ASKERÎ POLİS TEŞKİLATI İSTİHBARAT RAPORLARINDA MİLLÎ MÜCÂDELE SIRASINDA ERMENİ-RUM AZINLIĞIN
FAALİYETLERİ VE ALINAN TEDBİRLER
Dr. Hamit P E H L İ V A N L I
19. Yüzyılın ortalarından itibaren batılıların da desteği ile Os-manlılara karşı bir kısım azınlıklar baş kaldırmaya başlamışlardı. Bağımsızlık peşinde koşan Ermeni ve Rumlar zaman, zaman isyan et-mişler, şiddete başvurmuşlar, kanlı olaylara sebep olmuşlardır. Er-meni ve Rumlar Osmanlı Devletinin I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkmasını fırsat bilerek, düşmanla işbirliğine başlamışlardır. Biz bu yazımızda Ermeni ve R u m azınlığın Kurtuluş Savaşı sırasında işgal-cilere nasıl yardım ettiklerini, Türklere karşı ne kadar kötü davran-dıklarını belgelerle gözönüne sermeye çalışacağız.
' ) . / T
A- E r m e n i l e r
1. Propaganda ve Casusluk Faaliyetleri:
Mütarekeden sonra Ermeniler, Anadolu'da ideallerini gerçek-leştirme yolunda faaliyetlere girmişlerdir. Bu faaliyetleri sırasında
Rumlarla, Yunanlılarla1, İngilizlerle ve diğer işgâl güçleriyle
işbir-liği yapmışlardır. Kuva-yı Milliye aleyhinde Ermeniler, Anadolu' n u n çeşitli yerlerinde İngiliz ve Yunanlılar adına propagandalarla halkın kafasını karıştırarak morallerini bozmaya çalışmışlardır. Me-sela her türlü takip ve araştırmadan uzak Konya ve civarında bazan gizli, hatta bazan açıkça düşmanlıklarını sergilemişlerdir. Çarşıda, pazarda ve evlerde halk arasında dolaşan bir çok asılsız haberlerin kaynağı Ermenilerdir. Sadece erkekler değil, Ermeni kadınlarda boh-çacı kılığında ticaret amacıyla, müslümanlarm evlerine girip çıkmak-ta ve Türk kadınlarını da aldatmakçıkmak-tadırlar. Doğrudan Yunan birlik-lerine katılarak hizmet edemeyen Ermeniler, propaganda ve casusluk
1 B ü l e n t Ç u k u r o v a , M . M . G r u b u H a b e r A l m a R a p o r l a r ı n d a G r u p Faaliyetleri v e Bazı Z a r a r l ı C e m i y e t l e r ( A . Ü . T İ T . E n s t i t ü s ü Basılmamış D o k t o r a T e z i ) , A n k a r a 1989, s. 142
676 H A M T PEHLIVANLı
yaparak hizmet etmeye çalışmaktadırlar2. Konya'da propaganda ile
uğraşan Ermeniler, Doktor Markaryan'ın evinde toplanmaktadırlar. Toplantılardan sonra Ardavast isimli ermeni murahhası, Akşehir, K a r a m a n ve diğer kazalarda dolaşarak propagandaya devam etmek-tedir. Askerî Polis Teşkilâtı Konya Şubesi'nin tespitlerine göre Müslü-m a n ahaliyi "ye's ve tereddüde" düşürebilMüslü-mek için akla hayale gel-meyecek yalanlar uydurmaktadırlar. Örneğin, italyanların Bozkır'a geldiği, Abdülhamid'in oğlunun Ankara'yı kuşattığı, Yunanlıların zaferler kazandığı; dolayısıyla sulhden başka çare olmadığı gibi
söy-lentiler, bu yalanlardandır3. Bunların propagandaları çoğu zaman
olumsuz tesirlerini göstermekte ve askerlik şubelerince askere yollan-mak istenen erler ve yakalanan firariler, isyan ederek dağılyollan-maktadır-
dağılmaktadır-lar4. Bu bölgede Ermeni Katolik Papazı Ohannes, çok açık bir şekilde
propagandasına devam etmekte ve alenen Ankara Hükümeti için "bu hükümet kâğıd hükümeti, paçavra hükümeti! Fransa Hükü-metine kurban olunuz" diyebilmektedir. Papazın bu söz ve propagan-dasına karşı kimse birşey diyemediği gibi, bazı Türkler'de onunla sık sık temasta bulunmaktadırlar. Nevşehir eski Kaymakamı Nedim Bey, Papazla görüşenlerin başında gelmektedir. Papaz Ohannes ile birlikte çalışan Sefeızâde Şevket, Milli Hükümete muhalif olan
Yoz-gat'taki Çapanoğullarıyla da mektuplaşmaktadır5.
Çeşitli bölgelerde yaşayan Ermenileri tahrik etmek amacıyla bazı şehir ve kasabalarda, Ermenilerin sürüldüğü, zulüm yapıldığı yolunda propaganda broşürleri dağıtmaktadırlar. Meselâ Kütahya
2 A T A Ş E Arşivi: K . 683, D . 126A, F . 22.
3 A T A Ş E Arşivi: K . 693, D . 157, F . 2 3 . K o n y a Askerî Polis Ş u b e M ü d ü r ü Ü s t e ğ m e n N a z ı m b u p r o p a g a n d a l a r ı n ö n ü n e a n c a k b u işi y a p a n l a r ı n b ö l g e d e n u z a k l a ş t ı r ı l m a l a -rı ile geçilebileceğini s ö y l e m e k t e d i r . U z a k l a ş t ı r ı l m a l a r ı n ı istediği R u m ve E r m e n i l e r ise ş u n l a r d ı r : D o k t o r İ p o k r a t M e t r o p o l i d A y a n o ğ l u M i n a k o , D o k t o r A r t i n i y a d i s , H i r a k i m Bacıoğlu, T e r z i M i n c e d , M ü h e n d i s R i z o , B o r a n a k i T o k a t l i d u s ; K u k u n u s o ğ l u H e r a k i m , M i n a s o ğ l u B u d a n a k i , M e y h a n e c i Selleli A p o s n o l , M u r a h h a s A r d a v a s t , M u h t a r K a r a b e t , M a ğ m a r y a n I s t e p a n , İ s t a s y o n M e m u r u S a m u t y a n , K ı r t a s i y e c i K a t m a r y a n , P a p a z P e r v a -n e t , Belediye Kalfası R o p i -n , D o k t o r M a r k a r y a -n , K u -n d u r a c ı H a c ı İ s k e -n d e r ( T ü r k olması l a z ı m ) .
4 A T A Ş E Arşivi: K . 683, D . 126 A , F . 94, N e v ş e h i r Askerlik Ş u b e s i n i n t o p l a d ı ğ ı v e c e p h e y e yolladığı askerler, E r m e n i P a p a z ı O h a n n e s v e o n u n yerli işbirlikçisi Seferzâde Şev-k e t ' i n faaliyetleri s o n u c u isyan e d e r e Şev-k m u h a f ı z l a r d a n Şev-k u r t u l a r a Şev-k Şev-k a ç m ı ş l a r d ı r .
5 A T A Ş E Arşivi: K . 683, D . 126A, F . 94. K o n y a Askerî Polis Ş u b e s i n d e n Nevşehir, Ü r g ü p , Ereğli, N i ğ d e b ö l g e l e r i n d e a r a ş t ı r m a y a p m a k l a g ö r e v l e n d i r i l e n b i r s u b a y , N e v ş e h i r v e Ü r g ü p y ö r e s i n d e ç ı b a n b a ş ı o l a r a k ş u n l a r ı g ö s t e r m e k t e d i r : N e v ş e h i r ' d e i k â m e t e d e n E r -m e n i K a t o l i k P a p a z ı O h a n n e s ve o n a y a r d ı -m e d e n v e a y n ı y e r d e i k â -m e t e d e n Seferzâde Ş e v k e t t i r .
ASKERI POLIS TEŞKILATı ISTIHBARAT RAPORLARı 677 Ermenilerinin "tehcir" edildiğinden bahseden yüzlerce mektubu, Kütahya devecileri aracılığı ile deve semerleri arasında Bursa'ya sevk-etmişlerdir. Bu mektupların ermenilere dağıtıldığını, Bursa'da
bulu-nan Askerî Polis memuru bizzat tespit etmiştir6.
Ermeniler Anadolu'da bulundukları bölgelerde, Kuvay-ı Mil-liye aleyhine propaganda yapmakla, birlikte bölgeleriyle ilgili işgal güçlerinin işine yarayacak bilgileride onlara ulaştırmaktadırlar. H a t t a işgal bölgelerinden daha içerlere girerek, milli ordu hakkında bilgi
toplamaya çalışmaktadırlar7.
/
2 - Anadolu Ermenilerinin Ermenistan'a Göçleri:
Anadolu'nun bazı yerlerinden birçok Ermeni, çeşitli yol ve araç-larla. Ermenistan'a yardım için göç etmektedirler. Ermenilerin bu göçünü Askerî Polisin tespitine göre batılı gazetelerde desteklemekte ve Kuvay-ı Milliyecilerin saldırıları karşısında, Ermenistan'ın yalnız
bırakılmaması, çağrısında bulunmaktadırlar8. Bu çağrıya uyarak 5
Eylül 1920'de İtalyan bandıralı J a n vapuru ile Zonguldak'a gelen 172 R u m ve Ermeni gönüllüsü, Batum'a gitmek üzere hareket etmişlerdir. Bu gönüllülerin bir kısmı askerî kıyafetli, bir kısmı ise çeşitli elbiseler
giymiş durumdadırlar9.
6 A T A Ş E Arşivi: K . 680, D. 118, F . 7 1 - 1 .
7 A T A Ş E Arşivi: K . 680, D . 118, F . 31. İşgal güçleri a d ı n a bilgi t o p l a m a k için İ s t a n b u l ' d a n b i r E r m e n i k a d ı n ı n ı n A n a d o l u ' y a geçtiği v e Ali F u a d (Cebesoy) P a ş a ' n m k a r a r g â h ı e t r a f ı n d a dolaştığı tespit edilmiştir. G a r p C e p h e s i Askerî Polis Teşkilâtı Başkanı B i n b a -şı i s m a i l H a k k ı B e y ' i n b u k o n u d a G a r p C e p h e s i K o m u t a n l ı ğ ı ' n a y a z d ı ğ ı b i r r a p o r şöyledir: " 1 . D e r s a a d e t t e n gelen bir E r m e n i k a d ı n ı n ı n Ali F u a d Paşa H a z r e t l e r i n i n k a r a r g â h m e v k i i ile m e s a i saatlerini v e h a n g i s a a t l e r d e n e r e l e r d e b u l u n d u ğ u n u mütecessis bir tavırla t a h k i k e t m e k t e o l d u ğ u h a b e r a l ı n m ı ş t ı r . 2 . Bu k a d ı n l a sıhriyeti o l a n v e a y n ı h a n e d e i k â m e t e t m e k -te o l a n d i ğ e r bir k a d ı n ı n şâyan-ı i t i m a t v e -teşkilâtımızda m ü s t a h d e m m e m u r e m i z e 29 Ağus-tos 1920'de " Y a r ı n İngiliz t a y y a r e s i b e y a n n a m e a t a c a k t ı r . Belki b u r a y a a t a r diye z e v c i m köye g i t m e d i . " d e m i ş v e filhakika a y n ı g ü n d e R u m v e E r m e n i mehafilinde b i r k a ç g ü n z a r -f ı n d a d ü ş m a n t a y y a r e l e r i n i n gelip, b e y a n n a m e a t a c a k l a r ı t a r z ı n d a bir ş a y i a d a d e v e r a n edi-y o r d u . Ertesi g ü n ü t a edi-y edi-y a r e n i n b e edi-y a n n a m e l e r a t m a edi-y a b a ş l a m a s ı ü z e r i n e m e z b u r e " n a s ı l b e n s ö y l e m e d i m m i ? " t a r z ı n d a b e y a n a t t a b u l u n m a k suretiyle h e r ş e y d e n h a b e r d a r o l d u ğ u n u a n l a t m a k istemiştir. 3 . G e r e k b e y a n n a m e l e r i n atılacağı g ü n ü n g a y r i m ü s l ü m k o m i t e l e r c e m â l u m b u l u n m a s ı , gerekse b u d e r e c e m e r a k v e dikkatle k a r a r g â h mevkii ve m e s a i saatleri h a k k ı n d a m a l u m a t elde e t m e y e çalışması, d ü ş m a n ı n zât-ı k u m a n d a n î l e r i y l e k a r a r g â h - ı alilerine b i r t e c a v ü z i s t i h z a r a t ı n d a b u l u n d u ğ u n a i h t i m a l v e r i l m e k t e v e b u n u n t a y y a r e l e r l e t a t b i k i n e çalışılması m u h t e m e l b u l u n d u ğ u cihetle b u h u s u s t a tetkikat-ı l â z ı m e n i n icrası m u v a f ı k o l u r . M ü l â h a z a s ı n d a b u l u n d u ğ u m u arz eylerim e f e n d i m . " B n b . İsmail H a k k ı . 3 / 9 / 1920.
8 A T A Ş E Arşivi: K . 680, D . 118, F . 104.
678 HAM T T PEHLIVANLı
Yine Askerî Polisin tespitlerine göre seksen kadar Ermeni genci bir Fransız vapuru ile İnebolu'dan Trabzon'a gitmek üzere 27 Eylül 1920'de ayrılmışlardır. Buradanda Erivan'a gitmek üzere Batum'a
hareket etmişlerdir1 0.
Güney bölgelerimizden deniz yolu ile Ermeniler'in Ermenistan'a göçlerine büyük ölçüde Fransızlar yardım etmektedirler. Kilikya'dan İstanbul'a getirilen Ermeniler oradan da Ermenistan'a sevkedilmek-tedirler1 1.
Antalya (P) şubesinden bildirildiğine göre 7 Ekim 1920'de Su-riye'den gelen Lloyd Kumpanyasının Tirol Vapuruna, Mersin'den altıyüz kadar Ermeni ailesi ile, topçu ve piyade sınıflarına mensup Fransız askeri kılığında üçyüz Ermeni askeri bindirilerek Ermenistan'a gönderilmiştir. Adana civarında bulunan binikiyüz Ermeni'nin Mer-sin'den, İstanbul'a nakilleri içinde LLoyc' Kumpanyası ile 20.000
liraya pazarlık yapılmıştır1 2.
3 - Batılı Devletler île İlişkileri:
Ermenistan Başbakanı Hadisyan, Avrupa ülkelerini dolaşarak kamuoyu oluşturmaya çalışmakta ve Türkler'e karşı kullanmak üzere bazı konularda yardım talebinde bulunmaktadır. Birçok konuda Er-meni Hükümetine yardım vaadinde bulunan Batılılar; Hadisyan'ın asker, para, erzak ve m ü h i m m a t ile ilgili isteklerinden asker ve para isteğine olumsuz cevap vermişlerdir. Bunların Ermeniler tarafından kendi aralarında çözümlenmesini, ancak mühimmat ve erzak yardı-mında bulunabileceklerini bildirmişlerdir. Venizelos, Ermenistan Başbakanına büyük vaatlerde bulunarak "... Ermenistan için lâzım olan yerler temin edilmedikçe, askerlerini geriye çekmeyeceğimi ve
behemehal (mutlaka) bu hususu temine çalışacağını..."1 3 söylemiştir.
Hadisyan, Avrupa'dan İzmir'e geçerek Yunan Orduları Baş-komutanı Paraşkevupulos ile görüşmüş ve onun üzerinde iyi intiba-lar bırakmıştır. Bu görüşmeden sonra Paraşkevupulos, Ermenistan orduları Başkomutanı Nazarbekyan'a fotoğrafı ile Ermeni ve Yunan milletinin dayanışmasından bahseden, bir mektupta göndermiştir. Ayrıca Erivan'daki Ermeni ordusu topçu komutanı "Şah H a t u n " a
t . . 10 A T A Ş E Arşivi: K . 680, D . 118, F . 69.
11 A T A Ş E Arşivi: K . 680, D . 118, F . 104. 12 A T A Ş E Arşivi: K . 680, D . 118, F . 105. 13 A T A Ş E Arşivi: K . 680, D . 118, F . 81.
A S K E R P O L I S T E Ş K I L A T ı I S T I H B A R A T R A P O R L A R ı 679
verilmek üzere bir nişan vermiş ve yüksek rütbeli Ermeni
Komutan-larının isimlerini de almıştır1 4.
4- Ermeniler'in Taşkınlıkları ve TBMM Hükümeti''nin Bunlara Karşı ' Aldıği Tedbirler:
Mondros Mütarekesi'nden sonra İtilaf Devletlerince, Anadolu' n u n işgâle başlaması ile birlikte özellikle Ermeni ve Rumlar, bulun-dukları bölgelerde Türklere saldırmışlardır. Yerli R u m ve Ermeniler-den oluşan çete grupları, Gemlik dolaylarındaki bazı köyleri basa-rak bütün erkeklerle birlikte seksenbeş kadını yakmışlar, sadece birkaç
ev bu faciadan kurtulabilmiştir1 5.
Yine Ermeni çetelerinin, Orhangazi ve çevresinde birçok müs-lümanı katletmeyi planladıkları, (P) teşkilâtınca tespit edilmiştir. Diğer bir Ermeni çete grubu ise, 20 Eylül 1920'de Delice, ve Bayır köyleri ile Gemlik'teki müslüman mahallelerini yağmalayarak yak-mıştır. Yetmiş haneden oluşan Dutluca köyünü yakan ve yağmalayan
Ermeni çete grubunun, üçyüz civarında olduğu tahmin edilmektedir1 6.
İşgâl güçlerinden büyük ölçüde cesaret alan Ermeniler, zulüm ve işkencelerinin dozunu o kadar arttırmışlardır ki, Yalova civarında Lâlâdere köyünde altı ve üç yaşlarında ve altı aylık çocukların başla-rını, kulaklarını kesmekten utanmamışlardır. Bu çetelerin öldü sana-rak bısana-rakıp gittikleri dört yaşındaki bir çocuk, Karamürsel'e getiri-lerek tedavi edilmiştir. Bu cinayetleri işledikten sonra, bütün
Lâlâ-dere köyünü yakarak kaçmışlardır1 7.
İşgal güçleri ile işbirliği yaparak Türkler aleyhine propaganda yapan, Türk köylerini, basarak yakan, büyük küçük demeden insan-ları öldüren ordu gerisinde bozgunculuk çıkaran Ermenilere karşı hükümet, bazı tedbirler alarak milli menfaatleri korumaya çalışmış-tır. Yunanlılar lehine propaganda yapan bir kısım Ermeni ve Rumla-rın, Konya bölgesinden uygun başka bir yere nakillerine karar
veril-miştir1 8. Her türlü tedbire rağmen Ermenilerin zararlarının önüne
geçemeyen hükümet, sonunda bu yola başvurmaya mecbur kalmış-tır. Böylece yıkıcı propaganda karşısında ne yapacağını şaşırmış
du-14 A T A Ş E A r ş i v i : K . 680, D. 118, F . 81. 15 A T A Ş E Arşivi: K . 693, D . 157, F . 2 - 5 5 . 16 A T A Ş E Arşivi: K . 687, D . 141, F . 14. 17 A T A Ş E Arşivi: K . 687, D . 141, F . 30. 18 A T A Ş E A r ş i v i : K . 683, D . 126A, F . 16-3.
680 H A M T P E H L I V A N L ı
rumda olan Türkler'de rahatlamış olacaktır. Daha önce tedbirlerin
alınmamış olması halkın "kuve-i mâneviyesi" ni bozmuştur1 9.
Alman tedbirlerden bir diğeri de, Ermenilerin Anadolu içerisin-de lüzumlu, lüzumsuz seyahat etmelerinin önlenmesidir. Bu konuda
"Dahiliye Vekaleti" nin emri Valiliklere gönderilmiştir2 0. Askerî
Polis Teşkilâtı Başkanlığı şubelere gönderdiği emirde, valiliklerle işbirliği yapılarak, Ermenilerin seyahatlerine mâni olunmasını
iste-miştir2 1. Böylece Ermenilerin çeşitli yerlere giderek zararlı propaganda
ve Yunanlılar lehine casusluk yapmalarının önüne kısmen de olsa geçilmiş olacaktır.
15- R u m l a r
Anadolu'nun, Yunanlılarca işgâle başlanmasıyla birlikte, azın-lıklardan Rumlarda Türkler aleyhine gizli veya açık faaliyetlere baş-ladılar. Askerî Polisin tespitlerine göre yerli Rumlar'ın cephe gerisin-de en faal oldukları ve bozgunculukta başarılı oldukları bölgelergerisin-den birisi de Konya ve çevresidir. Yunanhlar'm galibiyetinden emin ol-dukları için,asayiş kuvvetlerini dinlemiyorlar hatta onlara saldırmak cesaretini gösteriyorlardı. Konya'nın Sille Nahiyesindeki Rumlardan Hoço'yu bir suçundan dolayı jandarmalar götürmek istemişlerdir. Fakat Rumlar toplanarak suçluyu teslim etmedikleri gibi, j a n d a r m a -ların silah-larını alarak kovmuşlardır. Bunun üzerine valilik, gerekli kuvveti göndererek, asayişi sağlamış ve olaya karışanlardan Askerî Polisçe tespit edilen onbeş kadar R u m ' u Konya'ya getirtmiştir. Bun-lardan Hoço ile birlikte, Ekmekçi Mahallesinden Papaz oğlu Silve, Sizos, Sava, Bakırcı Ohannes ve Intenes, evrakları düzenlenerek mah-kemeye sevkedilmişlerdir. Bu olay nedeniyle Sille Nahiyesi'nde ki di-ğer Rumların evlerinde yapılan araştırmalar sonucu, üç adet tüfek bulunarak alınmıştır. Yine aynı kasabada öğretmenlik yapan ve İn-giliz istihbaratı için çalışan bir R u m da tespit edilerek Konya'ya ge-tirilmiştir. Askerî Polis'in Konya Şubesi, Sille'de benzeri olayların
önüne geçmek için, güvenilir "fahrî m e m u r " tayin etmiştir2 2.
19 A T A Ş E Arşivi: K . 691, D . 150, F . 16-4. 20 A T A Ş E Arşivi: K . 683, D . 126 A. F . 1 6 - 1 . 21 A T A Ş E Arşivi: K . 683, D . 126A, F . 16. 22 A T A S F . Arşivi: K . 683, D . 126A, F . 20.
ASKERI POLIS T E Ş K I L A T ı ISTIHBARAT RAPORLARı 681
Daha evvel azınlıklara tanınan özel haklar çerçevesinde açılan
azınlık okullarında görevli R u m m e m u r l a r2 3, gönüllü olarak işgal
güçleri adına çalışmışlardır. Eskişehir " R u m mektebi" M ü d ü r ü Mav-ridi'de bunlardan biridir. Eskişehir Mutasarrıflığı ve Polis
Müdüri-yetini atlatarak 21 Ağustos 1920'de "Seyahat Vesikası"2 4 almayı
ba-şaran Mavridi, 2 Eylül 1920'de trenle Konya'ya gelmiş ve propagan-daya başlamıştır. Ancak daha işe yeni başlamışken, Konya (P)
şube-since yakalanarak nezarete alınmış ve tesirsiz hale getirilmiştir25.
Konya ve civarında Kuvay-ı Milliye aleyhine cereyan eden olay-ları tezgahlayan merkezin Patrikhane olduğu, burada elde edilen belgelerden anlaşılmaktadır. Elde edilen belgelerden, Rumların dav-ranışlarından haberleşmelerinden anlaşıldığına göre, yerli Rumların haklarını korumaktan çok, Yunanistan adına hareket edildiği anlaşıl-maktadır. Rumların ve Ermenilerin bütün bu olumsuz ve aleyhtar davranışlarına rağmen yetkililer R u m ve Ermeni papazları ve ileri
2 3 Sille'de m e y d a n a gelen o l a y l a r a k a r ı ş a n l a r a r a s ı n d a b u l u n a n l a r d a n birisi " R u m M e k t e b i " eski m ü d ü r ü Yorgi M a v r u h l i y e t i s diğeri ise h a l e n aynı o k u l u n m ü d ü r l ü ğ ü n ü y a -p a n Vasilaki ile y i n e a y n ı o k u l u n ö ğ r e t m e n l e r i n d e n D i m a s t e n K u r m i r i s ' t i r . Askeri Polis T e ş k i l â t ı K o n y a Ş u b e s i n i n b u kişiler h a k k ı n d a elde ettiği bilgiler şöyledir: " R u m M e k t e b i eski m ü d ü r ü Yorgi M a v r u h l i y e t i s : M ü t a r e k e d e n s o n r a A t i n a ' d a n K o n y a ' y a gelmiştir. Bu o k u l d a " m u a l l i m " iken, Y u n a n o r d u s u K o n y a ' y a gelince istikbâl e t m e k ü z e r e R u m ç o c u k v e kızlarına Y u n a n elbisesi y a p t ı r d ı ğ ı , Venizelos l e h i n d e p e k ç o k p r o p a g a n d a y a p t ı ğ ı v e V e -nizelos'a ait şarkıları ç o c u k l a r a öğrettiği tespit edilmiştir. Y u n a n p r o p a g a n d a c ı s ı o l d u ğ u m u h a k k a k t ı r .
M u a l l i m D i m a s t e n K u r m i r i s : Aslen Kıbrıslı o l u p , T ü r k ç e bilmez, İngiliz p a s a p o r t u ile m ü t a r e k e d e n s o n r a K o n y a ' y a gelerek, Sille'de R u m M e k t e b i m u a l l i m l i ğ i n e t a y i n edilmiştir. Ağustos 1920'de Sille'de j a n d a r m a l a r a karşı R u m l a r t a r a f ı n d a n icra edilen bir t a a r -r u z d a , a h a l i y e h e y e c â n â m i z n u t u k ve-rmiş ve kendisi d e -r d e s t edile-rek K o n y a ' y a geti-rilmiş ise d e h a k k ı n d a hiçbir m u a m e l e y a p ı l m a m ı ş t ı r . M e r k û m v a k a d a n evvel K o n y a R u m M e k -t e b i n e n a k l e -t m i ş , v a k a b a s -t ı r ı l d ı k -t a n s o n r a beş a l -t ı g ü n h a n e s i n d e n ç ı k m a m ı ş , s o n r a -t e k r a r Sille'ye gitmiştir. V a z i y e t ve a h v a l i b u n u n Y u n a n , İngiliz p r o p a g a n d a c ı s ı o l d u ğ u n a h i ç ş ü p h e b ı r a k m a m a k t a d ı r .
H a l e n ' R u m M e k t e b i M ü d ü r ü o l a n V a s i l a k i : D e l i b a ş v a k a s ı n d a n s o n r a n a z a r ı d i k k a t i celb e t m e m e k ü z e r e Sille'ye firar etmiştir. M e r k û m , seferberlikte h a y a t ı n ı Y u n a n i s t a n ' d a h i z m e t e vakfetmiş m ü t a r e k e d e K o n y a ' y a gelmiştir. V a k a d a (Delibaş İsyanı) Kilisenin ç a -n ı y l a ahaliyi i ç t i m a a d a v e t etmiş, asilere h a r e k â t - ı milliye a l e y h i -n d e teşvikatta b u l u -n d u ğ u l c d e t t a h k i k t e b e y y û n etmiştir. M e r k û m d a Y u n a n p r o p a g a n d a c ı l a r ı n ı n m ü h i m s i m a l a r ı n -d a n -d ı r . " ( A T A Ş E Arşivi: K . 683, D . 126A, F . 2 4 - 3 ) .
24 A T A Ş E Arşivi: K . 683, D . 126A, F . 2 4 - 1 .
25 A T A Ş E Arşivi: K . 683, D . 126A, F. 24, 2 4 - 2 . G a r p C e p h e s i Askerî Polis Teşkilâ-tı Başkanlığı 5 E y l ü l 1920'de K o n y a Ş u b e s i n e y a z d ı ğ ı b i r telgrafta "evvelce iş'ar o l u n d u ğ u ü z r e m e r k u m u n Eskişehir'e i a d e s i n d e n sarf-ı n a z a r l a o r a c a t a h t - ı n e z a r e t t e b u l u n d u r u l m a s ı " e m r i n i v e r m i ş t i r ( A T A Ş E Arşivi: K . 683, D . 126A, F. 2 4 - 1
682 H A M T PEHLIVANLı
gelen Ermeni ve Rumlarla bir toplantı yaparak olayları çözümlemeye çalışmaktadırlar. Nitekim bu maksatla Konya Valisinin bir toplantı
düzenlediğini bilmekteyiz2 6.
Anadolu'da, Yunan emellerine hizmet etmek için, Konya'da
ku-rulmuş olan " R u m Meclisi" üyeleri şunlardır:2 7
Reis-i Evvel ( I . Başkan) M e t r o p o l i d Agef Birukapiros. Reis-i S â n i ( I I . Başkan) M ü h e n d i s R i z o
Reis-i Evvel Vekili D o k t o r İ p o k r a t Reis-i S â n i Vekili D o k t o r Yorgi S a k a l u d u A z a (Üye) Sirefeyacuoğlu ( B a n k a sahibi) A z a ( Ü y e ) E l y a s o ğ l u Stefan ( T ü c c a r ) A z a ( Ü y e ) Elyasoğlu Bursaş ( T ü c c a r ) A z a ( Ü y e ) Boos Aleksiyaris ( T ü c c a r ) A z a (Üye) T e r k e n l i Y a v u l i ( T ü c c a r ) A z a ( Ü y e ) S a a t ç i Sova ( T ü c c a r ) A z a (Üye) N i k o l a Z i t o n c u a l u ( T ü c c a r ) A z a ( Ü y e ) Vasil Lukizis ( T ü c c a r ) A z a ( Ü y e ) A n a n a y a b o z u b u s o s ( F a b r i k a d a kâtip) K â t i p Aleksis bisurbiziz ( M e k t e p K a t i b i ) S a n d ı k E m i n i N i k o l a H a f u b u t e r i s ( T ü c c a r )
Türkler tarihleri- boyunca azınlıklara karşı daima iyi
rülü davranmışlardır. Hiçbir zaman, suç işleyen bir kısım azınlık men-suplarını bahane ederek diğerlerini cezalandırma yoluna gitmemişler-dir. Bütün milletin ve ülkenin tehlikede olduğu Millî Mücadele sıra-sında bile Ermeni ve Rumlara karşı âdil davranmışlardır. Belgeler-dende anlaşıldığı gibi, Ermeni ve Rumların soykırım iddiaları gerçeği yansıtmaktan uzaktır. Türkler en fazla fitne, fesat ve bçzgunculuk çıkaranları başka yerlere nakletmişlerdir.
26 A T A Ş E Arşivi: K . 693, D . 157, F . 2 - 7 . 2 7 . A T A Ş E Arşivi: K . 683, D . 126A, F . 2 1 - 1 .
