından zorunludur. Bugün sulama suyu projelerinin planlanmasında yapılması gereken önemli işlerden biri sulama suyunun kalitesinin tayini ve sulamaya uygunluğunun saptanmasıdır [7].
Bu çalışmada, Seyhan Havzasının yerüstü su potansiyelinin sürdürülebilir kullanımını sağlamak üzere havza ölçeğinde yapılacak olan sektörel planlamalara ve havzada geliştirilmek istenen mutasavver sulama projelerine yön verilebilmek amacıyla, havzadaki akarsular, sulama suyu kalite kriterlerinden 3 temel parametre olan Tuzluluk, SAR ve Bor kapsamında incelenmiş ve havza ve alt havza ölçeğinde değerlendirilerek sınıflandırılmıştır.
2. MATERYAL ve METOT 2.1. Materyal
alanlarını içine alır. Havza 22.035 km2 genişlikte olup, Türkiye’nin % 2,82’ sini kapsamaktadır. Havzanın yıllık ortalama yağış yüksekliği 624 mm; yıllık ortalama akışı ise 211,07 m3/sn’dir [2].
Seyhan Nehri, Türkiye'nin Akdeniz'e dökülen nehirlerinin en büyüklerinden birisidir. Uzunluğu Zamantı ve Göksu Irmakları başta olmak üzere tüm kollarıyla birlikte 495 km'dir. İki önemli kolu vardır:
Zamantı Irmağı kolu ve Göksu Irmağıdır. Bu iki büyük kol birleştikten sonra Seyhan Nehri olarak Adana'nın içinden geçer ve Karataş’ta Akdeniz'e dökülür. Seyhan Nehri dışında havza içinde kalan diğer önemli akarsular Çakıt Çayı, Eğlence Deresi, Körkün Çayı ve Üçürge Deresidir [2].
Şekil 1. Seyhan Havzası Genel Vaziyet Planı [2]
Seyhan Havzası, Seyhan Nehrinin önemli iki kolu olan Zamantı ve Göksu Irmakları dikkate alınarak Tablo 2 de belirtilen 4 alt havzaya bölünmüştür(Şekil 1).
Seyhan Havzası Master Plan Raporu 2010-2011 Döneminde İzlenen
Su Kalitesi İzleme Noktaları
Tablo 2. Seyhan Havzası Alt Havzaları
Havza No Havzanın Adı
1 Nolu Alt Havza Yukarı Seyhan Zamantı Irmağı Alt Havzası 2 Nolu Alt Havza Yukarı Seyhan Göksu Irmağı Alt Havzası
3 Nolu Alt Havza Orta Seyhan Alt Havzası (Zamantı ve Göksu Alt Havzaları Mansabında Kalan Seyhan Barajı Havzası)
4 Nolu Alt Havza Aşağı Seyhan Alt Havzası
Türkiye’nin 25 su havzasından biri olan Seyhan Havzası’nda su kaynaklarının tarım sektöründe kullanımı önemli bir yer tutmaktadır. Biyolojik çeşitlilik bakımından da dünyanın en zengin bölgelerinden biri olan havza; kuru tarım, sulu tarım ve hayvancılık dahil olmak üzere bölge insanına çeşitli tarımsal olanaklar sunmaktadır.Halihazırda DSİ Genel Müdürlüğünce gerçekleştirilen işletmedeki 22 sulama projesi ile havza alanının %6,61’lik kısmını kapsayan 146 876 ha kuru tarım sahası, sulu tarım arazisine dönüştürülmüştür [2]. Havzada yeni su ve toprak kaynakları geliştirme planlama çalışmaları da devam etmektedir.
2.1.2. Seyhan Havzası Su Kalitesi İzleme Noktaları
Sulama suyu uygunluk sınıflaması amacıyla, havza ve alt havza ölçeğinde yapılan bu çalışmada iki veri seti kullanılmıştır. İlk değerlendirme, Seyhan Havzası Master Planı Raporu (SHMP) 2010-2011 dönemi su kalitesi izleme veri seti ile ikinci değerlendirme ise Su Yönetimi Genel Müdürlüğü koordinasyonunda 2015 yılında DSİ 6. Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülmeye başlanılan, su kalitesi gözetimsel izleme çalışmalarından elde edilen güncel veri seti ile yapılmıştır.
2.1.2.1 SHMP Raporu 2010-2011 Dönemi Su Kalitesi İzleme Noktaları
SHMP Raporu kapsamında hazırlanan Su Kalitesi Raporu’nda, havzadaki akarsularda ve drenaj kanallarında yerüstü sularının kalite değerlendirilmesi amacı ile havzayı temsil eden toplam 20 adet izleme noktası seçilmiştir. Bu çalışmaya özgün olarak, SHMP Su Kalitesi Raporunda sadece akarsular üzerinde seçilen 16 noktanın verileri kullanılmıştır. Bu izleme noktaları, Tablo 3’de liste halinde verilmiştir.
Noktaların havzadaki dağılımı ise, Şekil 1’deki vaziyet planı üzerinde belirtilmiştir. Su kalitesi izleme noktalarından 5’i 1 Nolu, 2’si 2 Nolu, 6’sı 3 Nolu, 3’ü de 4 Nolu Alt Havzada yer almaktadır.
Tablo 3. SHMP Raporu 2010-2011 Yılı Su Kalitesi İzleme Noktaları [2]
Alt Havza
No
Nokta
No İzleme Noktaları
Alt Havza
No
Nokta
No İzleme Noktaları
1 L1 Zamantı Irmağı-Seyhan Nehrine
bağlanmadan önce 3 L3 Seyhan Nehri-Zamantı ve Göksu
Birleşiminden sonra 1 L16 Zamantı Irmağı-Gümüşgören Barajından
sonra 3 L4 Seyhan Nehri-Yedigöze Barajından sonra
1 L17 Samağır Çayı-Zamantı Nehrine
Bağlanmadan önce 3 L5 Seyhan Nehri-Çatalan Barajı çıkışı 1 L18 Zamantı Irmağı -Bahçelik Barajı
Çıkışında 3 L6 Çakıt Deresi-Şekerpınarı Kaynağına
karışmadan önce
1 L19 Zamantı Irmağı-Bahçelik Barajı Girişi 3 L7 Çakıt Deresi-Seyhan Barajına Bağlanmadan önce
2 L2 Göksu Irmağı-Seyhan Nehrine
bağlanmadan önce 3 L9 Körkün Deresi-Üçürge Deresi ile karıştıktan sonra
2 L20 Göksu Irmağı-Sarız Sulamasından sonra 4 L8 Seyhan Nehri-Seyhan Barajı çıkışı 4 L10 Seyhan Nehri-Adana DAAT Çıkış
suyu+Mezbahane sonrası
4 L11 Seyhan Nehri-Akdenize Dökülmeden önce
Seçilen noktalarda, 2010 Temmuz ve Ekim, 2011 Ocak ve Nisan aylarında mevsimsel olarak toplam 4 kez su numunesi alınmış, analiz edilmiş ve raporlanarak su kalitesi izleme çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
2.1.2.2 DSİ Genel Müdürlüğü 2015 Yılı Su Kalitesi Gözetimsel İzleme Noktaları
SYGM koordinasyonunda, DSİ Genel Müdürlüğü’nün, Seyhan Havzası’ndan sorumlu DSİ 6, 4, ve 12. Bölge Müdürlükleri, İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlükleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İl Müdürlükleri mutabakatıyla havzadaki akarsular üzerinde, havzayı temsil edecek 30 su kalite gözetimsel izleme noktası belirlenmiştir (Tablo 4). Akabinde, SYGM tarafından Seyhan Havzası Su Kalitesi İzleme Programı hazırlanmış ve 2015 yılı Ocak ayında DSİ Genel Müdürlüğü ilgili Bölge Müdürlükleri tarafından, havzadaki akarsular üzerinde seçilen toplam 30 noktada, su kalitesi gözetimsel izleme çalışmalarına başlanmıştır.
Tablo 4. DSİ Genel Müdürlüğü 2015 Yılı Su Kalitesi Gözetimsel İzleme Noktaları [1]
Alt Havza
No Nokta No Gözetimsel İzleme Noktaları Alt Havza
No Nokta No Gözetimsel İzleme Noktaları 1 SEGİN006 Elbaşı Deresi Seyhan Nehrine bağlanmadan önce 3 SEGİN004 Eğlence Çayı Seyhan Nehrine bağlanmadan önce 1 SEGİN010 Zamantı Irmağı Çördüklü Köyü 3 SEGİN012 Çöreğe Deresi Yedigöze Barajına girmeden önce 1 SEGİN014 Zamantı Irmağı Tahtaköprü Köyü 3 SEGİN016 Körkün Çayı Mansap Seyhan
Barajı Girişi Öncesi 1 SEGİN015 Özdere Deresi Zamantı Irmağına
Bağlanmadan Önce 3 SEGİN005 Çiftehan Çayı Çiftehan
1 SEGİN017 Yaylasu Deresi Zamantı Irmağına Bağlanmadan Önce 3 SEGİN009 Kırkgeçit Deresi Çiftehan Çayı İle Birleşmeden önce 1 SEGİN018 Çatalcam Deresi Bahçelik Barajına Girmeden önce 3 SEGİN021 Leyli Deresi Mansap Çatalan Barajı girişi öncesi 1 SEGİN011 İnderesi (Mehmedin) Deresi
Zamantı Irmağına bağlanmadan önce
3 SEGİN023 Körkün Çayı Memba Kamışlı Beldesi
1 SEGİN019 Naldöken Deresi Bahçelik Barajına
Girmeden önce 3 SEGİN024 Çakıt Çayı Memba Pozantı
1 SEGİN026 Zamantı Irmağı Köseler Köyü 3 SEGİN028 Çakıt Çayı Mansap Seyhan Barajına Bağlanmadan önce 1 SEGİN027 Zamantı Irmağı Yahyalı 3 SEGİN030 Doğan Çayı Seyhan Nehrine bağlanmadan önce 1 SEGİN029 Zamantı Irmağı Bahçelik Barajı
Girişi öncesi 3 SEGİP001 Şekerpınarı Pozantı
2 SEGİN007 Saimbeyli Deresi Göksu Nehrine
bağlanmadan önce 3 SEGİP002 Karapınar Karaisalı 2 SEGİN008 Göksu Irmağı Himmetli Köyü 4 SEGİN001 Seyhan Nehri Seyhan Barajı
Çıkışı 2 SEGİN013 Göksu Irmağı (Sarız Çayı)
Pınarlar Köyü 4 SEGİN025 Seyhan Nehri Karayusuflu Köyü 2 SEGİN022 Koca Dere Kıbrıslar Köyü 4 SEGİN003 Seyhan Nehri TD0 Kanalı Sonrası
Seyhan Havzası Su Kalitesi İzleme Programlarında gözetimsel izleme amacıyla belirlenen 30 izleme noktasının havzaya dağılımı ise Şekil 2’deki vaziyet planında gösterilmiştir.
DSİ ilgili Bölge Müdürlükleri tarafından yürütülen, 2015 Yılı Gözetimsel İzleme çalışmaları kapsamında, gözetimsel izleme noktalarında, ilk 6 aylık dönemde toplam 2 kez kimyasal su numunesi alınmış ve Kalite, Kontrol ve Laboratuvar Şube Müdürlüklerince analiz edilmiştir.
Şekil 2. Seyhan Havzası 2015 Yılı Su Kalitesi İzleme Noktaları 2.2 Metod
Çalışmada, Seyhan Havzası’nın her izleme noktasında tuzluluk göstergesi olarak ölçülen EC değerleri doğrudan alınmış, SAR değerleri numunelerin kimyasal analizi sonucunda elde edilen Na+, Ca++ ve Mg++ iyonlarının meq/l cinsinden değerleri, aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesap edilmiştir[12]. Bor değerleri, kimyasal analiz sonuçlarından elde edilmiştir.
Çalışmada kullanılan, EC, SAR ve Bor değerleri, Türk Standartları Enstitüsü tarafından ABD Tuzluluk Sınıflandırması esas alınarak hazırlanan, TS-7739 Nolu Sulama Suyu Standardına göre değerlendirilmiştir.
DSİ Genel Müdürlüğü 2015 Yılı
Su Kalitesi Gözetimsel İzleme Noktaları
parametresini de karakterize edecek şekilde yeni bir sınıflandırma sembolü oluşturulmuş ve CnSnBn olarak sembolize edilmiştir. Çalışmada elde edilen sulama suyu kalite sonuçları, oluşturulan bu yeni sisteme göre sınıflandırılmıştır.
3. SONUÇ VE ÖNERİLER
3.1 SHMP Raporu 2010-2011 Dönemi Sulama Suyu Uygunluk Sınıflandırması
2010 Temmuz-Ekim ve 2011 Ocak-Nisan dönemlerinde, havzayı temsil eden 16 akarsu izleme noktasından SHMP Su Kalitesi Raporu kapsamında elde edilen EC değerlerinin, 4 Nolu Alt Havzada bulunan L11 noktası dışındaki izleme noktalarında, 357 ile 614 µmhos/cm aralığında, SAR değerlerinin yine L11 noktası dışındaki izleme noktalarında, 0,14 ile 1,95 aralığında, Bor değerlerinin ise 0 ile 0,163 ppm aralığında değiştiği belirlenmiştir. Bor parametresi açısından, TS-7739 nolu Sulama Suyu standartlarına göre yapılan sınıflandırma sonucuna göre hassas bitkiler için 0,33 ppm limit değerinin altında değerlere sahip olan havza akarsularının, 1. Sınıf karakterde, sulamaya iyi derecede uygun özellikte olduğu tespit edilmiştir.
Havzadaki akarsular için yapılan sulama suyu uygunluk sınıflandırması sonuçları, Tablo 5’de belirtilmiştir.
Tablo 5. Seyhan Havzası akarsularının sulama suyuna uygunluk sınıflandırması Alt Havza
No
İzleme
Noktaları (EC/SAR/Bor) Alt Havza No
İzleme
Noktaları (EC/SAR/Bor)
1 L1 C2S1B1 3 L3 C2S1B1
1 L16 C2S1B1 3 L4 C2S1B1
1 L17 C2S1B1 3 L5 C2S1B1
1 L18 C2S1B1 3 L6 C2S1B1
1 L19 C2S1B1 3 L7 C2S1B1
2 L2 C2S1B1 3 L9 C2S1B1
2 L20 C2S1B1 4 L8 C2S1B1
4 L10 C2S1B1
4 L11 C4S3B1
Seyhan Nehri’nin mansabında, denize yakın kısımda bulunan L11 noktası, Seyhan Nehri genel su kalitesi karakterinin zaman zaman çok üstündeki, 635 ile 17420 µmhos/cm aralığında ölçülen yüksek EC değerlerinden anlaşılacağı gibi deniz Med-Cezir etkisindeki geçiş suyu niteliğini taşır. L11 noktası, bu yüzden sulama suyu uygunluk sınıflandırması çalışmamızda değerlendirme dışında bırakılmıştır.
Bu sonuçlara istinaden;
Seyhan Havzasında ve 1, 2, 3 ve 4 nolu Zamantı Irmağı, Göksu Irmağı, Orta Seyhan, Aşağı Seyhan Alt Havzalarında, akarsuların, sulama suyu uygunluk sınıflandırması genel karakteri, C2S1B1 olarak tespit edilmiştir.
3.2 DSİ 2015 Yılı İzlemesi Sulama Suyu Uygunluk Sınıflandırması
2015 yılı Gözetimsel İzleme verileri ile yapılan değerlendirmede, EC değerlerinin 244 ile 630 µmhos/cm aralığında, SAR değerlerinin 0,04 ile 2,94 aralığında, sadece 11 izleme noktasında elde edilen Bor değerlerinin ise 0,02 ile 0,07 ppm aralığında değiştiği tespit edilmiştir. Havzadaki akarsuların, bu değerlere göre yapılan sulama suyu uygunluk sınıflandırması sonuçları Tablo 6’da belirtilmiştir.
Tablo 6. DSİ 2015 Yılı İzlemesi Sulama Suyu Uygunluk Sınıflandırması Alt Havza
No Nokta No EC/SAR/Bor Alt Havza
No Nokta No EC/SAR/Bor
1 SEGİN006 C2S1B1 3 SEGİN004 C2S1B1
1 SEGİN010 C2S1B1 3 SEGİN005 C2S1B1
1 SEGİN011 C2S1B1 3 SEGİN012 C2S1B1
1 SEGİN014 C2S1B1 3 SEGİN016 C2S1B1
1 SEGİN015 C2S1B1 3 SEGİN021 C2S1B1
1 SEGİN017 C2S1B1 3 SEGİN023 C2S1B1
1 SEGİN018 C2S1B1 3 SEGİN024 C2S1B1
1 SEGİN026 C2S1B1 3 SEGİN028 C2S1B1
1 SEGİN027 C2S1B1 3 SEGİN030 C2S1B1
1 SEGİN029 C2S1B1 3 SEGİP001 C2S1B1
2 SEGİN007 C2S1B1 3 SEGİP002 C2S1B1
2 SEGİN008 C2S1B1 4 SEGİN001 C2S1B1
2 SEGİN013 C2S1B1 4 SEGİN003 C2S1B1
2 SEGİN022 C2S1B1 4 SEGİN025 C2S1B1
2015 yılı sınıflandırma sonuçları incelendiğinde Seyhan Havzası ve tüm alt havzalarında, akarsuların sulama suyu uygunluk sınıflandırması genel karakteri, C2S1B1 olarak tespit edilmiştir.
Sonuç olarak;
Çalışmada her iki veri setine göre yapılan değerlendirme sonuçlarının benzerlik gösterdiği, Seyhan Havzası akarsularının sulama suyu uygunluk sınıfı genel karakterinin C2S1B1 olduğu tespit edilmiştir.
3.3 Öneriler
Yapılan çalışma, Seyhan Havzası akarsularının, havzada geliştirilmek istenen mutasavver sulama projeleri için potansiyel sulama suyu kaynağı olarak kullanılabileceğini ortaya koymuştur.
Havzada sektörel kullanım payının yüksek olması sebebiyle su kaynaklarının yönetiminde dikkate alınması gereken en önemli unsur, tarımsal sulamadır. Mevcut ve mutasavver sulama projeleri için gerekli suyun temini, güvenilir tarım uygulamalarının yapılabilmesi ve suyun sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için; havzadaki tüm su kaynaklarının yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda sosyal, ekonomik ve çevresel faaliyetleri de kapsayan bütünsel bir anlayış ile planlı bir şekilde yönetilmesi gerektiği önerilmektedir.
Havzalarda sürdürülebilir su yönetimi çalışmaları kapsamında, akarsuların sulama suyu sınıflandırmasını yaptığımız bu çalışma örnek alınarak, havza ekosistemi su ihtiyacı ile birlikte havzadaki içmesuyu-sanayi-rekreasyon-enerji gibi sektörel su kullanımı için gerekli su potansiyelinin belirlenmesi, güncel standartlar oluşturulması, havza-alt havza bazında sınıflandırma çalışmalarının yapılması gerektiği mütalaa edilmiştir. Ayrıca, bu çalışmalara, her havza için hazırlanacak Havza Su Master Plan Raporlarında ve Havza Sektörel Su Tahsis Planlama Raporlarında, mutlaka yer verilmesi gerekmektedir.
Havza Su Master Plan Raporlarında ve Havza Sektörel Su Tahsis Planlama Raporlarında, Sulama suyu uygunluk sınıflaması sonuçları, Tuzluluk/Sodyum/Bor temel parametreleri yanında, kalıcı sodyum karbonat, efektif tuzluluk, potansiyel tuzluluk vb gerekli diğer parametreler de esas alınarak değerlendirilmeli ve “Havza Sulama Suyu Uygunluk Haritaları” hazırlanmalıdır. Bu kapsamda, havzaların karakteristikleri, çeşitli sulama suyu sınıflandırma sistemleri, havza topraklarının bünye ve drenaj koşulları, genel bitki deseni, sulama metotları, iklimi vb havzaya özgün şartların da dikkate alınması uygun olacaktır.
Havzada ekosistem-içmesuyu-sanayi-rekreasyon-enerji gibi sektörel su kullanımları için de sulama suyu uygunluk haritalarına benzer şekilde uygunluk haritalarının oluşturulması önerilmektedir.
KAYNAKLAR
[1] Anonim, “Seyhan Havzası Su Kalitesi İzleme Programı”, Çevre ve Orman Bakanlığı, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, Ankara, 2015.
[2] TEMELSU, Seyhan Havzası Master Planı Su Kalitesi Raporu, DSİ Genel Müdürlüğü, 2012
[3] TÜBİTAK MAM Çevre Enstitüsü, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi-Seyhan Havzası, Destekleyen Kuruluş, Çevre ve Orman Bakanlığı, Erişim: http://suyonetimi2.ormansu.gov.tr/su Files/Guncelbelgeler//HAVZA_ FiNAL/Seyhan/Seyhan_
Havzasi.pdf, 2010.
[4] Aküzüm T., Çakmak B., Gökalp Z., “Türkiye’de Su Kaynakları Yönetiminin Değerlendirilmesi”, Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, Sayı: 3 (1), 67-74, 2010
[5] Kızıloğlu F M., Kuşku Y., Tunç T., Yanık R., “Erzurum İlindeki Bazı Su Kaynaklarının Kalitelerinin Bitki, Toprak ve Sulama Sistemi Açısından Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Sayı: 38 (2), 173-179, 2007
[6] Kanber R., “Türkiye’de Su Kaynakları Potansiyeli: Kullanımı, Sorunları ve Çözüm Önerileri”, TMMOB Su Politikaları Kongresi, 1-12, Ankara, Mart 2006.
[7] Kaya N. Ve Öztürk M., “Elazığ İl Sınırları içerisindeki Sulama Sularının İncelenmesi”, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi, 3 (2003), 87-92.
[8] Acatay, S. Turhan, Sulama Mühendisliği, Dokuz Eylül Üniversitesi Vakfı, İzmir 1996.
[9] Tekinel, O.; Kanber, R.; Çetin, M.; Yalbuzdağ, O.; Özbek, Y.; Aktaş, Ş., “Tarımsal Su Kaynaklarının Geliştirilmesi”, Türkiye Ziraat Mühendisliği IV. Teknik Kongresi, 287-308, Ankara 1995
[10] Türk Standartları Enstitüsü, TS-7739 Sulama Suyu Standardı, Aralık 1989.
[11] Şener S., “Sulama Suyunun Özellikleri ve Sınıflandırılması”, Genel Yayın No: 103, Menemen Bölge Topraksu Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Menemen 1983.
[12] http://abis.bozok.edu.tr/dosya/dosyalar/215/ssskt.pdf, (Erişim tarihi, Haziran 2015).
[13] Doğa Koruma Merkezi ve Yaşama Dair Vakıf Uzmanları, “Türkiye’de Suyun Durumu ve Su Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar: Çevresel Perspektif”, Erişim: www.tbcsd.org, 2015
[14] http://www.dsi.gov.tr/toprak-ve-su-kaynaklari (Erişim tarihi, Haziran 2015).
[15] Savcı M.E., “Sulama Suyu Kalitesi ve Tuzlu Sularla Sulama”, Erişim: http:/ /www.imo.org.tr/
resimler/ekutuphane/pdf/12951.pdf, (Erişim tarihi, Haziran 2015)
[16] http://abis.bozok.edu.tr/dosya/dosyalar/215/sskt4.pdf, (Erişim tarihi, Haziran 2015)
