GSM SEKTÖRÜ ÜZERİNDEKİ İRRASYONEL YÜKLER. (Ekonomik ve Sosyal Etkiler)

(1)

GSM SEKTÖRÜ ÜZERİNDEKİ

▪ İRRASYONEL YÜKLER ▪

(Ekonomik ve Sosyal Etkiler)

Şubat.2006

(2)

İçindekiler

1. ÖZET... 1

2. SERBEST REKABETTE ÖNCÜ ÖRNEK: GSM... 2

a. Altın Dönem: 1998~2001... 2

i) Dev Yatırımlar... 2

ii) İstihdam ... 2

iii) Sektörel Güven (1998-2000 Yılları Arasında En Hızlı Büyüme) ... 2

iv) Telekom Sektörüne Artan İlgi... 2

v) Tarifelerin Gelişimi ... 2

vi) Devlete Sağlanan Yeni Gelirler... 2

vii) Toplumsal Gelir: Baz İstasyonu Kiraları... 2

b. Sorunlar Başlıyor: 2001~... 2

i) KDV... 2

ii) İşletmeci Üzerindeki Yükler... 2

iv) Yatırımlar Durdu... 3

iv) İstihdamda Daralma... 3

v) Sektörel Duraklama (2002-2006 Yılları Arasında Yavaşlayan Büyüme) ... 3

vi) Telekom Sektöründe Kırılmalar ... 3

3. VERGİLENDİRME VE BENZERİ YÜKLER İLE ETKİLERİ... 3

a. Avrupa ve Dünyadaki Genel Yaklaşımlar ve Uygulamalar ... 4

b. İrrasyonel Yüklerin Yıkıcı Etkileri... 4

i) Azalan Kullanıcı Sayısı ... 4

ii) Azalan Kullanım... 4

iii) Verimsiz İşletme... 4

iv) Azalan İşletmeci Gelirleri ... 4

v) Azalan Devlet Gelirleri ... 4

c. İrrasyonel Yüklerin Sonuçları ... 4

i) Kullanıcı Açısından ... 4

ii) İşletmeci Açısından... 4

iii) Devlet Açısından... 4

ç. Diğer Sektörlere Uygulanan Değişik Muafiyet ve Teşvikler ... 5

i) Havayolu Sektörü... 5

ii) Otomotiv Sektörü ... 5

4. GSM SEKTÖRÜNDE VERGİLENDİRME SENARYOLARI... 6

a. Senaryo-1: Mevcut Yükler Devam Eder ... 6

b. Senaryo-2: Mevcut Vergi Yükleri Önerilen Şekilde Azaltılır ... 7

c. Senaryo-3: TK Frekans Ruhsat Ücretinin Tek Başına Kaldırılması... 8

ç. Senaryo-4: TK Frekans Kullanım Ücretinin Tek Başına Kaldırılması... 8

d. Senaryo-5: ÖİV’nin 5 Puan Düşürülmesi... 10

e. Senaryo-6: Yeni Tesiste Alınan ÖİV’nin Tek Başına Kaldırılması ... 11

5. GSM SEKTÖRÜNDE YENİ ATILIMIN ANAHTARI: NORMALLEŞME ... 12

a. Değerlendirme ... 12

b. Öneriler... 13

i) Öncelik ve İvedikle Yapılması Gerekenler ... 13

ii) Diğer Yapılması Gerekenler... 13

iii) Ek Yüklerin Önlenmesi... 13

iv) Diğer Yüklerin Azaltılması... 13

c. Olası Sonuçları ... 14

i) Abone Sayısı Hızla Artacaktır... 14

ii) Daha Etkin Bir Rekabet Ortamı Tesis Edilecektir ... 15

iii) GSM Hizmeti Daha Düşük Gelir Gruplarına da Yayılacaktır... 16

iv) Tüketici Mağduriyeti Önlenecektir... 16

v) Artan Abone Sayısı ve Abone başı Gelir (ARPU), Devlet Gelirlerini Artıracaktır... 16

vi) Yan ve Alt Sektörlerin İstihdam ve Vergi Kapasiteleri Artacaktır ... 17

(3)

1. Ö

ZET

Her teknoloji, her teknolojik ürün veya hizmet, topluma ve toplumsal yaşama kendine has katkılar sağlar, yeni değerler katar. Sözkonusu artılar ve eksilerin toplam etkisi; toplumların ve toplumsal yaşamın yeni biçimlerinin oluşmasında -tek başına belirleyici olmasa da- itici unsur niteliğindedir.

Küreselleşen ekonomi ve büyüdükçe bu küreselliğe ayak uydurma çabaları, toplumumuzda bazı köklü değişikliklere yol açtı. Bu olguya örnek olarak verilebilecek en çarpıcı gelişmeler "mobil iletişim"

alanında yaşananlardır. 1987 yılında "araç" telefonu kavramı ile toplumumuza sunulan mobil iletişim hizmetleri, birkaç nedenle hedeflenen ve beklenen rağbeti görmemiştir. Büyüklüğü ve ağırlığından dolayı araçlarda taşınabildiği için toplumumuz tarafından "araç telefonu" olarak adlandırılan mobil telefonlar, aynı zamanda da pahalıydılar. GSM teknolojisi ile birlikte gündeme gelen -yaygın jargonla "cep"

alanındaki- gelişmeler, daha hızlı ve şaşırtıcıdır. Türkiye, mobil telefon sayısının sabit telefon sayını geçen ilk birkaç ülke arasında yer alırken, iki GSM işletmecisi de bu sektörde 200 civarındaki ülkede faaliyet gösteren 600'e yakın işletmeci arasındaki en büyük 20 işletmeci içerisinde yer almıştır.

Sonuçta, mobil iletişimin haberleşmeden ekonomiye, modadan sağlığa hemen hemen her alandaki etkileri, toplumun geniş kesimlerince dikkatle izlenilmeye ve tartışılmaya başlanmıştır.

Mobil iletişimin en önemli etkisi elbette ekonomide görülmüştür. Milyar dolarlar düzeyindeki lisans bedelleri Devleti bir ölçüde rahatlatırken, çok daha fazla boyutlardaki yatırımlar da ülkede irili-ufaklı çok sayıda şirkete yeni fırsatlar yaratmıştır. Ülke ekonomisindeki yeri 3-5 yıl içerisinde %2~3 düzeyine yükselmiştir.

Diğer yandan, her yerden ve her zaman iletişim kurulabilmesi de ekonomideki döngüyü hızlandırıp büyütmüştür.

Ancak, 2000 yılından itibaren yatırımcılar kadar Devletin de dikkati hızlı gelişen ve geliştikçe yaşam ve çalışma biçimlerini derinden etkileyen bu sektöre yönelmiştir. Devlet bu sektörden azami yarar yerine azami gelir elde etmeye yoluna gitmiştir. 2000 yılında geçici “deprem vergisi” ile başlanan süreç bugün, toplam tahakkukun %70’ine varan bir cezalandırma uygulamasına dönüştürülmüştür.

Nitekim, GSM Birliği tarafından yapılan ve 2005 yılında yayınlanan çalışma, Türkiye’nin aşırı vergilendirme konusunda %60’ı geçen bir oranla dünyada başı çektiğini ve en yüksek vergi uygulamasında %29’luk oranla ikinci sırada olan Uganda ile arasında bile çok büyük bir fark olduğunu ortaya koymuştur.¹

ABD’de uzun süredir yapılan çalışma ve araştırma sonuçları ise, genel olarak “verginin (ve benzeri uygulamaların) ekonomik faaliyetleri bozduğunu”, özellikle “rekabetin yoğun olduğu mobil iletişim sektöründeki ek vergilerin doğrudan ve tamamen kullanıcıya yansıdığını” ve gerçekte

“1$’lık vergi yükünün toplumsal refahta 0,72~1,14$’lık gerilemeye neden olduğunu” ortaya koymuştur.² Yani Devlet, kendisine hemen hemen hiçbir getirisi olmayan bir işlem ile, sadece vatandaşın refahını geriletmektedir.

Bu nedenlerle, ülkemizin ve toplumumuzun gelişmesi için bu kadar önemli bir sektörün bu kadar büyük, dünyada eşi benzeri olmayan bir yük altına sokulması her ne sebeple olursa olsun anlaşılabilir görünmemektedir.

Bu raporda, sektör üzerindeki olumsuz yüklerin etkileri ile olası çözüm öneri ve yöntemleri ayrı ayrı incelenerek ortaya konulmaktadır.

1 The Tax and the Digital Divide, GSMA,2005

2 Martin E. Cave, Sumit K. Majumbar, Ingo Vogelsang (ed), Handbook of Telecom Economics Vol.1 “Structure, Regulation and Competition”

Chapter.13, J.Hausman, Mobile Telephony s.564-604

(4)

2. S

ERBEST

R

EKABETTE

Ö

NCÜ

Ö

RNEK

: GSM

1998 öncesinde tüm haberleşme hizmetleri Türk Telekom tarafından yürütülürken, bu sektördeki ilk özelleştirme Telsim ve Turkcell ile gerçekleştirilmiş ve Devlet, toplum ve kullanıcılar bu gelişmelerden hep birlikte kazançlı çıkmıştır.

a. Altın Dönem: 1998~2001 i) Dev Yatırımlar

• Lisans Bedelleri : 1 Milyar $

• Teçhizat ve Diğer Yatırımlar : 7~8 Milyar $ ii) İstihdam

• Doğrudan 25.000 Yeni İş Pozisyonu (2 İşletmeci, 1,500 Bayii ve 250 Taşeron)

• Dolaylı 25.000 Yeni İş Pozisyonu (Üretici Firmalar, BT Firmaları, Reklam Firmaları vb.) iii) Sektörel Güven (1998-2000 Yılları Arasında En Hızlı Büyüme)

• Nisan.1998 1,6 Milyon Kullanıcı

• Aralık.1998 3,0 Milyon Kullanıcı

• Aralık.2001 16,0 Milyon Kullanıcı iv) Telekom Sektörüne Artan İlgi

• GSM1800 Lisanslarına Ödenen Bedel; 3 Milyar Dolar v) Tarifelerin Gelişimi

• Özelleştirme Öncesi : Tesis Ücreti: 100$, Aylık Sabit Ücret: 10$, Konuşma Ücreti: 40¢/Dakika

• Özelleştirme Sonrası : Tesis Ücreti: 0$, Aylık Sabit Ücret: ~1$, Konuşma Ücreti: <20¢/Dakika vi) Devlete Sağlanan Yeni Gelirler

Hazine Payı, KDV, Gelir Vergisi, Özel İletişim Vergisi, Özel İşlem Vergisi, Eğitime Katkı Payı, Telsiz Ruhsat ve Kullanım Ücreti, Kurum Masraflarına Katkı Payı, Damga Vergisi vb.

1998 1999 2000 2001

~70 Trilyon TL ~200 Trilyon TL ~800 Trilyon TL ~1 Katrilyon TL

vii) Toplumsal Gelir: Baz İstasyonu Kiraları

• Kamu ve Özel Mülk Sahiplerine Sağlanan Ek Gelir: Yıllık > 100 Milyon $ b. Sorunlar Başlıyor: 2001~

1999 yılındaki deprem faciası ve 2001 yılındaki küresel krizin ardından uygulamaya konulan vergiler sonucu, abonenin ödediği faturanın %65’inden fazlası Devlet’e gitmeye başlamıştır. Bu ağır vergilendirmenin yükü, önce kullanıcıları ardından da işletmecileri etkilemiştir.

i) KDV

• %15 → %17 → %18

ii) İşletmeci Üzerindeki Yükler

• Hazine Payı : %15 (Tüm Brüt Haberleşme Geliri Üzerinden)

• Özel İletişim Vergisi : %25 (KDV Matrahı Üzerinden, Geçici idi Kalıcı oldu)

• Özel İşlem Vergisi : İlk Tesiste Aylık Sabit Ücret Kadar (Yıllık)

• Eğitime Katkı Payı : İlk Tesiste Aylık (Kaldırıldı)

• Eğitime Katkı Payı : Aylık Sabit Ücret Kadar (Yıllık, Kaldırıldı)

• Telsiz Ruhsat Ücreti : ~5-7$ (Abonelik Tesisinde)

• Telsiz Kullanım Ücreti : ~5-7$ (Yıllık, Faturasız Aboneler için İşletmeci Tarafından Ödenecek)

• Kurum Masraf Katkı Payı : %0,035

• Çevre Vergisi : ??

(5)

iv) Yatırımlar Durdu iv) İstihdamda Daralma

v) Sektörel Duraklama (2002-2006 Yılları Arasında Yavaşlayan Büyüme)

• Aralık.2005 43,0 Milyon Kullanıcı vi) Telekom Sektöründe Kırılmalar

• GSM1800 İşletmelerinin Birleşmesi

3. V

ERGİLENDİRME VE

B

ENZERİ

Y

ÜKLER İLE

E

TKİLERİ

Ülkemizde GSM kullanıcıları ve işletmecileri, dünyada eşi benzeri olmayan sektöre özel vergi ve benzeri ücret uygulamaları ile çok ağır bir yük altına sokulmuştur. Aşağıda sıralandığı üzere, Devlet %18 oranındaki KDV’nin dışında ayrıca, altı değişik başlık altında sektörden vergi (ve benzeri ücret) toplamaktadır.

Tablo 1:

2005 2006

Sektöre Özel Yükler;

1) Telsiz Ruhsatname Ücreti 9.84 YTL 10.00 YTL

2) Telsiz Kullanım Ücreti 9.84 YTL 10.00 YTL

3) Özel İletişim Vergisi – Yeni Tesis 22.00 YTL 24.15 YTL

4) Özel İletişim Vergisi %25 %25

5) Hazine Payı %15 %15

6) Kurum Masraflarına Katkı Payı %0.35 %0.35

Kullanıcılar, abonelik tesisinde alınan Özel İletişim Vergisi -Yeni Tesis (2006 yılında 24.15 YTL / ~17.88$) ve Telsiz Ruhsatname Ücreti (2006 yılında 10 YTL / ~7.4$) ödemektedirler. Bunun yanı sıra hatların kullanıma açık olduğu her dönem için de Telsiz Kullanım Ücreti (2006 yılında aylık 0,833 YTL, yani yıllık 10 YTL / ~7.4$) ödemektedirler. Sabit vergi ve benzeri yüklerin yanı sıra kullanım bedelinin %25’i kadar Özel İletişim Vergisi ve %18’i kadar Katma Değer Vergisi ödemektedirler. İşletmeciler ise ayrıca KDV’li gelirleri üzerinden %15 Hazine Payı, ve gelirlerinden Hazine Payı çıkartıldıktan sonra kalan tutar üzerinden de %0,35 Kurum Masraflarına Katkı Payı ödemektedirler.

GSM Birliği tarafından yapılan kapsamlı bir araştırmada Türkiye, GSM hizmetlerine uygulanan aşırı vergide ilk sırada yer almaktadır.³

3 The Tax and the Digital Divide GSMA,2005 s.14

(6)

a. Avrupa ve Dünyadaki Genel Yaklaşımlar ve Uygulamalar

Telekomünikasyon sektöründeki vergilendirmenin etkileri, hem devlet kurumları hem de ilgili özel sektör ve akademik kurumlar tarafından çok kapsamlı olarak ABD’de incelenmiştir.⁴ Bu kapsamda, mobil iletişim hizmetleri ayrıca ve ayrıntılı olarak incelenmiş olup, bulgular özetle aşağıdaki gibidir;

• Vergi (ve benzeri uygulamalar) ekonomik faaliyetleri bozmaktadır.⁵

• Vergiler; ücretleri artırır ve böylelikle talebin düşmesine yol açar.⁶

• Vergi artışının yol açacağı ekonomik verim kaybı her 1$’lık vergi artırımı için yaklaşık 0,72$’dır.⁷

• Avustralya’da yapılan benzeri fiyat esnekliği çalışması yaklaşık 0,8$’lık olumsuz etkiyi göstermiştir.⁸

• Mobil telefon için üç değişik düzenleme ve vergilendirme politikası incelenmiştir. Üç politikanın hepsi de, kullanıcı refahı üzerinde çok büyük ve olumsuz etkilere yol açmıştır.⁹

• Ticari olmayan kullanıcılar fiyat esnekliğine daha duyarlı olduğundan, bu kullanıcıların sayısındaki (penetrasyon) artış, fiyat esnekliğine daha duyarlı olacaktır.¹⁰

b. İrrasyonel Yüklerin Yıkıcı Etkileri

Devletin, gelişmekte olan GSM sektörü üzerine yüklediği aşırı yüklerin etkileri, sektör üzerinde beklenilenden daha hızlı ve daha yıkıcı olmuştur;

i) Azalan Kullanıcı Sayısı ii) Azalan Kullanım iii) Verimsiz İşletme iv) Azalan İşletmeci Gelirleri v) Azalan Devlet Gelirleri

c. İrrasyonel Yüklerin Sonuçları

Sonuçta, vergi gelirleri artırmayı hedefleyen Devlet, bu hedefine ulaşmadığı gibi, hem kullanıcıları hem de GSM işletmecilerini ciddi biçimde mağdur etmiştir;

i) Kullanıcı Açısından

• Az Kullanım

• Yüksek Bedel ii) İşletmeci Açısından

• Gelir Kaybı

• Verimsiz İşletme

• Az Yatırım

• Sınırlı Rekabet iii) Devlet Açısından

• Artan Sektörel Sıkıntı

• Artan Yatırım Riskleri

• Artan İstihdam Sorunları

• Artan Vergi Kayıpları

• Hazine Gelirinde Göreceli Azalma

4 Martin E. Cave, Sumit K. Majumbar, Ingo Vogelsang (ed), Handbook of Telecom Economics Vol.1 “Structure, Regulation and Competition”

Chapter.13, J.Hausman, Mobile Telephony s.564-604

5 a.g.e. s.597 “Taxes (and subsidies) distort economic activities.”

6 a.g.e. s.597 “Taxes increase prices and thus lead to lower demand.”

7 a.g.e. s.601 “Thus, for increased taxation the efficiency loss to the economy is approxiametely $0.72 fo each $1 of additional tax revenue”

8 a.g.e. s.599 “Recent estimates of the price elasticity in Australia have estimated an elasticity of approximately -0.8, which is close to my estimates.”

9 a.g.e. s.602 “The outcome of three government regulatory and taxation policies for mobile telephone has been considered. All three policies had a significant and large negative effect on consumer wellfare.”

10 a.g.e. s.600 “Thus, higher penetration among the residential usres may be leading to a higher price leasticity, since these non- busines users have a higher price elasticity.”

(7)

ç. Diğer Sektörlere Uygulanan Değişik Muafiyet ve Teşvikler

Geçmişte dönemsel olarak yaşanan ekonomik sorunların sektörlere yansıma da farklı olmuştur.

i) Havayolu Sektörü

Özel havacılık sektörü 2001 yılından sonra ciddi sıkıntılarla karşılaşmış olup, bu nedenle bir dizi olumlu tedbir ile önce toparlanmış, daha sonra da AB ülkelerinin havayolu taşımacılığı da dahil önemli bir atılım göstermiştir.

ii) Otomotiv Sektörü

Otomotiv sektöründe de benzeri sıkıntılara yönelik, çeşitli tedbir ve teşvikler uygulanmıştır. Özellikle 2004 ve 2005 yıllarında bu sektör yeniden altın dönemini yaşamıştır.

Bu sektörlerde görülen iyileşmeler yan/alt sektörleri de geliştirmiştir. Sadece istihdam sağlanmakla kalınmamış, bu sektörlere özel önemli bilgi birikimleri de (know-how) yaratılmıştır.

GSM sektöründe beklenen; benzeri tedbir ve teşviklerin sağlanmasının çok gerisinde, yalnızca işletmecileri, kullanıcıları ve doğal olarak sonuçta da bizzat Devletin kendisini sıkıntıya sokan irrasyonel yüklerin –tamamen kaldırılmasa bile- biraz olsun hafifletilmesidir.

(8)

4. GSM S

EKTÖRÜNDE

V

ERGİLENDİRME

S

ENARYOLARI a. Senaryo-1: Mevcut Yükler Devam Eder

Varolan vergi ve benzeri yüklerin aynı şartlar ile devam etmesi durumunda; kullanıcı oranındaki (penetrasyon) artış hızının, ilk üç yıl ekonomideki büyüme ile paralel olarak yaklaşık %5 civarında olması beklenmektedir. Böyle bir senaryoda; GSM işletmecilerinin gelirleri 2016 yılında 10,7 Milyar

$’a ulaşırken, GSM sektörü üzerindeki vergi ve benzeri yükler ile Devletin sağlayacağı gelir; yaklaşık

işletmeci gelirleri, pazardaki ortalama abone ba

8 Milyar $’da kalmaktadır.

oplam şı gelir (ARPU) ve ortalama abone sayısı üzerinden hesaplanmıştır.

MEVCUT DURUM 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TOPLAM

Mevcut Penetrasyon 60.00% 67.00% 72.00% 77.00% 81.00% 85.00% 89.00% 92.00% 95.00% 97.00% 98.00% 99.00%

Mevcut Durum ARPU (USD/Ay) 12.4 12.3 12.2 12.3 12.4 12.6 12.8 13.1 13.5 13.5 13.5 13.5 13.0

Churn Rate 22% 21% 19% 17% 15% 15% 15% 15% 15% 15% 13% 11%

Yeni Abone 15.4 14.0 13.8 12.6 13.2 13.7 13.5 13.9 13.5 11.4 9.9

Ortalama Abone Sayısı (mio) 38.6 46.2 51.2 55.5 59.5 63.2 66.9 70.2 73.1 75.7 77.4 78.7

Toplam Abone Sayısı (mio) 43.3 49.0 53.3 57.7 61.4 65.1 68.8 71.7 74.6 76.7 78.0 79.3

Yeni Tesis Özel İletişim Vergisi 17.88 315 275 251 247 225 235 246 241 248 241 203 178 2,315

TK Ruhsat Ücreti 7.4 130 114 104 102 93 97 102 100 103 100 84 74 958

TK Kullanım Ücreti 7.4 320 363 395 427 454 481 509 530 552 568 577 587 5,081

Özel İletişim Vergisi 25% 1,400 1,657 1,828 1,993 2,159 2,327 2,512 2,702 2,885 2,984 3,052 3,103 25,543

Hazine Payı 15% 840 994 1,097 1,196 1,295 1,396 1,507 1,621 1,731 1,790 1,831 1,862 15,326

Katma Değer Vergisi 18% 1,008 1,193 1,316 1,435 1,554 1,675 1,808 1,945 2,077 2,149 2,197 2,234 18,391

TK Katkı Payı 0.35% 17 20 22 24 26 28 31 33 35 36 37 38 311

Mevcut Toplam İşletmeci Gelirleri ( mio USD) 4,853 5,745 6,338 6,912 7,487 8,068 8,709 9,369 10,003 10,348 10,582 10,759 88,576 Mevcut Toplam Devlet Vergi Gelirleri ( mio USD) 4,030 4,616 5,013 5,425 5,808 6,240 6,713 7,172 7,631 7,868 7,982 8,074 67,925

*) T

(9)

. Senaryo-2: Mevcut Vergi Yükleri Önerilen Şekilde Azaltılır

ti ile yeni tesiste alınan

TK RUHSAT Ü

0 0

b

Mevcut vergi yüklerin önerildiği gibi, ilk aşamada TK Frekans Ruhsat Ücre

ÖİV’nin birlikte kaldırılması durumunda penetrasyon 2007 yılından itibaren çok hızlı bir şekilde artarak bir kaç yıl içerisinde Avrupa seviyelerine yaklaşacaktır. Önerilen bu durumda, kullanıcı tarifelerindeki önemli düşüşlerin yanı sıra, işletmeci gelirleri ile birlikte Devletin gelirleri de mevcut duruma göre artış gösterecektir.

CRETİ ve ÖİV'nin BİRLİKTE KALDIRILMASI 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TOPLAM

Penetrasyon 76.17% 83.25% 88.29% 93.13% 97.75% 101.17% 104.50% 106.75% 107.92% 109.00%

ARPU (USD/Ay) 12.6 12.6 12.7 12.9 13.1 13.4 13.7 13.7 13.7 13.7 13.3

Churn Rate 19% 17% 15% 15% 15% 15% 15% 15% 13% 11%

Yeni Abone 15.5 14.4 13.3 13.9 14.6 14.4 14.9 14.6 12.4 10.8

Ortalama Abone Sayısı (mio) 53.3 59.0 63.9 68.4 72.8 76.7 80.1 83.0 85.1 86.5

Toplam Abone Sayısı (mio) 54.4 58.8 62.5 66.1 69.8 72.8 75.7 77.8 79.1 80.4

Yeni Tesis Özel İletişim Vergisi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

TK Ruhsat Ücreti 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

TK Kullanım Ücreti 7.4 402 435 462 489 517 539 560 576 586 595 5,161

Özel İletişim Vergisi 25% 1,963 2,178 2,373 2,576 2,796 3,014 3,225 3,340 3,411 3,464 28,341

Hazine Payı 15% 1,178 1,307 1,424 1,546 1,677 1,808 1,935 2,004 2,047 2,078 17,005

Katma Değer Vergisi 18% 1,413 1,568 1,709 1,855 2,013 2,170 2,322 2,405 2,456 2,494 20,406

TK Katkı Payı 0.35% 24 27 29 31 34 37 39 41 42 42 345

Öneri Toplam İşletmeci Gelirleri ( mio USD) 6,807 7,554 8,230 8,934 9,695 10,450 11,185 11,584 11,829 12,012 98,279

Öneri Toplam Devlet Vergi Gelirleri ( mio USD) 4,980 5,515 5,997 6,498 7,037 7,567 8,082 8,367 8,541 8,673 71,258

(10)

c. Senaryo-3: TK Frekans Ruhsat Ücretinin Tek Başına Kaldırılması

0

TK RUHSAT ÜCRETİ KALDIRILIRSA 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TOPLAM

Penetrasyon 73.67% 79.50% 83.92% 88.25% 92.50% 95.67% 98.80% 100.90% 101.97% 103.00%

ARPU (USD/Ay) 12.2 12.3 12.4 12.6 12.9 13.2 13.5 13.5 13.5 13.5 13.0

Churn Rate 21% 18% 15% 15% 15% 15% 15% 15% 13% 11%

Yeni Abone 16.1 14.5 13.1 13.7 14.3 14.0 14.4 14.0 11.8 10.3

Yeni Tesis Özel İletişim Vergisi 17.88 288 260 235 245 255 250 258 250 211 184 2,435

TK Ruhsat Ücreti 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Hazine Payı 15% 1,120 1,232 1,340 1,448 1,567 1,688 1,804 1,868 1,910 1,942 15,920

TK Katkı Payı 0.35% 23 25 27 29 32 34 37 38 39 39 323

(11)

ç. Senaryo-4: TK Frekans Kullanım Ücretinin Tek Başına Kaldırılması

0

TK KULLANIMIN KALKMASI 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TOPLAM

Penetrasyon 74.08% 80.13% 84.65% 89.06% 93.38% 96.58% 99.75% 101.88% 102.96% 104.00%

ARPU (USD/Ay) 12.6 12.7 12.8 13.0 13.2 13.5 13.9 13.9 13.9 13.9 13.4

Churn Rate 19% 17% 15% 15% 15% 15% 15% 15% 13% 11%

Yeni Abone 15.3 14.1 12.9 13.6 14.2 13.9 14.4 14.0 11.9 10.4

Averaj Abone Sayısı (mio) 52.2 57.3 61.7 65.8 69.8 73.4 76.6 79.4 81.2 82.6

Kümülatif Abone Sayısı (mio) 54.4 58.7 62.4 66.1 69.8 72.7 75.6 77.8 79.1 80.4

TK Ruhsat Ücreti 7.4 113 105 96 100 105 103 107 104 88 77 997

TK Kullanım Ücreti 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Hazine Payı 15% 1,155 1,275 1,387 1,500 1,623 1,747 1,867 1,934 1,979 2,012 16,478

TK Katkı Payı 0.35% 23 26 28 30 33 35 38 39 40 41 334

(12)

d. Senaryo-5: ÖİV’nin 5 Puan Düşürülmesi

ÖİV'NİN % 5 DÜŞÜRÜLMESİ 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TOPLAM

Penetrasyon 75.33% 82.00% 86.83% 91.50% 96.00% 99.33% 102.60% 104.80% 105.93% 107.00%

ARPU (USD/Ay) 12.6 12.7 12.8 13.0 13.3 13.6 13.9 13.9 13.9 13.9 13.4

Churn Rate 19% 17% 15% 15% 15% 15% 15% 15% 13% 11%

Yeni Abone 15.4 14.3 13.1 13.8 14.4 14.2 14.7 14.4 12.2 10.6

Averaj Abone Sayısı (mio) 52.9 58.3 63.0 67.3 71.6 75.4 78.7 81.6 83.5 85.0

Kümülatif Abone Sayısı (mio) 54.4 58.8 62.4 66.1 69.8 72.8 75.7 77.8 79.1 80.4

TK Ruhsat Ücreti 7.4 114 106 97 102 107 105 109 106 90 79 1,015

Hazine Payı 15% 1,168 1,298 1,417 1,537 1,667 1,799 1,926 1,996 2,044 2,079 16,932

TK Katkı Payı 0.35% 24 26 29 31 34 37 39 41 41 42 344

(13)

0

YENİ TESİSTEKİ ÖİV KALDIRILIRSA 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TOPLAM

Penetrasyon 74.50% 80.75% 85.38% 89.88% 94.25% 97.50% 100.70% 102.85% 103.95% 105.00%

ARPU (USD/Ay) 12.4 12.5 12.6 12.7 13.0 13.3 13.6 13.6 13.6 13.6 13.2

Churn Rate 19% 17% 15% 15% 15% 15% 15% 15% 13% 11%

Yeni Abone 15.3 14.2 13.0 13.6 14.3 14.0 14.5 14.1 12.0 10.5

Yeni Tesis Özel İletişim Vergisi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

TK Ruhsat Ücreti 7.4 113 105 96 101 106 104 107 105 89 77 1,003

Hazine Payı 15% 1,144 1,262 1,372 1,485 1,609 1,732 1,853 1,918 1,959 1,991 16,326

TK Katkı Payı 0.35% 23 26 28 30 33 35 38 39 40 40 331

e. Senaryo-6: Yeni Tesiste Alınan ÖİV’nin Tek Başına Kaldırılması

(14)

5. GSM S

EKTÖRÜNDE

Y

ENİ

A

TILIMIN

A

NAHTARI

: NORMALLEŞME

ITU’nun gelişmekte olan 60 ülkede yaptığı araştırma; 1990-2002 yılları arasında telekomünikasyon gelirlerinin Gayrisafi Milli Gelir’e oranının %1,2’den %3,9’a çıktığını göstermektedir.¹¹ Ne var ki; bu hızlı gelişme aynı zamanda, bütçe açıklarının kapatılması için “sektöre özel vergilendirme”nin de önünü açtığı görülmektedir.¹²

Bu konuda –özellikle ABD ve Avustralya’da- yapılan çalışmalar ve pratik sonuçlar, mobil iletişim hizmetlerine getirilen her türlü vergi ve benzeri yükün gerçekte toplum refahını gerilettiğini ve Devletin vergi gelirlerini de uzun dönemde düşürdüğünü göstermektedir. Özellikle fiyat esnekliği açısından en hassas kesimin sıradan kullanıcı kesimi olduğu da göz önüne alındığında, vergilendirmenin amaç ve hedeflerine ulaşamadığı gibi, genel olarak ekonomi ve toplumsal refah üzerinde de saptırıcı ve olumsuz etkiden başka bir işe yaramadığı görülmektedir.

Diğer taraftan, özel veya olağanüstü vergilendirme, tarihsel olarak incelendiğinde de çok başarılı sonuçlara yol açmadığı görülmektedir. Örneğin Osmanlı İmparatorluğunda olağanüstü dönemlerde uygulanan istisnai vergi niteliğindeki “avârız” ile 1999 yılında toplumda derin yaralar açan depremin zararlarını telafi etmek amacıyla, GSM hizmetlerine özel ve geçici olarak gündeme getirilen “Deprem Vergisi” çok büyük benzerlikler taşımaktadır. Olağanüstü durumlarda kullanılmak üzere kurgulanan ve daha sonra yıllık düzenli bir vergiye dönüştürülen “avârız”ın sonuçları, beklenin aksine yıkıcı olmuştur.¹³ Bu nedenlerle, ülkemiz GSM sektöründeki vergi ve benzeri uygulamaların “normalleştirilmesi”, bu sektörde olası yeni bir atılımın anahtarı niteliğindedir.

a. Değerlendirme

Sektörde oluşan ortak görüş ve beklenti; ülkemizdeki vergi ve benzeri uygulamaların dünyadaki uygulamalar ile paralel hale getirilmesi ve özellikle ilk tesis sırasında alınan sabit vergilerin tamamen kaldırılması, kullanıma bağlı olarak tahsil edilen Özel İletişim Vergisi oranının da makul bir seviyeye indirilmesidir.

Yapılan kapsamlı çalışmalar ve başta ABD olmak üzere diğer gelişmiş ülkelerdeki durum değerlendirmeleri, bu konuda yapılacak en etkin ve uygulanabilir düzenleme olarak;

(i) abonelik tesisi sırasında alınan TK Frekans Ruhsat Ücretinin kaldırılması veya bandrol yöntemi ile daha adil bir biçimde tahsil edilmesinin ve yine

(ii) abonelik tesisi sırasında alınan ÖİV’nin kaldırılmasının

birlikte ve eşzamanlı gerçekleştirilmesinin olduğunu göstermektedir.

Ancak, yapılacak iş ve işlemler ne olursa olsun; halihazırdaki durumun; kullanıcı, işletmeci ve nihayet Devlet aleyhine en olumsuz durum olduğu açıktır.

11 The Tax and The Digital Divide, GSMA2005, s.50

“ unications revenues as a percentage of GDP have increased

om 1.2 to 3.9 per cent over the period 1990-2002.”

re im

13 Pr

“Önceleri ancak olağanüstü olarak, “avârız” adı altında salınan vergiler çoğaltılmış ve nakden ödenmesi gereken yıllık vergilere lmak niyetiyle alınan (bu) önlemler yıkıcı sonuçlar doğurmuştu.”

According to ITU data for about 60 developing countries, telecomm fr

12 A.g.e, s.50

“As a result of this expansion, the sector became an increasingly important source of general corporate tax revenues. When combined with an early perception that telecommunications services were the restricted privilege of the wealthy, this growing

venue stream attracted the particular attention of policymakers facing budget shortfalls and encouraged some countries to pose sector-specific taxes on phone usage, infrastructure, handset and terminal equipment and phone use.”

of.Dr. Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Dönem (1300-1600) s.54 çevrilmişti. … Devletin mali sıkıntısına çare o

(15)

b. Öneriler

Uluslararası çalışmalar ile bugüne dek edilen tecrübeler, öncelikle İlk abonelik tesisi esnasında alınan

“Yeni Tesis Özel İletişim Vergisi” ve “Frekans Ruhsat Ücreti”nin birlikte kaldırılması gerektiğini göstermektedir. Aşamalı olarak, diğer vergi ve benzeri yüklerin de normalleştirilmesi, uzun dönemde başta kullanıcı olmak üzere, işletmeci ve Devletin yani tüm tarafların yararına olacaktır.

i) Öncelik ve İvedikle Yapılması Gerekenler Abonelik Tesisinde Alınan Özel İletişim Vergisi

İlk aşamada, ilk abonelik tesisinde abonelerden tahsil edilen 24,15 YTL (18$) tutarındaki Özel İletişim Vergisinin kaldırılması, hem Devlet, hem tüketici, hem işletmeci lehine bir durum yaratmakta, Devlet gelirlerini de artırmaktadır.

Abonelik Tesisinde Alınan Frekans Ruhsat Ücretinin Kaldırılması veya Adil Tahsilatı

Keza, Frekans Ruhsat Ücretinin kaldırılması sektörde ciddi rahatlama sağlayacak tedbirlerin başında gelmektedir. Ancak, kısa dönemde kaldırmasının mümkün görülmemesi durumunda ise, ruhsat ücretinin tahsil yükümlülüğünün GSM işletmecilerinden alınarak lüne bağlanması ve dolayısıyla ücretlerin cep telefonu üretici ve ithalatçıları

unda yapılacak bir değişiklikle sağlanabilecektir.

ası durumunda, cep telefonu değiştirme ım Ücretlerinin kaldırılması, layacak hem de bu kapsamda

Var olan ağır vergi yükünün yarattığı tüm olumsuz etkilere rağmen, GSM hizmetleri hala bazı konularda yeni bir gelir kaynağı olarak değerlendirilmeye devam etmektedir. Bir takım vergilerin kaldırılması düşünülürken, yeni bazı vergilerin getirilmesi, kuşkusuz GSM sektörünü altından kalkılması olanaksız bir durum ile karşı karşıya bırakacaktır.

Nitekim, Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısının 13. maddesi ile 2872 sayılı Kanunun mülga 18. maddesi yeniden düzenlenerek, “GSM mobil telefon abonelerinden ayda 1 defa abone başına 1 YTL olmak üzere şirketlerce tahsil edilen miktarın çevre katkı payı olarak ödenmesi” öngörülmektedir. Telekomünikasyon Sektöründe halihazırda varolan yükümlülüklerin ağırlığı göz önünde bulundurulduğunda, sektöre getirilecek böyle bir ek yük, varolan olumsuzlukları, hiç kuşkusuz daha da büyütecektir.

meliğinin 12 ve 13.maddelerinde işletmecilerden alınacak olan ında an ın cileri tarafından bandrol usu

aracılığıyla tahsil edilmesi daha adil ve etkili bir çözüm olarak görünmektedir.

Gerek sektörün gerek tüketicilerin gerekse Devletin yararına olacak böyle bir düzenlemenin mümkün olduğu kadar çabuk hayata geçirilebilmesi; taslak Elektronik haberleşme Kanun

ii) Diğer Yapılması Gerekenler Frekans Kullanım Ücretleri

Frekans Ruhsat Ücretinin bandrol usulüne bağlanm

süresinin 12-16 ay olduğu göz önüne alındığında, Frekans Kullan hem AB ve diğer dünya uygulamamalarına paralellik sağ Devlete herhangi bir gelir kaybına yol açmayacaktır.

iii) Ek Yüklerin Önlenmesi

iv) Diğer Yüklerin Azaltılması Avrupa Birliği yetkilendirme yönet

ücretler belirlenmektedir. 13.maddede işletmecilerin yapılacak olan yetkilendirme karşılığ ödemekle yükümlü olduğu ücretler tanımlanmaktadır. Bu ücretler tanımlanırken bunlar işletmecilere tahsis edilen frekans ve numara gibi kıt kaynakların kullanımı karşılığında alın ücretler olacağı açıkça belirtilmektedir ki; bu ücretler Türkiye’de GSM işletme

ödenen imtiyaz ücretlerine denk gelmektedir. 12. maddede tanımlanan ve “idari ücretler”

(16)

olarak

sırasındadlandırılan ücretler ise yetkilendirme sonrası ve bu yetkilendirme rejiminin işleyişi a ortaya çıkacak masrafları kapsamaktadır. Bu maddeye göre bu ücretler uluslararası

sinden de görülebileceği üzere Avrupa Birliği makta; Türkiye’de Kurum Masraflarına Katkı ari ücretler” ise masrafları karşılayacak bir orapay

hes k; doğrudan mükellefi olmamalarına

rağmen sadece aracılık yapmaları sebebiyle ruhsat ve kullanım ücretleri gibi ağır mali yüklerde

Aşageti

c. Olası

i) Abone Sayısı Hızla Artacaktır

yasası bugün itibariyle tam rekabet ortamının sağlanamadığı ve ının da (penetrasyon) AB ülkeleri düzeyine yaklaşamadığı bir

pa’da vergi ve benzeri yük oranlarının ülkemize göre çok daha mak

sağolm mak

bağ e abonelik tesisi esnasında kullanıcı ve

yüklerin hafifletilmesine bağlıdır. Aksi halde, başlangıçta tahsil edilen bu işbirliği, uyum ve standardizasyon, Pazar analizi, pazarın denetimi ve izlenmesi, düzenlemeye ait konular, ikincil düzenlemelerin ve idari kararların (erişim ve arabağlantı gibi) hazırlanması ve uygulanması karşılığında ve sadece bu masrafları karşılamaya yetecek oranda tahsil edilebilecek olup; mümkün olduğu kadar düşük seviyede tutulmalıdır.

Sözkonusu maddelerin detaylı incelenme mevzuatında “hazine payı” gibi bir ödeme yer alma Payı karşılığında tahsil edilecek olan ücret olan “id

nla sınırlandırılmaktadır. Oysa Türkiye’de İşletmeciler; Avrupa’da uygulaması olmayan hazine ı ve Kurumun masraflarından tamamen bağımsız olarak işletmecilerin gelirleri üzerinden aplanan kurum masraflarına katkı payına ek olara

de sorumlu tutulmaktadırlar.

malı olarak kullanıma bağlı vergiler ile diğer yüklerin de Avrupa standartlarına uygun duruma rilmesi, sektörün normalleştirilmesindeki en büyük adım olacaktır.

Özel İletişim Vergisi Hazine Payı

Kurum Masraflarına Katkı Payı

Sonuçları

Ülkemizde GSM hizmetleri pi dolayısıyla da kullanıcı oran pazardır. Nitekim özellikle Avru

ul düzeylerde olması; kullanıcı oranının (penetrasyon) hızla %85^(*) düzeylerine yükselmesini larken, Türkiye’de ise irrasyonel vergilendirme, aynı oranın %55 düzeyinde kalmasına neden uştur. GSM hizmetlerinde kullanıcı oranının (penetrasyon) daha hızlı bir biçimde artarak

ul bir düzeye ulaşabilmesi; ancak bu hizmetlerin daha geniş kitlelere ulaştırılabilmesine lıdır. Penetrasyondaki artış ve bu artışın hızı öncelikl

işletmeciye getirilmiş olan

vergilerin yüksekliği; yeni abonelik için önemli bir engel oluşturacaktır.

*) Kaynak: Europan Electronic Communications Regulation And Markets 2004 (10th Report) Annex3 Page 49

(17)

GSM Birliği tarafından yapılan çalışma, “vergide yapılacak %1’lik bir indirimin mobil kullanıcı sayısını %2 artıracağını” ve “GSM için konulmuş özel vergilerin kaldırılmasının ise %8’lik bir artış sağlayacağını” ortaya koymuştur. ¹⁴

ii) Daha Etkin Bir Rekabet Ortamı Tesis Edilecektir

ul vergi uygulamaları ve nitelikli düzenlemeler, GSM alanındaki rekabeti olarak AB'deki GSM pazarında 2000 yılından itibaren büyük pazar payı %50'nin altına düşmüştür. Bu oran her geçen gün

Avrupa’daki mak

etkinleştirip, artırmış ve sonuç işletmecinin (Leading operator)

biraz daha azalmaktadır. Özetle; pazar her geçen gün daha homojenleşmektedir.

Halbuki ülkemizdeki GSM hizmetleri pazarında henüz tam rekabet ortamı tesis edilmiş değildir.

GSM hizmetleri pazarı %.64.6 pazar payı ile hakim konumda bulunan bir işletmecinin bulunduğu ve bu konumun süreklilik arz ettiği bir pazardır. Pazara sonradan giren işletmecilerin yeni abone kazanmaları ancak diğer işletmecilerden abone almalarına yada potansiyel aboneleri çekebilmelerine bağlıdır. Veriler bu denli ağır vergi yükünün pazarda rekabetin tesis edilebilmesini engellediğini göstermektedir.

14 The Tax and the Digital Divide, GSMA,2005 s.4

“3. Cutting taxes on mobile handsets and services attracts new users

-  If low-cost handsets were made exempt from import duties and sales taxes, up to 930 million additional low-cost handsets could be sold by 2010 in the 50 countries in the study, leading to an increase in mobile phone penetration and a rise in total

in that country by more than 2% by 2010.

-  Eliminating the special taxes could boost the numbers of mobile users in the 19 affected countries by 34 million (or 8%) by 2010.

-  The removal of all sales and customs taxes on mobile handsets and services could prompt an increase in mobile penetration of up to 20 percentage points, according to an analysis by the London Business School of the data in this study.”

tax revenues in some countries.

-  If a government lowered taxes on mobile usage by just one percentage point, that could boost the number of mobile users

(18)

*) Kaynak: Europan Electronic Communications Regulation And Markets 2004 (10th Report) Annex3

iii) GSM Hizmeti Daha Düşük Gelir Gruplarına da Yayılacaktır

GSM hizmetin kamu hizmeti olma özelliği, bu hizmetin daha düşük gelir grubundan tüketiciler de dahil olmak kaydıyla geniş bir ağa yayılabilmesini zorunlu hale getirmektedir. 406 sayılı Kanunun Telekomünikasyon hizmetlerinin yürütülmesinde ve/veya telekomünikasyon altyapısı işletiminde lerinde açıkça “Herkesin, makul bir ücret

iv)

Sabit vergiler düşük gelirli kullanıcı grupları üzerinde haksız bir vergi yükü yaratmaktadır. Çok fazla konuşma yapmayan abone sadece abone olmayı seçtiği için mağdur duruma düşmekte ve aboneliğin bedeli olarak ağır bir vergi yükü ile karşı karşıya kalmaktadır.

Sözkonusu ağır vergi yüklerinin azaltılması ve kaldırılması, öncelikle GSM hizmetlerini kullanan veya kullanmakta zorlanan tüketicinin mağduriyetini ortadan kaldıracaktır.

v) Artan Abone Sayısı ve Abone başı Gelir (ARPU), Devlet Gelirlerini Artıracaktır

Sektörde bu gün var olan durum göz önüne alındığında devletin elde ettiği vergi yükü ilk abonelikten elde ediliyor gözükse dahi penetrasyon doyuma ulaştığında devletin elde edeceği gelir (ARPU) artışı ile paralel olacaktır. Sektör üzerindeki ağır vergi yükünün hafifletilmesi durumunda şebekelerin yapacağı teknoloji yatırımları ile daha kaliteli hizmet ve katma değerli servislerin daha etkin kullanılması ile gelir (ARPU) artışı sağlanacağından Devlet bu yaklaşımdan

esas alınacak ilkeleri düzenleyen 4 (a) ve (b) madde

karşılığında telekomünikasyon hizmetlerinden ve altyapısından yararlanmasını sağlayacak uygulamaların teşvik edilmesi” ve “Aksini gerektiren objektif nedenler bulunmadıkça, eşit şartlardaki aboneler, kullanıcılar ve işletmeciler arasında ayırım gözetilmemesi ve hizmetlerin benzer konumdaki her kişi tarafından eşit şartlarla ulaşılabilir olması” ilkeleri sayılmaktadır.

Hal böyleyken, abonelik tesisinde alınan vergilerin kaldırılmaması, sektör üzerinde çok olumsuz etkiler yarattığı gibi, aynı zamanda hizmete herkes tarafından eşit şartlarla erişilmesini de engelleyen bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durum; gelir dağılımına paralel olarak

“sayısal uçurum”un da her geçen gün biraz daha büyümesine yol açacak bir olgudur.

Tüketici Mağduriyeti Önlenecektir

daha kazançlı çıkacaktır.

Nitekim, GSM Birliğinin tarafından yapılan çalışma da, vergi oranlarındaki düşüşlerin uzun dönemde Devletin vergi gelirlerinde önemli artış sağladığını göstermektedir.¹⁵ Bu nedenle

and the Digital Divide, GSMA,2005 s.4

15 The Tax “4. L

- ad

ower taxes mean greater revenue opportunities for governments in the long term.

Cutting taxes on handsets would attract new mobile users. If taxes on usage remained the same, each new user could yield ditional service tax revenues of US$25 per year.”

(19)

Devletin de böyle bir yarar sağlayabilmesi için en kısa zamanda abone sayısını arttıracak düzenlemelerin yapılması zorunludur.

vi) Yan ve Alt Sektörlerin İstihdam ve Vergi Kapasiteleri Artacaktır

Vergi yükünün düşürülmesi ile penetrasyon artışının hızlanması beklendiğinden bu yolla yan sektörlerin de gelişeceği, bu sayede hem ekonominin büyüyeceği (yaratılacak istihdam ve gelir), hem de uzun dönemde bu sektörlerden gelecek vergilerde de artış olacağı açıktır.