YERLĠ ENERJĠ KAYNAĞI KÖMÜRÜN ENERJĠ SEKTÖRÜNDEKĠ YERĠ

(1)

YERLĠ ENERJĠ KAYNAĞI KÖMÜRÜN ENERJĠ SEKTÖRÜNDEKĠ YERĠ Ayhan Kösebalaban Jeoloji Y. Müh.

Enerji, günümüzde hava ve su gibi yaĢamın ayrılmaz bir parçası haline gelmiĢtir. Teknolojideki geliĢme ve insanlığın çağdaĢ yaĢam arzusu, enerjiye olan bağımlılığı gün geçtikçe artırmaktadır.

Ülkemizin enerji karnesine bakılırsa; petrol ve doğalgazı yok denecek kadar az, kömür ve hidrolik kaynakları kendine yeterli, güneĢ, rüzgar, jeotermal gibi yenilenebilir kaynaklar bakımından potansiyeli yüksek görünmektedir.

Geleneksel enerji kaynakları içinde kömür; dünyadaki yaygınlığı, depolanması ve yakılmasında ki kolaylık gibi nedenlerle güvenilir enerji hammaddelerinin birinci sırasına yerleĢtirilmiĢtir.

ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KÖMÜR

Diğer 19%

D.Gaz 20%

Petrol 7%

Kömür 38%

Nükleer 16%

DÜNYA: AVRUPA BĠRLĠĞĠ

Diğer 19%

D.Gaz 50%

Petrol 3%

Kömür 28%(%20Linyit)

Nükleer 31%

Kömür 33%

Petrol

5% D.Gaz

18%

Diğer 12%

TÜRKĠYE:

(2)

Kömür; bitkisel artıkların oksijenden tecrit edilmiĢ bataklık ortamında birikmesi ve bir dizi biyokimyasal ve jeokimyasal olayların etkisi ile Turbadan antrasite kadar dönüĢmesi ile oluĢmuĢtur.

Kömürün kullanımı oldukça eskilere dayanmaktadır. Sanayi devrimi kömür kullanımının yaygınlaĢması ile geliĢmiĢtir. Ülkemiz’de maden kömürü kullanımı 1800 lü yıllarda, linyit kullanımı ise birinci dünya savaĢı yıllarında baĢlamıĢtır. Cumhuriyet döneminde özellikle MTA, ETĠBANK ve TKĠ’nin kurulması ile madencilik alanında önemli bir geliĢme sağlanmıĢtır. Linyit üretimi 1940 yılında 106 432 ton iken bugün 70 milyon tondan fazladır. 1970 li yıllara kadar daha çok sanayi ve evsel yakıt olarak kullanılmıĢtır. Enerji sektöründe kömürün yaygın olarak kullanılması 70 li yıllarda ortaya çıkan ülkemizi de olumsuz etkileyen petrol krizi sonrasında baĢlamıĢtır.

Enerjinin güvenli kaynaklardan karĢılanması düĢüncesi ile 2172 sayılı Devletçe iĢletilecek madenler yasası çıkarılmıĢtır. Yasa kapsamına linyit sahaları da dahil edilerek havza madenciliğine geçilmiĢ ve böylece düĢük kaliteli kömürlerin termik santralda kullanılması ile enerji krizi kısmende olsa atlatılabilmiĢtir.

Ülkemiz kömür potansiyeli açısından küçümsenmeyecek bir büyüklüğe sahiptir.

Maden ya da taĢ kömürü rezervlerimiz toplam 1,3 milyar ton; linyit rezervlerimiz ise yaklaĢık toplam 10,5 milyar ton civarındadır. Son yapılan etüt ve araĢtırmalarla bu rakamın 12 milyar tonu aĢması beklenmektedir.

Linyit yataklarımız Ülkemizin doğusundan batısına hemen hemen her bölgede yer almaktadır. Üretimin % 90 ı açık iĢletmelerden yapılmakta ve yine % 90 ı termik santrallarda tüketilmektedir. Diğer kullanım alanları ise çimento, Ģeker, kimya ve ilaç fabrikaları, tuğla sanayi ve ısınmadır.

Türkiye Linyit ve TaĢkömürü

Havzaları

(3)

TÜRKĠYE KÖMÜR ÜRETĠMĠ (Ton)

YILLAR TAġKÖMÜRÜ LĠNYĠT ASFALTĠT

1998 2 156 000 65 204 000 23 000

1999 1 990 000 65 019 000 29 000

2000 2 392 000 60 854 000 22 000

2001 2 494 000 59 572 000 31 000

2002 2 319 000 51 660 000 5 000

2003 2 059 000 46 168 000 336 000

2004 1 946 000 43 709 000 722 000

2005 2 170 000 57 708 000 888 000

2006 2 319 000 61 484 000 452 000

2007 2 492 000 69 304 000 782 000

TÜRKĠYE LĠNYĠT REZERVLERĠNĠN KALĠTESĠ

<1000 Kcal/kg

% 3,18

>4000 Kcal/kg

% 0,84 3001-4000 Kcal/kg

% 5,16 2001-3000 Kcal/kg

% 24,5

1000-2000 Kcal/kg

% 66,32

(4)

2008 yılı itibarı ile 41 994 MW olan Türkiye toplam elektrik enerjisi kurulu gücünün, 8109 MW lık bölümü yerli linyit kömürleri ile beslenen termik santrallardan karĢılanmaktadır. BaĢka bir ifade ile 2008 yılı elektrik üretiminin %20 si linyitle beslenen termik santrallerden sağlanmıĢtır. Aynı dönemde petrol ve doğalgazı yok denecek kadar az olan ülkemizde bu kaynakların payı % 55 civarındadır.

Enerji Bakanlığı son altı yılda kendi dönemlerinde yapılmadığı için doğalgaza bağımlı elektrik üretimini eleĢtirmiĢtir. Bu dönemde yerli kaynaklara ağırlık verileceği söylemiyle sempati topladığı da söylenebilir. Ancak uygulamada tam tersi bir durum yaĢanmaktadır. Bu dönemde Devlet, enerji yatırımlarından vazgeçmiĢ, Özel Ģirketler enerji yatırımları için teĢvik edilmiĢtir. Bu amaçla maden yasası değiĢtirilmiĢ, Ülkemizin kömür (linyit) kaynaklarının harekete geçirilmesi için Özel sektör tarafından yatırım yapılması amacı ile yasal zemin oluĢturulmuĢtur.

Buna karĢın kâr kaygısı taĢıyan yatırımcı, yerli kaynakları gözardı edecek çözümlere yönelmiĢtir. Son iki yılda Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) tarafından verilen lisanslara bakılırsa baĢvuruların doğalgaz ve ithal kömüre dayalı termik santral ile küçük hidroelektrik santral yapımına dönük olduğu görülecektir.

Yıllık 2500 MW artıĢ gösteren enerji talebinin HES lerle karĢılanması mümkün olmadığına göre bu politikalar devam ettiği sürece önümüzdeki yıllarda da enerjide dıĢa bağımlılık artarak devam edecektir.

TÜRKĠYE KURULU GÜCÜNÜN (MW) KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI

Kurulu Güç (MW) EÜAġ (Kamu) DĠĞER (Özel) TÜRKĠYE

Termik 12 525 15 095 27 620

Hidrolik 11 349 2 504 13 853

Jeotermal

-

23 23

Rüzgar - 498 498

Toplam 23 874 18 120 41 994

(5)

ĠġLETMEDEKĠ EÜAġ VE BAĞLI ORATKLIKLAR TERMĠK SANTRALLERĠ TERMĠK

SANTRALLER

TOPLAM KURULU GÜÇ (MW)

TÜKETECEĞĠ KAYNAK (1000 Ton/Yıl)

ÇATALĞAZI 300 TAġKÖMÜRÜ

AFġĠN ELBĠSTAN A 1355 18 000 - LĠNYĠT

AFġĠN ELBĠSTAN B 1440 18 000 - LĠNYĠT

ORHANELĠ 210 1 500 - LĠNYĠT

SEYĠTÖMER 600 5 500 - LĠNYĠT

TUNÇBĠLEK A 65 300 - LĠNYĠT

TUNÇBĠLEK B 300 2 000 - LĠNYĠT

KANGAL 457 5 400 - LĠNYĠT

18 MART ÇAN 320 1 800 - LĠNYĠT

SOMA A 44 200 - LĠNYĠT

SOMA B 990 8 000 - LĠNYĠT

YATAĞAN 630 5 350 - LĠNYĠT

YENĠKÖY 420 3 750 - LĠNYĠT

KEMERKÖY 630 5 000 - LĠNYĠT

ÇAYIRHAN 620 4 300 - LĠNYĠT

LĠNYĠT TOPLAM 7461 TOPLAM 79 100 - LĠNYĠT

TAġKÖMÜRÜ TOPLAM 300

(6)

92

77 76 75

67

52 51

28 28

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Polonya Güney Afrika

Avustralya Çin HindistanYunanistan ABD Almanya Rusya Türkiye 85

K

KÖÖMMÜÜRLE RLE ÇÇALIALIŞ^ġ AN TERMĠAN TERM^ĠK SANTRALLARINK SANTRALLARIN ÜÜLKE ELEKTRLKE ELEKTR^ĠĠK ÜK ÜRETRETĠ^ĠMM^ĠĠNDEKNDEK^ĠĠ PAYLARI (2004)PAYLARI (2004)

LĠNYĠTE DAYALI ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KÖMÜRÜN ROLÜ

• Toplam Kurulu Güç (2008): 41.994 MW

• Linyite Dayalı Mevcut Santral Kapasitesi:

8 109 MW

• Linyite dayalı potansiyel santral kapasitesi

~ 20 000 MW (Toplam kurulu gücün ½ si )

• Linyite dayalı kurulu gücün toplam içindeki

payı: % 20,1

(7)

Yerli kaynaklara dayalı bir enerji politikası ile düĢük kaliteli kömür yataklarımızın elektrik enerjisi üretiminde kullanım oranını artırabiliriz. Yakma teknolojilerindeki geliĢmeler kömürün yakılması ile ortaya çıkan çevre sorunlarının en aza indirilebileceğini göstermektedir.

KÖMÜR REZERVi TAġKÖMÜRÜ 1,3 MĠLYAR TON

LĠNYĠT 10,5 MĠLYAR TON KÖMÜR ÜRETĠM DEĞERĠ (2008) 11,2 MĠLYAR TL

7 MĠLYAR ABD $ KÖMÜR MADENCĠLĠĞĠNĠN ĠSTĠHDAMI KAMU : 30.000

ÖZEL : 10.000 TOPLAM : 40.000 KAMU HĠZMET ALIMI : 15.000 DOLAYLI ÇALIġANLAR : 20.000 GENEL TOPLAM : 75.000 TOPLAM KÖMÜR ĠTHALATI 1,5 MĠLYAR ABD $

TOPLAM ENERJĠ ĠTHALATI (2008) 50 MĠLYAR ABD $