ÖĞRENCİ SINIF TEKRARI,OKUL TERKLERİ, VE DEVAMSIZLIKLARI

(1)

Ünite 9

ÖĞRENCİ SINIF TEKRARI,OKUL TERKLERİ, VE DEVAMSIZLIKLARI

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

Bu ünitede Türkiye'de öğrencilerin okul terki, sınıf tekrarı ve devamsızlıkları tartışılmıştır.

OKUL TERKİ, SINIF TEKRARI VE ÖĞRENCİ DEVAMSIZLIKLARI Okulu terk en genel olarak eğitimin onaylı, resmi bir diploma alınmadan sonlandırılması olarak

tanımlanabilir.

Okulu terk, yasal okuldan ayrılma yaşından önce ve/veya sınırlı ve gerekli formal nitelikleri edinmeden okuldan ayrılmaktır.

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Türkiye’de okulu terk bu yasal bir zorunluluğun yerine getirilmesi anlamına gelmektedir. Çünkü ilköğretim zorunludur.

Türkiye de hukuki mevzuat içinde okulu terk yerine okula devamsızlık tanımlanmaktadır.

Mevcut hukuki çerçeve içinde devamsızlık halide 14 yaşın sonunda okul kaydı silinerek öğrencinin ilişkisi kesilmektedir. Ancak zorunlu eğitimin 12 yıla çıkarılmasıyla okuldan ilişik kesme yaşı 18 olmuştur.

(2)

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR OECD ülkeleri 1991 yılında 25-34 yaş grubunda %33 olan ilköğretim mezuniyetinden sonra okul terk olanlarını 2002 yılında %22‟ye düşürmüştür.

Türkiye’de ise 1991 yılında 25-34 yaş grubunda %78 olan ilköğretimden sonra okuldan ayrılanların oranı 2002 yılında ancak %69’a düşürülebilmiştir.

Sözü edilen oranı %10’un altına düşürmeyi başarmış tek ülke Güney Kore’dir.

Türkiye’deki Durum

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Türkiye‟de 6-14 yaş grubundaki çocukların %27‟si okula ilgi duymama, öğretmenleriyle iyi

geçinememe, %15‟i okul masraflarının çok yüksek olması, %14‟ü ailesinin ekonomik faaliyetine yardımcı olma ve ücretli çalışmak zorunda olma,

%11‟i ailesinin izin vermemesi, %9‟u ev işlerinde ailesine yardımcı olma ve küçük kardeşlerine bakmak zorunda kalma, %4‟ü uygun okulun olmaması ve %20‟si ise diğer nedenlerle okula gitmemekte veya okulu yarıda bırakmaktadır.

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Okula gönderilmeme veya okulu bırakma

konusunda kızların oranı daha yüksektir.

Genel olarak bu faktörler nedeniyle nüfusun ve işgücünün eğitim düzeyi düşük, kadınların eğitim düzeyi ise genel ortalamanın da altındadır.

Bazı aileler okulun evden uzakta olması nedeniyle kız çocuklarının okula geliş gidiş sürecinde güvenliklerinden endişe duymaktadırlar.

Ekonomik durumdan dolayı yoksul aileler özellikle kızları okula göndermemektedir.

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Bazı bölgelerde inanç ve geleneksel nedenlerden kızlarını karma okullara göndermekte isteksiz olması gibi nedenlerle 4. sınıfta terkler artmaktadır.

Bir başka durum kırsal yörelerde ailenin tarım alanlarında çalışmak zorunda kalan çocuklar okula devam edememektedirler.

Özellikle, Güney Doğu ve Doğu Anadolu ile kırsal alanlarda okullaşma oranları düşüktür. Bu durum batı ve doğu arasında okullaşma oranlarına da yansımaktadır.

(3)

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Bu bölgelerdeki çocukların okullardan uzak kalma nedeni tarıma dayalı ekonomidir. Okulu terk etme oranları beşinci sınıftan sonra artmaktadır.

Tarımda çalışma ve kız çocuklarının büyüme eğilimine girmesi okul terklerini teşvik edici unsurlar arasında görülmektedir.

Okul terk etme oranlarında yerleşim yerine göre önemli farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin, sekizinci sınıftaki okul terk etme oranları kırsal alandaki çocuklar arasında kentsel alandakilere göre iki kattan daha fazladır .

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Çocuk işçiliği dünya gündeminde en üst sırada yer alması gereken ve ivedi çözüm bekleyen bir sorundur.

Milyonlarca çocuk, fiziksel, zihinsel, eğitsel, sosyal, duygusal ve kültürel gelişimlerine zarar veren ve ulusal yasalarla uluslararası standartlara uygun olmayan koşullarda çalışmaktadır.

Dünyadaki Durum

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Çocuk işçiliği dünya gündeminde en üst sırada yer alması gereken ve ivedi çözüm bekleyen bir sorundur.

Milyonlarca çocuk, fiziksel, zihinsel, eğitsel, sosyal, duygusal ve kültürel gelişimlerine zarar veren ve ulusal yasalarla uluslararası standartlara uygun olmayan koşullarda çalışmaktadır.

Dünyadaki Durum

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Okulu Terk İle İlgili Mevcut Hukuki Çerçeve

1) 1739 sayılı Milli Eğitim Yasası 2) 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Yasası 3) MEB Okulöncesi ve İlköğretim Kurumları

Yönetmeliği

4) Milli Eğitim Bakanlığı Milli Eğitim Müdürlükleri Yönetmeliği’dir.

(4)

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Okulu Terk İle İlgili Mevcut Kurumsal Çerçeve Kurumsal tarafların çeşitli aşamalarda çeşitli görev ve sorumlulukları ortaya çıkmaktadır.

Bu yapılar;

1) Öğrenci velisi veya vasisi veya aile başkanı 2) Mülki amirler, maarif müfettişleri ve zabıta

teşkilatı 3) Okul yönetimi 4) Muhtarlar

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Mevcut Hukuki Ve Kurumsal Çerçeve İçin

Değerlendirme

• 222 Sayılı Yasa Uygulan(a)mamaktadır.

• Okul yönetiminin sınırlı yetkileri.

• Okul kayıt sisteminin esnekliği.

• Kayıtlı Adres ve İkametgah Adreslerinde Yaşanan Sıkıntılar

• T.C. Nüfus Kağıdı Olmaksızın Kayıt Yapılması.

• Okullarda Sağlıklı Bilgi ve İstatistik Altyapısı Olmaması.

İLKÖĞRETİMDE OKULU TERK, SINIF TEKRARI VE DEVAMSIZLIKLAR Okulu Terk Konusunda Okulların Mevcut Konumu İle İlgili Değerlendirme:

Okulu terk konusunda en önemli kurumsal yapı okullardır. Okulu terke ilişkin standart tanım eksiklikleri, okulu terk için oluşturulmuş risk grupları ve izleme sistemleri, okulu terkin önlenmesine yönelik okul ve okul yönetimleri için yeterli görev, yetki ve sorumluluk eksiklikleri, okulu terkin önlenmesine yönelik okulların kurumsal kapasitesini yetersiz oluşu, okul ile çevresinin okulu terk konusunda iletişimi ve ilişkilerinin sınırlı oluşu gibi eksiklikler okulların okulu terk konusunda fazla etkili

olamamaktadırlar.

OKUL TERKİNİN NEDENLERİ

• Ekonomik Koşullar

• Eğitim Sistemi ve Okul Koşulları

• Sosyal, Kültürel ve Ailevi Koşullar

• Bürokratik ve Siyasal Nedenler Özet olarak;

düşük akademik başarı, suça yönelim, düşük özsaygı, yoksulluk, aile içi sorunlar, göçler gibi nedenlerle öğrenciler risk altındadırlar ve okulu terk ederler.

(5)

Okulu terk eden öğrenciler, genel olarak risk altındaki öğrencilerdir.

Şu özellikleri dikkati çeker:

• Okul etkinliklerine katılma eğiliminde değildirler,

• kendilerini okula ait hissetmezler,

• disiplin ve devam sorunları vardır,

• düşünmeden ve tepkisel davranırlar,

• arkadaş ilişkilerinde sorunlar vardır.

• Ailevi sorunlar,

• uyuşturucu bağımlılığı,

• suça yönelim

gibi nedenler yüzünden okula düzenli olarak devam etmezler.

Bir araştırma sonucuna göre 6-17 yaş grubunda okula devam etmeme, yarıda bırakmada ilk sırayı

%30.8 ile okula ilgi duymaması, ikinci sırayı da %23.7 ile okul masraflarının yüksek olması, %9.6, ailenin izin vermemesi alıyor.

Bir araştırmada; okulu terk etmede karar kime aittir sorusuna;

• % 56.1 çocuğun,

• %28.8 babanın,

• %10.0 annenin,

• %1.8 de öğretmenin sonuçlarına ulaşılmıştır.

Okulu Terk Kimin Kararı (%)

• Çalışmak zorundayım,

• babam istemedi,

• dersler zordu,

• sınıfta kaldım,

• tarlada çalışmam gerek,

• yaşım büyüdü,

• sağlık sorunları,

• annem istemedi,

• okul uzak,

• çevrem kötüydü,

• öğretmen istemedi,

• göç ettik,

• Türkçe sorunu

• 5. sınıfı bitirdim.

Çocuklara Göre Terk Nedenleri

(6)

Kendi kararıyla okulu bıraktığını söyleyen çocukların

% 30’a yakını tarlada, bir işte çalışmak zorunluluğu ,

%19.7 si babası istemediği için bıraktığını belirtmişlerdir.

Anneye göre çocuğun okula devam etmeme nedeni nedir?

• Çocuk istemiyor 23.9 %

• Baba izin vermiyor 21.1 %

• Anne istemiyor 1.4 %

• Çalışarak eve para getirmesi lazım 28.2 %

• Derslerinde başarısızlık 2.8 %

• Sağlık sorunu var 1.4 %

• Göç 7.0 %

• Yaşı büyüdü 11.3 %

• Diğer 2.8 %

Anneye göre okula devam etme kimin kararıydı?

• Çocuğun 18.6 %

• Annenin 4.3 %

• Babanın 50.0 %

• Çocuğun ve ailenin ortak kararı 24.3 %

• Diğer (dede, amca, vb.) 2.9 % Çocuklara Göre Terk Nedenleri

ORTAÖĞRETİMDE SINIF TEKRARI, OKUL TERK SEBEPLERİ Ortaöğrenimde sınıf terkleri ve devamsızlık ile ilgili araştırma MEB tarafından UNICEF’in teknik ve finansman desteği ile 2012 yılında başlatılmıştır.

Bu araştırma başladıktan sonra Türkiye’de

ortaöğretimi zorunlu kılan 6287 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun yürürlüğe girmiş ve Türkiye’de zorunlu eğitim 8 yıldan 12 yıla çıkartılmıştır.

Liselerde sınıf tekrarı yapan öğrencilerle son iki yıl içerisinde okulu terk eden çocuklar taranmıştır

(7)

SINIF TEKRARI YAPAN ÖĞRENCİLERİN PROFİLİ 2012-2013 eğitim ve öğretim yılında ortaöğretimde sınıf tekrarı yapan öğrencilerin yaşları 14 ile 18 arasındadır. Yaş ortalaması 16,3 dür.

Sınıf tekrarı yapan öğrencilerin üçte ikisini erkekler (%66,5), üçte birini kızlar (%33,5) oluşturmaktadır.

En fazla sınıf tekrarlayanlar 9. sınıftır (%74,5). Bunu sırasıyla 10. sınıf (%14,8), 11. sınıf (%7,1) ve 12. sınıf (%3,6) öğrencileri izlemektedir.

Sınıf tekrarına kalan öğrencilerin büyük kısmının ailelerinin sosyoekonomik düzeyleri ile eğitim seviyeleri düşüktür.

SINIF TEKRARI YAPAN ÖĞRENCİLERİN PROFİLİ Sınıf tekrarı yapan öğrencilerin derslerde anlatılan konuları anlamakta zorlandıkları, verimli ders çalışma alışkanlıklarına sahip olmadıkları tespit edilmiştir.

Sınıf tekrarı yapmaları üzerinde rol oynayan faktörler; okulda öğretilenleri anlamakta zorluk çekme, öğretmenlerin dersleri iyi anlatamamaları, ödevleri ve verilen görevleri zamanında

bitirememeleri, okul düzeyinde hazırlanan ders programlarının düzenleniş biçimi, öğretilen konuların ilgi çekici olmaması, okulun açılış ve kapanış saatlerinin uygun olmaması gibi faktörlerin öğrencilerin sınıf tekrarı yapmaları üzerinde önemli ölçüde rol oynadığını göstermektedir.

SINIF TEKRARI YAPAN ÖĞRENCİLERİN PROFİLİ Sınıf tekrarı yapan öğrencilerin;

• anne ve babanın eğitim durumu,

• okul dışında ücret karşılığı çalışma,

• aileyle birlikte yaşama,

• kardeş sayısı,

• okul türü,

• sınıf düzeyi,

• algılanan akran desteği,

• öz yeterlik inançları,

• geleceğe yönelik amaçlar,

• okula karşı tutum,

• öğretmenlerle ilişkiler

• algılanan aile desteği değişkenleri açısından benzer özellikler göstermektedir.

2010-2011 Yılında Ortaöğretim Kurumlarında Sınıf Tekrarı Yapan Öğrenci Sayıları ve Oranları

(8)

OKULU TERK EDEN ÖĞRENCİLERİN PROFİLİ 2012-2013 eğitim ve öğretim yılında 15 ildeki okulu terk eden gençlerin

• %63,8’i 9. sınıfta,

• %19’u 10. sınıfta,

• %10,3’ü 11. sınıfta genel ortaöğretimi terk etmiştir.

12. sınıfta ise bu oran %2,8 ile en düşük düzeydedir.

OKULU TERK EDEN ÖĞRENCİLERİN PROFİLİ Okul terkine etki eden faktörler arasında ;

• okula bağlı nedenler (sınıf tekrarı, başarısızlık, devamsızlık),

• kişisel nedenler (farklı okul tercihi, evlilik, kız- erkek ilişkileri),

• maddi durum (okul dışında faklı bir işte çalışma),

• arkadaş etkisi (kötü alışkanlık)

• okula karşı tutum (öğretmenler, dersler, okulu sevmeme) önemli rol oynamaktadır.

Ortaöğretimi terk eden erkeklerin sayısı kızların sayısından yaklaşık iki kat daha fazladır.

OKULU TERK EDEN ÖĞRENCİLERİN PROFİLİ Okulu terk eden öğrencilerin ailelerinin büyük çoğunluğunun sosyoekonomik ve eğitim düzeyleri düşüktür.

Öğrencilerin önemli bir kısmı sınıfını geçemediği yıl eğitimini sonlandırmaktadır. Bu öğrencilerin, açık liseye devam ederek diploma almayı planladıkları saptanmıştır.

Gençlerin okulu bırakmalarında derslerde başarısız olma ve okulu sevmeme en önemli nedenler arasında yer almaktadır.

OKULU TERK EDEN ÖĞRENCİLERİN PROFİLİ Okul terkine yol açan etkenler arasında

“devamsızlık” önemli bir yer tutmaktadır.

Öğrenciler okulda öğrenciler arasındaki şiddetin yaygın ve önemli bir sorun olduğunu, okul terki üzerinde rol oynayan en önemli değişkenlerden birinin de okullardaki şiddet olayları olduğunu belirtmişlerdir.

Okulu bırakan gençlerin yaklaşık yarısının herhangi bir işte çalışmadıkları saptanmıştır. Gençlerin bir işte çalışmalarının en büyük nedeni ise ekonomik sıkıntılar olarak belirlenmiştir.

(9)

Ortaöğretim Genel Müdürlüğüne Bağlı Okullarda Okulu Terk Durumu

Ortaöğretimde Sınıf Tekrarının Nedenleri

Sınıf Tekrarının Okula Bağlı Nedenleri ÖĞRENCİLERİN SINIF TEKRARINI ÖNLEMEYE YÖNELİK ÖNERİLERİ

• Aileler yeterli düzeyde bilgilendirilmelidir.

• Öğretmenler dersi öğrenciler için ilgi çekici hâle getirmelidir.

• Öğretmenler, öğrenciler arasında ayrımcılık yapmadan onlarla ilgilenmelidir.

• Öğrencilere, eğitimin kariyer gelişimleri için ne derece önemli olduğu anlatılmalıdır.

• Sınıf tekrarı yapan öğrenciler dışlanmamalı ve ayrı tutulmamalıdır.

• Öğretmen öğrenci arasında sıcak, samimi ve düzeyli bir ilişki kurulmalıdır.

(10)

ÖĞRENCİLERİN SINIF TEKRARINI ÖNLEMEYE YÖNELİK ÖNERİLERİ

• Dersler boş geçmemeli, bütün öğretmenler derslerine eksiksiz gelmelidir.

• Eğitim hayatı, insanın geleceği sadece sınavlara bağlı olmamalıdır.

• Velilerin sadece dönem sonu notlarını öğrenmek için değil düzenli olarak okula gelmesi

sağlanmalıdır.

• Öğretmenler derse karşı ilgisiz olan ve başarısı düşen öğrencilerle ilgilenmeli, bu durumun sebeplerini araştırmalı ve gerekli önlemleri almalıdır.

DÜNYADA MEVCUT DURUM NASIL?

Okul terki birçok ülkede önemli bir eğitim sorunudur. Okul terkinin düşük olması eğitim kalitesinin bir göstergesi kabul edilmektedir.

OECD 2003 verileri incelendiğinde yoksulluk riski altında bulunan çocukların oranının en az Norveç’te, en çok ise Türkiye’de olduğu görülmektedir.

Bununla beraber AB ülkeleri ortalaması dikkate alındığında (%15,34), Türkiye’nin yoksulluk riski bakımından bu ortalamanın çok üstünde (%34) bir orana sahip olduğu görülmektedir.

Bu veriler ışığında Türkiye’deki çocuk yoksulluğu oranının oldukça yüksek olduğu ve bu durumun giderek daha fazla gelir yoksulluğuna yol açtığı belirtilmektedir.

Dünyada örgün veya yaygın eğitime katılmayan 15- 19 yaşları arasındaki gençlerin oranı 2012

verilerine göre;

• Litvanya ve Lüksemburg’ta %4,7,

• Hollanda’da % 5,9,

• Çek Cumhuriyeti’nde %6,2,

• Danimarka’da %8,1,

• Yunanistan’da %11,1,

• İspanya’da %12,8,

• İngiltere’de %15,8

• Malta’da %21,9 olarak yer almaktadır.

(11)

15-19 yaşlarında olup örgün veya yaygın eğitime katılmayanların Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde ortalaması ise % 10,9’dur.

TÜRKİYE’DE MEVCUT DURUM NASIL?

OECD verilerine göre 15-19 yaş arası çocukların Türkiye’de 2009 yılında eğitime devam etmeyen aynı zamanda çalışmayanların oranı %37,7 olduğu ve bu oranın da OECD ülkeleri ortalamasının üzerindedir.

Aynı verilere 2012 yılında bakıldığında bu oranın Türkiye’de %21,8, Avrupa Birliği genelinde ise %7,1 olduğu görülmektedir.

Okul dışında kalmanın en önemli nedenlerinden birinin de yoksulluk olduğu belirtilmekte;

Amerika’da yoksul çocukların %22’sinin okulu bıraktıkları ve zaman geçtikçe bu oran yükselmekte.

2012 yılı verileri dikkate alındığında eğitimden herhangi bir nedenle erken ayrılıp iş hayatına başlayanların oranı Avrupa genelinde %5,3 bu oran Türkiye’de %17,3 dir. Bunun yanı sıra Türkiye’de 2009, 2010 ve 2011 yıllarında okulu erken bırakıp iş gücüne katılan bireylerin oranında kademeli bir artış vardır.

Bu istatistikler cinsiyet bakımından incelendiğinde Türkiye’de örgün eğitimden ayrılıp çalışma hayatına atılan erkeklerin oranı %24,8, kadınların oranı ise

%10,3 dür.

(12)

Avrupa Birliği’nin 2020 ve Stratejisi, Youth on the Movement 2020 okulu erken terk etme oranının

%10’un altına çekilmesi hedefini ortaya koymuştur.

Gerek hükûmetin 2023 hedefi, gerekse MEB’in stratejisi de yukarıda bahsedilen AB hedefleri doğrultusundadır.

Zorunlu eğitim hakkını şu ya da bu nedenle kullanmayan ve örgün eğitim dışında kalan çocuklar ne yapmaktadırlar?

Bu sorunun cevabı, mevcut verilere göre hem bölgesel hem de cinsiyet bağlamında farklılık arz etmektedir.

Yapılan araştırmalar, tarım sektörünün yoğun olduğu bölgelerde ve illerde, örgün eğitimin dışında kalan çocukların önemli bir kısmının tarımda çalıştığını göstermektedir.

ÖNERİLER

Ailelerin ekonomik güçlükleri çocukların okul terk etmelerinde temel etkenlerden bir olarak kabul edilmektedir. Çocukların çalışması ve aile bütçesine katkı sağlaması, okul terki görülen ailelerde çoğunlukla birden fazla çocuk için geçerli bir durumdur.

Sosyo-ekonomik koşulların iyileştirilmesi için, okuma yazma bilmeyen anne ve babalara yönelik okuma yazma kursları, meslek sahibi olmayan velilere yönelik olarak meslek edindirme kursları açılmalı,

ÖNERİLER

İstihdamı artırıcı ve ekonomik koşulları iyileştirerek yoksulluğu giderici sosyal ve ekonomik politikaların hayata geçirilmesinin gerekli olduğu ortadadır.

Çocukların günlük yevmiyeli olarak çalıştırılması, ailelerin tarlalarda mevsimlik işçi olarak çalışması gibi sorunlar, okul terkinde önemli bir yer tutmaktadır.

Bu nedenle, Şartlı Nakit Transferi gibi öğrencilerin okula devam etmeleri durumunda ailenin maddi olarak desteklenmesini ve ayrıca okul öncesi eğitim desteğini amaçlayan uygulamaların gerçek hak sahiplerine ulaşacak şekilde geliştirilerek etkinliğinin artırılması gerekir.

(13)

Ünite 9 Teşekkürler

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN