'
Turizm Sektöründe Rassal Yürüyüş Hipotezi Kırılgan Ekonomiler İçin Geçerli Mi?
Halil İbrahim Gündüz1 Muhammed Tıraşoğlu2 Nimet Melis Esenyel3
1İstanbul Üniversitesi, halil.gunduz@istanbul.edu.tr
2Kırklareli Üniversitesi, muhammedtirasoglu@klu.edu.tr
3İstanbul Üniversitesi, melis.esenyel@istanbul.edu.tr
Hizmet sektöründe yer alan turizmin, ülkelerin ekonomisi için önemli bir paya sahip olduğu ve büyük bir hızla gelişim içerisinde olduğu görülmektedir. Literatürde yapılan teorik ve ampirik pek çok çalışma turizm sektörünün dünya ekonomileri içerisindeki önemini ortaya koymaktadır. Çalışmada, kırılgan ekonomilerde turizm sektörünün yapısında var olan dinamiklerin rassal yürüyüş hipotezi çerçevesinde analiz edilmesi amaçlanmaktadır. Kırılgan Sekizli ülkeler (Arjantin, Brezilya, Endonezya, Güney Afrika, Hindistan, Rusya, Şili ve Türkiye) için 1995-2014 yıllarını kapsayan dönemde turizm sektörüne ait veriler, panel veri ekonometrisinde yer edinmiş olan güncel teknikler vasıtasıyla incelenmiştir. Ampirik bulgulara göre Kırılgan Sekizli ülkelerinin turizm sektöründe kendi aralarında bağlılıklarının bulunduğu görülmüştür. Ayrıca şokların etkisinin kalıcı olduğu ve rassal yürüyüş hipotezinin geçerli olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Turizm sektörü, Kırılgan Sekizli, Panel Birim Kök Analizi
Is the Random Walk Hypothesis Valid for Fragile Economies in Toruism Sector?
Tourism in the service sector seems to have a significiant share in the country's economy and is developing at a rapid pace. In addition, many theoretical and empirical studies in the literature reveal that tourism is important in world economies. At this point, it seems that is a serious and competitive development in the tourism sector has been tried to be achieved in the Fragile Eight countries which has an important place in the world economy. The aim of the study is to analyze the dynamics of the tourism sector for the Fragile Eight countries within the framework of the random walk hypothesis. For his purpose, current panel data techniques were used in this study for time period 1995-2014. Empirical findings show that the Fragile Eight countries have dependency among themselves in the tourism sector. In addition, the affects of the shocks are permanent and the random walk hypothesis is valid.
Keywords: Tourism Sector, Fragile Eight, Panel Unit Root Analysis Giriş
Yükselen piyasa ekonomisi sınıflandırılmasında yer alan Kırılgan Beşli ülkeleri, ekonomi gündeminin son zamanlarda çok tartışılan konularından biri haline geldiği ifade edilmektedir.
İlk kez Morgan Stanley tarafından yayınlanan ekonomi raporunda ortaya konan Kırılgan Beşli;
Brezilya, Hindistan, Endonezya, Güney Afrika ve Türkiye’yi içermektedir. ABD Merkez Bankası’nın (FED) tahvil alımlarını azaltacağına dair yaptığı açıklama sonucu bu ülkelerin ulusal paralarında değer kaybı yaşandığı görülmektedir. Diğer taraftan bu durum yüksek cari açık oranları, yüksek enflasyon oranları ve ekonomik büyümede meydana gelen düşüşleri beraberinde getirdiği belirtilmektedir (Eğilmez, 2013). Bunun yanı sıra, ödemeler dengesini
'
iyileştirmede güçlük yaşayan Arjantin, Rusya ve Şili de kırılgan ekonomiler kapsamına alınmıştır. Financial Times gazetesi yazarı Gavyn Davis’e göre, Kırılgan Sekizli’nin ekonomik durumlarındaki bozulmanın, ülkelerin düşük reel kuru, yüksek reel faiz, mali sıkılaştırma, yapısal reform vb. politika kararlarını benzer zamanda almalarından kaynaklandığını ileri sürmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerde turizm sektörü, ekonomik kalkınmanın sağlanmasında önemli bir araç olarak görülmektedir. Çoğunluğunu gelişmekte olan ülkelerin oluşturduğu Kırılgan Sekizli için de bu durum geçerli kabul edilmektedir. Kırılgan Sekizli’nin sahip olduğu hassas ekonomik yapıları sebebiyle kurların artışı/azalışı, politika değişiklikleri gibi durumlardan fazlasıyla etkilenebildiği ifade edilmektedir. Diğer taraftan turizm sektörü ekonomik kriz, terör eylemleri, doğal afet vb. şoklardan, diğer sektörlere kıyasla, daha fazla olumsuz etkiye maruz kalabilmektedir. Turizm sektörünün siyasi ve ekonomik olaylara karşı oldukça hassas olmasından dolayı, turist sayısı verisinin ortalamaya dönme eğilimine, yani durağanlık özelliğine sahip olup olmadığının belirlenmesi, politika yapıcıları için önemli olmaktadır (Dash
& Tiwari, 2017). Gelen turist sayısı verilerinin durağanlık özelliğine sahip olmaması, şokların turizmi etkilediği anlamına gelmekte ve önlem alınması gerektiğini ifade etmektedir. Tablo 1’de turist sayısının durağanlığının araştırıldığı literatür taraması, Kırılgan Sekizli ülkelerinde yıllara göre gelen turist sayılarındaki değişim ise Grafik 1-8’de yer almaktadır.
Bu çalışmada, rassal yürüyüş hipotezi çerçevesinde, Kırılgan Sekizli ülkelerine gelen turist sayısından hareketle şokların turizm sektörü üzerindeki etkisinin geçici olup olmadığı panel veri ekonometrisinde yer alan yöntemler yardımıyla sınanacaktır. İkinci bölümde Rassal Yürüyüş Hipotezi genel hatları ile ele alınacaktır. Üçüncü bölümde kullanılacak olan veri seti ve yöntem üzerinde kısaca bahsedilecektir. Dördüncü bölümde elde edilen bulgular ile sonuçlar yer almaktadır.
Grafik 1
Hindistan’ın yıllara göre turist sayısı
Grafik 2
Endonezya’nın yıllara göre turist sayısı
Grafik 3
Brezilya’nın yıllara göre turist sayısı Grafik 4
Türkiye’nin yıllara göre turist sayısı
0 2000000 4000000 6000000 8000000 10000000
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013
0 2000000 4000000 6000000 8000000 10000000
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013
'
Grafik 5
Güney Afrika’nın yıllara göre turist sayısı
Grafik 6
Arjantin’in yıllara göre turist sayısı
Grafik 7
Rusya’nın yıllara göre turist sayısı Grafik 8
Şili’nin yıllara göre turist sayısı
0 1000000 2000000 3000000 4000000 5000000 6000000 7000000
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013
0 10000000 20000000 30000000 40000000 50000000
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013
0 2000000 4000000 6000000 8000000 10000000 12000000
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013
0 2000000 4000000 6000000 8000000 10000000 12000000
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013
0 5000000 10000000 15000000 20000000 25000000 30000000 35000000
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013
0 500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 3500000 4000000
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013
'
Tablo 1
Turizm şokları ile ilgili yapılan çalışmalar
Yazarlar Yöntem Veri Yapısı Ülke Bulgu
Narayan ve Narayan (2005)
Klasik ve Kırılmalı Birim Kök Testleri
1970-2002 Yıllık
Fiji Şokların etkisi geçicidir.
Bhattacharya ve Narayan (2005)
Panel Birim Kök Testleri
1980-1999 Yıllık
Hindistan Şokların etkisi geçicidir.
Narayan ve Prasad (2008) Klasik ve Kırılmalı Panel Birim Kök Testleri
1991-2003 Aylık
Avustralya Şokların etkisi geçicidir.
Chu, Chang, Chang ve Su (2008)
Klasik ve Panel Birim Kök Testleri
1969-2004 Yıllık
Tayvan 10 ülkede şoklar kalıcı, 12 ülkede şoklar geçicidir.
Tang ve Wong (2009) Kırılmalı Birim Kök Testleri
2003-2007 Aylık
Kamboçya
5 ülkede şoklar kalıcı, 11 ülkede
şoklar geçicidir.
Lean ve Smyth (2009) Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testleri
1950-1992 Malezya Şokların etkisi geçicidir.
C. G. Lee (2009) Klasik Birim Kök Testleri
1980-1999 Yıllık
Singapur Şokların etkisi geçicidir.
Saleh, Verma ve Ihalanayake (2010)
Kırılmalı ve Kırılmalı Panel Birim Kök Testleri
1988-2006 Yıllık
Tayland 4 ülkede şoklar kalıcı, 6 ülkede şoklar geçicidir.
Murat, Sener ve Yılancı (2013)
Yapısal Kırılmalı Birim Kök Testleri
1996-2012 Aylık
Türkiye 3 ülkede şoklar kalıcı, 7 ülkede şoklar geçicidir.
Solarin (2014) Doğrusal ve Doğrusal Olmayan Birim Kök Testi
1990-2012 Aylık
Mauritius Şokların etkisi geçicidir.
Tan ve Tan (2014) Klasik ve Panel Kırılmalı Birim Kök Testi
1994-2011 Aylık
Singapur Şokların etkisi geçicidir.
Lee, Ying ve Yang (2014) Panel Birim
Kök Testleri 1970-2010
Yıllık Tayvan Karışık sonuçlar elde edilmiştir.
'
Chu, Yeh ve Chang (2014) Panel Birim Kök Testleri
1995-2010 Yıllık
Çin 5 ülkede şoklar
geçici, 13 ülkede şoklar kalıcıdır.
Solarin (2015) Panel Birim
Kök Testleri 2001-2013
Aylık Saravak Şokların etkisi geçicidir.
Dash ve Tiwari (2017) Panel Birim Kök Testleri
2001-2013 Yıllık
BRIC Ülkeleri
1 ülkede şoklar kalıcı, 3 ülkede şoklar geçicidir.
Rassal Yürüyüş Hipotezi
Rassal Yürüyüş Hipotezinde, hisse senetlerinin fiyatlarının önceden tahmin edilebilecek bir yol izlemeyeceği, tamamen rastlantısal hareket edeceği ve geçmiş dönemdeki fiyat değişmelerinden bağımsız olduğu, zamanın herhangi bir anında aşağı veya yukarı doğru hareket ettiği öne sürülmektedir (Konuralp, 2005:304). Etkin bir hisse senedi piyasasında fiyat hareketleri, gelen bilgiler doğrultusunda meydana gelecek ve bir menkul kıymetin cari fiyatı mevcut tüm bilgileri yansıtacaktır. Böylelikle, cari fiyatın ardışık fiyat değişikliklerinden veya ardışık bir dönemlik getirilerden bağımsız olduğu kabul edilmektedir (Fama, 1970: 386).
Ardışık fiyat değişikliklerinin birbirinden bağımsız olmasından dolayı Rassal Yürüyüş Hipotezine göre Dow Teorisi veya grafik incelemesine dayalı teknik analiz gibi yaklaşımların hisse senedi yatırımları açısından hiçbir önemi bulunmamaktadır (Tınıç ve West, 1979:491).
Kısacası geçmiş dönemlerde gerçekleşmiş olan fiyat bilgisi kullanılarak gelecek dönemde gerçekleşecek fiyatların tahmin edilmesi mümkün olmayacaktır.
Veri Seti ve Yöntem
Bu çalışmada Kırılgan Sekizli ülke grubu için turizm sektöründe şokların kalıcı olup olmadığı panel veri ekonometrisinde yer alan güncel teknikler kullanılarak analiz edilecektir. İncelen ülke grubu Hindistan, Endonezya, Brezilya, Türkiye, Güney Afrika Arjantin, Rusya ve Şili’den meydana gelmektedir. Çalışmada kırılgan 8’li için 1995-2014 dönemine ait yıllık gelen turist sayısı verileri kullanılmıştır. Veri seti Dünya Bankası’ndan elde edilmiştir. Analiz serilerdeki geometrik artış göz önüne alınarak verilerin doğal logaritmaları alınarak yapılmıştır. Teorik ve ampirik ekonometrik çalışmalarda serilerin içerdikleri özellikler önemlidir. Bu özelliklere uygun yöntemlerin seçilmesi gerekmektedir (Güriş, vd., 2017). Turizm sektöründe yıllar itibariyle gelen turist sayısı dikkate alındığında ülkeler arasında eş zamanlı korelasyona sahip olmasından dolayı kırılgan 8’li ülke grubu için rassal yürüyüş hipotezinin varlığında geleneksel panel birim kök testlerinden farklı bir yaklaşımın benimsenmesi gerekmektedir. Bu sebeple CADF Pesaran (2006) panel birim kök testi uygulanmıştır. CADF testi yardımıyla panel veri içerisinde yer alan her bir yatay kesit birimi için durağanlık analizi yapılabilmektedir.
Böylelikle birim kökün varlığı, panel verinin bütünü için ve yatay kesit birimleri için ayrı ayrı olarak sınanabilmektedir.
Hesaplanan test istatistiği, Pesaran (2006) makalesinde yer alan CADF kritik tablo değerleriyle karşılaştırılmaktadır. Bu test için temel hipotez serinin birim kök içerdiği, alternatif hipotez ise serinin durağan olduğu şeklinde kurulmaktadır. CADF test istatistiğinin elde edilişi,
yit =(1−φ µi) i+φi ity −1+εit,!!!!!!!i=1,...,N ,t=1,...,T , modeli üzerinden olmaktadır. Burada,
εit =γi tf +uit
'
olmak üzere uit IIDN( ,0σ varsayımı altında u2) ft, gözlemlenemeyen ortak faktörleri temsil etmektedir.
Bulgular
Bu çalışmada öncelikli olarak yatay kesit bağımlılığı çeşitli testler yardımıyla sınanmıştır.
Yatay Kesit bağımlılık testlerinin sonuçları Tablo 2’de yer almaktadır.
Tablo 2
Yatay Kesit Bağımlılık Test Sonuçları
Test İstatistik Değeri Serbestlik Derecesi Olasılık Değeri
Breusch-Pagan LM 391.6262 28 0.0000
Pesaran scaled LM 47.52255 - 0.0000
Bias-corrected
scaled LM 47.31203 - 0.0000
Pesaran CD 19.61205 - 0.0000
Tablo 2’ye göre, yatay kesit bağımlılık testlerinin tamamının Kırılgan Sekizli ülkeleri için birimler arasında eş zamanlı korelasyonun olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu noktada çalışmada kullanılması gereken panel birim kök testinin yatay kesit bağımlılığını dikkate alan panel birim kök testlerinden olması gerekmektedir. Bu amaçla, Kırılgan Sekizli ülke grubu için turizm sektöründe şokların kalıcı olup olmadığı Pesaran CADF panel birim kök testi ile araştırılmıştır.
Kırılgan Sekizli ülke grubu için yapılan CADF testine ait sonuçlar Tablo 3’te verilmiştir.
Tablo 3
Pesaran CADF Test Sonuçları
Değişken Uygun Gecikme t-istatistiği z-istatistiği Olasılık Değeri
!"# 3 -1.841 -0.304 0.381
∆!"# 2 -2.403 -1.848 0.032
Not: Her iki değişken için de Sabit terimli model kullanılmıştır. Kritik değerler Pesaran (2006) çalışmasından elde edilmiş olup, sırasıyla %10, %5, ve %1 için -2.210, -2.340 ve -2.600’dir.
Sonuç olarak Pesaran panel birim kök testinden elde edilen sonuçlar, Kırılgan Sekizli ülke grubu için gelen turist sayısının logaritması değişkenin düzeyde durağan olmadığını fakat I.
mertebeden durağan olduğunu ortaya koymaktadır. Böylelikle, Kırılgan Sekizli ülke grubunun 1995-2014 yılları arasındaki dönemde turizm sektörünün durağan olmayan bir yapı sergilediği bulgusuna ulaşılmaktadır.
Sonuç
Çalışmada Kırılgan Sekizli ülkeleri için turizm sektöründe gerçekleşen gelişimin dinamik yapısı araştırılmıştır. Bu analizinin ilk aşaması, panel veri ekonometrisinde sıklıkla karşılaşılmakta olan birimler arası eş zamanlı korelasyon olgusu çeşitli testler vasıtasıyla belirlenmesidir. Nitekim çalışmada kullanılan veri yapısı için Kırılgan Sekizli ülke grubunun birbirleri ile bağımlı oldukları tespit edilmiştir. Çalışmanın önemli bir sonucu Kırılgan Sekizli ülke grubun çeşitli yönlerden birbirleriyle ilişkili olduklarının görülmesidir. Bunun yanı sıra, turizm sektörü için önemli bir gösterge olan yıllık gelen turist sayısının ülkeler arasındaki bu
'
bağlılığı dikkate alacak şekilde durağan bir yapı göstermediği Pesaran CADF panel birim kök testi sonucunda ortaya çıkmıştır. Turizm sektörü üzerinde gerek içsel gerek dışsal şoklar geçici etki yapmayarak kalıcı olmaktadır.
Kaynakça
Bhattacharya, M., & Narayan, P. K. (2005). Testing for the random walk hypothesis in the case of visitor arrivals: evidence from Indian tourism. Applied Economics, 37(13), 1485–1490.
Chu, H.-P., Chang, T., Chang, H., & Su, C.-W. (2008). Are visitor arrivals to Taiwan Stationary? An empirical study based on panel SURADF tests. The Empirical Economics Letter, 7(10), 1001–1007.
Chu, H.-P., Yeh, M.-L., & Chang, T.-Y. (2014). Are visitor arrivals to China stationary? An empirical note. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 19(2), 248–256.
Dash, A. K., & Tiwari, A. K. (2017). Are tourist arrivals stationary? Evidence from BRIC countries. Current Issues in Tourism, 20(3), 221–224.
Eğilmez, M., (2013), Kırılgan Beşli, Web Sitesi,
http://www.mahfiegilmez.com/2013/11/krlgan-besli.html (Erişim Tarihi: 20.02.2017).
Fama, Eugene. (1970), “Efficient Capital Markets: A Review of Theory and Empirical Works”, The Journal of Finance, 25, Issue : 2, pp. 383-417.
Güriş, B., Tiftikçiğil, B. Y. & Tıraşoğlu, M. (2017). Testing for Unemployment Hysteresis in Turkey: Evidence from Nonlinear Unit Root Tests. Quality & Quantity, 51, pp.35-46.
Lean, H. H., & Smyth, R. (2009). Asian financial crisis, avian flu and terrorist threats: are shocks to Malaysian tourist arrivals permanent or transitory? Asia Pacific Journal of Tourism Research, 14(3), 301–321.
Lee, C. G. (2009). Are Tourist Arrivals Stationary? Evidence from Singapore. International Journal of Tourism Research, 11(December 2008), 409–414.
Lee, C. H., Ying, Y. H., & Yang, G. J. A. (2014). Assessing Whether Tourist Arrivals are Stationary: Evidence from Taiwan using Sequential Panel Selection Method. Journal of China Tourism Research, 10(2), 206–221.
Konuralp Gürel. (2005), Sermaye Piyasaları: Analizler, Kuramlar ve Portföy Yönetimi, 2.
Baskı, Alfa Yayınları, Đstanbul.
Murat, S., Sener, S., & Yılancı, V. (2013). İktisadi Krizler, Doğal Afetler, Terör Faaliyetleri Türkiye’ye Gelen Turistler Üzerinde Etkili mi? Istanbul Üniversitesi Iktisat Fakülltesi Mecmuasi, 63(1), 1.
Narayan, P. K., & Prasad, A. (2008). Examining the behaviour of visitor arrivals to Australia from twenty different countries: An application of panel unit root tests. Economic Papers:
A Journal of Applied Economics and Policy, 27(3), 265–271.
Narayan, S., & Narayan, P. K. (2005). An empirical analysis of Fiji’s import demand function.
Journal of Economic Studies, 32(2), 158–168.
Pesaran, M. H. (2006). Estimation and inference in large heterogeneous panels with a multifactor error structure. Econometrica, 74(4), 967–1012.
Saleh, A. S., Verma, R., & Ihalanayake, R. (2010). Are external shocks permanent or transitory?
An analysis of visitor arrivals to Thailand.
Solarin, S. A. (2014). Global financial crisis and stationarity of tourist arrivals: evidence from Mauritius. Current Issues in Tourism, 19(9), 869–875.
Solarin, S. A. (2015). September 11 attacks, H1N1 influenza, global financial crisis and tourist arrivals in Sarawak. Anatolia, 26(2), 298–300.
Tan, S.-H., & Tan, S.-K. (2014). Are shocks to Singapore’s tourist arrivals permanent or transitory? An application of stationarity test with structural breaks. Current Issues in
'
Tourism, 17(6), 480–486.
Tang, T. C., & Wong, K. N. (2009). Research note: The SARS epidemic and international visitor arrivals to Cambodia: Is the impact permanent or transitory? Tourism Economics, 15(4), 883–890.
Tınıç, Seha M. ve West, Richard R. (1979), Investing in Securities: An Efficient Markets Approach, Addison-Wesley Ltd., Canada.
