Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 269
MEVCUT B øNALARA YENø ASANSÖRLER YAPILIRKEN YETERS øZ KUYU ALT VE/VEYA ÜST BOùLUKLARI øÇøN
ALINMASI GEREKEN øLAVE GÜVENLøK TEDBøRLERø
Mehmet Melih Küçükçalõk
Arkel Elektrik Elektronik melih.kucukcalik@arkel.com.tr
ÖZET
Asansör yönetmeli÷i (95/16/AT) Ek1 bölüm 2 madde 2.2 asansör, kabin uç pozisyonlarõndan birindeyken ezilme riskini önleyecek úekilde tasarlanmasõ ve yapõlmasõ gereklili÷ine dikkat çeker ve uç pozisyonlarõn ötesinde serbest boúluk veya sõ÷õnak ile bu amacõn sa÷lanabilece÷ini belirtir. Ancak, belirli durumlarda, özellikle mevcut binalarda, bu çeúit bir çözümün uygulanmasõnõn imkansõz oldu÷u durumlarda bu riski önlemek amacõyla bakanlõkça gerekli ulusal düzenlemelerin yapõlaca÷õ gene madde 2.2 de belirtilir. Bu çalõúmada mevcut binalarda serbest boúluk ve sõ÷õnaklarõn yetersiz olmasõ durumunda alõnmasõ gereken ilave tedbirler incelenmiútir.
1.GøRøù
EN 81-1 Elektrikli asansörler yapõm ve montaj için güvenlik kuralarõnõ, EN 81-2 Hidrolik asansörler yapõm ve montaj için güvenlik kurallarõ belirtilmiútir. Bu standartlarda kabin uç pozisyonlarõndan birinde iken ezilme riskine karúõ, uç pozisyonlarõn ötesinde serbest boúluk ve sõ÷õnak bölgeleri tanõmlanõr. Tanõmlanan minimum ölçülerdeki bu boúluklardan daha büyük boyutlardaki boúluklar güvenli ve yeterli kuyu alt ve üst boúluklarõ olarak adlandõrõlõr. Bu ölçülerin altõndaki boúluklar ise yetersiz, güvenli olmayan ve ilave tedbir alõnmasõ gereken boúluklardõr.
2. ELEKTRøKLø ASANSÖRLERDE KUYU ÜST BOùLUöU MESAFELERø NASIL TANIMLANIR?
EN 81-1 Madde 5.7.1.1’de Kuyu üst boúlu÷u úu úekilde tanõmlanõr:
Karúõ a÷õrlõk tam kapanmõú tampon üzerinde otururken, aynõ zamanda aúa÷õdaki dört úart yerine getirilmiú olmalõdõr:
a) Kabin kõlavuz rayõ uzunlu÷u, yukarõ yönde en az 0,1+0,035ڄv² metre daha hareket mesafesine izin vermelidir,
b) Boyutlarõ Madde 8.13.2’de verilen de÷erlere uygun olan kabin üstünün, (Madde 5.7.1.1 c‘de belirtilen parçalarõn üstündeki alanlar hariç) üst seviyesiyle, kuyu tavanõnõn en alt seviyesi (kabin izdüúümüne rastgelen tavan altõndaki sarkan kiriú ve parçalar dâhil) arasõndaki serbest düúey mesafe en az 1,0 + 0,035 v² metre olmalõdõr,
c) Kuyu tavanõnõn en alt kõsmõndan,
1) Aúa÷õdaki 2. madde kapsamõna girenlerin dõúõndaki kabin üstündeki en yüksek teçhizat parçasõna olan mesafe en az 0,3 + 0,035v² metre olmalõdõr,
2) Patenler veya makaralarõ, halat ba÷lantõlarõ, varsa kabin üstü siperi ve varsa düúey hareket eden sürmeli kapõ baúlõk ve parçalarõnõn en yüksek kõsmõna olan serbest mesafe en az 0,1 + 0,035 v² metre olmalõdõr.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 270 d) Kabin üzerinde, 0,5 m x 0,6 m x 0,8 m boyutlarõndan küçük olmayan, bir yüzeyi üzerinde duran dikdörtgen blo÷u alabilecek yer bulunmalõdõr. Blo÷un iúgal etti÷i mekan içinde direkt askõ sisteminde (1/1 askõ) askõ halatlarõ ve ba÷lantõlarõ yer alabilir; ancak hiçbir halatõn merkezi, blo÷un düúey yüzeylerinden 0,15 m’den fazla mesafede bulunmamalõdõr.
ùekil 1. Kuyu üst boúluklarõ
3. ELEKTRøKLø ASANSÖRLERDE KUYU ALT BOùLUöU MESAFELERø NASIL TANIMLANIR?
EN 81-1 Madde 5.7.3.3’de Kuyu alt boúlu÷u úu úekilde tanõmlanõr:
Kabin tam kapanmõú tampon üzerinde otururken, aynõ zamanda aúa÷õdaki üç úart yerine getirilmiú olmalõdõr:
a) Kuyu alt boúlu÷unda, bir yüzü üzerinde duran, boyutlarõ en az 0,5 m x 0,6 m x 1,0 m olan bir dikdörtgen blo÷u içine alabilecek bir mekan bulunmalõdõr,
b) Kuyu tabanõ ile kabinin en alt kõsõmlarõ arasõndaki serbest düúey mesafe en az 0,5 m olmalõdõr. Bu mesafe:
1) Kabin ete÷i, düúey hareket eden sürmeli kapõ parçalarõnõn en alt kõsõmlarõ ile bitiúik duvarlar,
2) Kabinin en alt kõsõmlarõ ile kõlavuz raylar arasõnda, 0,15 m yatay bir mesafede en fazla 0,1 m’ye düúürülebilir;
c) Kuyu dibine sabit olarak tespit edilmiú parçalarõn en yüksek olanlarõ (mesela: en yüksek konumunda bulunan denge halatlarõnõn gergi tertibatõ) ile b) 1. ve b) 2. maddelerinde belirtilenler hariç, kabinin en alt kõsõmlarõ arasõnda en az 0,3 m serbest düúey mesafe bulunmalõdõr.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 271
ùekil 2. Kuyu alt boúluklarõ
4. MEVCUT BøNALARA YENø ASANSÖRLER VE KUYU BOùLUKLARI
EN 81-1 ve EN 81-2 ‘de belirtilen güvenlik mesafelerini mevcut binalarda tam olarak uygulamak teknik olarak mümkün olmayabilir. Ne kuyunun dibini derinleútirmek mümkün olur, ne de kuyu üstünü uzatmak. Bu gibi durumlarda EN 81-21 mevcut binalara yeni asansörlerin yapõmõ ile ilgili güvenlik kurallarõnõ belirler. EN 81-21 Madde 5.5’de kuyu üst boúluklarõnõ azaltmak için alõnmasõ gereken ilave tedbirleri, EN 81-21 Madde 5.7’de ise kuyu alt boúluklarõn azaltmak için alõnmasõ gereken ilave tedbirleri belirlemiútir.
EN 81-21 Madde 5.5 ve 5.7 güvenlik alanõnõ sa÷layacak aúa÷õdaki düzenekler kullanõldõ÷õnda EN81-1 madde 5.7.1.1 ve 5.7.2.2 de belirtilen ölçülerde de÷iúikli÷e gidilebilece÷ini belirtir:
x Hareket edebilen durdurucu düzenekler veya x Önceden tetiklemeli bir durdurma düzene÷i
Kullanõlacak bu ilave düzeneklerin ise asansörün çalõúmasõnõ sa÷layan ilave bir güvenlik sistemi ile donatõlmasõ gereklidir. (EN 81-21 Madde 5.5.3 , Madde 5.7.3)
ølave düzenekler ile sa÷lanan boúluklar EN81-21’de aúa÷õdaki gibi belirtilmiútir:
x Kabin çatõsõ - kuyu üstü mesafesi > 1,2 + 0,035 v² x Kabinin üzeri dikdörtgen boúluk >0,50 m x 0,60 m x 0,80 x Kuyu dibi dikdörtgen boúluk >0,50 m x 0,60 m x 1,0
Görüldü÷ü gibi bu boúluklarõn sabit olmamasõ sebebi ile kuyu dibi ve kuyu üst boúluklarõ EN81- 21’de biraz daha artõrõlmõútõr.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 272 5. YETERSøZ KUYU BOùLUKLARI øÇøN ÜRETøCø ÇÖZÜMLERø
Hareketli durdurucu ve ön tetiklemeli sistemlerin birçok varyasyonu geliútirilmiú ve halen de geliútirilmeye devam etmektedir. Günümüze kadar kabul görmüú bazõ uygulamalara kõsaca aúa÷õda de÷inilmiútir.
5.1 Elle Katlanabilir Tamponlar
Kuyuya giren bakõm personeli bu tamponlarõ tam olarak açarak güvenli çalõúma alanõnõ kendisine sa÷lar. Tamponlar karúõ a÷õrlõkta kullanõldõ÷õnda kuyu üst boúluklarõ için, kabinde kullanõldõ÷õnda kuyu alt boúluklarõ için güvenli çalõúma alanõnõ sa÷lanõr.
ùekil 3. Elle katlanabilir tampon (Emesa)
ùekil 4. Elle katlanabilir tampon (Wittur)
5.2 Otomatik katlanabilir Tamponlar
Bu tarz tamponlara bakõm personelinin müdahalesine gerek kalmaz. Asansör bakõm kumandasõnda iken otomatik olarak gerekli güvenlik boúluklarõnõ sa÷layacak mekanik deste÷i oluútururlar.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 273
ùekil 5. Otomatik katlanabilir tampon (Wittur)
5.3 Durdurma Çubuklar
Bazõ firmalar katlanõr tamponlarõn dahi yerleútirilmesinde güçlük çekilen dar kuyularda durdurma çubuklarõ kullanmaktadõrlar. Elle açõlan durdurma çubuklarõ kullanõlabilece÷i gibi otomatik açõlanlarda kullanõlabilir.
ùekil 6.a Otomatik durdurma çubu÷u (Otis)
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 274
ùekil 6.b Raya montajlõ durdurma blo÷u (Otis)
5.4 Ön Tetiklemeli Durdurucular
Ön tetiklemeli durdurucular kabin paraúüt frenine veya muadil bir durdurma sistemine etkiyerek güvenli çalõúma bölgesi sa÷larlar.
ùekil 7. Ön tetiklemeli durdurucu (CMF)
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 275 Ön tetiklemeli durduruculara bir di÷er örnekte regülatör üzerindeki kitleme bobinlerini kullanõlarak yapõlan düzeneklerdir. Bakõm sõrasõnda bu bobinlerin tetiklenmesini sa÷layacak bir güvenlik devresi sayesinde güvenli çalõúma alanlarõ yaratõlabilir.
ùekil 8. Hõz regülatörü ve paraúüt fren 5.5 Kõsalabilir Korkuluklar
Bakõm sõrasõnda uzayõp gerekli güvenli÷i sa÷larlar. Normal çalõúmada ise kõsalõp asansör kabininin düúük yükseklikli kuyularda rahatça hareket edebilmesini sa÷larlar.
ùekil 9. Kõsalabilir korkuluklar (Octe) 5.6 Kõsalabilecek Etek Sacõ
Normal çalõúmada ise kõsalõp asansör kabininin düúük yükseklikli kuyularda rahatça hareket edebilmesini sa÷larlar. Kabinde mahsur kalan kiúiyi kurtarma sõrasõnda açõk konumda olup kuyuya düúme riskini ortadan kaldõrõr.
ùekil 10. Kõsalabilir etek sacõ (WW)
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 276 5.7 EN81-21’e Uygun Kapõ Kilit ve ùalterleri
Kuyuya giriú sõrasõnda güvenlik emniyet devresini aktive ederler. Elektrik kesintilerinde normal konuma dönmez konumlarõnõ korurlar.
ùekil 11. ølave kontaklõ kapõ kilidi (Slycma)
ùekil 12. Kapõ mandalõna yerleútirilen reset bobinli , çift konumlu úalter (Bernstein)
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 277 6. KUYU ALT VE ÜST BOùLUKLARINI AZALTMAK øÇøN GEREKLø OLAN øLAVE ELEKTRøK GÜVENLøK DEVRELERø
Kuyu alt ve üst boúluklarõnõ azaltmak için kullanõlan hareketli durdurucular veya ön tetiklemeli sistemler ilave elektrik güvenlik devreleri izlenmelidir. Standardõn ilgili maddeleri (EN 81-21 madde 5.5.3 ve 5.5.7) úu úekildedir;
x Normal çalõúmayõ nötralize eden bir güvenlik sistemini harekete geçirmelidir.
x Kabin çatõsõna ve/veya çukura eriúim sa÷layan herhangi bir kapõ/çatõ kapa÷õ bir anahtar vasõtasõyla açõldõ÷õnda, çalõútõrõlmalõdõr.
x øki konumlu anahtar olmalõdõr.
x Güvenlik sisteminin baúlangõç konumuna alõnmasõyla birlikte baúlangõç konumuna getirilmelidir. Baúlangõç konumuna getirme yalnõzca aúa÷õdakiler oldu÷unda etkin olmalõdõr:
a) Asansör inceleme çalõúmasõnda de÷ilken,
b) Çukurdaki ve kabin çatõsõndaki durdurma konumunda de÷ilken,
c) Kabin çatõsõna eriúim sa÷layan herhangi bir kapõ/çatõ kapa÷õ kapalõ ve kilitli iken,
d) Güvenlik alanõ sa÷layan düzenler aktif olmayan konumda iken
x Baúlangõç konumuna getirme anahtarõ asansör boúlu÷unun dõúõna konulabilir ve yalnõzca etkili kiúilerce eriúilebilir ve baúlangõç konumuna getirme düzeni aktif kaldõ÷õnda normal çalõúmayõ önleyen bir elektrik güvenlik düzeni ile izlenebilir olmalõdõr.
x Güç arõzasõ güvenlik sistemini baúlangõç konumuna getirmemelidir.
x ølave bir son sõnõr anahtarõ, hareketli durdurucular tampon bölümlerine çarpmadan önce veya tetikleme düzeni durdurma diúlisini takõlmadan önce hareketi sõnõrlamalõdõr.
x Asansörün normal çalõúmasõ yalnõzca e÷er hareketli durdurucular veya tetikleme düzenleri aktif olmayan konumda ise ve güvenlik sistemi harekete geçirilemiyorsa mümkün olmalõdõr. Kabin çatõsõna eriúim sa÷layan herhangi bir kapõ/çatõ kapa÷õ bir anahtar vasõtasõyla açõldõ÷õnda, çalõútõrõlmalõdõr.
x Güvenlik sistemi harekete geçirildi÷inde, inceleme iúlemi yalnõzca e÷er hareketli durdurucular veya tetikleme düzenleri aktif konumda ise mümkün olmalõdõr.
x Güvenlik sistemi harekete geçirildi÷inde ve hareketli durdurucular veya tetikleme düzeni aktif konumda olmadõ÷õnda, elektriksel acil durum iúlemi yalnõzca güvenlik boúlu÷unu azaltmayacak yönde mümkün olmalõdõr.
7. GÖRÜLEBøLøR VE/VEYA DUYULABøLøR BøLGø
Kuyu alt ve üst boúluklarõnõ azaltmak için kullanõlan hareketli durdurucular veya ön tetiklemeli sistemler için ilave sesli ve görsel uyarõ sinyalleri sisteme eklenmelidir. Standardõn ilgili maddeleri (EN 81-21 madde 5.5.4 ve 5.7.5) úu úekildedir;
x Kabin çatõsõna ve/veya kuyu tabanõna iniú sa÷layan herhangi bir kapõ/çatõ kapa÷õnõn bir anahtarõ vasõtasõyla açõlmasõ üzerine iniúten oluúan görülebilir ve/veya duyulabilir bir iúaret aúa÷õdaki konumlar (aktif veya aktif de÷il) bilgi vermelidir:
a) Hareketli durdurucular veya b) Tetikleme düzeni.
x ølerlemenin her iki ucu hareketli durdurucu/durdurucular ve/veya ön tetiklemeli
durdurma sistemi/sistemleri vasõtasõyla korunuyorsa, bu bilgi bunun asansör boúlu÷unun üst veya alt ucundan olup olmadõ÷õnõ dikkate almaya izin vermelidir.
x Duyulabilir iúaret, hareketli durdurucular veya tetikleme düzeni aktif konumda olmasõ durumunda, 60 saniye sonra kapatõlabilmelidir.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 278
ùekil 13. Görülebilir uyarõ iúaretleri
8. REVøZYONDA øLAVE SINIR KESøCøLER
ølave sõnõr kesiciler revizyon hareketlerini açõk durumdaki tamponlara gelmeden sõnõrlayõp, kabini güvenli mesafede durdurmalõdõrlar.
ùekil 14. Revizyonda ilave sõnõr kesiciler.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 279 9. ÖRNEK SENARYOLAR
Yetersiz kuyu üst boúlu÷u olan örnek bir asansör bakõm senaryosu úu úekilde olabilir;
x Bakõmcõ asansörü normal ça÷rõ ile bulundu÷u katõn bir altõna gönderir.
x Kat kapõsõnõ anahtar ile açar.
x Kapõnõn açõlmasõ ile birlikle ilave kapõ úalteri emniyet güvenlik tertibatõnõ aktif eder.
x Kuyuya girmeden görebilece÷i ve duyabilece÷i úekilde õúõklõ ve sesli bir uyarõ ile karúõlaúõr. Uyarõ karúõ a÷õrlõk tamponun açõk olmadõ÷õnõ belirtmektedir.
x Bakõmcõ uyarõ ile tamponu açmadõ÷õnõ hatõrlar , kapõyõ tekrar kapatarak en alt kata iner ve zemin katõn kapõsõnõ açar.
x Bakõmcõ kuyu dibi stop butonuna basar kuyuya iner. A÷õrlõk tamponunu tam açõk duruma getirir.
x Uyarõ õúõ÷õ kalkar. Sesli uyarõ kesilir.
x Asansör revizyon kumandasõnda olmadõ÷õ halde elektrik kesilip gelse bile asansör normal çalõúmaya dönmez. Güvenlik devreleri aktif kalõr.
x Bakõmcõ kuyu dibi stop butonunu normale alõr, kuyudan çõkar. Kabin üzerine eriúebilmek için tekrar kabinin bulundu katõn bir üstündeki kapõyõ açar.
x Katlanõr kabin korkuluklarõnõ açar. Artõk asansörün revizyonda hareketi mümkün olur.
x Bakõmcõ kabin üzerindeki iúini birince asansörü revizyondan çõkarõr, korkuluklarõ katlar, kat kapõsõnõ kapatõr.
x Bakõmcõ kuyu dibine tekrar inerek açõk durumdaki a÷õrlõk tamponunu da kapatõr.
x Bakõmcõ kumanda panosunun yanõna gider, anahtarõ ile panoya eriúir ve reset butonuna basarak ilave güvenlik devresini pasif hale getirir. Asansör normal çalõúmasõna baúlar.
Yetersiz kuyu alt boúlu÷u olan örnek bir asansör bakõm senaryosu úu úekilde olabilir;
x Bakõmcõ asansörü normal ça÷rõ ile en alt katõn bir üstüne gönderir.
x Zemin katõn kapõsõnõ anahtar ile açar.
x Kapõnõn açõlmasõ ile birlikle ilave kapõ úalteri emniyet güvenlik tertibatõnõ aktif eder.
x Kuyuya girmeden görebilece÷i ve duyabilece÷i úekilde õúõklõ ve sesli bir uyarõ ile karúõlaúõr. Uyarõ kabin tamponun açõk olmadõ÷õnõ belirtmektedir.
x Bakõmcõ kuyu dibi stop butonuna basar kuyuya iner. Kabin tamponunu tam açõk duruma getirir.
x Uyarõ õúõ÷õ kalkar. Sesli uyarõ kesilir.
x Asansörün revizyonda hareketi mümkün olur.
x Asansör revizyon kumandasõnda olmadõ÷õ halde elektrik kesilip gelse bile asansör normal çalõúmaya dönmez. Güvenlik devreleri aktif kalõr.
x Bakõmcõ iúini bitirip kuyudan çõkar. Tüm stoplarõ normal konumuna alõr, tamponu katlar , kapõlarõ kapatõr ama hala asansör normal çalõúma konumuna dönmez.
x Bakõmcõ kumanda panosunun yanõna gider anahtarõ ile panoya eriúir ve reset butonuna basarak ilave güvenlik devresini pasif hale getirir. Asansör normal çalõúmasõna baúlar.
9. SONUÇ
Mevcut binalara yeni asansörlerin yapõlmasõ durumunda kuyu uç noktalarõndaki serbest boúluklar EN 81-1 ve EN 81-2 ‘de belirtilen güvenli sõnõrlar içerisinde olmayabilir. Teknik olarak bu boúluklarõn oluúturulmasõnõn mümkün olmadõ÷õ bu gibi durumlarda EN 81-21’de belirtilen ilave tedbirler alõnarak kuyu boúluklarõnõn azaltõlmõú olarak kullanõlmasõna izin verilir.
Ek güvenlik tedbirlerinin birçok varyasyonu olup üreticisine göre çeúitlilik göstermektedir. Bu yazõmõzda genel kabul görmüú en sõk kullanõlan tekniklerin ve teçhizatõn kõsa bir özetini görmüú olduk.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // øzmir 280 KAYNAKLAR
[1] TSE, TS EN 81-1 + A3, Mart 2011. Asansörler yapõm montaj ve güvenlik kurallarõ bölüm 1
[2] TSE, TS EN 81-21:2009+A1:2012 (EN) , MEVCUT BøNALARDA øNSAN VE YÜK/øNSAN TAùIMA øÇøN YENø ASANSÖRLER
[3] Healt & Safety Laboratory, Report Number ME/07/07 , Technical assessment of means of preventing crushing risks on lifts subject to directive 95/16/EC
[4] WITTUR, Article code GM.2.003044.EN, System for temporary safety room type HSK/HSG
[5] CMF, Installation manual for AMI 100 device in compliance with EN 81-21:2012 [6] BERNSTEIN, Article number 6010853004 , Technical data safety switch series SGS [7] WW, Technical data , TekoS-450mm Telescopic apron, two part
[8] OCTE, Technical data, Retractable car roof handrail
[9] SLYCMA, Genalock U & H range Technical data , DeltaBlock Lock
